Qarabağ müharibəsi (Faktlar, mülahizələr, həqiqətlər)

Gərginlik yenidən 12 noyabr 2014-cü il 13:45 radələrində Ağdam rayonunun Kəngərli kəndi yaxınlığında Azərbaycan silahlı qüvvələri və Ermənistan silahlı qüvvələri arasında baş vermiş hadisədən sonra qızışdı. Nəticədə Azərbaycan Silahlı qüvvələrində müddətdən artıq hərbi xidmət keçən komandiri İlkin Muradov helikopterlərdən birini İQLA daşınan zenit-raket kompleksi vasitəsi ilə məhv etdi.

QARABAĞ HƏQİQƏTLƏRİ

OKTYABRIN 5-DƏ ADU-NUN REKTORYANI ŞURASININ TÖVSİYƏSİ İLƏ ERMƏNİ TƏXRİBATLARI VƏ TERRORU HAQDA HƏQİQƏTLƏRİN DÜNYAYA ÇATDIRILMASINA XİDMƏT EDƏN QƏRARGAH YARADILIB. UNİVERSİTETDƏ FƏALİYYƏT GÖSTƏRƏN MƏRKƏZLƏRİN, İNSTİTUTLARIN, ELMİ-TƏDQİQAT LABORATORİYALARININ ƏMƏKDAŞLARI, EYNİ ZAMANDA TƏLƏBƏLƏR, MAGİSTRLƏR, DOKTORANTLAR VƏ DİGƏR STRUKTURLARIN ƏMƏKDAŞLARI MÜXTƏLİF DÖVLƏT BAŞÇILARINA, BEYNƏLXALQ QURUMLARA, MEDİA ORQANLARINA, ELM XADİMLƏRİNƏ ERMƏNİSTANIN HƏRBİ TƏXRİBATLARI, DİNC İNSANLARA QARŞI TÖRƏTDİYİ TERROR ƏMƏLLƏRİ BARƏDƏ MƏKTUBLAR GÖNDƏRİR. HƏMİN MƏKTUBLARIN SİYAHISINI TƏQDİM EDİRİK.

MƏKTUBUN ADI	GÖNDƏRİLDİYİ TƏŞKİLAT, YAXUD ŞƏXS	GÖNDƏRİLDİYİ ÖLKƏ	KİM TƏRƏFİNDƏN GÖNDƏRİLİB	GÖNDƏRİLƏN CAVAB MƏKTUBLAR	TƏŞKİLAT	ÖLKƏ
1 . Azərbaycanın haqq səsi	Arizona State University Dr. Michael M. Crow	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
2 . Azərbaycanın haqq səsi	Binghamton University Harvey G Stenger, Ph.D.	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
3 . Azərbaycanın haqq səsi	Boise State University Dr. Marlene Tromp	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
4 . Azərbaycanın haqq səsi	Boston College William P. Leahy, S.J.	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
5 . Azərbaycanın haqq səsi	Boston University Dr. Robert A. Brown	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
6 . Azərbaycanın haqq səsi	Bowling Green State University Dr. Rondey K. Rogers	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
7 . Azərbaycanın haqq səsi	Brandeis University Ronald D. Liebowitz	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
8 . Qarabağ həqiqətlər	Brown University Dr. Christina H. Paxson	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
9 . Qarabağ həqiqətlər	California Institute of Technology (Caltech) Dr. Thomas F. Rosenbaum	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
10 . Erməni terroru	Carnegie Mellon University Daryl Weinert, Ph.D. (Vice-president)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
11 . Azərbaycanın haqq səsi	Case Western Reserve University Ph. D. Scott Cowen (Interim President)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
12 . Erməni terroru	Castleton University Dr. Jonathan Spiro	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
13 . Qarabağ həqiqətlər	Columbia University Dr. Lee C. Bollinger	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
14 . Azərbaycanın haqq səsi	Cornell University Dr. Martha E. Pollack	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
15 . Azərbaycanın haqq səsi	Dartmouth Collage Ph. D Philip J. Hanlon	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
16 . Qarabağ həqiqətlər	Drexel University John A. Fry	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
17 . Azərbaycanın haqq səsi	Duke University Dr. Vincent E. Price	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
18 . Erməni terroru	Emory University Gregory L. Fenves, Ph.D.	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
19 . Azərbaycanın haqq səsi	Florida State University Dr. John Thrasher	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
20 . Qarabağ həqiqətlər	George Mason University Dr.Gregory Washington	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
21 . Azərbaycanın haqq səsi	George Washington University Dr. Thomas J. LeBlanc	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
22 . Azərbaycanın haqq səsi	Georgetown University Joseph A. Ferrara (Vice President and Chief of Staff)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
23 . Azərbaycanın haqq səsi	Georgia State University Andrea Jones (Public Relations and Marketing Communications)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
24 . Qarabağ həqiqətlər	Georgia Technical university Academic Ángel Cabrera	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
25 . Azərbaycanın haqq səsi	Graceland University Patricia H. Draves, PhD	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
26 . Erməni terroru	Harvard University Dr. Lawrence S. Bacow	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
27 . Azərbaycanın haqq səsi	Howard University Wayne A. I. Frederick, M.D., MBA	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
28 . Erməni terroru	Indiana University Bloomington Michael A. McRobbie	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
29 . Azərbaycanın haqq səsi	John Hopkins University Dr. Ronald J. Daniels	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
30 . Azərbaycanın haqq səsi	Lehigh University John D. Simon, Ph.D.	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
31 . Erməni terroru	Massachusetts Institute of Technology Dr. Rafael Reif	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
32 . Azərbaycanın haqq səsi	Michigan State University Samuel L. Stanley Jr., M.D.	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
33 . Azərbaycanın haqq səsi	Middlebury Institute of International Studies Dr.Laurie L. Patton	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
34 . Azərbaycanın haqq səsi	New Mexico State University Dr.John Floros	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
35 . Erməni terroru	North Dakota State University Stephanie Wawers	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
36 . Qarabağ həqiqətləri	Northeastern University President Joseph E. Aoun	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
37 . Qarabağ həqiqətləri	Northwestern University Morton Schapiro, Ph.D.	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
38 . Erməni terroru	Old Dominion University Ph. D John Broderick	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
39 . Qarabağ həqiqətləri	Princeton University Dr. Cristopher L. Eisgruber	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
40 . Erməni terroru	Purdue University Mitchell E. Daniels, Jr.	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
41 . Qarabağ həqiqətləri	Rice University Dr. David W. Leebron	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
42 . Erməni terroru	Saint Louis University Dr. Fred Pestello	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
43 . Qarabağ həqiqətləri	St. Could State University Ph. D. Robbyn R. Wacker	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
44 . Qarabağ həqiqətləri	Stanford University Dr. Mark Tessier-Lavigne	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
45 . Qarabağ həqiqətləri	Stony Brook University Dr. Maurie McInnis	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
46 . Erməni terroru	Syracuse University Chancellor Syverud	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
47 . Qarabağ həqiqətləri	The Pennsylvania State University Dr.Eric J. Barron	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
48 . Erməni terroru	The University of Texas at Austin Dr. Jay Hartzell	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
49 . Erməni terroru	Tufts University MD, PhD Anthony P. Monaco	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
50 . Erməni terroru	Tulane University Shantay Bolton, Ph.D.(Vice-President)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
51 . Qarabağ həqiqətləri	University at Buffalo SUNY Satish K. Tripathi	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
52 . Qarabağ həqiqətləri	University of California Michael V. Drake, Ph.D.	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
53 . Qarabağ həqiqətləri	University of California, Berkeley Dr. Carol Christ	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
54 . Qarabağ həqiqətləri	University of California, Davis Gary S. May, Ph.D.(Chansellor)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
55 . Qarabağ həqiqətləri	University of California, Los Angeles Dr. Gene Block	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
56 . Erməni terroru	University of California, San Diego (UCSD) Pradeep K. Khosla, Ph.D.(Chansellor)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
57 . Qarabağ həqiqətləri	University of California, Santa Cruz (UCSC) Chancellor CYNTHIA K. LARIVE	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
58 . Erməni terroru	University of Chicago Dr. Robert J. Zimmer	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
59 . Erməni terroru	University of Cincinnati Neville Pinto,Phd	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
60 . Qarabağ həqiqətləri	University of Connecticut Dr. Thomas C. Katsouleas	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
61 . Qarabağ həqiqətləri	University of Connecticut Thomas C. Katsouleas	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
62 . Qarabağ həqiqətləri	University of Florida Dr. W. Kent Fuchs	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
63 . Erməni terroru	University of Hawaii at Manoa David Lassner, PhD	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
64 . Qarabağ həqiqətləri	University of Illinois at Urbana Champaign Thomas Hardy (Executive Director)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
65 . Erməni terroru	University of Louisville Jake Beamer (President’s Counsil)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
66 . Qarabağ həqiqətləri	University of Maryland Darryll J. Pines, Ph.D.	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
67 . Qarabağ həqiqətləri	University of Maryland, College Park Darryll J. Pines	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
68 . Erməni terroru	University of Massachusetts Amherst Kumble R. Subbaswamy, PhD (Chansellor)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
69 . Erməni terroru	University of Miami Ph.D Julio Frenk	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
70 . Erməni terroru	University of Michigan Dr. Mark Schlissel	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
71 . Erməni terroru	University of Minnesota JOAN T.A. GABEL	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
72 . Erməni terroru	University of Notre Dame Reverend John Ignatius Jenkins	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
73 . Erməni terroru	University of Oklahoma Joseph Harroz Jr.	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
74 . Erməni terroru	University of Oregon Dr.Michael H. Schill	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
75 . Erməni terroru	University of Pennsylvania Dr. Amy Gutmann	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
76 . Erməni terroru	University of Rochester Dr. Sarah C. Mangelsdorf	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
77 . Azərbaycanın haqq səsi	University of Southern California Carol L. Folt	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
78 . Azərbaycanın haqq səsi	University of Texas Dallas Dr. Richard C. Benson	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
79 . Azərbaycanın haqq səsi	University of Utah Dr.Ruth Watkins	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
80 . Azərbaycanın haqq səsi	University of Washington Dr.Ana Mari Cauce	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
81 . Erməni terroru	University of Wisconsin System Tommy G. Thompson	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
82 . Azərbaycanın haqq səsi	University of Wisconsin-Madison REBECCA BLANK (Chancellor)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
83 . Azərbaycanın haqq səsi	Vanderbilt Univesity Daniel Diermeier, Ph.D. (Chansellor)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
84 . Azərbaycanın haqq səsi	Virginia Commonwealth University Michael Rao, Ph.D.	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
85 . Azərbaycanın haqq səsi	Washington State University Dr.Kirk Herman Schulz	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
86 . Erməni terroru	West Virginia State University Dr.E. Gordon Gee	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
87 . Qarabağ həqiqətləri	Worcester Polytechnic Institute Laurie Leshin	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
88 . Qarabağ həqiqətləri	Worchester Polytechnic Institute Dr. Laurie Leshin	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
89 . Qarabağ həqiqətləri	Yale University Dr. Peter Salovey	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
90 . Erməni terroru	Monterrey Institute of Technology and Higher Education David Garza	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
91 . Qarabağ həqiqətləri	Universidad Nacional Autónoma de México Enrique Luis Graue Wiechers	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
92 . Qarabağ həqiqətləri	Universidad Iberoamericana (IBERO) Fr. Saúl Cuautle Quechol, S.J.	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
93 . Qarabağ həqiqətləri	Antonio Narro Agrarian Autonomous University Dr. Jesús Rodolfo Valenzuela García	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
94 . Qarabağ həqiqətləri	National Polytechnic Institute of Mexico Ing. Mario Alberto Rodríguez Casas	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
95 . Erməni terroru	National Pedagogic University Rosa María Torres Hernandez	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
96 . Qarabağ həqiqətləri	Metropolitan Autonomous University Eduardo Abel Peñalosa Castro	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
97 . Qarabağ həqiqətləri	Oaxaca Institute of Technology Juan Cruz Nieto	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
98 . Qarabağ həqiqətləri	The Center for Research and Advanced Studies of the National Polytechnic Institute José Mustre de León	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
99 . Qarabağ həqiqətləri	National Institute of Astrophysics, Optics and Electronics Edmundo Antonio Gutiérrez Domínguez	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
100 . Qarabağ həqiqətləri	Catawba Valley Community College SHERRY WILLIAMS (ASSISTANT TO THE PRESIDENT)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
101 . Qarabağ həqiqətləri	Central Piedmont Community College Kandi W. Deitemeyer	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
102 . Qarabağ həqiqətləri	Cleveland Community College Dr. Jason Hurst	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
103 . Qarabağ həqiqətləri	Durham Technical Community College J.B. Buxton	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
104 . Qarabağ həqiqətləri	Edgecombe Community College Dr. Greg McLeod	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
105 . Qarabağ həqiqətləri	Reconstructionist Rabbinical College Dr. Rabbi Deborah Waxman	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
106 . Qarabağ həqiqətləri	Atlantic Cape Community College DR. BARBARA GABA	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
107 . Qarabağ həqiqətləri	Brookdale Community College Cynthia Gruskos (Senior Assistant to the President and the Board of Trustees)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
108 . Erməni terroru	Rowan College at Burlington County Dr. Michael A. Cioce	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
109 . Erməni terroru	Manhattan College Dr. Brennan O’Donnell	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
110 . Erməni terroru	Manhattan School of Music Dr. James Gandre	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
111 . Erməni terroru	Maria College Dr. Thomas J. Gamble	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
112 . Erməni terroru	Marist College Dr. Dennis J. Murray	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
113 . Erməni terroru	Marymount Manhattan College Dr. Kerry Walk	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
114 . Erməni terroru	Wingate University Rhett Brown	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
115 . Qarabağ həqiqətləri	Alamance Community College Dr. Algie C. Gatewood	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
116 . Qarabağ həqiqətləri	Beaufort County Community College David R. Loope, Ed.D.	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
117 . Qarabağ həqiqətləri	Bladen Community College Ms. Melissa Hester (Executive Administrative Assistant to the President)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
118 . Azərbaycanın haqq səsi	Blue Ridge Community College Dr. Laura B. Leatherwood	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
119 . Azərbaycanın haqq səsi	Berkeley City College Dr. Angélica Garcia	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
120 . Qarabağ həqiqətləri	Assumption College for Sisters Sister Joseph Spring, SCC	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
121 . Azərbaycanın haqq səsi	New Brunswick Theological Seminary Micah L. McCreary	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
122 . Qarabağ həqiqətləri	Princeton Theological Seminary M. Craig Barnes	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
123 . Qarabağ həqiqətləri	The Jewish Theological Seminary Shuly Rubin Schwartz (CHANCELLOR)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
124 . Qarabağ həqiqətləri	Keuka College Amy Storey	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
125 . Azərbaycanın haqq səsi	LIM College ELIZABETH S. MARCUSE	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
126 . Qarabağ həqiqətləri	Long Island University (LIU) Sandra Richard (Executive Assistant to the President)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
127 . Qarabağ həqiqətləri	Le Moyne College Dr. Linda M. LeMura	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
128 . Qarabağ həqiqətləri	Johnson C. Smith University Clarence D. “Clay” Armbrister	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
129 . Azərbaycanın haqq səsi	Louisburg College DR. GARY BROWN	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
130 . Qarabağ həqiqətləri	Livingstone College Dr. State W. Alexander, III (Executive Assistant to the President &	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
131 . Qarabağ həqiqətləri	V.P. of Communications & Public Relations) [email protected]	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
132 . Qarabağ həqiqətləri	Mid-Atlantic Christian University John W. Maurice, Jr.	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
133 . Qarabağ həqiqətləri	Queens University of Charlotte Daniel G. Lugo, J.D.	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
134 . Azərbaycanın haqq səsi	St. Augustine’s University Benardo Dargan (Special Assistant to the President and Liaison to the Board of Trustees)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
135 . Qarabağ həqiqətləri	Southeastern Free Will Baptist College Nate Ange	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
136 . Qarabağ həqiqətləri	Hartwick College Dr. Margaret L. Drugovich	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
137 . Qarabağ həqiqətləri	Hebrew Union College-Jewish Institute of Religion Jean Bloch Rosensaft (Assistant Vice President for Communications and Public Affairs)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
138 . Qarabağ həqiqətləri	Hilbert College Eileen Stack (Administrative Assistant to the President)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
139 . Azərbaycanın haqq səsi	Hobart and William Smith Colleges Joyce P. Jacobsen	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
140 . Qarabağ həqiqətləri	Hofstra University Stuart Rabinowitz	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
141 . Qarabağ həqiqətləri	Ithaca College Shirley M. Collado	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
142 . Qarabağ həqiqətləri	Iona College Laura Prostano (Executive Assistant to the President)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
143 . Azərbaycanın haqq səsi	Williston State College Dr. John Miller	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
144 . Qarabağ həqiqətləri	Campbell University Suzie Crews (Executive Assistant to the President)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
145 . Qarabağ həqiqətləri	Carolina Christian College Dr. Latanya Tyson	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
146 . Qarabağ həqiqətləri	Carolina University Jones, Karlee (Executive Assistant to the President)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
147 . Qarabağ həqiqətləri	Charlotte Christian College and Theological Seminary Dr. Eddie G. Grigg	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
148 . Azərbaycanın haqq səsi	Chowan University Dr. Kirk E. Peterson	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
149 . Qarabağ həqiqətləri	Elon University Connie Ledoux Book	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
150 . Azərbaycanın haqq səsi	York College, CUNY Dr. Berenecea Johnson Eanes	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
151 . Qarabağ həqiqətləri	Canisius College John J. Hurley	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
152 . Qarabağ həqiqətləri	Christ the King Seminary Rev. Kevin G. Creagh, CM	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
153 . Azərbaycanın haqq səsi	Colgate University Brian W. Casey	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
154 . Qarabağ həqiqətləri	The College of Staten Island CUNY Dr. William J. Fritz	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
155 . Qarabağ həqiqətləri	Elmira College Dr. Charles W. Lindsay	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
156 . Qarabağ həqiqətləri	Farmingdale State College Dr. John S. Nader	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
157 . Azərbaycanın haqq səsi	High Point University Dr. Nido R. Qubein	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
158 . Qarabağ həqiqətləri	Lees-McRae College Dr. Herbert L. King, Jr.	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
159 . Qarabağ həqiqətləri	Meredith College Dr. Jo Allen	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
160 . Qarabağ həqiqətləri	Warren Wilson College Dr. Lynn M. Morton	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
161 . Qarabağ həqiqətləri	William Peace University Dr. Brian C. Ralph	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
162 . Azərbaycanın haqq səsi	Briar Cliff University Rachelle Karstens, PhD, JD	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
163 . Azərbaycanın haqq səsi	Brooklyn Law School Michael T. Cahill	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
164 . Azərbaycanın haqq səsi	Brooklyn College Michelle J. Anderson	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
165 . Azərbaycanın haqq səsi	Lehman College LEMONS, DANIEL (Interim President)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
166 . Azərbaycanın haqq səsi	New York City College of Technology Stephen Soiffer (Special Assistant to the President)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
167 . Azərbaycanın haqq səsi	Minot State University Dr. Steven W. Shirley	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
168 . Azərbaycanın haqq səsi	Nueta Hidatsa Sahnish College DR. TWYLA BAKER	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
169 . Azərbaycanın haqq səsi	Sitting Bull College Dr. Laurel Vermillion	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
170 . Azərbaycanın haqq səsi	Turtle Mountain Community College Dr. Donna Brown	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
171 . Azərbaycanın haqq səsi	Brevard College DR. DAVID C. JOYCE	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
172 . Azərbaycanın haqq səsi	Catawba College Amy H. Williams (Assistant to the President)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
173 . Erməni terroru	Davidson College Carol E. Quillen	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
174 . Erməni terroru	Gardner-Webb University Stephanie Stearns (Executive Assistant to the President)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
175 . Erməni terroru	Guilford College Dr. Carol Moore	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
176 . Erməni terroru	Dakota College at Bottineau Dr. Jerry Migler	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
177 . Erməni terroru	Dickinson State University STEPHEN D. (STEVE) EASTON, J.D.	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
178 . Erməni terroru	University of Jamestown Polly L. Peterson, Ph.D.	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
179 . Erməni terroru	Mayville State University Trudeau, Mary (Executive Assistant to the President)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
180 . Erməni terroru	Adelphi University Todd Wilson (Strategic Communications Director)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
181 . Erməni terroru	Albany Law School Alicia Ouellette	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
182 . Erməni terroru	Alfred University Mark Zupan	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
183 . Azərbaycanın haqq səsi	Bard College SAIDEE BROWN (Executive Assistant to the President)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
184 . Azərbaycanın haqq səsi	Berkeley College Michael J. Smith	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
185 . Azərbaycanın haqq səsi	Terra State Community College Ron Schumacher	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
186 . Azərbaycanın haqq səsi	The University of Toledo Dr. Gregory Postel (Interim President)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
187 . Azərbaycanın haqq səsi	Walsh University Dr. Timothy J. Collins	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
188 . Azərbaycanın haqq səsi	Wittenberg University Cindy Beacom (Executive Assistant to the Office of the President)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
189 . Erməni terroru	The College of Wooster Sarah Bolton	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
190 . Erməni terroru	Xavier University Mary Ballou (Executive Assistant to the Office of the President)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
191 . Erməni terroru	Youngstown State University James P. Tressel	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
192 . Erməni terroru	Zane State College Julie MacLaine (Executive Assistant to the President)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
193 . Erməni terroru	University of North Carolina at Greensboro Dr. Franklin D. Gilliam, Jr. (Chancellor)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
194 . Erməni terroru	University of North Carolina at Pembroke Robin Gary Cummings, M.D. (Chancellor)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
195 . Erməni terroru	University of North Carolina at Wilmington Jose V. Sartarelli (Chancellor)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
196 . Erməni terroru	University of North Carolina School of the Arts Erin Baker (Executive Assistant to the Chancellor)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
197 . Erməni terroru	Western Carolina University Dr. Kelli R. Brown (Chancellor)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
198 . Erməni terroru	Winston-Salem State University Dr. Elwood L. Robinson (Chancellor)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
199 . Qarabağ həqiqətləri	Ohio Dominican University Dr. Robert A. Gervasi	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
200 . Qarabağ həqiqətləri	Ohio Northern University Daniel A. DiBiasio	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
201 . Qarabağ həqiqətləri	Ohio Wesleyan University Rock Jones	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
202 . Qarabağ həqiqətləri	Otterbein University John L. Comerford, Ph.D.	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
203 . Qarabağ həqiqətləri	University of Rio Grande Ryan Smith	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
204 . Qarabağ həqiqətləri	Southern State Community College Dr. Kevin Boys	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
205 . Qarabağ həqiqətləri	Stark State College Teresa Ross (Administrative Assistant to the President)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
206 . Qarabağ həqiqətləri	Appalachian State University Dr. Sheri Everts (Chancellor)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
207 . Qarabağ həqiqətləri	Elizabeth City State University Dr. Karrie G. Dixon (Chancellor)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
208 . Qarabağ həqiqətləri	Fayetteville State University Dr. Peggy Valentine (Chancellor)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
209 . Qarabağ həqiqətləri	North Carolina Agricultural and Technical State University Harold L. Martin, Sr. (Chancellor)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
210 . Qarabağ həqiqətləri	North Carolina Central University Johnson O. Akinleye, PhD (Chancellor)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
211 . Qarabağ həqiqətləri	University of North Carolina Asheville Dr. Nancy J. Cable (Chancellor)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
212 . Qarabağ həqiqətləri	University of North Carolina at Charlotte Sharon L. Gaber, Ph.D. (Chancellor)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
213 . Qarabağ həqiqətləri	John Carroll University Michael D. Johnson, Ph.D.	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
214 . Erməni terroru	Kent State University Todd Diacon	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
215 . Erməni terroru	Kenyon College Sean M. Decatur	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
216 . Erməni terroru	Lakeland Community College Amy Sabath (Director for Government Relations & Executive Assistant to the President)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
217 . Erməni terroru	Lourdes University Ms. Theresa Holup (Executive Administrative Assistant to the President)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
218 . Erməni terroru	Lorain County Community College Marcia J. Ballinger, Ph.D.	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
219 . Erməni terroru	Malone University David King, Ed.D.	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
220 . Erməni terroru	Marietta College Dr. William N. Ruud	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
221 . Erməni terroru	Marion Technical College Dr. Ryan McCall	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
222 . Erməni terroru	Mercy College Grace Creighton (Executive Assistant to the President)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
223 . Erməni terroru	Mount St. Joseph University Dr. H. James Williams	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
224 . Erməni terroru	Northeast Ohio Medical University JILL E. MILLER (Special Assistant to the President)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
225 . Erməni terroru	Notre Dame College J. Michael Pressimone	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
226 . Erməni terroru	Ohio University Dr. M. Duane Nellis	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
227 . Erməni terroru	River Valley Community College Alfred Williams	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
228 . Erməni terroru	Monmouth University Patrick F. Leahy	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
229 . Erməni terroru	Saint Peter’s University Eugene J. Cornacchia	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
230 . Erməni terroru	Seton Hall University Joseph E. Nyre, Ph.D.	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
231 . Erməni terroru	Stevens Institute of Technology Dr. Nariman Farvardin	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
232 . Erməni terroru	Cleveland Institute of Music Paul Hogle	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
233 . Erməni terroru	Cleveland State University HARLAN M. SANDS	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
234 . Erməni terroru	University of Dayton Annette Mitchell (Assistant to the President)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
235 . Erməni terroru	Defiance College Dr. Richanne C. Mankey	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
236 . Erməni terroru	Denison University Adam Weinberg	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
237 . Erməni terroru	University of Findlay Katherine Fell, Ph.D.	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
238 . Erməni terroru	Heidelberg University Dr. Robert H. Huntington	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
239 . Erməni terroru	Hiram College DAVID HANEY, PH.D.	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
240 . Erməni terroru	Hocking College Betty Young	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
241 . Erməni terroru	New England College Michele D. Perkins, EdD	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
242 . Erməni terroru	Rivier University Sister Paula Marie Buley, IHM	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
243 . Erməni terroru	Saint Anselm College Joseph Favazza	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
244 . Erməni terroru	Southern New Hampshire University Dr. Paul J. LeBlanc	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
245 . Erməni terroru	Thomas More College of Liberal Arts William Edmund Fahey, Ph.D.	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
246 . Erməni terroru	Southwestern Indian Polytechnic Institute Dr. Sherry Allison	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
247 . Erməni terroru	New Mexico Military Institute Major General Jerry Grizzle, PhD	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
248 . Erməni terroru	Southwestern College Dr. Kindred Murillo	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
249 . Erməni terroru	Burrell College of Osteopathic Medicine John L. Hummer, MHA	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
250 . Erməni terroru	Centenary University Diane Lynch (Executive Assistant to the President)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
251 . Erməni terroru	Drew University Thomas J. Schwarz (Interim president)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
252 . Erməni terroru	Fairleigh Dickinson University Christopher A. Capuano, Ph.D.	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
253 . Erməni terroru	Felician University James W. Crawford, III (Interim president)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
254 . Erməni terroru	Georgian Court University DR. JOSEPH R. MARBACH	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
255 . Erməni terroru	Hellenic American University Leonidas Phoebus Koskos	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
256 . Erməni terroru	Franklin Pierce University Dr. Kim Mooney	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
257 . Erməni terroru	Colby-Sawyer College Susan D. Stuebner	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
258 . Erməni terroru	New Jersey Institute of Technology Angela R. Garretson (Chief External Affairs Officer)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
259 . Erməni terroru	Ramapo College Peter Philip Mercer, J.D., L.L.M., Ph.D.	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
260 . Erməni terroru	Rowan University Dr. Ali A. Houshmand	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
261 . Erməni terroru	Stockton University Dr. Susan Davenport (Executive Vice President, Chief of Staff and Assistant Secretary to the Board of Trustees)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
262 . Erməni terroru	Thomas Edison State University Merodie A. Hancock, PhD	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
263 . Erməni terroru	William Peterson University Richard J. Helldobler	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
264 . Azərbaycanın haqq səsi	Central New Mexico Community College Tracy Hartzler	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
265 . Azərbaycanın haqq səsi	Luna Community College Kenneth Patterson , EdD (Vice President of Instruction)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
266 . Azərbaycanın haqq səsi	San Juan College Dr. Toni Hopper Pendergrass	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
267 . Azərbaycanın haqq səsi	Santa Fe Community College Becky Rowley, Ph.D.	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
268 . Azərbaycanın haqq səsi	Doña Ana Community College Dr. Mónica Torres	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
269 . Azərbaycanın haqq səsi	Plymouth State University Pat Bahr (Executive Associate to the President)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
270 . Azərbaycanın haqq səsi	Keene State College Dr. Melinda Treadwell	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
271 . Azərbaycanın haqq səsi	Granite State College Mark Rubinstein	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
272 . Azərbaycanın haqq səsi	Montclair State University Dr. Susan A. Cole	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
273 . Azərbaycanın haqq səsi	New Jersey City University Sue Henderson, Ph.D.	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
274 . Azərbaycanın haqq səsi	New Mexico Highlands University Dr. Sam Minner	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
275 . Azərbaycanın haqq səsi	St. John’s College Santa Fe Mark Roosevelt	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
276 . Azərbaycanın haqq səsi	St. John’s College Annapolis Panayiotis (Peter) Kanelos	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
277 . Erməni terroru	Institute of American Indian Arts Dr. Robert Martin	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
278 . Erməni terroru	Western New Mexico University Dr. Joseph Shepard	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
279 . Erməni terroru	Southwest University of Visual Arts Richard Boorom, Ph.D.	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
280 . Erməni terroru	Art Academy of Cincinnati Joe Girandola	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
281 . Erməni terroru	Central State University Charles Shahid (Chief of Staff and Chief Government Relations Officer)	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
282 . Erməni terroru	Clark State Community College Jo Alice Blondin, Ph.D.	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
283 . Erməni terroru	University of Minnesota JOAN T.A. GABEL	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
284 . Erməni terroru	University of Oklahoma Joseph Harroz Jr.	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
285 . Erməni terroru	University of Southern California Carol L. Folt	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
286 . Erməni terroru	University at Buffalo SUNY Satish K. Tripathi	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
287 . Erməni terroru	Boston College William P. Leahy, S.J.	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
288 . Erməni terroru	University of Maryland, College Park Darryll J. Pines	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
289 . Qarabağ həqiqətləri	University of Wisconsin System Tommy G. Thompson	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
290 . Qarabağ həqiqətləri	University of Wisconsin-Madison REBECCA BLANK	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
291 . Qarabağ həqiqətləri	Purdue University Mitchell E. Daniels, Jr.	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
292 . Qarabağ həqiqətləri	Northeastern University President Joseph E. Aoun	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
293 . Qarabağ həqiqətləri	Michigan State University Samuel L. Stanley Jr., M.D.	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
294 . Qarabağ həqiqətləri	Brandeis University Ronald D. Liebowitz	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
295 . Qarabağ həqiqətləri	Drexel University John A. Fry	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
296 . Qarabağ həqiqətləri	University of Massachusetts Amherst Kumble R. Subbaswamy, PhD	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
297 . Qarabağ həqiqətləri	University of Connecticut Thomas C. Katsouleas	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
298 . Qarabağ həqiqətləri	Virginia Commonwealth University Michael Rao, Ph.D.	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
299 . Qarabağ həqiqətləri	Indiana University Bloomington Michael A. McRobbie	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
300 . Qarabağ həqiqətləri	Worcester Polytechnic Institute Laurie Leshin	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
301 . Qarabağ həqiqətləri	American University Washington DC Sylvia M. Burwell President	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
302 . Qarabağ həqiqətləri	Clark University President David Fithian	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
303 . Qarabağ həqiqətləri	College of William & Mary President Katherine Rowe, PhD	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
304 . Qarabağ həqiqətləri	Colorado School of Mines President Paul C. Johnson, PhD	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
305 . Qarabağ həqiqətləri	Colorado State University Mary Ontiveros Vice President	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
306 . Qarabağ həqiqətləri	Iowa State University President Wendy Wintersteen	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
307 . Qarabağ həqiqətləri	New York University President Andrew Hamilton, PhD	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
308 . Qarabağ həqiqətləri	North Carolina State University Chancellor Dr. Randy Woodson, PhD	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
309 . Qarabağ həqiqətləri	Ohio State University President Dr. Kristina M. Johnson	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
310 . Qarabağ həqiqətləri	Oklahoma State University Burns Hargis	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
311 . Qarabağ həqiqətləri	Oregon Health & Science University President Peter Barr-Gillespie, PhD	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
312 . Qarabağ həqiqətləri	Oregon State University President F. King Alexander	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
313 . Qarabağ həqiqətləri	Rush University President Sherine E. Gabriel, MD, MSc	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
314 . Qarabağ həqiqətləri	Rutgers University President Jonathan Holloway, PhD	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
315 . Qarabağ həqiqətləri	Stony Brook University President Maurie D. McInnis, PhD	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
316 . Qarabağ həqiqətləri	Temple University President Richard M. Englert, PhD	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
317 . Qarabağ həqiqətləri	Texas A&M University President Michael K. Young, PhD	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
318 . Qarabağ həqiqətləri	Texas A&M University Michael K. Young president	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi
319 . Qarabağ həqiqətləri	The City Collage of New York President, Dr. Vincent Boudreau	ABŞ	ADU Amerika Mərkəzi

8 OKTYABR TARİXİNDƏ GÖNDƏRİLƏN MƏKTUBLAR (15 MƏKTUB) Faylı Yüklə QEYD: 02.12.2020-Cİ İL TARİXİNƏDƏK 1360 MƏKTUB GÖNDƏRİLİB

MƏKTUBUN ADI	GÖNDƏRİLDİYİ TƏŞKİLAT, YAXUD ŞƏXS	GÖNDƏRİLDİYİ ÖLKƏ	KİM TƏRƏFİNDƏN GÖNDƏRİLİB	GÖNDƏRİLƏN CAVAB MƏKTUBLARI	TƏŞKİLAT	ÖLKƏ
1. Azərbaycanın haqq səsi	İsveç Kral Sarayı	İsveç	Anar Rəhimov	1.Professor Zuriet Jade	Adıgey Dövlət Universiteti	Gürcüstan
2.Qarabağ həqiqəti haqqında	Norveç Kral Sarayına	Norveç	Anar Rəhimov	2.Robert Biançi	Virciniya Universiteti	ABŞ
3.Fransa Prezidentinə etiraz məktubu	Fransa Prezidentinin Administrasiyasına	Fransa	Ülfət İbrahim	3.Professor, bioloq Mitchel Flaminq	Kanada Universiteti	Kanada
4.Venesiya Univ. professoruna	Venesiya Universitetinin professoruna	İtaliya	Sandra Aslanazaşvili	4.Nadirbek Abdulaxatov	İdarəetmə, İqtisadiyyat və Strateji Araşdırmalar İnstitutu	Qazaxıstan
5. Beynəlxalq Frankofoniya Təşkilatının direktoruna məktub	Beynəlxalq Frankofoniya Təşkilatına	Fransa	Çəmən Babaxanova	5.Professor Qaziz Şeymerden	Kostanay Dövlət Pedaqoji Universiteti	Qazaxıstan
6.Təşəkkür məktubu	İsrailin ölkəmizdəki səfirliyinə	İsrail	Emilya Xudiyeva	6.Abdul Qadir Xan	Azad Cammu və Kəşmir Universiteti	Hindistan
7.Macarıstan hökumətinə informasiya məktubu	Macarıstan Parlamenti	Macarıstan	Laslo Bedec	7.Hiroe Komiya	Çiba Kommersiya Universiteti	Yaponiya
8.Qarabağ münaqişəsi haqqında	Frankofoniya Universitet Agentliyinə	Fransa, Muhamad Ketataya	Gülnarə Sadıqova	8.Pearson Təhsil və Elm Mərkəzi	Pearson Təhsil və Elm Mərkəzi	İngiltərə
9.Erməni terroru haqqında	Fransa Mədəniyyət Nazirliyi	Fransa	Gülnarə Sadıqova	9.İbn Zöhr Universiteti	İbn Zöhr Universiteti	Mərakeş
10.Ermənilərin dinc sakinləri bombalaması	İaşi Universiteti	Rumıniya	ADU Elm şöbəsi	10.Tokio Universiteti	Tokio Universiteti	Yaponiya
11.Erməni terroru	Polşa Varşava Universiteti	Polşa	ADU Elm şöbəsi	11.	Fransa Prezidentinin Administrasiyası	Fransa
12. Qarabağ həqiqətləri	Franş-Konte region konseyi	Fransa	Əsgər Zeynalov	12.	Virciniya Commonwealt Universiteti	ABŞ
13. Haqq səsi	Piarze Mangin Feyzo	Fransa	Çəmən Babaxanova	13.Steynar Gil	Norveçin ölkəmizdəki keçmiş səfiri	Norveç
14.Qarabağda müharibə	Mərakeş Caddi Ayyat Universiteti	Mərakeş Krallığı	Anar Rəhimov	14.	«Frans24» xəbər kanalı	Fransa
15. Qarabağ haqqında	Yevgeniya Rıbkova	Rusiya	Elm şöbəsi	15.Beynəlxalq əlaqələr şöbəsi	Venesiya Universiteti	İtaliya

9 OKTYABR TARİXİNDƏ GÖNDƏRİLƏN MƏKTUBLAR (20 MƏKTUB) Faylı Yüklə

MƏKTUBUN ADI	GÖNDƏRİLDİYİ TƏŞKİLAT, ŞƏXS	GÖNDƏRİLDİYİ ÖLKƏ	KİM TƏRƏFİNDƏN GÖNDƏRİLİB	GÖNDƏRİLƏN CAVAB MƏKTUBLARI	TƏŞKİLAT	ÖLKƏ
1(16).Təşəkkür məktubu	İsrailin baş nazirinə	İsrail	Kamal Abdulla	16.Beynəlxalq əlaqələr şöbəsi	İzmir Ekonomi Universiteti	Türkiyə
2(17).Azərbaycandakı vəziyyət	Norveç Aqder Universiteti	Norveç	Vüsalə Əfəndiyeva	17.Beynəlxalq əlaqələr mərkəzi	Frankofoniya Təşkilatı	Fransa
3(18).Etiraz məktubu	“Liberation” qəzetinə	Fransa	Jalə Salmanova	18.Beynəlxalq əlaqələr mərkəzi	Kanada Bioloqlar Assosiasiyası	Kanada
4(19).Azərbaycana qarşı terror	Rusiya Müdafiə Nazirliyinə	Rusiya	Hüseynzadə Diana	19.Beynəlxalq əlaqələr mərkəzi	Kabul Universiteti	Əfqanıstan
5(20).Azərbaycan həqiqətləri	Rusiyanın Azərbaycandakı Səfirliyinə	Rusiya	Rusiyaşünaslıq Elmi-Tədqiqat Laboratoriyası	20.Beynəlxalq əlaqələr mərkəzi	Ecco cəmiyyəti	Yaponiya
6(21).Azərbaycana ədalət	Rusiya Rəqəmsal Texnologiyalar Nazirliyi	Rusiya	Sevinc Sideifzadə	21.Beynəlxalq əlaqələr mərkəzi	Nippon Akademiyası	Yaponiya
7(22).Azərbaycanın haqq səsi	“Rusiya1” telekanalı	Rusiya	Sergey Klimov	22.Josh Hill	Amerikalı konfliktoloq	ABŞ
8(23).Qarabağda əslində nə baş verir?	“TACC”	Rusiya	Sergey Klimov	23.Министерство иностранных дел Российской Федерации	Министерство иностранных дел Российской Федерации	Rusiya
9(24). Qarabağda əslində nə baş verir?	“RBK” Kanalı	Rusiya	Sergey Klimov	24.Организация Объединённых Наций	Организация Объединённых Наций	Rusiya
10(25). Erməni vandallığı	«Ведомости» qəzeti	Rusiya	Naibova Tamilla	25.Аппарат Государственной Думы Федерального Собрания Российской Федерации	Аппарат Государственной Думы Федерального Собрания Российской Федерации	Rusiya
11(26). Erməni vandallığı	“İзвестия” qəzeti	Rusiya	Naibova Tamilla	26.Союз женщин России	Союз женщин России	Rusiya
12(27).Qarabağ gerçəkləri	“Komsomolskaya Pravda” qəzeti	Rusiya	Cəfərova Reyhan	27.Fransa Prezidentinin Administrasiyası	Fransa Prezidentinin Administrasiyası	Fransa
13(28).Haqq səsimiz	“Kommersant” qəzeti	Rusiya	Rusiyaşünaslıq Elmi-Tədqiqat Laboratoriyası	28.Domeniko Letsiya	Venesiya Universiteti	İtaliya
14(29). Azərbaycan həqiqətləri	“Независимая газета”	Rusiya	Rusiyaşünaslıq Elmi-Tədqiqat Laboratoriyası	29.Çand Parvez Servia	“Kharisma Starvision Plus” kino şirkətinin baş direktoru Çand Parvez Servia	İndoneziya
15(30). Azərbaycan həqiqətləri	“Kommersant” qəzeti	Rusiya	Rusiyaşünaslıq Elmi-Tədqiqat Laboratoriyası	30.Hafiz Marsal	“Kata Indonesia” (kataindonesia.com) xəbər portalının redaksiya heyətinin sədri Hafiz Marsal	İndoneziya
16(31).İnformasiya məktubu	Rusiya Prezidentinin rəsmi saytı	Rusiya	Diana Hüseynzadə	31.Prof.Dr.H.Adivicaya	Telkom Universitetinin rektoru Prof.Dr.H.Adivicaya	İndoneziya
17(32).Qarabağa ədalət	Maqnil Pier	Maqnil Pier	Fransa Mədəniyyət Mərkəzi	32.Аппарат Государственной Думы Федерального Собрания Российской Федерации	Аппарат Государственной Думы Федерального Собрания Российской Федерации	Rusiya
18(33).Azərbaycana ədalət	Venesiya Universiteti	İtaliya	Cabir Mövlamov	33.Министерство цифрового развития, связи и массовых коммуникаций Российской Федерации	Министерство цифрового развития, связи и массовых коммуникаций Российской Федерации	Rusiya
19(34). Azərbaycan haqqında	Renmin Universiteti	Çin	Rafiq Abbasov	34.Комитет Государственной Думы РФ по вопросам семьи, женщин и детей	Комитет Государственной Думы РФ по вопросам семьи, женщин и детей	Rusiya
20(35). Azərbaycan haqqında	Sinxua Universiteti	Çin	Rafiq Abbasov	35.Professor Haris Chand	Nepalın Katamandu Universitetindən	Nepal

10 OKTYABR TARİXİNDƏ GÖNDƏRİLƏN MƏKTUBLAR (48 MƏKTUB) Faylı Yüklə

MƏKTUBUN ADI	GÖNDƏRİLDİYİ TƏŞKİLAT, YAXUD ŞƏXS	GÖNDƏRİLDİYİ ÖLKƏ	KİM TƏRƏFİNDƏN GÖNDƏRİLİB	36.Jerom Lambert	Fransa parlamentinin üzvü	Fransa
1(36).İspan Senatına məlumat	İspaniya Deputatlar Senatına	İspaniya	Nərgiz Mədətova	37.Çand Parvez Servia	“Kharisma Starvision Plus”	İndoneziya
2(37). İspan Konqresi üçün	İspan Konqresinə	İspaniya	Nərgiz Mədətova	38.Hafiz Marsal	“Kata Indonesia” xəbər portalı	İndoneziya
3(38).Monpelya Universitetinə məlumat	Monpelye Dövlət Universiteti	Fransa	Günay Adıgözəlova	39.Telkom Universitetinin rektoru	Telkom Universitetinin rektoru	İndoneziya
4(39).İtaliyaya həqiqət məktubu	Venesiya Universitetinin Tələbə Gənclər Təşkilatı	İtaliya	Cabir Mövlanov	40.Pearson Vue	Pearson Vue	İngiltərə
5(40).Şri-lankaya Qarabağ məktubu	“Lankadepa” qəzetinə	Hindistan	Hindistan Mərkəzi	41.ETS şirkəti	ETS şirkəti	İngiltərə
6(41).Şri-Lankaya məlumat məktubu	Sosial “İQ” qrupuna	Hindistan	Hindistan Mərkəzi
7(42).Sivil şəhərlərin bombalanması haqqında	“Hindustan” qəzetinə	Hindistan	Vüsal Quliyev
8(43).Qarabağ gerçəkləri	Avstriya Kitabxanalar İttifaqına	Avstriya	Avstriya Mərkəzi
9(44).Fransa Bordo Universitetinə məktub	Fransa Bordo Universitetinə	Fransa	ADU Erasmus+ tələbəsi, Minayə Xəlilbəyli
10(45).Sivil şəhərlər bombalanır	Kioto Universitetinə	Yaponiya	Yaşar İbrahim
11(46).Serbiya Prezidentinə ADU-dan məktub	Serbiya Prezidentinin Administrasiyasına	Serbiya	ADU Serbiya Mərkəzi
12(47).Qarabağ haqqında	Prensa Escrita qəzetinə	Rumıniya	Jozefina Botto
13(48). Gəncəyə hücum haqqında	PM onlayn portalına	Rumıniya	Rumın Mərkəzi
14(49). Sivil şəhərlərin bombalanması	İaşe Universitetinin beynəlxalq əlaqələr şöbəsinə	Rumıniya	Rumın Mərkəzi
15(50).Sivil şəhərlərin bombalanması	Rumın QHT təşkilatlarına	Rumıniya	Şəhanə Mirzəyevə, ADU tələbəsi
16(51).Qarabağ haqqında gerçəklər	Buxarest Universiteti	Rumıniya	Jozefina Botto
17(52). Azərbaycanda real situasiya	Rumın Milli Liberal partiyasına	Rumıniya	Jozefina Batto
18(53).Gəncə hücuma məruz qaldı	Rumıyanın Digi 24 xəbər televiziyası	Rumıniya	ADU Rumın mərkəzi
19(54). Azərbaycanda real situasiya	Libertita qəzeti	Rumınya	ADU Rumın qəzeti
20(55). Ermenistan sivil şeherlerimizi bombalayır	Avstriya diplomatlar akademiyası	Avstrya	ADU Avstriya mərkəzi
21(56). Qafqaz münaqişəsi gerçəkləri	Avstriya Xarici İşlər Nazirliyi	Avstriya	ADU Avstriya mərkəzi
22(57).Erməni hərbi təxribatı haqqında	Yaponiya HİS turizm şirkətinin direktoru Kobayaşi Kenica	Yaponiya	ADU Yapon mərkəzi
23(58). Qarabağ həqiqətləri haqqında	YaponTrade Center icraçı direktor	Yaponiya	ADU Yapon mərkəzi
24(59). Cəbhədə erməni təxribatı	Yapon Media World cəmiyyətinin prezidentinə Noritaka Mitsutaka	Yaponiya	Yaşar İbrahimov
25(60). Dinc əhalinin qətli barədə	Long search Consulting Şirkətinin direktoru Somon Kamiya	Yaponiya	Yaşar İbrahimov
26(61).Gəncənin bombalanması	İnternational Tax Acconting şirkətinin direktoru Masayuki Tanebiyə	Yaponiya	Yaşar İbrahimov
27(62).Oesterreich Spiegel qəzetinə məktub	Oesterreich Spiegel qəzetinə	Avstriya	ADU Avstriya kitabxanası
28(63).RotWeisse-ə ADU-dan məktub	RotWeisse qəzetinə	Avstriya	ADU Avstriya kitabxanası
29(64).OZKD jurnalına erməni vəhşiliyi haqqında məktub	OZKD jurnalına	Avstriya	ADU Avstriya kitabxanası
30(65).Krakov Universitetinə bəyanat	Krakov Universiteti	Polşa	Mina Dadaşova
31(66). Saroyeva Universitetinə bəyanat	Saroyeva Universiteti	Bosniya	Mina Dadaşova
33(67). Vyana Universitetinə erməni vəhşiliyi haqqında arayış	Vyana Universiteti	Avstriya	Mina Dadaşova
34(68). Tohoku Universitetinə Qarabağ haqqında	Beynəlxalq münasibətlər fakültəsinin professoru Abe Masatoya	Yaponiya	Yaşar İbrahimov
35(69). Ermənilərin Azərbaycana olan hərbi təxribatları barədə	Nippon Academy Təhsil Müəssisəsinin direktoru Kaşivazaki Taemiyə	Yaponiya	Yaşar İbrahimov
36(70). Qarabağ həqiqətləri	“Global Alliance Japan K.K.”cəmiyyətinin prezidenti Masayuki Shoumaya	Yaponiya	Yaşar İbrahimov
37(71). Ermənilərin Azərbaycana olan hərbi təxribatları barədə	Vaseda Universiteti İqtisadiyyat fakültəsinin professoru Mouri Hiroakiyə	Yaponiya	Yaşar İbrahimov
38(72).”AS Global Managment” cəmiyy	“AS Global Managment”	Yaponiya	Yaşar İbrahimov
39(73).İsrailə təşəkkür	Jewish civilization	İsrail	Emiliya Xudiyeva
40(74).Hebru Universitetinə bəyanat	Hebru Universiteti	İsrail	Emiliya Xudiyeva
41(75).İtalyalı senata məktub	İtaliyalı senator Stefano Luçidi	İtaliya	Nərgiz Cəfərova
42(76). Alman Kitabxanalar Assosiasiyasına məktub	Alman Kitabxanalar Assosiasiyası	Almaniya	Alman Oxu zalı
43(77).Qazaxıstan Dövlət Universitetinə məktub	Professor Qaziz Şahmərdan	Qazaxıstan	Sevda İmanova
44(78).Gəncə həqiqətləri	Polşa Universitetinin direktoru Barbara Levondovskayaya	Polşa	ADU elm şöbəsi
45(79). Azərbaycana qarşı təxribatlar dayandırılsın	“Le Monde”, “Le Figaro”	Fransa	Gülnarə Sadıqova
46(80).Beynəlxalq Frankofoniya Təşkilatına Bəyanat	Beynəlxalq Frankofoniya Təşkilatına	Fransa	Gülnarə Sadıqova, Frankofoniya Mərkəzi
47(81). Beynəlxalq Frankofoniya Təşkilatına Bəyanat	Beynəlxalq Frankofoniya Təşkilatına	Kanada, Kvebek	Gülnarə Sadıqova, Frankofoniya Mərkəzi
48(82). Qarabağ həqiqətləri haqqında	Fransa Prezident Administrasiyasına	Fransa	Gülbəniz Camalova, Azərbaycan Fransız Dili Müəllimlər Assosiasiyası

13 OKTYABR TARİXİNDƏ GÖNDƏRİLƏN MƏKTUBLAR (77 MƏKTUB) Faylı Yüklə

MƏKTUBUN ADI	GÖNDƏRİLDİYİ TƏŞKİLAT, YAXUD ŞƏXS	GÖNDƏRİLDİYİ ÖLKƏ	KİM TƏRƏFİNDƏN GÖNDƏRİLİB
1(83).Qarabağ haqqında həqiqətlər	Tbilisi Dövlət Universiteti	Gürcüstan	Elm şöbəsi
2(84).Qarabağ həqiqətləri	Tamar Guchua, Akaki (Kutaisi) Tsereteli dövlət universitetin müəlliməsi	Gürcüstan	Elm şöbəsi
3(85).Qarabağ həqiqətləri	Giuli Shabashvili — Tbilisi dövlət universitetinin dosenti	Gürcüstan	Elm şöbəsi
4(86).Qarabağ həqiqətləri	Kakhaber Loria — Tbilisi dövlət universitetinin prorektoru	Gürcüstan	Elm şöbəsi
5(87).Qarabağ həqiqətləri	Vasil kacharava — Tbilisi dövlət universitetinin professoru, Amerikaşünaslıq institutunun direktoru	Gürcüstan	Elm şöbəsi
6(88).Qarabağ həqiqətləri və erməni terror haqqında	Narcisa Loredana Posteuca — ASEI-nin baş katibi, Ruminiya Kuza universiteti.	Rumıniya	Elm şöbəsi
7(89).Haqq savaşı	Serbiyanın Azərbaycandakı səfirliyinə	Serbiya	Serb Dili Mərkəzi
8(90).Qarabağ haqqında	Serbiya Kral Akademiyası	Serbiya	Serb Dili Mərkəzi
9(91).Qarabağla bağlı həqiqətlər	Serbiya Prezidenti Administrasiyasına	Serbiya	Serb Dili Mərkəzi
10(92).Qarabağ haqqında	Министерство Культуры РФ,	Rusiya	Сидеифзаде Севиндж, главный научный сотрудник НИЛ «Россиеведения»
11(93).Qarabağ haqqında	Министерство цифровых технологий РФ	Rusiya	Сидеифзаде Севиндж
12(94).Qarabağ haqqında	Министерство цифровых технологий РФ	Rusiya	Сидеифзаде Севиндж
13(95).Qarabağ haqqında	Министерство обороны РФ,	Rusiya	Сидеифзаде Севиндж
14(96).Qarabağ haqqında	Министерство просвещения РФ	Rusiya	Сидеифзаде Севиндж
15(97).Haqq səsimiz 16(98). 17(99). 18(100). 19(101). 20(102). 21(103). 22(104). 23(105). 24(106). 25(107). 26(108). 27(109).	Газета «Ведомости», газета «Известия», газета«Комсомольская правда», газета «Коммерсант», газета «Красная звезда», газета «Литературная Россия», газета «Независимая газета», газета «Российская газета», газета «Завтра», газета «Взгляд», газета «РИА новости»	RUSİYA	Сидеифзаде Севиндж, главный научный сотрудник НИЛ «Россиеведения»
28(110).Haqq səsimiz 29(111). 30(112). 31(113). 32(114). 33(115). 34(116). 35(117). 36(118).	Президенту РФ В.В. Путину на сайт Управления Президента по работе с обращениями граждан и организаций при помощи функции «обратная связь» Министерство обороны РФ С.К. Шойгу на электронную почту Правительство РФ Д.А. Медведеву, Министерство цифрового развития, связи и массовых коммуникаций РФ М.И. Шадаеву. Общероссийский федеральный телеканал «Первый канал» общероссийский государственный телеканал «Россия 1», Российское государственное информационное агентство федерального уровня – ТАСС, российский медиахолдинг, включающий одноименный телеканал, информационное агентство, газету и журнал – РБК	RUSİYA RUSİYA	Джафарова Рейхан, Ведущий научный сотрудник НИЛ «Россиеведения»
37(119).	Посольство Российской Федерации в Азербайджанской Республике,	RUSİYA	Гусейнзаде Диана, старший научный сотрудник НИЛ «Россиеведения
38(120).	Россотрудничество – главный офис, представительство Россотрудничества в Азербайджане, фонд «Русский Мир»	RUSİYA	Гусейнзаде Диана, старший научный сотрудник НИЛ «Россиеведения
39(121). 40(122). 41(123). 42(124). 43(125). 44(126). 45(127). 46(128). 47(129). 48(130). 49(131). 50(132).	Газета «Ведомости», газета «Известия», газета «Комсомольская правда», газета «Коммерсант», газета «Красная звезда», газета «Литературная Россия», газета «Независимая газета», газета «Российская газета», газета «Завтра», газета «Взгляд», газета «РИА новости»	RUSİYA	Наибова Тамилла, научный сотрудник НИЛ «Россиеведения» Наибова Тамилла, научный сотрудник НИЛ «Россиеведения»
51(133).Qarabağ həqiqətləri	Təhsil və Mədəniyyət Nazirliyinə	İndoneziya	Ülviyyə Xəlilova
52(134).	İndoneziyanın xarici işlər nazirinə	İndoneziya	Laura Zərbəliyeva
53(135). 54(136). 55(137). 56(138). 57(139).	Общероссийский федеральный телеканал «Первый канал», общероссийский государственный телеканал «Россия 1», Российское государственное информационное агентство федерального уровня – ТАСС, российский медиахолдинг, включающий одноименный телеканал, информационное агентство, газету и журнал – РБК	Rusiya	Климов Сергей, лаборант НИЛ «Россиеведения»
58(140).	Российский ежемесячный журнал «Национальная оборона», главному редактору, военному эксперту Коротченкову И.Ю	Rusiya Rusiya	Джафарова Рейхан, Ведущий научный сотрудник НИЛ «Россиеведения»
59(141).	ООН, главному комиссару ООН по правам человека	Rusiya	Гусейнзаде Диана, старший научный сотрудник НИЛ «Россиеведения»
60(142).Erməni barbarlığı haqqında	Origo.hu qəzeti	Macarıstan	Arzu Cəlilova
61(143).Erməni barbarlığı haqqında	Index.hu qəzeti	Macarıstan	Arzu Cəlilova
62(144).Dağlıq Qarabağ problemi	24.hu qəzeti	Macarıstan	Arzu Cəlilova
63(145).Dağlıq Qarabağ problemi	Hvg.hu	Macarıstan	Arzu Cəlilova
64(146).Dağlıq Qarabağ problemi	Telex.hu	Macarıstan	Arzu Cəlilova
65(147).Kaliforniya Dövlət Universitetinə etiraz məktubu	Kaliforniya Dövlət Universiteti	ABŞ	ADU İnformasiya Qərargahı
66(148).İnformasiya məktubu	Peruca Əcnəbilər Universiteti	İtaliya	Nərgiz Cəfərova
77(149).İnformasiya məktubu	Raqnild (ADU-nun sabiq müəllimi)	Norveç	Skandinaviya Mərkəzi

14 OKTYABR TARİXİNDƏ GÖNDƏRİLƏN MƏKTUBLAR (100 MƏKTUB) Faylı Yüklə

MƏKTUBUN ADI	GÖNDƏRİLDİYİ TƏŞKİLAT, ŞƏXS	GÖNDƏRİLDİYİ ÖLKƏ	KİM TƏRƏFİNDƏN GÖNDƏRİLİB
1(150).Qarabağ həqiqətləri	Belqrad Dövlət Universiteti, Aleksandr Vuranej	Serbiya	Serbiya Mərkəzi
2(151).Qarabağ haqqında	Ema Milkoviç, Belqrad Dövlət Universiteti	Serbiya	Serbiya Mərkəzi
3(152).Sivil şəhərlərin bombalanması	Belqrad Dövlət Universiteti, professor Markoviçə	Serbiya	Serbiya Mərkəzi
4(153).Qarabağ haqqında	Professor Sima Abramoviçə	Serbiya	Serbiya Mərkəzi
5(154).Erməni təcavüzü	İbn Zöhr Universiteti	Mərakeş Krallığı	Anar Rəhimov
6(155).Erməni təcavüzü	Cadii Ayyad Universiteti, Beynəlxalq əlaqələr şöbəsinə	Mərakeş Krallığı	Anar Rəhimov
7(156).Gəncənin bombalanması	Cənubi Koreya “Donqailbo” qəzeti	Cənubi Koreya	ADU Koreya Mərkəzi
8(157).Gəncə həqiqətləri	“Kozanilbo” qəzeti	Cənubi Koreya	ADU Koreya Mərkəzi
9(158).Erməni təcavüzü	“Konalilbo” jurnalı	Cənubi Koreya	ADU Koreya Mərkəzi
10(159).Erməni təcavüzü	“Ohmynews” xəbər portalı (Keçiddən göndərilib)	Cənubi Koreya	ADU Koreya Mərkəzi
11(160).Yaponiyaya məktub	Yeni Nəsil Bərpaolunan Enerji QHT sədri Co İdeya	Yaponiya	ADU Yapon Mərkəzi
12(161).Atəşkəsin pozulması	World Investors TV	Yaponiya	ADU Yapon Mərkəzi
13(162).Qarabağ həqiqətləri	Fuji Şirkətinin Prezidenti Hideharu İşi	Yaponiya	ADU Yapon Mərkəzi
14(163).Qarabağ həqiqətləri	“L Humanite” qəzeti	Fransa	Jalə Salmanova
15(164).Gəncəyə hücum	Bremen	Almaniya	Elm şöbəsi
16(165).Dinc əhalinin qətliamı	Mosul Universiteti	İraq	Elm şöbəsi
17(166). Dinc əhalinin qətliamı	Robert Bianki	Qətər	Elm şöbəsi
18(167). Gəncə həqiqəti	University of eastern Finland	Finlandiya	Elm şöbəsi
19(168).Gəncə və digər sivil şəhərlərin bombalanması	Konin universiteti	Polşa	Elm şöbəsi
20(169).Erməni terroru	Cadi Ayyad universiteti Abdellah Elhaloui	Mərakeş universiteti	Elm şöbəsi
21(170).Erməni terroru	Beyrut Universiteti	Livan	Elm Şöbəsi
22(171).Qarabağ həqiqətləri	Kazan federal universiteti	Rusiya	Elm şöbəsi
23(172). Gəncəyə hücum haqqında	Sarbon universiteti	Fransa	Elm şöbəsi
24(173).Gəncəyə hücum haqqında	Kəşmir universiteti	Pakistan	Elm şöbəsi
25(174). Qarabağda nə baş verir	Səudiyyə Ərəbistanı krallığının Azərbaycandakı səfirliyi	Səudiyyə Ərəbistanı	Xarici dillər kafedrası
26(175). Qarabağda nə baş verir	Birləşmiş ərəb əmirliklərinin Azərbaycandakı səfirliyi	BƏƏ	Xarici dillər kafedrası
27(176). Qarabağda nə baş verir?	Sudan respublikasının Azərbaycan respublikasında səfirliyi	Sudan	Xarici dillər kafedrası
28(177). Qarabağda nə baş verir	Fələstin dövlətinin Azərbaycan Respublikasında səfirliyi	Fələstin	Xarici dillər kafedrası
29(178). Gəncəyə ədalət	Əlcazair respublikasının Azərbaycanda səfirliyi	Əlcəzair	Xarici dillər kafedrası
30(179). Qarabağa ədalət	Misir ərəb respublikasının Azərbaycandakı səfirliyi	Misir	Xarici dillər kafedrası
31(180).Qarabağa ədalət	Kuveyt dövlətinin Azərbaycan respublikasında səfirliyi	Kuveyt	Xarici dillər kafedrası
32(181).Erməni terroru haqqında	İraq respublikasının Azərbaycandakı səfirliyi	İraq	Xarici dillər kafedrası
33(182).Erməni terroru haqqında	Mərakeş krallığının Azərbaycandakı səfirliyi	Mərakeş krallığı	Xarici dillər kafedrası
34(183).Erməni terroru haqqında	Liviya dövlətinin Azərbaycandakı səfirliyi	Liviya	Xarici dillər kafedrası
35(184).Erməni terroru haqqında	İordaniya haşimilər krallığı	İordaniya	Xarici dillər kafedrası
36(185).Erməni terroru haqqında	Qətər dövlətinin Azərbaycandakı səfirliyi	Qətər	Xarici dillər kafedrası
37(186).Erməni terroru haqqında	Səudiyyə Ərəbistanı beynəlxalq mərkəz, İbrahim Abanmi	Səudiyyə Ərəbistanı	Xarici dillər kafedrası
38(187).Erməni terroru haqqında	Səudiyyə Ərəbistanı Krallığı, Abdul Əziz universiteti	Ərəbistan	Xarici dillər kafedrası
39(188).Etiraz məktubu	“Frans24” kanalına	Fransa	Günay Məmmədova
40(189).Məlumat məktubu	Çin Kommunist Gənclər Birliyi	Çin	Rafiq Abbasov
41(190).Məlumat məktubu	Çin Politexnik Elmlər İnstitutu	Çin	Rafiq Abbasov
42(191). Məlumat məktubu	Ümumçin Həmkar Konfederasiyası	Çin	Rafiq Abbasov
43(192).Məlumat məktubu	Çin Yazıçılar Birliyi	Çin	Rafiq Abbasov
44(193).Məlumat məktubu	Çin Hüquqşünaslar Birliyi	Çin	Rafiq Abbasov
45(194).Məlumat məktubu	Ümumçin Jurnalistlər Assosiasiyası	Çin	Rafiq Abbasov
46(195).Məlumat Məktubu	Çin Qadınlar Birliyi	Çin	Rafiq Abbasov
47(196).Məlumat Məktubu	Çin Qırmızı Xaç Cəmiyyəti	Çin	Rafiq Abbasov
48(197).Məlumat məktubu	Çin Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi	Çin	Rafiq Abbasov
49(198).Məlumat məktubu	Ümumçin mədəniyyət və incəsənət işçiləri birliyi	Çin	Rafiq Abbasov
50(199).Məlumat məktubu	Çin Elmlər Akademiyası	Çin	Rafiq Abbasov
51(200).Məlumat məktubu	Çin İctimai Elmlər Akademiyası	Çin	Rafiq Abbasov
52(201).Məlumat məktubu	Çin Xalq Diplomatiyası Akademiyası	Çin	Rafiq Abbasov
53(202).Qarabağda nə baş verir?	“Longreach Consulting” şirkətinin direktoru Masaaki Tanakayə	Yaponiya	ADU Yapon Mərkəzi
54(203).Qarabağda nə baş verir?	“Universal Peace Federation” Qeyri Hökumət Təşkilatının sədri Toru Nishiwakiyə	Yaponiya	ADU Yapon Mərkəzi
55(204).Qarabağda nə baş verir?	Hokuriku Universitetinin Beynəlxalq Əlaqələr şöbəsinin müdiri Takashi Yokotaya	Yaponiya	ADU Yapon Mərkəzi
56(205).Qarabağ həqiqətləri	Şlezvik Holstayn torpağının baş naziri	Almaniya	Alman oxu zalı
57(206).Qarabağ həqiqətləri	Hamburq Bundestanqının ikinci icra başçısı	Almaniya	Alman oxu zalı
58(207).Qarabağ haqqında	Bavariya torpağının baş naziri	Almaniya	Alman oxu zalı
59(208).Qarabağ haqqında	Sarland torpağının baş naziri	Almaniya	Alman oxu zalı
60(209).Qarabağ haqqında	Saksen torpağının baş naziri	Almaniya	Alman oxu zalı
61(210).Qarabağ həqiqətləri	Turingen torpağının baş naziri	Almaniya	Alman oxu zalı
62(211).Qarabağ həqiqətləri	Nordrayn-Vestfalen Turingen torpağının baş naziri	Almaniya	Alman oxu zalı
63(212).Qarabağ həqiqətləri	Nider Sanksen torpağının baş naziri	Almaniya	Alman oxu zalı
64(213).Qarabağ həqiqətləri	Hessen torpağının baş baş naziri	Almaniya	Alman oxu zalı
65(214).Qarabağ həqiqətləri	Berlin torpağının baş naziri	Almaniya	Alman oxu zalı
66(215).Qarabağ həqiqətləri	Vitamin jurnalının redaksiya heyəti	Almaniya	Alman oxu zalı
67(216).Qarabağ həqiqətləri	Deutsche Welle xəbər agentliyinin Bonn şəhərindəki informasiya mərkəzi	Almaniya	Alman oxu zalı
68(217).Qarabağ həqiqətləri	Berlindəki Höte Mərkəzinin informasiya mərkəzi	Almaniya	Alman oxu zalı
69(218).Qarabağ haqqında	Taqeşpigel İnformasiya Agentliyi	Almaniya	Alman oxu zalı
70(219). Qarabağ haqqında	Taqeşpigel İnformasiya Agentliyi redaksiya heyəti	Almaniya	Alman oxu zalı
71(220).Cənubi Koreyaya etiraz məktubu	Yonhapp News xəbər agentliyi	Cənubi Koreya	ADU Koreya Mərkəzi
72(221).Sivil şəhərlərimizin bombalanması	Zafer Kiani	Pakistan Kəşmir Universiteti	ADU Elm şöbəsi
72(222).Sivil şəhərlərimizin bombalanması	İqa Mariya Lehman	Polşa	ADU Elm şöbəsi
73(223).Sivil şəhərlərimizin bombalanması	Olomoç Universiteti	Çexiya	ADU Elm şöbəsi
74(224).Sivil şəhərlərimizin bombalanması	Konstantinos Dmitru	Qazaxıstan	ADU Elm şöbəsi
75(225).Sivil şəhərlərimizin bombalanması	Milas Sepala, Yvaskila Universiteti	Finlandiya	ADU Elm şöbəsi
76(226).Sivil şəhərlərimizin bombalanması	Şon Klanki	Otaru Universiteti, Yaponiya	ADU Elm şöbəsi
77(227).Sivil şəhərlərimizin bombalanması	Hisen Lau	Tayvan	ADU Elm şöbəsi
78(228).Sivil şəhərlərimizin bombalanması	Horis Çand	Nepal, Katamandu Universiteti	ADU Elm şöbəsi
79(229).Qarabağ həqiqətləri	Samane Kamiyab	Ankara Universiteti, Türkiyə	ADU Elm şöbəsi
80(230).Qarabağ həqiqətləri	Zəkəriyyə Almaşes	Qərbi Avstraliya Universiteti	ADU Elm şöbəsi
81(231).Qarabağ həqiqətləri	Angele Merkel	Almaniya Federal Kansleri	Germanistika İnstitutu
82(232).Qarabağ həqiqətləri	Frau Anya Karliçe	Almaniya, Federal Təhsil və Araşdırma Nazirliyi	Germanistika İnstitutu
83(233).Qarabağ həqiqətləri	Her Haykomas	Almaniyanın Xarici İşlər Naziri	Germanistika İnstitutu
84(234).Qarabağ həqiqətləri	Ailə işləri üzrə nazirlik	Almaniya	Germanistika İnstitutu
85(235).Qarabağ haqqında	Avstriya Respublikasının Federal Kansleri	Avstriya	Germanistika İnstitutu
86(236).Qarabağ haqqında	Federal əmək, ailə və gənclər nazirliyi	Avstriya	Germanistika İnstitutu
87(237).Qarabağ haqqında	Federal təhsil və tədqiqat nazirliyi	Avstriya	Germanistika İnstitutu
88(238).Qarabağ haqqında	Federal Avropa və beynəlxalq işlər nazirliyi	Avstriya	Germanistika İnstitutu
89(239).Qarabağ haqqında	Federal Daxili İşlər Nazirliyi	Avstriya	Germanistika İnstitutu
90(240).Qarabağ haqqında	Federal Sosial Məsələlər Səhiyyə Nazirliyi	Avstriya	Germanistika İnstitutu
91(241).Qarabağ haqqında	İsveçrə Konfederasiyasının Prezidenti	İsveçrə	Germanistika İnstitutu
92(242).Qarabağ haqqında	İsveçrə Federal İqtisadiyyat və təhsil nazirliyi	İsveçrə	Germanistika İnstitutu
93(243).Sivil şəhərlərin bombalanması	İsveçrə Federal Baş Katiblik	İsveçrə	Germanistika İnstitutu
94(244).Sivil şəhərlərin bombalanması	İsveçrə Gənclər və İdman Nazirliyi	İsveçrə	Germanistika İnstitutu
95(245).Sivil şəhərlərin bombalanması	İsveçrə Federal Xarici İşlər Nazirliyi	İsveçrə	Germanistika İnstitutu
95(246). Sivil şəhərlərin bombalanması	İsveçrə Fedral Ədliyyə və Polis Departmenti	İsveçrə	Germanistika İnstitutu
96(247).Qarabağ haqqında	Venesuela Mərkəzi Universiteti, Rektor	Venesuela	İspan Dili Mərkəzi
97(248).Qarabağ haqqında	İspaniya Kadis Universiteti, Prof. Xavier Ortola	İspaniya	İspan Dili Mərkəzi
98(249).Qarabağ haqqında	Orta Şərq Tədqiqatlar Mərkəzinin Prezidenti Pauolo Botto	Argentina	İspan Dili Mərkəzi
99(250). Qarabağ haqqında	Pearson Test Mərkəzi	İngiltərə	Test Mərkəzi
100(251).Qarabağ həqiqətləri	London Test Mərkəzi	İngiltərə	Test Mərkəzi

16 OKTYABR TARİXİNDƏ GÖNDƏRİLƏN MƏKTUBLAR (49 MƏKTUB) Faylı Yüklə

MƏKTUBUN ADI	GÖNDƏRİLDİYİ TƏŞKİLAT, ŞƏXS	GÖNDƏRİLDİYİ ÖLKƏ	KİM TƏRƏFİNDƏN GÖNDƏRİLİB
1(252).Azərbaycanın haqq səsi	Tsukuba Universiteti, Xarici əlaqələr şöbəsi	Yaponiya	ADU Yapon Mərkəzi
2(253).Azərbaycanın haqq səsi	Medical Works Cəmiyyəti Cəmiyyəti	Yaponiya	ADU Yapon Mərkəzi
3(254).Azərbaycanın haqq səsi	İnne Nippon şirkəti	Yaponiya	ADU Yapon Mərkəzi
4(255).Azərbaycanın haqq səsi	Colt Çutoro, ADU-nun fəxri doktoru	Macarıstan	ADU rektorluq
5(256).Azərbaycanın haqq səsi	Herman Van Rompuy, ADU-nun fəxri doktoru	Belçika	ADU rektorluq
6(257).Azərbaycanın haqq səsi	Ekart Hötzel, ADU-nun fəxri doktoru	Fransa	ADU rektorluq
6(258).Azərbaycanın haqq səsi	Buyar Nişani, ADU-nun fəxri doktoru	Albaniya Prezidenti	ADU rektorluq
7(259).Azərbaycanın haqq səsi	Aleksey Puşkov	Rusiya	ADU rektorluq
8(260).Azərbaycanın haqq səsi	Aleksandr Vuçiç, ADU-nun fəxri doktoru	Serbiya Prezidenti	ADU rektorluq
9(261).Azərbaycanın haqq səsi	Mövlud Çavuşoğlu, ADU-nun fəxri doktoru	Türkiyənin Xarici İşlər Naziri	ADU rektorluq
10(262).Qarabağ həqiqətləri	“Le Monde” jurnalı	Fransa	Günay Məmmədova
11(263).Qarabağ həqiqətləri	Vladimir Putinə	Rusiya	ADU Rusiyaşünaslıq ETL
12(264).Təşəkkür məktubu	Milli Müdafiə Jurnalı	Rusiya	ADU Rusiyaşünaslıq ETL
11(265).Qarabağ həqiqətləri	Rusiya Qadınlar Birliyi	Rusiya	ADU Rusiyaşünaslıq ETL
12(266).Qarabağ həqiqətləri	Rusiya Dumasının rəhbəri Valentino Matveyonko	Rusiya	ADU Rusiyaşünaslıq ETL
13(267).Qarabağ həqiqətləri	Maksim Şevçenkoya	Rusiya	ADU Rusiyaşünaslıq ETL
14(268).Qarabağ haqqında	Vladimir Volodin	Rusiya	ADU Rusiyaşünaslıq ETL
15(269).Qarabağ həqiqətləri	Rusiyanın parlament qəzetinə	Rusiya	ADU Rusiyaşünaslıq ETL
14(270).Qarabağ haqqında	Rusiya “Reqnum” İA	Rusiya	ADU Rusiyaşünaslıq ETL
15(271).Qarabağ həqiqətləri	“Kafkazskiy Uzel” nəşrinə	Rusiya	ADU Rusiyaşünaslıq ETL
16(272).Qarabağ haqqında	“İnterfax” İA	Rusiya	ADU Rusiyaşünaslıq ETL
17(273).Qarabağ haqqında	“Meduza” nəşri	Rusiya	ADU Rusiyaşünaslıq ETL
18(274).Qarabağ həqiqətləri	“Vedomosti” qəzetinə	Rusiya	ADU Rusiyaşünaslıq ETL
19(275).Qarabağ haqqında	“İzvestiya” qəzetinə	Rusiya	ADU Rusiyaşünaslıq ETL
20(276).Qarabağ haqqında	“Komsomolskaya Pravda” qəzeti	Rusiya	ADU Rusiyaşünaslıq ETL
21(277).Qarabağ haqqında	“Kommersant” qəzeti	Rusiya	ADU Rusiyaşünaslıq ETL
22(278).Qarabağ həqiqətləri	“Zavtra qəzeti”	Rusiya	ADU Rusiyaşünaslıq ETL
23(279).Qarabağ həqiqətləri	“Literaturnaya Rossiya”	Rusiya	ADU Rusiyaşünaslıq ETL
24(280).Qarabağ həqiqətləri	“Vzqlyad” qəzeti	Rusiya	ADU Rusiyaşünaslıq ETL
25(281).Qarabağ həqiqətləri	İngiltərə ETS şirkəti	İngiltərə	ADU Rusiyaşünaslıq ETL
26(282).Erməni təxribatları barədə	Hankiyore Xəbər agentliyi	Cənubi Koreya	Koreya Mərkəzi
27(283).Erməni təxribatları barədə	Hankuibo Xəbər Agentliyi	Cənubi Koreya	Koreya Mərkəzi
28(284).Erməni təxribatları barədə	Kukminilbo xəbər agentliyi	Cənubi Koreya	Koreya Mərkəzi
29(285).Erməni təxribatları barədə	Seqeilbo Xəbər agentliyi	Cənubi Koreya	Koreya Mərkəzi
30(286).Erməni təxribatları barədə	Hankuk Universiteti	Cənubi Koreya	Koreya Mərkəzi
31(287).Erməni təxribatları barədə	Busan Xarici Əlaqələr Universiteti	Cənubi Koreya	Koreya Mərkəzi
32(288).Erməni təxribatları barədə	Çonnam Milli Universiteti	Cənubi Koreya	Koreya Mərkəzi
33(289).Erməni təxribatları	Buenes-Ayres Universiteti	Cənubi Koreya	Doktorantura şöbəsi
34(290).Qarabağ həqiqətləri	Aleksandr İoan Quza Universiteti	İaşi, Rumıniya	Doktorantura şöbəsi
35(291).Qarabağ haqqında	Moldova Dövlət Universiteti	Moldova	Doktorantura şöbəsi
36(292).Qarabağ haqqında	Niderland Biznes Akademiyası	Niderland	Doktorantura şöbəsi
37(293).Qarabağ haqqında	Harvard Universiteti	ABŞ	Doktorantura şöbəsi
38(294).Qarabağ haqqında	Oksford Universiteti	İngiltərə	Doktorantura şöbəsi
39(295).Qarabağ haqqında	Çin Qua Universiteti	Çin	Doktorantura şöbəsi
40(296).Qarabağ haqqında	Rut Abraham Universiteti	Böyük Britaniya	Doktorantura şöbəsi
41(297).Qarabağ haqqında	Seul Universiteti	Cənubi Koreya	Doktorantura şöbəsi
42(298).Qarabağ haqqında	Lund Universiteti	Almaniya	Doktorantura şöbəsi
43(299).Qarabağ haqqında	Gürcüstan Dövlət Universiteti	Gürcüstan	Doktorantura şöbəsi
44(300).Qarabağ həqiqətləri	Azad Canmu və Kəşmir Universiteti	Pakistan	Doktorantura şöbəsi
45(301).Qarabağ haqqında	Palaki Universiteti	Çex Respublikası	Doktorantura şöbəsi
46(302).Erməni terroru	Minsk Dövlət Universiteti	Belarus	Doktorantura şöbəsi
47(303). Erməni terroru	Baltik Federal Universiteti	Latviya	Doktorantura şöbəsi
48(304).Erməni terroru	Katmandu Universiteti	Nepal	Doktorantura şöbəsi
49(305).Erməni terroru	Cadii Ayyad Universiteti	Mərakeş Krallığı	Doktorantura şöbəsi

16 OKTYABR TARİXİNDƏ GÖNDƏRİLƏN MƏKTUBLAR (99 MƏKTUB) Faylı Yüklə

Universities List of the United States of America
N	Name of the University	the President of the University	Email:
1(306)	Arizona State University	Dr. Michael M. Crow	[email protected]
2(307)	Binghamton University	Harvey G Stenger, Ph.D.	[email protected]
3(308)	Boise State University	Dr. Marlene Tromp	[email protected]
4(309)	Boston College	William P. Leahy, S.J.	[email protected]
5(310)	Boston University	Dr. Robert A. Brown	[email protected]
6(311)	Bowling Green State University	Dr. Rondey K. Rogers	[email protected]
7(312)	Brandeis University	Ronald D. Liebowitz	[email protected]
8(313)	Brown University	Dr. Christina H. Paxson	[email protected]
9(314)	California Institute of Technology (Caltech)	Dr. Thomas F. Rosenbaum	[email protected]
10(315)	Carnegie Mellon University	Daryl Weinert, Ph.D. (Vice-president)	[email protected]
11(316)	Case Western Reserve University	Ph. D. Scott Cowen (Interim President)	[email protected]
12(317)	Castleton University	Dr. Jonathan Spiro	[email protected]
13(318)	Columbia University	Dr. Lee C. Bollinger	[email protected]
14(319)	Cornell University	Dr. Martha E. Pollack	[email protected]
15(320)	Dartmouth Collage	Ph. D Philip J. Hanlon	President'[email protected]
16(321)	Drexel University	John A. Fry	[email protected]
17(322)	Duke University	Dr. Vincent E. Price	[email protected]
18(323)	Emory University	Gregory L. Fenves, Ph.D.	[email protected]
19(324)	Florida State University	Dr. John Thrasher	[email protected]
20(325)	George Mason University	Dr.Gregory Washington	info.gmu.edu
21(326)	George Washington University	Dr. Thomas J. LeBlanc	[email protected]
22(327)	Georgetown University	Joseph A. Ferrara (Vice President and Chief of Staff)	vice[email protected]
23(328)	Georgia State University	Andrea Jones (Public Relations and Marketing Communications)	[email protected]
24(329)	Georgia Technical university	Academic Ángel Cabrera	[email protected]
25(330)	Graceland University	Patricia H. Draves, PhD	[email protected]
26(331)	Harvard University	Dr. Lawrence S. Bacow	[email protected]
27(332)	Howard University	Wayne A. I. Frederick, M.D., MBA	[email protected]
28(333)	Indiana University Bloomington	Michael A. McRobbie	[email protected]
29(334)	John Hopkins University	Dr. Ronald J. Daniels	[email protected]
30(335)	Lehigh University	John D. Simon, Ph.D.	[email protected]
31(336)	Massachusetts Institute of Technology	Dr. Rafael Reif	[email protected]
32(337)	Michigan State University	Samuel L. Stanley Jr., M.D.	[email protected]
33(338)	Middlebury Institute of International Studies	Dr.Laurie L. Patton	[email protected]
34(339)	New Mexico State University	Dr.John Floros	[email protected]
35(340)	North Dakota State University	Stephanie Wawers	[email protected]
36(341)	Northeastern University	President Joseph E. Aoun	[email protected]
37(342)	Northwestern University	Morton Schapiro, Ph.D.	[email protected]
38(343)	Old Dominion University	Ph. D John Broderick	[email protected]
39(344)	Princeton University	Dr. Cristopher L. Eisgruber	[email protected]
40(345)	Purdue University	Mitchell E. Daniels, Jr.	[email protected]
41(346)	Rice University	Dr. David W. Leebron	[email protected]
42(347)	Saint Louis University	Dr. Fred Pestello	[email protected]
43(348)	St. Could State University	Ph. D. Robbyn R. Wacker	[email protected]
44(349)	Stanford University	Dr. Mark Tessier-Lavigne	[email protected]
45(350)	Stony Brook University	Dr. Maurie McInnis	[email protected]
46(351)	Syracuse University	Chancellor Syverud	[email protected]
47(352)	The Pennsylvania State University	Dr.Eric J. Barron	[email protected]
48(353)	The University of Texas at Austin	Dr. Jay Hartzell	[email protected]
49(354)	Tufts University	MD, PhD Anthony P. Monaco	[email protected]
50(355)	Tulane University	Shantay Bolton, Ph.D.(Vice-President)	[email protected]
51(356)	University at Buffalo SUNY	Satish K. Tripathi	[email protected]
52(357)	University of California	Michael V. Drake, Ph.D.	[email protected]
53(358)	University of California, Berkeley	Dr. Carol Christ	[email protected]
54(359)	University of California, Davis	Gary S. May, Ph.D.(Chansellor)	[email protected]
55(360)	University of California, Los Angeles	Dr. Gene Block	[email protected]
56(361)	University of California, San Diego (UCSD)	Pradeep K. Khosla, Ph.D.(Chansellor)	[email protected]
57(362)	University of California, Santa Cruz (UCSC)	Chancellor CYNTHIA K. LARIVE	[email protected]
58(363)	University of Chicago	Dr. Robert J. Zimmer	[email protected]
59(364)	University of Cincinnati	Neville Pinto,Phd	[email protected]
60(365)	University of Connecticut	Dr. Thomas C. Katsouleas	[email protected]
61(366)	University of Connecticut	Thomas C. Katsouleas	[email protected]
62(367)	University of Florida	Dr. W. Kent Fuchs	[email protected]
63(368)	University of Hawaii at Manoa	David Lassner, PhD	[email protected]
64(369)	University of Illinois at Urbana Champaign	Thomas Hardy (Executive Director)	[email protected]
65(370)	University of Louisville	Jake Beamer (President’s Counsil)	[email protected]
66(371)	University of Maryland	Darryll J. Pines, Ph.D.	[email protected]
67(372)	University of Maryland, College Park	Darryll J. Pines	[email protected]
68(373)	University of Massachusetts Amherst	Kumble R. Subbaswamy, PhD (Chansellor)	[email protected]
69(374)	University of Miami	Ph.D Julio Frenk	[email protected]
70(375)	University of Michigan	Dr. Mark Schlissel	[email protected]
71(376)	University of Minnesota	JOAN T.A. GABEL	[email protected]
72(377)	University of Notre Dame	Reverend John Ignatius Jenkins	[email protected]
73(378)	University of Oklahoma	Joseph Harroz Jr.	[email protected]
74(379)	University of Oregon	Dr.Michael H. Schill	[email protected]
75(380)	University of Pennsylvania	Dr. Amy Gutmann	[email protected]
76(381)	University of Rochester	Dr. Sarah C. Mangelsdorf	[email protected]
77(382)	University of Southern California	Carol L. Folt	[email protected]
78(383)	University of Texas Dallas	Dr. Richard C. Benson	[email protected]
79(384)	University of Utah	Dr.Ruth Watkins	[email protected]
80(385)	University of Washington	Dr.Ana Mari Cauce	[email protected]
81(386)	University of Wisconsin System	Tommy G. Thompson	[email protected]
82(387)	University of Wisconsin-Madison	REBECCA BLANK (Chancellor)	[email protected]
83(388)	Vanderbilt Univesity	Daniel Diermeier, Ph.D. (Chansellor)	[email protected]
84(389)	Virginia Commonwealth University	Michael Rao, Ph.D.	[email protected]
85(390)	Washington State University	Dr.Kirk Herman Schulz	[email protected]
86(391)	West Virginia State University	Dr.E. Gordon Gee	[email protected]
87(392)	Worcester Polytechnic Institute	Laurie Leshin	[email protected]
88(393)	Worchester Polytechnic Institute	Dr. Laurie Leshin	[email protected]
89(394)	Yale University	Dr. Peter Salovey	[email protected]
Universities of MEXICO
1(395)	Monterrey Institute of Technology and Higher Education	David Garza	[email protected]
2(396)	Universidad Nacional Autónoma de México	Enrique Luis Graue Wiechers	[email protected]
3(397)	Universidad Iberoamericana (IBERO)	Fr. Saúl Cuautle Quechol, S.J.	[email protected]
4(398)	Antonio Narro Agrarian Autonomous University	Dr. Jesús Rodolfo Valenzuela García	[email protected]
5(399)	National Polytechnic Institute of Mexico	Ing. Mario Alberto Rodríguez Casas	[email protected]
6(400)	National Pedagogic University	Rosa María Torres Hernandez	[email protected]
7(401)	Metropolitan Autonomous University	Eduardo Abel Peñalosa Castro	[email protected]
8(402)	Oaxaca Institute of Technology	Juan Cruz Nieto	[email protected]
9(403)	The Center for Research and Advanced Studies of the National Polytechnic Institute	José Mustre de León	[email protected]
10(404)	National Institute of Astrophysics, Optics and Electronics	Edmundo Antonio Gutiérrez Domínguez	[email protected]

19 oktyabr tarixində göndərilən məktublar (24 MƏKTUB)

Qarabağ həqiqətləri

Laura Zərbəliyeva

İqtidar İndoneziya Demokratik Mübarizə Partiyasının üzvü, keçmiş deputat Rendi Lamacido

Qarabağ müharibəsi (Faktlar, mülahizələr, həqiqətlər)

1980-ci illərin sonlarından 1994-cü ilin mayına kimi cənub-qərbi Azərbaycanda yerləşən Qarabağ bölgəsində Ermənistan Respublikası tərəfindən dəstəklənən Qarabağın etnik ermənilərinin əksəriyyəti ilə Azərbaycan Respublikası arasında baş vermiş etnik və ərazi münaqişəsidir. Müharibə getdikcə keçmiş SSRİ respublikaları olan Azərbaycan və Ermənistan, Dağlıq Qarabağın yüksəkliklərində uzun çəkən, elan edilməmiş müharibə aparırdılar. Azərbaycan separatçı hərəkatı məhv etməyə çalışırdı. Yerli parlament özünü Ermənistanla birləşdirilməyin lehinə səs verib, seçicilərin əksəriyyətinin müstəqilliyə səs versə də, Dağlıq Qarabağın azərbaycanlı əhalisi referendumu boykot etmişdi.
Ermənistan ilə birləşmək istəyən separatçı hərəkatının tələbi 1988-ci ildə yenidən, amma nisbətən dinc şəkildə başlasa da, növbəti aylarda SSRİ dövlətinin dağılmasının yaxınlaşması səbəbindən, fikir ayrılığı etnik azərbaycanlılar ilə ermənilər arasında getdikcə böyüyən şiddətli münaqişəyə çevrilmiş və nəticədə tərəflərin etnik təmizləmə iddialarına səbəb olmuşdur.
Tərəflər arasında etnik qruplararası qarşıdurmalar Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin parlamentinin 20 fevral1988-ci ildə Ermənistan ilə birləşmək qərarı verdikdən sonra başlamışdır. Azərbaycandan ayrılmaq haqqında bəyənnamə bu torpaq münaqişəsinin son nəticəsi olmuşdur.
Azərbaycan SSR-dən müstəqilliyini elan etdikdən sonra Qarabağ ermənilərinin əksəriyyəti, Azərbaycandan çəkilmək qərarına gəlmiş və qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikasının müstəqilliyini elan etmişdirlər.
Tərəflər arasında genişmiqyaslı döyüşlər 1992-ci ilin qışında başlamışdır. Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatı (ATƏT) kimi bir neçə təşkilat, tərəflər arasındakı münaqişənin həllinin sonunu gətirmək istəsə də, cəhdlər uğursuz olmuşdur. 1993-cü ilin yazında Ermənistan qüvvələrinin anklavın tərkibində olmayan torpaqları işğal etməsi, regiondakı digər ölkələrin müharibəyə qatılması üçün təhdid yaratmışdır. 1994-cü ildə müharibə başa çatana qədər ermənilər Qarabağın əksər hissəsini demək olar ki, tam nəzarətlərinə keçirib, əlavə olaraq anklavın tərkibində olmayan Azərbaycan torpaqlarının 9%-nə nəzarət edirlər.[18] Münaqişə nəticəsində Azərbaycandan 230.000 erməni, Ermənistan və Qarabağdan isə 800.000 azərbaycanlı məcburi köçkün olmuşdur.

Yükləməyə Keç [1,21 Mb] [ : 445] –>

• Geri qayıt
• İnfo
  • Tarix – 04.06.20
  • Müəllif – Tural Cəfərli
  • Oxundu – 3 491
  • Rəylər – 0

  Qarabağ müharibəsi

  Qarabağ müharibəsi — 1980-ci illərin sonlarından 1994-cü ilin mayına kimi cənub-qərbi Azərbaycanda yerləşən Qarabağ bölgəsində Ermənistan Respublikası tərəfindən dəstəklənən Qarabağın etnik ermənilərinin əksəriyyəti ilə Azərbaycan Respublikası arasında baş vermiş etnik və ərazi münaqişəsidir. Müharibə getdikcə, keçmiş SSRİrespublikaları olan Azərbaycan və Ermənistan, Dağlıq Qarabağın yüksəkliklərində uzunçəkən, elan edilməmiş müharibə aparırdılar. Azərbaycan separatçı hərəkatı məhv etməyə çalışırdı. Yerli parlament özünü Ermənistanla birləşdirilməyin lehinə səs verib, seçicilərin əksəriyyətinin müstəqilliyə səs versə də, Dağlıq Qarabağın azərbaycanlı əhalisi referendumu boykot etmişdi. Ermənistan ilə birləşmək istəyən separatçı hərəkatının tələbi 1988-ci ildə yenidən, amma nisbətən dinc şəkildə başlasa da, növbəti aylarda — SSRİ dövlətinin dağılmasının yaxınlaşması səbəbindən, fikir ayrılığı etnik azərbaycanlılar ilə ermənilər arasında getdikcə böyüyən şiddətli münaqişəyə çevrilmiş və nəticədə tərəflərin etnik təmizləmə iddialarına səbəb olmuşdur.

  Tərəflər arasında etnik qruplararası qarşıdurmalar Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin parlamentinin 20 fevral 1988-ci ildə Ermənistan ilə birləşmək qərarı verdikdən sonra başlamışdır. Azərbaycandan ayrılmaq haqqında bəyənnamə bu torpaq münaqişəsinin son nəticəsi olmuşdur.Azərbaycan SSR-dən müstəqilliyini elan etdikdən sonra Qarabağ ermənilərinin əksəriyyəti, Azərbaycandan çəkilmək qərarına gəlmiş və qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikasının müstəqilliyini elan etmişdirlər.

  Tərəflər arasında geniş miqyaslı döyüşlər 1992-ci ilin qışında başlamışdır. Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatı(ATƏT) kimi bir neçə təşkilat, tərəflər arasındakı münaqişənin həllinin sonunu gətirmək istəsə də, cəhdlər uğursuz olmuşdur. 1993-cü ilin yazında Ermənistan qüvvələrinin anklavın tərkibində olmayan torpaqları işğal etməsi, regiondakı digər ölkələrin müharibəyə qatılması üçün təhdid yaratmışdır. 1994-cü ildə müharibə başa çatana qədər ermənilər Qarabağın əksər hissəsini demək olar ki, tam nəzarətlərinə keçirib, hazırda anklavın tərkibində olmayan Azərbaycan torpaqlarının 9%-nə nəzarət edirlər.Münaqişə nəticəsində Azərbaycandan 230.000 erməni, Ermənistan və Qarabağdan isə 800.000 azərbaycanlı məcburi köçkün olmuşdur.1991-1994-cü illərdə Qarabağda və dövlət sərhədində baş vermiş döyüş əməliyyatlarında 11.557 Azərbaycan hərbçisi şəhid olub.Ən çoxsaylı itkilər 1992-1994-cü illərdə davam edən hərbi əməliyyatlar zamanı baş verib.Erməni qüvvələrinin əsas itkiləri Azərbaycan ordusunun 1992-ci ilin yayında həyata keçirdiyi uğurlu hücum əməliyyatları zamanı qeydə alınıb.Azərbaycan ordusunun itkiləri isə əsasən Ağdam döyüşlərində, habelə 1994-cü ilin qış-yaz aylarında Kəlbəcəri geri almaq üçün təşkil edilmiş hücum əməliyyatlarında baş verib.1994-cü ilin mayında Rusiyanın dəstəyi ilə atəşkəs əldə olunmuşdur. Daha sonra münaqişənin ATƏT-in prinsipləri əsasında sülh yolu ilə danışıqlar vasitəsi ilə həlli üçün ATƏT-in Minsk qrupu yaradılıb.

  Tarixi

  Dağlıq Qarabağın ərazi mülkiyyəti bu günə qədər hələ ermənilər və azərbaycanlılar arasında ağır rəqabətə səbəb olur. Cari münaqişənin kökləri Birinci dünya müharibəsihadisələrinə çıxır. Osmanlı İmperiyasının müharibədə təslimindən bir az əvvəl, Rusiya imperiyası 1917-ci ilin noyabr ayında çökdü və bolşeviklərin nəzarəti altına düşdü. Qafqazın üç xalqı olan azərbaycanlılar, ermənilər və gürcülər, əvvəl rusların hakimiyyəti altında Zaqafqaziya Demokratik Federativ Respublikasının yaradılması elan etdilər, hansının ki, mövcudluğu cəmi üç ay sonra ləğv olundu.

  Azərbaycan-Ermənistan müharibəsi

  Tezliklə İlk Ermənistan Respublikası və Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti arasında döyüşlər üç spesifik bölgədə (Naxçıvan Muxtar Respublikası, Zəngəzur və Qarabağ) başladı.

  Ermənistan və Azərbaycan üç vilayətin sərhədləri üzərində mübahisə aparırdı. Qarabağ erməniləri öz müstəqilliyini cəhd etməsinə baxmayaraq, onlarım Ermənistan Respublikası ilə əlaqə yaratmaq cəhdi uğursuz idi. Birinci dünya müharibəsində Osmanlı İmperiyasının məğlubiyyətindən sonra, erməni generalı Andranik Ozanyan hərbi müvəffəqiyyət ilə Qarabağa daxil oldu və 1918-ci il dekabrda bölgənin paytaxtı olan Şuşaya doğru irəlləyiş edirdi. 1919-cu ildə Britaniya qoşunları Cənubi Qafqaz işğal etdi və Britaniya komandanlığı Ozanyana öz hücumunun dayandırılmasını, münaqişəni Paris Sülh Konfransında həll etmək üçün imkan verilməsini təklif etdi. Daha sonra, britaniyalılar Azərbaycan dövlət xadimi Xosrov bəy Sultanov Qarabağın General-Qubernatoru kimi müvəqqəti təsdiq etdi və ona “bölgədə hər hansı bir iğtişaşın əzilməsini” əmr etdi. Daha sonra 20 000 ermənin ölümü ilə nəticələnən Şuşa qırğını baş verdi.

  Sovet diviziyası

  İki aydan sonra, Sovetin 11-ci ordusu Qafqazı işğal etdi və Qafqaz respublikaları üç ilə SSRİ-nin Zaqafqaziya SFSR-ini formalaşdı. Bolşeviklər sonra yeddi üzvlük komitə olan Qafqaz Bürosuni (adətən Kavburo adlanır) yaratdılar. İosif Stalinin rəhbərlik etdiyi, Millətlərin İşləri üzrə Xalq Komissarlığının nəzarəti altında olan Kavburoya, Qafqazda məsələlərinin rəhbərliyi həvalə olunmuşdu. 1921-ci il iyulun 21-də komitə Qarabağı yeni yaradılmış Ermənistan Sovet Sosialist Respublikasına verilməsinin lehinə 4-3 səs versə də, bir gün sonra Kavburo qərarını ləğv edib, regionu Azərbaycan SSR-in tərkibində saxlamağa səs verdi. 1923-cü ildə yaradılmış Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətininin (DQMV) əhalisinin tərkibi 94% erməni idi. Regionun bərpası Azərbaycanın iqtisadi əlaqələri ilə bağlı idi.Həmin ildə vilayətin paytaxtı ŞuşadanXankəndiyə köçürüldü və daha sonra Stepanakert adlandırıldı.

  Ermənistan və Azərbaycan alimləri iddia edirlər ki, bu qərar Sovet İttifaqı tərəfindən “parçala və idarə et” prinsipinin hissəsi idi. Bunu Ermənistandan ayrılmış, lakin Azərbaycanın bir hissəsi olan, Naxçıvan Muxtar Respublikasının qeyri-adi yerləşdirilməsində də görmək olar. Digərləri iddia edirdilər ki, xoşməramlı jest, Sovet hökuməti tərəfindən “Atatürkün Türkiyəsi ilə yaxşı əlaqələrin” saxlamaq üçün edilmişdi.Sovet hakimiyyəti idarəçiliyi dövründə ermənilər Ermənistanın Dağlıq Qarabağın birləşməsi üçün güclü cəhdlər göstərirdi və Ermənistan Kommunist Partiyasının bəzi üzvləri bu hədəfi yerinə yetirməyi məqsəd qoymuşdu. Ermənistan Kommunist Partiyasının birinci katibi Ağasi Xanciyan, NKVD rəis müavini (və tezliklə rəhbəri) Lavrenti Beriya tərəfindən Ermənistanın Dağlıq Qarabağ və Naxçıvana qayıtmaq sorğusunu Stalinə təqdim etdikdən sonra öldürüldü.Ermənilər israrla qeyd edirdilər ki, onların milli hüquqları sıxılır, mədəni və iqtisadi azadlıqları məhdudlaşdırılırdı.

  Qarabağ məsələsinin bərpası

  Stalinin ölümündən sonra ermənilərin narazılığı artdı. 1963-cü ildə 2500-ə yaxın Qarabağ erməniləri Qarabağı erməni nəzarəti altında qoymaq və ya Rusiyaya köçürmək üçün ərizə yazmışdı. Həmçinin 1963-cü ildə, 18 erməni ölümü ilə nəticələnən Xankəndində şiddətli qarşıdurmalar yaşanmışdı. 1965-ci və 1977-ci ildə Ermənistanla Qarabağı birləşdirmək çağırışı ilə İrəvanda böyük nümayişlər keçirmişdi. Sovet İttifaqının yeni baş katibi Mixail Qorbaçov, 1985-ci ildə hakimiyyətə gələn kimi, Sovet sistemində islahatlar siyasətini həyata keçirməyə başladı. Bu siyasət əsas iki tərkib hissədən ibarət idi: perestroyka və qlasnost. Perestroyka daha çox iqtisadi islahatlar ilə əlaqəli olsa da, qlasnost və ya “mərdanəlik” Sovet sisteminin özü və onun liderləri haqqında şikayətlərin ifadə olunmasında Sovet vətəndaşlarına məhdud azadlıq verirdi. Moskvanın bu yeni siyasətindən xeyr güdən QMV Xalq Deputatları Soveti, 1988-ci il fevralın 20-də vilayətin Ermənistana birləşdirilməsi təklifinin lehinə səs verdi. 24 fevralda Dağlıq Qarabağ Muxtar Bölgəsi Partiya katibi və Azərbaycana tərəfli Boris Kerkorov, vəzifəsindən qovuldu.

  Qarabağ erməni liderləri regionda nə erməni dilində dərsliklərin, nə də televiziya yayımın olmamasından şikayət edərək,Azərbaycanın Kommunist Partiyasının baş katibi Heydər Əliyevi regionun geniş “Azərbaycanlaşdırma” cəhdində, Dağlıq Qarabağda yaşayan azərbaycanlıların sayının və təsirinin artırılmasında ittiham etmişdirlər. 1988-ci ilə kimi, Qarabağda erməni əhalisi ümumi əhali ilə müqayisədə təxminən 3/4 dəfə azalmışdı.

  Bu hərəkata məşhur erməni xadimləri rəhbərlik edirdilər və onlar Rusiyada ziyalılar da dəstək verirdi. Jurnalist Tomas de Vaal qeyd edir ki, dissident Andrey Saxarov kimi bəzi Rusiya ziyalıları erməniləri dəstəkləyirdilər. Mixail Qorbaçovun iqtisadi məsələlər üzrə müşaviri akademik Abel Aqanbekyan Parisdə “L’Humanite” qəzetinə verdiyi müsahibəsində, DQMV-nin Ermənistana birləşdirilməsinin iqtisadi cəhətdən daha sərfəli olmasını və bu məsələ üzərində xüsusi komissiyanın işlədiyini bəyan etmişdi. Bəyanatın elanından əvvəl ermənilər etiraza başlayaraq, İrəvanda işçilər nümayişlər edib, anklavın Ermənistana birləşməsini tələb edirdilər. Bu Bakıda əks etirazlara səbəb oldu. İrəvanda nümayişlərdən sonra, 1988-ci il fevralın 26-da Qorbaçov Qarabağ hərəkatının iki rəhbəri olan Zori Balayan və Silva Kaputikyan ilə görüşdü. Qorbaçov onlardan nümayişlərə görə bir aylıq moratorium istədi. Qorbaçov konkret vəd etməsə də, Kaputikyan eyni axşam Ermənistana qayıtdı və xalq qarşısında çıxış edərək “ermənilər qələbə çaldı” deyə bildirdi. Svante Kornellə görə, bu Moskvaya təzyiq cəhdi idi.Martın 10-da Qorbaçov Sovet Konstitusiyasının 78-ci maddəsinə uyğun olaraq, respublikalar arasında sərhədlərin dəyişikliyinin mümkün olmadığını ifadə etdi. Qorbaçov Sovet İttifaqının bir sıra digər bölgələrində ərazi dəyişikliklər həsrətini və Qarabağda sərhədlərini yenidən çəkilməsini belə bir təhlükəli presedent olduğunu qeyd etdi. Lakin ermənilər hiddət ilə Kavburonun 1921-ci il qərarına baxırdı və onlar öz səylərini, öz müqəddəratını təyinetmə prinsipi ilə tarixi səhvin düzəlişi (konstitusiyada verilən haqq) kimi görürdülər. Digər tərəfdən, azərbaycanlılar ermənilərin belə çağırışlarını ağlasığmaz sayırdı və özlərini Qorbaçovun mövqeyi ilə bərabərləşdirdi.

  Erməni nümayişlərinin yeddinci günündə, 1988-ci il fevralın 19-da Bakıda ilk etiraz nümayişi keçirildi. Hadisələr başlayan zaman, tarixçi Süleyman Əliyarlı və şair Bəxtiyar Vahabzadəilə birlikdə 1988-ci ildə “Azərbaycan” jurnalının 9-cu sayında dərc etdirdikləri “Dağlıq Qarabağ – uydurmalar və həqiqətlər” yazısında, Qarabağın tarixən Azərbaycan torpağı olduğunu bəyan etmişdi.

  Əsgəran və Sumqayıt

  Etnik daxili çəkişmələr tezliklə Qarabağda yaşayan ermənilər və azərbaycanlılar arasında qarşıdurma yaratdı. 1987-ci ilin sonlarında, azərbaycanlılar Ermənistanın Qafan və Meğri rayonunun kəndlərində evlərini, onların erməni qonşuları arasında gərginliyin nəticəsində tərk etmək məcburiyyətində qaldı və 1987-ci ilin noyabrında azərbaycanlılar iki yük dolu avtomobillər ilə Bakının qatar stansiyasında gəlmişdilər. Sonrakı müsahibələrdə, iki kənd bələdiyyə başçıları bu cür gərginlik zamanda mövcud təkzib edib, belə sənədlərin məcburi sürgün anlayışı dəstək alması üçün demişdilər.

  1988-ci il 20 fevralda Xankəndi mərkəzi xəstəxanasında təcrübə keçən iki azərbaycanlı tələbə qız ermənilər tərəfindən zorlanmışdı. İki gün sonra azərbaycanlılar və ermənilər arasında birbaşa qarşıdurma atışmaya çevrildi. Qarşıdurmalar zamanı iki azərbaycanlı gənc həyatını itirdi. 1988-ci il fevralın 27-də Sovet vitse-prokuroru Aleksandr Katayev Bakının mərkəzi televiziyasında danışarkən qeyd etdi ki, “Ağdam rayonunun iki sakinləri qətlə yetirilmişdir” və onların müsəlman adlarını açıqlamışdır.

  Əskəran döyüşü Sumqayıt qırğınların üçün müqəddimə idi. Qarabağ münaqişəsində artıq emosiyaları artırmışdı və fevralın 27-də başlayan etirazlar daha da çirkin oldu. Etirazlarda Qafandan gələn azərbaycanlı qaçqınlar erməniləri “cinayət və vəhşiliklər”də ittiham etmişdi. Sovet mətbuatının bu iddiaları təkzib edib və danışanların çoxunu agent-provokator olmağında suçlayırdı. Bir neçə saatdan sonra, 1988-ci il fevralın 27-dən 28-nə keçən gecə Sumqayıt şəhərində baş vermiş iğtişaşlar nəticəsində 32 nəfər həlak oldu. Onlardan 26-sı erməni, 6-sı isə azərbaycanlı idi. Təxminən bütün Sumqayıtın erməni əhalisi bu hadisələrdən sonra şəhəri tərk etdi. Fevralın 28-də hər saatbaşı respublikanın o dönəmki rəhbəri, Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin 1-ci katibi Kamran Bağırovun sumqayıtlıları sakitliyə çağıran müraciəti yayılırdı. Ermənistan prezidentliyinə keçmiş namizəd Paruyr Hayrikyan 1988-ci ilin fevralında Sumqayıtın erməni sakinlərinə qarşı basqınların təşkilində sovet hakimiyyətini ittiham edirdi. O, Sumqayıt olayını Moskvanın təşkil etdiyi bir hadisə adlandırıb.

  1988-ci il martın 23-də Sovet İttifaqının Ali Soveti ermənilərin Ermənistanla Dağlıq Qarabağla birləşmə tələblərini rədd etdi. İrəvanda qərarın etiraz qarşısını almaq üçün qoşunlar göndərildi. Qorbaçovun cəhdləri boşuna idi – hər iki tərəf bərabər olaraq barışmaz qaldı. Ermənistanda Naxçıvan bölgəsində baş verən hadisələrinin Dağlıq Qarabağda təkrar olunacağı barədə möhkəm inam var idi: Sovet Rusiyasından əvvəl, əhalinin 40%-i erməni idi,lakin 1980-cı illərdə erməni əhalisi faktiki olaraq qeyri-mövcud idi.

  Millətlərarası zorakılıq

  Ağcabədi rayonunun qaçqın düşərgəsində məskunlaşan Qarabağ qaçqınları, 1992-ci il.

  Qorbaçov tərəfindən kompromisə baxmayaraq, ermənilər məsələni sakitləşmək üçün imkandan imtina etdilər. Kompromisə 400 milyon rubl paketlik erməni dilində dərslik və Qarabağda televiziya verilişləri daxil idi. Eyni zamanda, Azərbaycan Ermənistana hər hansı bir ərazini güzəştə getməyin əleyhinə idi. 1988-ci il dekabrın 7-də Ermənistanda dağıdıcı zəlzələdən, hansı ki, 25 min nəfərin həlakına, Spitak və Leninakan (hazırkı Gümrü) şəhərini məhvinə görə, Ermənistana Qarabağın köçürülmə çağırışları bir az azalmışdı. Lakin Moskva rəsmilərinin zəlzələ xaosunda yeni formalaşan Qarabağ Komitəsinin 11 üzvünün, o cümlədən Ermənistanın gələcək prezidenti Levon Ter-Petrosyanın həbsindən sonra münaqişə yenidən qızışmışdı. Belə hərəkətlər, Ermənistan və Kreml arasında münasibətləri soyuqlaşdırdı; ermənilər Qorbaçova inancını zəlzələdə kömək səylərinin idarəsinə və onun Dağlıq Qarabağ üzrə barışmaz mövqesinə görə itirmişdi.

  Ermənilərin iddia etdiyi Sumqayıt poqromlarından sonra məcburi əhali mübadiləsi baş tutdu: Azərbaycanda yaşayan ermənilər və Ermənistanda yaşayan azzərbaycanlılar evlərini tərk etmək məcburiyyətində qalmışdı.Azərbaycan hökumətinə görə, 1988-ci ildə 27 və 29 noyabrda 33 azərbaycanlı Spitak, Quqark və Stepanavanda, 1987-1989 dövründə isə 216 nəfər öldürülmüşdür. Azərbaycan deputatı Arif Yunus qeyd edir ki, həmin ilin noyabr ayında 20 azərbaycanlı erməni kəndi Vartanda yandırılmışdı. Lakin, erməni mənbələrində 1988-1989 dövründə öldürülən azərbaycanlıların sayı 25 kimi göstərilib.

  Millətlərarası döyüşlər həm də Azərbaycanda şəhərlərinə, o cümlədən, 1988-ci ilin dekabr ayında Gəncə və Naxçıvanda yayılmışdı, harada ki, Sovet ordusunun ermənilərə yönəlmiş hücumları dayandırmaq üçün cəhdləri nəticəsində yüzlərlə yaralı və yeddi nəfər (onlardan dördü əsgər) həlak olmuşdur. Münaqişənin ilk iki ili ərzində həyatını itirən insanların sayı hesablamalarda fərqlənir. Azərbaycan hökuməti 216 azərbaycanlı Ermənistanda öldürüldüyünü, tədqiqatçı Arif Yunus isə tək 1988-ci ildə həyatını itirənlərin 127 nəfər olduğunu iddia etmişdir. 1989-cu ilin oktyabr ayında Time jurnalının məqaləsində qeyd olunur ki, 1988-ci ilin fevral ayında hər iki tərəfdən 100 nəfər həlak olmuşdur.

  1988-ci ilin sonlarında Ermənistanda onlarla kəndlər, Ermənistandan daha çox 200,000 azərbaycanlı və müsəlman kürdlərin tərk etdiyi səbəbinə görə boşalmışdır. Müsəlman kürdlər ermənilərə qarşı silah almasalar da, demək olar ki, onların hamısı erməni nəzarəti olan ərazilərdə öz evlərini tərk etmişdir.

  Qara Yanvar

  Millətlərarası münaqişə hər iki ölkənin əhalisi arasına baş verirdi: Azərbaycanda ermənilər Ermənistana, Ermənistan azərbaycanlıları Azərbaycan qaçmağa məcbur idi.Dağlıq Qarabağda vəziyyət elə idarəolunmaz idi ki, 1989-cu ilin yanvarında Moskvada mərkəzi hökuməti müvəqqəti olaraq rayon nəzarət etdi və bu hərəkət çox ermənilər tərəfindən yaxşı qarşılanmışdı. 1989-cu ilin sentyabrında Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin (AXC) rəhbərləri və onların artan tərəfdarları Ermənistana və DQMA qarşı dəmir yolu blokada etməyi bacarmışdı. Bu Ermənistanın iqtisadiyyatına səmərəli sarsıdıcı zərbə yetirmişdi, çünki, yük və malların 85% dəmir yolu vasitəsilə Ermənistana gəlirdi, baxmayaraq ki, bəziləri iddia edir ki, bu Ermənistanın Naxçıvan MSSR qarşı embarqosuna cavab idi.Ermənistanda dəmir xidmət pozulması, müvafiq olaraq, erməni yaraqlılarının Ermənistana daxil olan Azərbaycan qatar qruplarına hücumunun bir hissəsi idi.

  1990-cı ilin yanvarında, ermənilərin Bakıda sıxılması nəticəsində, Qorbaçov asayişi bərpa etmək üçün fövqəladə vəziyyət elan etdi və DMV qoşunlarını göndərməsini əmr etdi. Azərbaycanda artan müstəqillik hərəkatından əvvəl, Sovet rejimi dağılmağa yaxın olduğundan, Qorbaçov hadisələri zorla idarə etmək üçün hərbçiləri göndərdi. 1990-cı il yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə, saat 23.30-da Bakı şəhərinə keçmiş Sovet İttifaqının qoşun hissələri fövqəladə vəziyyət elan edilmədən yeridilmiş, dinc əhaliyə divan tutulmuş, yüzlərlə insan qətlə yetirilmiş, yaralanmış və itkin düşmüşdür. “Şit” təşkilatının müstəqil hərbi ekspertlərinin hesabatı, hərbçilərin atəş iddialarını rədd edib, Bakı yollarında silahlanmış insanların qurduğu barrikadalar heç bir dəlil tapmamışdı. Komendant saatı elan olundu və MVD əsgərləri və güclənən Azərbaycan Xalq Cəbhəsi arasında şiddətli qarşıdurmalar adi hal idi. Bunun nəticəsində, Bakıda 120 azərbaycanlı və səkkiz MVD əsgərləri öldürülmüşdü.Bu müddət ərzində Azərbaycanın Kommunist Partiyası ləğv olunmuşdu və gecikmiş əmr, əsasən şəhərin erməni əhalisi qorunmasına yox, partiyanın hakimiyyətdə saxlanmasına hesab olunmuşdu.. “Qara Yanvar” kimi adlanan bu hadisələr, Azərbaycan və mərkəzi hökumət arasında əlaqələrin gərginləşdirmişdi.

  Qazaxda döyüşlər

  Azərbaycanın Ermənistan ərazisində bir neçə anklavı vardır: şimal-qərbdə Yuxarı Əskipara, Barxudarlı və Sofulu və Azərbaycan Respublikasının Naxçıvan Muxtar Respublikasında Kərkiərazisi. Erkən 1990-cı illərdə, Azərbaycanın Bağanis Ayrım kəndi Ermənistan hərbçiləri tərəfindən gündəlik hücuma məruz qalmışdı.Eyni zamanda, erməni qüvvələri Ermənistan ərazisində, Azərbaycan anklavlarına və Azərbaycanın Qazax və Sədərək rayonunda yerləşən sərhəd kəndlərinə hücum edirdi. 1990-cı il martın 26-da erməni hərbiçilər bir neçə maşınla Bağanis kəndinin sərhədinə gəldi. Toranlıqda onlar sərhədi keçib, Azərbaycanın Bağanis Ayrımkəndinə hücum etdi. Təxminən 20 ev yandırıldı və 8-11 azərbaycanlı kəndli öldürdü.Bir ailənin üzvlərinin cəsədləri, o cümlədən körpələr, yanmış evlərinin qarayanıq xarabalıqları aşkar edilmişdir. Sovet Daxili İşlər Nazirliyinin qoşunları Bağanıs Ayrıma çatanda, təcavüzkarlar artıq qaçmışdı.

  18 avqustda əhəmiyyətli sayda erməni yaraqlıları Azərbaycan sərhədinə yaxın toplanması müşahidə edildi. Ertəsi gün, erməni milli ordusu bölmələri Azərbaycanın Yuxarı Əskipara, Bağanis Ayrım, Aşağı Əskipara və Quşçu Ayrım kəndlərini bombaladı və şahidlərin sözlərinə görə, raketli qumbaratan və hava toplarından istifadə etmişdi. İlk hücum İrəvandan gələn əlavə möhkəmlənmə ilə darmadağın edildi, erməni qüvvələri Yuxarı Əskipara və Bağanis Ayrımı ələ keçirə bildi. 20 avqustda tanklar, anti-təyyarə silahları və helikopterlər General-mayor Yuri Şatalinin əmri altında Sovet ordusunundan gətirildi və günün sonunda ermənilər qovulmuşdur. Sovet Daxili Nazirliyinin məlumatına görə, bir Daxili Nazirliyi zabiti, iki polis məmuru və doqquz əsgər ölmüş və on üç sakin yaralanmışdı. Ermənistan KİV-in məlumatına görə, beş yaraqlı ölüb və 25 nəfər yaralanmışdır; Azərbaycan mediasına görə, 30 nəfər ölmüş və 100 nəfər yaralanmışdır.

  Çaykənd əməliyyatı

  1991-ci ilin yazında, Prezident Qorbaçov yeni ittifaq müqaviləsi əsasında saxlanılmasına dair referendumun keçirilməsi nəzərdə tutulan Şura Müqaviləsi adlı xüsusi referendum keçirdi. Yeni seçilən, qeyri-kommunist liderləri, o cümlədən Rusiyada Boris Yeltsin (Qorbaçov Sovet İttifaqının prezidenti qalmışdı), Ermənistanda Levon Ter-Petrosyan və Azərbaycanda Ayaz Mütəllibov, Sovet respublikalarında hakimiyyətə gəlmişdi. Azərbaycan rəhbərliyi referendumun keçirilməsinə razılıq verdi, Ermənistan isə 5 digər müttəfiq respublika ilə birlikdə boykot yolunu tutdu.

  Qarabağda bir çox erməni və azərbaycanlılar özlərini müdafiə etmək üçün silah (Qarabağ ərzində yerləşən anbarlardan silah əldə edilirdi) yığmağa başlayırdı. Mütəllibov regionda erməni yaraqlılarını silahsızlaşdırmaq üçün birgə hərbi əməliyyat başlanmasında Qorbaçovdan dəstək istəyirdi. Çaykənd əməliyyatı adlanan əməliyyat, Sovet imperiyasının Müdafiə və Daxili İşlər nazirliklərinin, həmçinin Azərbaycan XTMD-nin 6 minlik qüvvəsi ermənilərin baza rayonlarına qarşı yeridildi. Bu qüvvələrin 3 min nəfəri Azərbaycan Xüsusi Təyinatlı Milis Dəstəsinə məxsus idi və əsas ağırlıq da onların üzərinə düşürdü. Çaykəndin azad edilməsi SSRİ-nin rəhbəri Mixail Qorbaçov, SSRİ müdafiə naziri, SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin sədri, Azərbaycanın rəhbəri Ayaz Mütəllibov səviyyəsində müzakirə olunmuş, respublika rəhbərlərinin hamısı Xanlara (indiki Göygöl) gəlmiş və 1991-ci ilin aprelin 30-da başlamış əməliyyat mayın 4-də tamamlanmışdı.

  Çaykənd əməliyyatı Sovet və erməni hökuməti rəsmiləri tərəfindən, erməni əhalisinin birləşməsi tələblərindən imtina etmək üçün qorxuducu üsul kimi qəbul etmişdi. Əməliyyat zamanı baş verən zorakılıq ermənilər arasında Qarabağ münaqişəsinin yeganə həllini yalnız silahlı müqavimət vasitəsilə inamını möhkəmlətmişdir. İlkin erməni müqaviməti könüllüləri nizamsız könüllü dəstələri təşkili başlanmasında ilhamlandırmışdı.

  Sülh danışıqları üçün ilk cəhd

  Əsas məqalə: Jeleznovodsk kommunike

  İlk sülh vasitəçilik səyləri 1991-ci il sentyabrda Rusiya prezidenti Boris Yeltsin və Qazaxıstan prezidenti Nursultan Nazarbayev tərəfindən edilmişdi. 20–23 sentyabrda Bakı, Gəncə, Xankəndi və İrəvanda sülh danışıqlarından sonra, tərəflər Rusiyanın Jeleznovodsk şəhərində Jeleznovodsk kommunikeni yazmağa razılaşdılar. Müqavilə Yeltsin, Nazarbayev, Mütəllibov və Ter-Petrosyandan imzalanmışdı.Razılaşmaya baxmayaraq erməni hərbi birləşmələri keçmiş Martuni və Hadrut rayonları ərazisində azərbaycanlı əhaliyə qarşı kütləvi hücumlara keçdi. Nəticədə bu rayonların azərbaycanlılar yaşayan kəndlərinin əksəriyyəti işğal olunub, azərbaycanlı əhali isə güclə öz torpaqlarını tərk etmək məcburiyyəti qarşısında qalıb. Sonuncu zərbə isə 1991-ci il 20 noyabrda Xocavənd rayonunun rayonunun Qarakənd kəndinin yaxınlığında, Ağdam rayonunun Mərzili kəndi ərazisində erməni həbiləşdirilmiş dəstələri tərəfindən vurulan Azərbaycan hərbi helikopter hadisəsindən sonra gəldi.

  SSRİ-nin son günlərində qarşıdurma

  1991-ci ilin sonlarında, erməni hərbçiləri 1991-ci il may-iyul aylarında Azərbaycan OMON-u tərəfindən ələ keçirilən ermənilərin yaşadığı kəndlərinə hücumlara başladı. Bu kəndlərin tərk edərkən, bəzi hallarda Azərbaycan bölmələri onları yandırırdılar. Memorial təşkilatının verdiyi məlumata görə, Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən hücumları nəticəsində, keçmiş Şaumyan, Ağdərə, Əsgəran, Aşağı Qaranlıq rayonlarında, Azərbaycan kəndlərinin bir neçə min sakinləri evlərini tərk etmək məcburiyyətində qalmışdılar. Bəzi kəndlər hərbçilər tərəfindən yandırılmışdı. Ciddi zorakılıq halları (xüsusilə Meşəli kəndində) mülki əhaliyə qarşı var idi.

  1991-cı ilin payızın sonundan başlayaraq, Azərbaycan tərəfi əks-hücuma başlayanda, Ermənistan tərəfi Azərbaycan kəndlərini hədəfləməyə başladı. Memoriala görə, Malıbəyli və Yuxarı Quşçular kəndlərinə ermənilər tərəfindən hücum edilmişdir, evlər yandırılmış və onlarla mülki əhali öldürülmüşdür. Hər iki tərəf digər tərəfi kəndləri, artilleriya mövqelərini əhatə edən strateji yığışma nöqtəsi istifadə etməsində suçlayırdı.Dekabrın 19-da Daxili İşlər Nazirliyinin qoşunları Dağlıq Qarabağ çəkilməyə başladı və bu proses 27 dekabrda başa çatdı. Sovet İttifaqının dağılması və Dağlıq Qarabağdan daxili qoşunlar çıxarılandan sonra, münaqişə zonasında vəziyyət idarəolunmaz oldu.

  Silah vakuumu

  Qarabağ müharibəsində Azərbaycanın qadın əsgərləri

  1991-ci ilin payızında Sovet İttifaqının dağılmasından sonra, hər iki tərəf Qarabağ ərazisində yerləşən hərbi anbarlardan silah götürmüşdü. İlkin üstünlük Azərbaycanın xeyrinə idi. Soyuq müharibə zamanı, Qafqazın müdafiəsi üçün Sovet hərbi doktrinasıda olan strategiyada qeyd olunurdu ki, NATO üzvü Türkiyə qərbdən işğalı tədbirində, Ermənistan döyüş meydanına çevriləcək. Beləliklə, Ermənistan SSR-ində yalnız üç hərbi bölmə, Azərbaycanda isə ümumi beş hərbi bölmə və beş hərbi aerodrom var idi. Bundan başqa, Ermənistanda təxminən 500, Azərbaycanda 10,000 dəmir yolu vaqonu sursat var idi.

  MVD qüvvələri çəkilməyə başlayanda, onlar erməni və azərbaycanlılara geniş sursat arsenal və zirehli maşınları arxada qoymuşdur. Üç il əvvəl Qorbaçov tərəfindən göndərilmiş hökumət qüvvələri Sovet İttifaqının digər respublikalarında idi və onların artıq qalmaq üçün heç bir arzusu yox idi. Onların əksəri kasıb cavan çağırışçılar idi və çoxsu pula və ya hətta araq üçün silahlarını, hətta tanklarını və zirehli texnikasını hər iki tərəfə satırdı. Təminatsız silah anbarlarına görə, hər iki tərəf Qorbaçovun siyasətini münaqişə yaratmaqda ittiham edirdi. Noyabr 1993-cü ildə Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin məlumatına görə, azərbaycanlılar bu vasitələrin böyük miqdarda satın almışdı. Azərbaycanlılarda silah vakuumu zamanı 286 tank, 842 zirehli texnikası və 386 ədəd artilleriya var idi. Qara bazarların çıxması, Qərbdən silah idxalını asanlaşdırmaq kömək edirdi.

  Silahların əksəri Rusiya və ya keçmiş Şərq bloku ölkələrindən gəlsə də, hər iki tərəf bəzi improvizasiyalar edirdi. Azərbaycan Türkiyə, İsrail və bir çox ərəb ölkələrindən əhəmiyyətli hərbi yardım və müddəalar almışdı. Erməni diasporu müharibə zamanı Ermənistana əhəmiyyətli yardım məbləği bağışlamışdı və hətta 1992-ci ildə erməni lobbisinin təşəbbüsü ilə ABŞ Konqresi tərəfindən “Azadlığa Dəstək” Aktına qəbul edilən və Azərbaycana Amerikanın birbaşa dövlət yardımını yasaqlayan 907-ci düzəlişi çıxarmağı bacara bilmişdi.

  1991-ci il 26 dekabrda Qorbaçov Sovet General-katibi istefa verəndə, Ukrayna, Belarus və Rusiya da daxil olmaqla, qalan respublikalar öz müstəqilliyini elan etdi və Sovet İttifaqı 31 dekabr 1991-ci il mövcudluğunu dayandırdı. SSRİ-nin dağılması Ermənistan və Azərbaycana, tam miqyaslı müharibə üçün tutduqlarını hər hansı maneələr yol verdi. Noyabrın 21-də, Milli Məclis Qarabağın muxtar vilayət kimi statusunun ləğv etdi və vilayətin paytaxtını Xankəndi adlandırdı. Buna cavab olaraq, dekabrın 10-da, Qarabağda keçirilən referendumda (Azərbaycan cəmiyyətinin boykot etmişdi), ermənilərin əksəriyyəti müstəqillik lehinə səs verdi. 1992-ci il yanvarın 6-da bölgə Azərbaycandan öz müstəqilliyini elan etdi.

  Qafqaz regionunda Dağlıq Qarabağ Sovet daxili qüvvələrin çıxarılması yalnız müvəqqəti idi. 1992-ci ilin fevralına kimi, keçmiş Sovet dövlətləri Müstəqil Dövlətlər Birliyinin (MDB) üzvləri oldu. Azərbaycan qoşulmağa bitərəf olsa da, Ermənistan Türkiyənin mümkün işğal qorxusundan, MDB-yə girib, təşkilatın “kollektiv təhlükəsizlik çətiri” altına keçdi. 1992-ci ilin yanvar ayında, MDB qüvvələri Xankəndində öz yeni qərargahı yaratdı və köhnə bölmələri, o cümlədən 366-cı motoatıcı alay və Sovet 4-cü ordusunun elementləri daxil olaraq, bir az sülhməramlı rolunu artırdı.

  Ordu quruculuğu

  Ermənilər və azərbaycanlılar arasında təsadüfi döyüşlər Çaykənd əməliyyatından sonra şiddətini artırdı və hər iki tərəf minlərlə könüllüləri ordularına cəlb etməyə başladı. Ermənistanda çoxları, tarixi erməni partizan dəstələrinin separatçı döyüşçülərinə və XIX və XX əsrlərdə Osmanlı imperiyasına qarşı mübarizə aparan Andranik Ozanyan və Qaregin Njde kimi şəxslərə sitayiş edirdi.18-45 yaşlı kişilərin hökumətin hərbi xidmətə çağırış ilə yanaşı, bir çox ermənilər mübarizə üçün könüllü olub, cokat və ya polkovnik-leytenantın idarəçiliyi altında qırx nəfərlik dəstələr formalaşdırırdı. İlkin mərhələdə, bu kişilər çox vaxt harada xidmət etmək məkanlarını seçirdi.Birbaşa tabe olmamaq adi hal idi, çünki kişilərin çoxu sadəcə gəlmirdi, ölü əsgərlərin cəsədlərini soyurdu və zirehli nəqliyyat vasitələri üçün dizel yanacağı kimi mallar qara bazarlarda yalnız satılırdı. Bir çox qadınlar ordulara cəlb olunub, döyüşlərdə iştirak edirdi və ilk yardım və döyüşdə yaralı insanları evakuasiya kimi köməkçi rollarında xidmət edirdi.

  Azərbaycan ordusu da eyni şəkildə fəaliyyət göstərsə də; lakin o, müharibənin ilk illərində daha yaxşı təşkil olunmuşdu. Azərbaycan hökuməti hərbi qulluğa çağırışı həyata keçirirdi və Sovet İttifaqı dağılandan sonra, çox azərbaycanlılar həvəslə ilk aylarıda döyüş üçün hərbi qulluğa daxil olurdu. Azərbaycanın Milli Ordusu təxminən 30,000 kişidən, 10,000-ə yaxın OMON-dan və Xalq Cəbhəsinin bir neçə min könüllüsündən ibarət idi. Azərbaycanlı hərbçi Surət Hüseynovun Azərbaycan Ordusunun 709 saylı hərbi hissəsi yaratmışdı və 23-cü motor piyada diviziyasının arsenalından çox silah və nəqliyyat vasitələri almışdır.İsgəndər Həmidovun “Bozqurd” briqadası da fəaliyyət göstərirdi. Azərbaycan hökuməti Xəzər dənizinin sahilində neft yatağını aktivlərindən çıxan gəlir vasitəsilə digər ölkələrdən muzdlu döyüşçülər cəlb edirdi.

  Sovet İttifaqının keçmiş qoşunları da hər iki tərəfə öz xidmətlərini təklif edirdi. Məsələn, Dağlıq Qarabağda beş il qalan (1992–1997) keçmiş Sovet Generalı Anatoli Zineviç, Ermənistanın Azərbaycana qarşı aqressiyasında iştirak edən ən yüksək rütbəli zabit idi. Müharibənin sonunda o, qondarma Dağlıq Qarabağ Respublikasının silahlı qüvvələrinin Baş Qərargah Başçılığı vəzifəsində çalışmışdır. 1993-1994-cü illər müddətində münaqişəyə cəlb olunan insan gücü vəhərbi texnikanın təxmini hesablaması:

  Hərbi personal	64,000
  Artilleriya	388 [79] –395 [80]
  Tanklar	436 [79] –458 [80]
  Zirehli personal daşıyıcıları	558 [79] –1,264 [80]
  Zirehli döyüş nəqliyyat vasitələri	389 [79] -480
  Döyüş təyyarələri	63 [79] –170
  Helikopterlər	45–51

  O dövrdə, Ermənistanın Rusiya ilə müqavilələrin (1997-ci və 2010-cu ildə sonra imzalanıb) və Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı (KTMT) olmadığından, Ermənistan özü Türkiyə ilə sərhədini qorumaq məcburiyyətində idi. Müharibə müddəti zamanı Ermənistan Respublikasının hərbi qulluqçuları və avadanlığın çoxu, Ermənistanın Türkiyə ilə sərhədini mümkün təcavüzədən mühafizə edirdi.

  Ümumi hərbi müqayisədə, 17-32 yaş qrupunda, Ermənistanda hərbi xidmət üçün uyğun kişilərin sayı — 550 000, Azərbaycanda isə 1,3 mln təşkil edirdi. Hər iki tərəfdən kişilərin əksəri Sovet ordusunda xidmət etmişdi və münaqişəndən əvvəl hərbi təcrübəyə sahib idi, o cümlədən SSRİ-Əfqanıstan müharibəsində xidmətdə olmuşdular. Qarabağ ermənilərin təxminən 60%-i Sovet ordusunda xidmət etmişdir.Lakin əksər azərbaycanlılar Sovet ordusunda onların xidmət zamanı tez-tez ayrı-seçkiliyə məruz qaldığından, döyüş korpuslarından daha çox tikinti batalyonlarda işləmək məcburiyyətində qalmışdı. Azərbaycanda dəniz məktəbi, o cümlədən iki zabit akademiyalarının yaradılmasına baxmayaraq, əsgərlərin hərbi təcrübə olmaması, Azərbaycanın müharibəyə hazır olmamasının əsas amillərindən biri idi. Azərbaycan ordusuna Əfqanıstan komandiri Gülbəddin Hikmətyartərəfindən yardım edilirdi. Komandir Fazle Haq əsasən Pişəvərdə könüllüləri cəlb edirdi və bir neçə dəstəlar müxtəlif vəzifələr ilə Azərbaycana göndərilirdi.

  Erkən erməni hücumları

  Xocalı

  Xocalı 1991-cı ilin oktyabrından blokadada idi.Oktyabrın 30-da avtomobil əlaqəsi kəsilmiş və yeganə nəqliyyat vasitəsi olaraq vertolyot əlaqəsi qalmışdı. Xocalıya sonuncu vertolyot 1992-ci il yanvarın 28-də gəlmişdi. Şuşa şəhərinin səmasında mülki vertolyotun vurulması və nəticədə 41 nəfərin faciəli surətdə həlak olmasından sonra isə bu əlaqə də kəsilmişdi. Yanvarın 2-dən şəhərə elektrik enerjisi verilmirdi.

  1992-ci il yanvarın 2-də Ayaz Mütəllibov Azərbaycan Respublikası Prezidentinin vəzifəsini icarə etməyə davam etdi. Rəsmi olaraq, yeni yaradılmış Ermənistan Respublikası Dağlıq Qarabağda separatçılarla açıq olaraq hər hansı bir silah, yanacaq, ərzaq və ya digər maddi-texniki təmin olunmasıbı təkzib edirdi. Lakin, Ter-Petrosyan sonra separatçılarının maaşlarının ödənilməsi və maddi-texniki təchizatı ilə təmin edilməsini etiraf etsə də, lakin döyüşə öz kişiləri göndərilməsini təkzib edirdi. Ermənistanı artıq Azərbaycan Respublikasının, zəiflədici blokada, həmçinin Azərbaycanın qonşusu olan Türkiyənin təzyiqi qarşılayırdı. Erkən fevralda, Azərbaycan kəndləri olan Malıbəyli, Qaradağlı və Ağdaban ermənilər tərəfindən işğal edildi və onların əhalisi köçürüldü, və nəticədə ən azı 140 yaralı və 99 nəfər həlak olmuşdu.

  Ermənistanın Qarabağla yalnız quru əlaqəsi yalnız vertolyotlar ilə daxil olunan Laçın dəhlizi idi. Bölgənin tək hava limanı paytaxt Xankəndindən yeddi km (4.3 mil) yerləşən təxminən əhalisi 6,000-10,000 olan Xocalı şəhər idi. Bundan əlavə, Xocalı Qrad raketlərinin artilleriya bazası kimi xidmət etmişdir: Xankəndidə ermənilərin yaşadığı multi-mərtəbəli binalara 400 Qrad raketləri atılmışdır. Fevralın sonunda, erməni qüvvələri qarşıdakı hücum barədə xəbərdarlıq etdilər və Azərbaycana Xocalıda atəşin dayandırması üçün ultimatum vermişdi.

  Fevralın sonunda, Xocalı əsasən izolyasiya olunmuşdur. Fevralın 26-də erməni qüvvələri 366-cı motoatıcı alayın zirehli texnikası və hərbi heyətinin köməkliyi ilə Xocalıya hücum etdi. Azərbaycan tərəfinin və Human Rights Watch, Moskvada insan hüquqları təşkilatı Memorial və erməni komandiri Monte Melkonyanın bioqrafiyasında olan mənbələrinin məlumatına görə, Ermənistan Silahlı Qüvvələri Xocalını ələ keçirib, şəhərdən evakuasiya edən mülki əhalini öldürməkdə davam edirdi. İlkin olaraq Ermənistan qüvvələri şəhərə hücum etmək və şəhər əhalisini xilas üçün torpaq dəhlizi ayıracığını qeyd etmişdi. Nəticədə şəhərdə yanğınlar baş vermiş və fevralın 26-ı səhər saat 5 radələrində şəhər tam alova bürünmüşdür. Belə bir vəziyyətdə, erməni əhatəsində olan şəhərdə qalmış təqribən 2500 nəfər əhali yaxınlıqdakı azərbaycanlılar məskunlaşmış Ağdam rayonunun mərkəzinə çatmaq ümidi ilə şəhəri tərk etməyə məcbur olmuşdur. Hava limanının enmə zolağı qəsdən məhv olunub, müvəqqəti yararsız günə qalmışdı. Azad dəhlizlə qaçan əhali Azərbaycanın Ağdam rayonuna qovuşan ərazidə gülləyə tutulmuşdur və nəticədə çoxlu sayda insan həlak olmuşdur. Beynəlxalq qrupların vətəndaşların qəsdən qırğını ittihamlar üzləşən Ermənistan hökuməti rəsmiləri, soyqırımı təkzib edib, Xocalıdan gələn artilleriya susturulması obyektivi kimi qələmə vermişdi.

  Britaniya jurnalisti Tomas de Vaalın fikrincə, faciə nəticəsində 485 insan (donma nəticəsində həlak olmuşlar da daxil olmaqla) həlak olmuşdu.Azərbaycan hakimiyyətinin rəsmi hesablamasında 25-26 fevralın hadisələri zamanı zərər çəkmiş ölü sayı 613 nəfər idi, bunlardan da 63-ü uşaq, 106-sı qadın, 70-i isə ahıl yaşlı insanlar olmuşdur. 8 ailə tamamilə məhv edilmiş, 25 uşaq hər iki valideynini, 130 uşaq valideynlərindən birini itirmiş, 487 nəfər, o cümlədən 76 uşaq yaralanmışdır.1275 nəfər əsir götürülmüş, 150 Xocalı sakini itkin düşmüşdür. Dövlətin və əhalinin əmlakına 1 aprel 1992-ci il tarixinə olan qiymətlərlə 5 mlrd. rubl dəyərində ziyan vurulmuşdur.1992-ci il 3 martda The Boston Globe məlumat verirdi ki, münaqişənin son dörd ili ərzində 1000 nəfər öldürülmüşdür. Məlumatda qeyd olunurdu, Xocalının meri Eldar Məmmədov 200 nəfər itkin, 300 nəfər girov və döyüşlərdə 200 nəfər yaralanmışdı.. 1992-ci ildə hüquq müdafiə təşkilatı Helsinki Watch-ın hesabatında qeyd olunurdu ki, Azərbaycan OMONu və “formada olan hərbçilər, və bəziləri hələ də öz silahını daşıyırdı, vətəndaşların kütlələri ilə şaxələnənmişdi”, Ermənistan silahlı qüvvələri onlara atəş atmasında səbəb ola bilərdi.

  Xocalı soyqırımından sonra, Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin təzyiqi altında, Ayaz Mütəllibov Azərbaycan Milli Məclisinə istefasını təqdim etmək məcburiyyətində qaldı.

  Şuşanın işğalı

  Şuşaya gedən yol. Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Albert Aqarunoverməni tankçısı Qaqik Avşaryanı tankla burda vurmuşdur.

  13 fevral 1988-ci ildə ermənilər Xankəndiyə ilk hücumlarından birini edəndə azərbaycanlıların çoxu Şuşaya pənah gətirdi. 28 martda Azərbaycan qüvvələri Xankəndiyə hücum etmək üçün hazırlaşdı və Kərkicahandan yuxarıda yerləşən düşmən mövqelərinə Canqasan kəndindən hücum etməyə başladı. Növbəti gün günorta çağı Azərbaycan birlikləri şəhərə yaxın mövqelərə yerləşdilər, lakin ermənilər tərəfindən püskürdüldülər.

  Xocalının tutulmasından sonrakı aylarda regionun sonuncu Şuşa bürcündə təslim olmayan azərbaycanlı komandirlər GRAD raket buraxılış qurğularından istifadə edərək Xankəndiyə qarşı geniş miqyaslı artileriya bombardımanı başlatdılar. Aprelə qədər davam edən bombardıman Xankəndidə yaşayan 50.000 nəfər əhalinin böyük hissəsinin bunker və zirzəmilərdə qalmasına məcbur etdi. Şəhərin ucqar nöqtələrinin yaxınlığında torpaq basqınçıları ilə üzləşən Dağlıq Qarabağdakı hərbi liderlər şəhəri tutmaq üçün hücum təşkil etdilər.

  8 mayda yüzlərlə erməni əsgəri tanklarla və vertolyotlarla Şuşa istehkamına hücum etdi. Şəhərin küçələrində şiddətli döyüşlər baş verdi və hər iki tərəfdən yüzlərlə adam öldü. Sayca üstün olmalarına və daha yaxşı silahlanmalarına baxmayaraq, ermənilər ancaq 9 mayda şəhəri tutmağa və azərbaycanlıları geri çəkilməyə məcbur etməyə nail oldular.

  Şuşanın tutulması qonşu Türkiyədə böyük səs-küyə səbəb oldu. Ermənistan SSRİ-dən müstəqilliyini elan etdikdən sonra Türkiyə ilə münasibətləri yaxşılaşmışdı, lakin Dağlıq Qarabağ regionunu işğal etdikdən sonra pisləşdi. Türkiyənin baş naziri Süleyman Dəmirəl araya girmək və Azərbaycana kömək etməklə bağlı təzyiq altında olduğunu dedi. Buna baxmayaraq, Dəmirəl müharibəyə müdaxilə etməyə qarşı olduğunu, Türkiyənin müharibəyə daxil olmasının daha böyük xristian-müsəlman münaqişəsinə səbəb ola biləcəyini bildirdi.

  Türkiyə qüvvələrini Azərbaycana göndərmədi, lakin əhəmiyyətli hərbi köməklər etdi. 1992-ci ilin mayında MDB qüvvələrinin hərbi komandiri marşal Yevgeni Şapoşnikov Qərb dövlətlərinə, xüsusilə ABŞ-a Qafqazdakı münaqişəyə müdaxilə etməmək barədə xəbərdarlıq etdi. Şapoşnikov “bu yerin Üçüncü dünya müharibəsinin başlanğıcı ola biləcəyini” bildirdi.

  Şamil Basayevin başçılıq etdiyi çeçen qüvvələri müharibədə iştirak edən birliklərdən biri idi. Azərbaycan polkovniki Azər Rüstəmova görə 1992-ci ildə Şamil Basayev və Salman Raduyevin başçılığı altında yüzlərlə çeçen döyüşlərdə azərbaycanlılara əhəmiyyətli kömək göstərmişdi.Deyilənlərə görə Basayev Şuşanı tərk edən sonuncu döyüşçülərdən biri idi. Rusiya xəbərlərinə görə Basayev o və batalyonunun bir dəfə itdiyini və Qarabağda Daşnaq batalyonuna qarşı döyüşərkən məğlub olduqlarını deyib.Basayev daha sonra dedi ki, müharibə dini yox, daha çox milliyyətçi xarakter daşıdığından qüvvələrini geri çəkib. Basayev Abxaziya müharibəsi (1992-1993) zamanı Rusiya Baş Kəşfiyyat İdarəsindən hərbi təlim almışdı, çünki Abxaziya Rusiya tərəfindən dəstəklənirdi. Digər çeçenlər də BKİ tərəfindən hərbi təlim almışdı. Abxaziyada Rusiya üçün Gürcüstana qarşı döyüşən bu çeçenlərin çoxu Qarabağ müharibəsində Azərbaycan üçün ermənilərə qarşı döyüşmüşdü.

  Laçının alınması

  Şuşanın işğalı Azərbaycan Milli Məclisini Azərbaycan prezidenti vəzifəsini icra edən Yaqub Məmmədov günahlandırmağa və güclə onu aradan götürülməsinə vadar etdi. Mütəllibov Xocalının itkisi haqqında hər hansı bir məsuliyyət daşınmasında təsdiq edən faktlar aşkar etmədiyindən, Ali Sovet öz qərarını ləğv edir və 1992-ci il mayın 15-də vəzifəsinə qaytarır. Bir çox Azərbaycanlılar həmin ilin iyun ayında planlaşdırılan parlament seçkilərinin ləğvinin əlavə aktı kimi görürdü. Azərbaycan Milli Məclisini həmin dövrdə ölkənin kommunist rejiminin keçmiş liderlərindən ibarət idi və Xocalı və Şuşanın itkiləri azad seçkilər üçün onların istəklərini yalnız artırdı.

  Qarışıqlığa qatqı təmin etmək üçün, mayın 18-də erməni qüvvələri Ermənistanı və Dağlıq Qarabağı ayıran dar dəhliz olan Laçının işğalı hücumuna başladı. Şəhər özü zəif mühafizə olunurdu və növbəti gün ərzində Ermənistan Silahlı Qüvvələri şəhər nəzarət etdi və Ermənistanla bölgəyə bağlı yol açmaq üçün qalan azərbaycanlıları təmizlədi. Şəhərin alınması quru marşrutla Ermənistanıdan Qarabağın dağlıq bölgəsi Laçına qədər özünü təchizat edən karvanların bağlanamasına icazə verirdi.

  Laçının itkisi Mütəllibov rejiminə son zərbə oldu. Mütəllibovun qadağana baxmayaraq, etiraz aksiyaları keçirildi və Xalq Cəbhəsi fəalları silahlı çevrilişə nail oldular. Hökumət qüvvələri və Xalq Cəbhəsinin dəstəkçiləri arasında döyüşlər siyasi müxalifətin Bakıda parlament binasının, hava limanının və prezident ofisinin ələ keçməsinə səbəb oldu. 1992-ci il iyunun 16-da Əbülfəz Elçibəy Azərbaycanın prezidenti seçildi və Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyasının bir çox siyasi liderləri deputat oldular. Təhrikçilər Mütəllibovu Qarabağ müharibəsində özünü həsr etməyən və zəif lider kimi xarakterizə etmişdilər. Elçibəy ruslardan yardım alınmasının əleyhinə idi və əvəzinə Türkiyəyə yaxın əlaqələrinin tərəfdarı idi.

  Döyüşlər Naxçıvana da çatmışdı, hara ki, 1992-ci ilin may ayında Ermənistan qoşunları tərəfindən atəşə tutulmuşdu.

  Gərginləşmə

  Goranboy əməliyyatı

  Dağlıq Qarabağ üzərində nəzarəti görülməsi məqsədi və müqavimət həlledici son qoyulması üçün 1992-ci ilin yayında Azərbaycan irimiqyaslı hücum etdi. Bu hücum Azərbaycan Ordunun ən uğurlu hərbi irəliləyişi hesab olunur və altı il davam edən münaqişəsidə Azərbaycanın ən uğurl zirvəsisi sayılır. Bu, həmçinin müharibənin yeni əvvəlini, daha şiddətli mərhələni qeyd edir. Goranboy əməliyyatında 8000 Azərbaycan əsgəri, dörd əlavə batalyon, ən azı 90 tank, 70 piyada döyüşş nəqliyyat vasitəsi və Mi-24 hərbi helikopterləri istifadə olunmuşdur.

  1992-ci il iyunun 12-də, Azərbaycan ordusu Dağlıq Qarabağın mərkəzi olan Əsgəran rayonu istiqamətində geniş miqyaslı diversiya hücumuna başladı. 4000 nəfərlik iki qrup, Əsgəranın şimal və cənub mövqelərinə hücum etdi. Şiddətli döyüşlər nəticəsində Azərbaycanlılar Əsgəran rayonunun bəzi yaşayış məntəqələrində nəzarəti ələ keçirmişdi: Naxçıvanlı, Dovşanlı, Pircamal, Dəhrəz və Ağbulaq.

  1992-ci il iyunun 13-də, Azərbaycan hərbçiləri iki kiçik və zəif təchiz edilmiş erməni könüllü dəstələri tərəfindən müdafiə edilən Goranboy rayonununda əsas hücuma başladı. Bu üç günlük hücumun kod adı “Goranboy əməliyyatı” idi və Surət Hüseynov başçılıq edirdi. On beş saat Azərbaycan qüvvələrinə qarşı şiddətli mübarizəsindən sonra, iki erməni dəstələri geri çəkilməyə məcbur oldu. Azərbaycan erməni qüvvələri tərəfindən nəzarət olunan Goranboy rayonun onlarla kəndini ələ keçirməyi bacardı və regionun bütün erməni mülki əhalisi qaçdı. 1992-ci il iyulun 4-də, azərbaycanlılar bölgənin ən böyük şəhəri olan Ağdərəni ələ keçirdi.

  Azərbaycanın hücum miqyasını görən Ermənistan hökuməti, Azərbaycanı təhdid edib, birbaşa müdaxilə və Qarabağda döyüşən separatçılara kömək edəcəyini elan etdi. Hücum Ermənistan qüvvələrini Xankəndinin cənubuna doğru çəkilməyə məcbur etmişdi, harada ki, erməni komandirləri Ağdərə rayonunun mühüm Sərsəng su anbarının bəndini nəzərdən keçirirdilər. Dağlıq Qarabağın təxminən yarısı alındığından, təxminən 30 000 erməni qaçqını Xankəndidən qaçmaq məcburiyyətində qalmışdı.

  1992-ci il iyunun 18-də, ermənilər nəzarət etdiyi ərazilərdə fövqəladə vəziyyət elan etdilər. Avqustun 15-də, Robert Koçaryan və daha sonra Serj Sarkisyanın başçılıq etdiyi qondarma DQR Dövlət Müdafiə Komitəsi yarandı. Qismən səfərbərlik üçün çavuş və əsgərlər, 18-40 yaşlı hərbi xidmətə mövcud kişilər, 50 yaşına kimi zabitlər və keçmiş hərbi təlimli qadınlar çağırıldı.Hərbi xidmətə çağırılanların sayı artıq 15 000 nəfər idi. Sürətli hərbi islahatlar ayrı-ayrı döyüşən Ermənistan könüllü dəstələrini vahid DQR Müdafiə Ordusuna çevirdi.

  Azərbaycanın zirehli qoşunlarının istiqaməti erməni helikopterləri tərəfindən dayandırıldı. İddia olunur ki, Azərbaycanın zirehli qoşunlarının ekipaj üzvlərinin çoxu, Gəncədə yerləşən 104-cü qvardiya desant-hücum diviziyasından olan ruslar idi. Ermənistan hökuməti rəsmisinin sözlərinə görə, onlar rus hərbi birləşmələri ilə azərbaycanlıları bombalamaq və səmərəli olaraq, bir neçə gün ərzində irəliyyişini dayandırmaq haqqında razılaşmışdılar. Bu erməni hökumətinə itkilərin əvəzini çıxarıb və öndə orijinal xətləri bərpa etmək üçün kontra-hücum təşkil etməsinə icazə verdi.DQR Müdafiə ordusunun yenidən təşkilini nəzərə alaraq, Azərbaycanın irəlləyiş dalğası nəhayət ki, dayandırıldı. 1992-ci ilin payızında, Azərbaycan ordusu yoruldu və ağır itkilər vermişdi. Qaçılmaz məğlubiyyət ilə üzləşən Surət Hüseynov, ordusundan qalan əsgərlərini Ağdərədən çıxardı və Gəncəyə 104-cü qvardiya desant-hücum diviziyasının hərbi bazasından sursat yığmaq üçün köçürdü. Növbəti ilin fevral-mart aylarında, DQR Müdafiə Ordusu gələcək Azərbaycan hərbi hücumlarının qarşısını ala bildi.

  Sülh danışıqlarının növbəti cəhdləri

  Xocalı soyqırımı və Azərbaycan prezidenti Ayaz Mütəllibovun istefasından sonra, sülh danışıqlarının yeni cəhdləri 1992-ci ilin birinci yarısında İran prezidenti Haşimi Rəfsəncaninintəşəbbüsü ilə keçirilirdi. İran diplomatları məkik diplomatiyası icra etdi və 1992-ci il mayın 7-də ikitərəfli danışıqlar üçün Tehrana Azərbaycan prezidentinin səlahiyyətlərinin icraçısı Yaqub Məmmədovu və Ermənistan prezidenti Levon Ter-Petrosyanı gətirməyi bacarmışdı.Məmmədov, Ter-Petrosyan və Rəfsəncani beynəlxalq hüquq normalarına, sərhədlərin sabitlik tərəflərin razılığa aşağıdakı və qaçqın böhranı ilə məşğul olmaq üçün Tehran kommunikesini imzalamışdılar. Lakin, sülh səyləri növbəti gün Ermənistan qoşunlarının Şuşa şəhərini ələ keçirməsi və 18 mayda tamamilə Laçın şəhərini ələ keçirməsinin uğursuzluqundan sonra pozulmuşdur.

  1992-ci ilin yayında, ATƏM (sonradan Avropa Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatı oldu) Helsinkidə 11 ölkədən təşkil edən Minsk qrupunu yaratdı və Ermənistan və Azərbaycan ilə sülh müqaviləsi vasitəçilik məqsədi ilə Fransa, Rusiya və ABŞ-ın birgə başçılığı ilə keçirilirdi. Lakin 1992-ci ildə, onların illik sammitində, təşkilat problemi həll edə bilmədi və Sovet İttifaqı dağılandan bəri yaranmış bir çox yeni problemlər yaranmışdı. Yuqoslav müharibələri, Dnestryanı separatçı respublikası ilə Moldovanın müharibəsi, Çeçenistanda separatçı hərəkatı, Rusiya, Abxaziya və Osetiya ilə Gürcüstanın yenilənmiş mübahisələri gündəliyin əsas məsələlər idi.

  ATƏM-in atəşkəsə nəzarət və humanitar yardım daşımaların məcburi qaçqın göndərilirməsini qorumaq üçün NATO və MDB sülhməramlılarının istifadəsini təklif etdi. Bir neçə atəşkəs iyun hücumundan sonra qüvvəyə girsə də, Ermənistan tərəfindən dəstəklənən Avropa sülhməramlı qüvvələrin həyata keçirilməsi alınmadı. Qarabağa 100 beynəlxalq müşahidəçi göndərilməsi ideyası dəfə qaldırılsa da, iyul ayında Azərbaycan və Ermənistan rəhbərləri arasında danışıqlar tamamilə pozulmuşdu. Rusiya onun “baxçasında”, Qafqaza girən NATO çoxmillətli sülhməramlı qüvvələrinin xüsusilə əleyhinə idi.

  Ağdərə və Xocavənd toqquşmaları

  1992-ci ildə Dağlıq QarabağdaAzərbaycan hərbçiləri

  yunun sonunda, Azərbaycan Qarabağın cənub-şərqində yerləşən Xocavənd şəhərinə yeni hücum hazırlayırdı. Hücum qüvvəsi xeyli tanklardan, Xocavənd və Qırmızı Bazar yaxınlığında Maçkalaşen və Cardar cəbhələrində zirehli döyüş maşınlarından və zirehli piyada dəstələrindən ibarət idi. Xocavəndin alay komandiri Monte Melkonyan, ağır zirehli texnikanın olmamasına baxmayaraq, Azərbaycan qüvvələri tərəfindən təkrar cəhdləri zərərləşdirməyi bacarmışdı.

  1992-ci il avqustun sonunda qondarma Dağlıq Qarabağ hökuməti nizamsız vəziyyətdə özünü aşkar etdi və onun üzvləri avqustun 17-də istefa verdi. Hakimiyyət sonradan Dövlət Müdafiə Komitəsi tərəfindən çağırılan şuraya fərz edildi. Robert Koçaryanın başçılığı altında olan şuraya, münaqişənin sonuna qədər müvəqqəti olaraq anklavın idarə edilməsi tapşırıldı. Eyni zamanda, Azərbaycan təyyarə hücumlarına başladı.

  Qışın yaxınlaşması

  Qarabağ müharibəsində Azərbaycan qaçqınları, 1992-ci il.

  Qış yaxınlaşdıqca, hər iki tərəf əsasən tam miqyaslı hücum başlanmasında bitərəf olub, qaz və elektrik kimi resursları, daxili istifadə üçün qoruyurdu. Qarabağda yaşayan sakinlərə iqtisadi avtomobil yolunun açılışında baxmayaraq, Ermənistan və həm anklav, Azərbaycanın tətbiq etdiyi iqtisadi blokadalardan böyük zərər çəkirdi.Metsamor AES bağlandıqdan sonra, Ermənistanın iqtisadi daimi müşahidəsi ərzaq çatışmazlığı və enerji çatışmazlığı yaşanmasına görə “sönük” görünürdü: Gürcüstanda Abxaziya və Osetiya separatçılarına qarşı vətəndaş müharibələri yeni döyüşlər başladı, təchizatı karvanlara basqın olunmuşdu və Ermənistandan Rusiyaya aparan neft kəməri dəfələrlə dağıdılmışdı. 1991-1992-ci illərin qışı kimi, 1992-1993 qışı xüsusilə soyuq idi, Ermənistan və Qarabağ ərzində bir çox ailələr istilik və isti suyun olmamasından əziyyət çəkirdilər.

  Erməni diasporu pul yığıb, Ermənistana təchizatı yardım edirdi. Dekabr ayında 33,000 ton taxıl və 150 ton körpə formulası, Gürcüstanın Qara dəniz limanı olan Batumi vasitəsilə ABŞ-dan iki daşıma ilə gətirilmişdi. 1993-cü ilin fevral ayında, Avropa İqtisadi Birliyi Ermənistana 4.5 milyon Avropa valyuta vahidi (ECU) yollamışdı.Ermənistanın cənub qonşusu İran, Ermənistana güc və elektrik enerjisi ilə təmin edilməsi ilə iqtisadi yardım edirdi. Elçibəyin İran üçün olduqca təhlükəli olan Bütöv Azərbaycan ideyasını dəfələrlə gündəmə gətirməsi, iki ölkə arasında münasibətlərində soyuqlaşma yaratmışdı.

  Qaçqın və məcburi köçkün olan azərbaycanlılar Azərbaycan hökuməti və İran tərəfindən qurulan dərmə çatma düşərgələrdə yaşamağa məcbur olmuşdular. Beynəlxalq Qırmızı Xaçazərbaycanlılara yorğan payladı və dekabr ayında qaçqınlar üçün kifayət qədər qida ayırmışdı. Azərbaycan neft sənayesinin bərpası üçün əziyyət çəkirdi. Ölkənin neft emalı zavodları tam gücü ilə işləmirdi və hasilat normaları hesablamalardan aşağı idi. 1965-ci ildə Bakıda neft yataqlarından ilə 21,5 milyon ton neft ixrac edilirdisə, 1988-ci ildə neft ixracının sayı demək olar ki, 3,3 milyon aşağı düşmüşdür. Köhnəlmiş Sovet emalı avadanlıqları və Qərb neft şirkətləri tərəfindən müharibə regionda investisiya istəksizliyi, Azərbaycana tam neft sərvəti istismarında mane olurdu.

  1993-cü ilin yayı

  Münaqişələr

  Kəskin qışa baxmayaraq, yeni ilə hər iki tərəf həvəslə baxırdı. Azərbaycan prezidenti Elçibəy Ermənistan prezidenti Ter-Petrosyanla münaqişənin uyğun həll gətirilməsinə doğru optimizlə baxmasını ifadə etmişdi. Lakin belə ümidlər 1993-cü ildə sönməyə başladı, Boris Yeltsin və Corc Herbert Uoker Buşun yeni atəşkəs çağırışlarına baxmayaraq, bölgədə hərbi əməliyyatları yenidən qaynadı. Ermənistan Silahlı Qüvvələri ötən ilin payızından azərbaycanlılar tərəfində olan Qarabağın şimalında olan kəndlərə yeni hücumlara başladı.

  Hərbi məğlubiyyətlər Azərbaycanın daxilində rahatsızlıq yaratmışdı. Çarəsiz qalan Azərbaycan ordusunun müdafiə naziri Rəhim Qazıyev və Rövşən Cavadovun briqadası kömək üçün Rusiyaya üz tutmuşdu. Elçibəy siyasətinə qarşı olan hərəkət və tabelik qaydalarının pozuntusu kimi gedirdi. Hərbi hissələrin hara yerləşməsi ölkənin daxili naziri İsgəndər Həmidov və Qazıyev arasında siyasi sürtüşmə və arqumentlərə gətirib çıxardıb, 20 fevralda Qazıyevin istefası ilə nəticələndi. Ermənistanda eyni siyasi qarışıqlıq yaşanırdı və ermənilərin prezident Ter-Petrosyana qarşı narazılığı artırdı.

  Kəlbəcər

  1992-ci ildə Kəlbəcər rayonunu tərk edən azərbaycanlı qaçqınlar

  Şimali Qarabağın qərbində yerləşən Kəlbəcər rayonu, Ermənistan ilə həmsərhəddir və bölgənin rəsmi sərhədləri xaricində idi. 1993-cü il mart ayında ermənilərin işğal etdiyi Tərtər rayonunun ərazisində Sərsəng su anbarı azərbaycanlılar tərəfindən hücuma məruz qalmışdı. Monte Melkonyanın döyüşçüləri Aşağı Qaranlıq rayonunu tutduqdan sonra Kəlbəcəri işğal etmək niyyətində idi, hardan ki, azərbaycanlıların müdaxiləsi və artilleriya atəşi gəlirdi. Prezident Elçibəy iki ay müddətinə fövqəladə vəziyyət elan edib, universal çağırış təqdim etdi.

  Azərbaycanlıların hərbi müxalifəti Melkonyanın döyüşçülərinə regionda və bir neçə tərk edilmiş zirehli avtomobil və tankların ələ keçmə imkanını verdi. Aprel ayının 1-də səhərəyaxın erməni və rus hərbi birləşmələri, Ermənistan tərəfdən eyni vaxtda sərhəd boyu ağır artilleriya atəşinin və zirehli texnikanın köməyi ilə 2000 nəfərdən çox canlı qüvvə ilə qəti hücuma keçdi. Söyüdlü, Dikyurd, Yellicə, Ayrım sərhəd məntəqələri düşmənin qat-qat üstün qüvvələri qarşısında tab gətirmədi və onlar döyüşərək geriyə çəkilməyə məcbur olub, həmin mövqelər düşmən əlinə keçdi. Yalnız Zəylik istiqamətində düşmən hücumunun qarşısı alındı. Zəylikdəki topla azərbaycan qüvvələri son iki gün ərzində ermənilərin mövqelərinə və Basarkeçərə 200-dək top mərmisi atmışdı. 3 apreldə artıq erməni qüvvələri Kəlbəcəri idarə edirdi.

  BMT Təhlükəsizlik Şurası, Türkiyə və Pakistanın dəstəyi ilə, 1993-cü il aprelin 30-da Kəlbəcərin işğalını pisləyən, erməni işğalçılarından dərhal həmin ərazini tərk etməyi tələb edən 822 №-li qətnamə qəbul etdi. Human Rights Watch məcmuəsində, erməni qüvvələrinin Kəlbəcər hücumunda, müharibə qaydalarına çoxsaylı pozuntularını, o cümlədən, mülki əhalinin zorla öz evlərindən çıxarıldılmasını, qəsdən atəş acçılmasını və girov götürülməsini qeyd etmişdi.

  Siyasi əks-sədalar Azərbaycanda da hiss olunurdu: Surət Hüseynovun tabeçiliyindəki silahlı birləşmələr Gəncəbasar bölgəsində yerli hakimiyyət strukturlarını devirərək, Bakıya doğru hərəkət etməyə başladı. 9 iyun 1993-cü ildə Naxçıvan Ali Məclisinin sədri Heydər Əliyev prezident Əbülfəz Elçibəyin dəvəti ilə Bakıya gəldi.Bunun ardınca Milli Məclisdə Gəncə hadisələri ilə bağlı gərgin müzakirələr başladı. 15 iyun 1993-cü ildə isə Milli Məclisin iclasında prezident Əbülfəz Elçibəyin təklifi ilə deputat, Naxçıvan Ali Məclisinin sədri Heydər Əliyev parlamentin sədri seçildi. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Əbülfəz Elçibəy 1993-cü il iyunun 17-dən 18-nə keçən gecə qəflətən, dövlət orqanlarının rəhbərlərinə xəbər vermədən Bakı şəhərindən Naxçıvan Muxtar Respublikası Ordubad rayonunun Kələki kəndinə getdi. Bununla Əbülfəz Elçibəy Azərbaycan Respublikasının Prezidenti vəzifələrini icra etməsini qeyri-mümkün etdi.1 iyulda Surət Hüseynov Azərbaycanın baş naziri təyin edildi.Prezidenti vəzifəsini icra edən Əliyev, Xalq Cəbhəsinin 33 könüllü batalyonunu siyasi etibarsız hesab edib, ləğv etdi. Heydər Əliyev 1998-ci il oktyabrın 11-də xalqın yüksək siyasi fəallığı şəraitində keçirilən seçkilərdə səslərin 76,1 faizini toplayaraq yenidən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilmişdir.

  Ağdam, Füzuli, Cəbrayıl və Zəngilan

  Azərbaycan xalqı yeni siyasi mənzərəyə öyrəşərkən, ermənilər iyunun 12-da Mərzili mahalı yaxınlarında Azərbaycanın yüngül zireh və piyada ilə atışmasında ölən Monte Melkonyanın İrəvanda dövlət cənazəsində iştirak edirdilər. Erməni tərəfi Bakıda siyasi böhrandan istifadə edirdilər — Azərbaycan qüvvələri Qarabağ cəbhəsini demək olar ki, tamamilə qorumurdu.Dörd ay siyasi qeyri-sabitlikdən sonra, Azərbaycan beş rayonunu və Dağlıq Qarabağın şimalını itirmişdi. İyunun sonunda, azərbaycanlılar anklav son istinad nöqtəsi olan Xocavəndi itirmişdilər. Ağdam rayonunun iyulda zəbt edilməsinə hazırlaşan ermənilər qeyd edirdilər ki, bu hücumu Azərbaycan artilleriyasından öz mövqelərini saxlamaq və şəhərləri qorumaq üçün edirdilər.

  1993-cü il iyulun 4-də erməni qüvvələri artilleriya ilə Ağdamı bombalamış, şəhərin əksər hissəsini məhv etmişdilər və bunun nəticəsində, əsgərlər və mülki vətəndaşlar şəhərdən evakuasiya olundu. Ordunun dağılması ilə üzləşən Heydər Əliyev, de fakto Qarabağ hökuməti və Minsk Qrupu rəsmiləri ilə danışıqlar aparırdı. Avqustun ortalarında ermənilər Füzuli və Cəbrayıla qoşun yeritdi. Ermənilərin Azərbaycana işğalını nəzərə alaraq, Türkiyənin baş naziri Tansu Çillər, Ermənistan hökumətini Naxçıvana hücum etməsindən xəbərdarlıq etdi və ermənilərin Azərbaycan torpaqlarının çıxmasını tələb etdi. Minlərlə türk əsgərləri sentyabrın əvvəlində Türkiyə və Ermənistan arasında sərhədə göndərildi. Ermənistanda Rusiya Federasiyası qüvvələri öz növbəsində Türkiyənin hərəkətinə qarşı idi və onların münaqişəyə qoşulmasının əleyhinə idi.

  Sentyabrın əvvəllərində, Azərbaycan qüvvələrində təxminən tam nizamsızlıq idi. Ruslardan alınan əksər ağır silahlar döyüşlər zamanı fəaliyyətdən çıxarılmışdı. 1992-ci il iyun hücumunda Ermənistan Silahlı Qüvvələri Azərbaycan tərəfindən onlarla tanklar, yüngül zirehli texnikalar və artilleriya ələ keçirmişdi. Məsələn, 1993-cü ildə Monte Melkonyan televiziyaya müsahibəsində qeyd edirdi ki, təkcə Xocavənddə onun dəstəsi toplam olaraq 55 T-72, 24 BMP-2, 15 APC; 1992-ci ildə Goranboy hücumunda 25 ədəd ağır artilleriya ələ keçirmiş və ya məhv etmişdir.Serj Sarkisyan, Qarabağ silahlı qüvvələrinin o zaman hərbi lideri, müharibə zamanı toplam olaraq 156 tankın ələ keçirilməsini qeyd etmişdir.1993-cü ilin yayında, ermənilərin küllü miqdarda Azərbaycan tərəfindən silahı ələ keçirilməsinə görə Elçibəyi tərif edirdilər.

  Aerial müharibə

  Qarabağda aerial müharibə əsasən qırıcı və hücum vertolyotlarından ibarət idi. Müharibədə əsas nəqliyyat vertolyotu Mi-8 və ondan törəmə Mi-17 hər iki tərəfdən geniş istifadə edilmişdir. Ermənistanın hava qüvvələri cəmi iki Su-25 dəstəkləyən bombardmançıdan ibarət idi, onlardan biri dost atəşi zamanı məhv olmuşdu. Ermənistanda bir neçə Su-22-lər və Su-17-lər də olsa da, lakin köhnələn uçuş aparatları müharibə dövründə “arxa oturacaqda” idi.Ümumilikdə, Ermənistan 28 Azərbaycan döyüş təyyarəsini və 19 hərbi helikopterini vurmuşdu.

  Azərbaycan Hərbi Hava Qüvvələri 45 qırıcıdan ibarət idi və çox vaxt keçmiş Sovet hərbi təcrübəli Rusiya və Ukrayna muzdlular tərəfindən idarə olunurdu. Onlar MiQ-25 və Su-24kimi inkişaf etmiş təyyarələr və MiQ-21 kimi köhnə nəsil Sovet qırıcı bombardmançılar ilə Qarabağa uçurdular. Muzdlulara 5000 rubldan çox aylıq əmək haqqı ödənirdi və tez-tez Xankəndini bombalama kampaniyası ilə hədəflənən digər Azərbaycan hava bazalarından uçurdu.Münaqişənin başlamasında Sovet Daxili Qüvvələrində kişilər kimi, bu pilotlar kasıb idi və onların ailələrinə dəstək vasitəsi kimi bu işi qəbul etmişdi. Onlardan bir neçəsi erməni qüvvələri tərəfindən şəhər üzərində vurulmuşdu və pilotların komandirlərinə əsasən ruslar tərəfindən yardımla təmin olurdu. Bu pilotlardan çox erməni qüvvələri tərəfindən vurulma ehtimalında edam təhlükəsi ilə üz-üzə gəlirdi. Ermənilərin müdafiə sisteminin quraşdırılması Azərbaycanın daha çox hava hücum qabiliyyətinə ciddi mane olurdu. Azərbaycan və Ermənistanın ən çox istifadə edilən döyüş vertolyotu — Sovet istehsalı Mil Mi-24 Krokodil idi.

  1993-1994-cü il hücum dalğaları

  Şəhidlər Xiyabanında dəfn olunmuş Azərbaycan əsgərlərinin məzarları

  1993-ci il oktyabrda Heydər Əliyev rəsmi olaraq prezident seçildi və itirilmiş regionlardan əlavə, ölkədə sosial nizamı düzəltməyi vəd etdi. Həmin ay Azərbaycan MDB-yə qatıldı. Qış mövsümü əvvəlki il kimi oxşar şəraitlərdə keçirdi, hər iki tərəf aylar əvvəl ağac və ərzaq yığımları ilə dolanırdı. Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı iki sonrakı BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələri oktyabr və noyabr ayında (874 və 884) qəbul edildi, və əvvəlki iki eyni qeydlərini vurğulayan baxmayaraq, münaqişə tərəfinin qondarma Dağlıq Qarabağ olduğuna da qəbul etdi.

  Yanvarın əvvəllərində, Azərbaycan qüvvələri və əfqan döyüşçüləri Füzuli rayonunun bir hissəsini, o cümlədən, İran sərhədində Horadiz dəmir yolu qovşağını ələ keçirsə də, Füzuli şəhərini geri tuta bilməmişdi..1994-cü il 10 yanvarda Azərbaycan Ağdərə rayonunun şimal anklavını ələ keçirmək üçün hücuma başladı. Hücumda Qarabağın şimalında və cənubunda bir neçə hissələri götürsə də, saxlaya bilmədi. Buna cavab olaraq, Ermənistan Respublikası hərbi xidmətə çağırışçıları və Daxili İşlər Nazirliyi qoşunlarının Azərbaycanı dayandırmaq üçün Qarabağa yolladı. Ordusunun sıralarını gücləndirmək üçün, Ermənistan hökuməti üç aylıq yaşı 45 qədər kişiləri çağırılmasına fərman imzaladı və əsgərləri cəlb etmək üçün dəstə reydlərə müraciət etdi. Bir neçə xidmətdə olan Ermənistan əsgərləri Azərbaycan qüvvələri tərəfindən əsir götürüldü.

  Azərbaycanın hücumlarında çarəsizlik artdıqca, hərbi idariçilər heç bir hərbi təlimi olmayan, 16 yaşlı gənc oğlanları cəlb edib, onları səmərəsiz canlı sədd hücumlarında iştirak etməyə göndərdilər. Qışda reallaşan iki hücumların qiyməti Azərbaycana 5,000 nəfər insanın həyatının itirilməsi (bir neçə yüz erməni itkisi ilə müqayisədə) ilə başa gəlmişdi.Azərbaycanın əsas hücumları Kəlbəcərin tutulmasına istiqamətlənmişdi, hansı ki, beləliklə Laçın dəhlizində təhlükə yarada bilərdi. Hücum ilkin olaraq az müqavimət gördü və Ömər aşırımının alınmasında müvəffəqiyyətli oldu. Lakin, Ermənistan Silahlı Qüvvələri reaksiyasından sonra, müharibənin ən qanlı toqquşmaları baş verdi və Azərbaycan qüvvələri məğlub oldu. Toqquşmaların bir epizodunda, Azərbaycanın Kəlbəcər üzrə uğursuz hücumu təxminəb on beş yüz əsgər itkisinə gəlib çıxartdı. Ermənilər Ömər aşırımını alanda, bir neçə Azərbaycan briqadaları izolyasiya olunub, əhatə edildi və sonra məhv olundu.

  Andrey Saxarov Qarabaş müharibəsi haqqında qeyd edirdi ki, “Qarabağ məsələsi Azərbaycan üçün ambitsiya, Qarabağ erməniləri üçün həyat və ya ölüm məsələsidir”.

  1994-cü il atəşkəsi

  Altı il gərgin döyüşlərdən sonra, hər iki tərəf atəşkəsə hazır idi. İnsan gücü yorulmuş Azərbaycan və erməni qüvvələrinin maneəsiz Bakıya yürüş planlarından xəbərdar olduğundan, ATƏT-in və ya Rusiyanın yeni atəşkəs təklifinə ümid bağlayırdı. Münaqişənin son döyüşləri Şaumyan yaxınlığında baş verdiyi dövrdə, 1994-cü ilin əvvəllərində Goranboy rayonununGülüstan kəndində, Azərbaycan və Ermənistan diplomatları atəşkəsin detalları həyata keçirmək üçün görüşmüşdü.Mayın 5-də, Rusiyanın vasitəçiliyi ilə, bütün tərəflər hərbi əməliyyatlarının dayandırmağa razılaşdı və mayın 12-si saat 00:01-dan etibarən atəşkəs rejimi barədə “Bişkek protokolu” adlı sənəd imzalandı. Azərbaycanın müdafiə naziri Məmmədrəfi Məmmədov mayın 9-da, Ermənistanın müdafiə naziri Serj Sarkisyan mayın 10-da və Dağlıq Qarabağ qoşunlarının komandanı Samvel Babayan mayın 11-də sənədi imzaladılar. Ara-sıra döyüşlər rayonunun bəzi yerlərində davam etsə də, bütün tərəflər atəşkəs şərtlərinə əməl etməyi bildirdi.

  KİV-lərin işıqlandırması

  Çingiz Mustafayevin Bakıdakı Şəhidlər xiyabanında məzarı

  Münaqişəndən qiymətli görüntülər hər iki tərəfin jurnalistlərini tərəfindən işıqlandırılırdı: Vardan Hovhannisyanın Müharibədə və sülhdə insanların hekayesi 2007-ci ildə Tribeka Film Festivalının ən yaxşı yeni sənədli kinorejissor üçün mükafat qazanmış, Çingiz Mustafayev, Salatın Əsgərova və Alı Mustafayev isə ölümündən sonra Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı adına layiq görülmüşdür.

  Cəbhə xəttində bir il sərf və sonra döyüşləri çəkən erməni-rus jurnalisti Dmitri Pisarenko qeyd edir ki, həm Ermənistan və Azərbaycan jurnalistləri öz hökumətlərinin rəsmi mövqeyini sədalanadırırdılar və “obyektivlik ideologiyaya görə qurban edilmişdir”. Ermənistan hərbi komandanlığı azərbaycanlıların hücumlarlarından sonra müsahibələr verirdilər və onlar ağır artilleriya hücumları başlanması üçün digər tərəfi tənqid edib, “kiçik saylı lakin fəxri ermənilərin” mübarizəsini vurğulayırdılar. Lakin Ermənistan qoşunları bu cür aktların haqq qazandıran qarşısını almaq üçün Dağlıq Qarabağ xaricində kəndlərin ələ keçmə zamanı danışmaqdan imtina edirdilər. Buna görə də, erməni jurnalistlər kifayət qədər yaradıcı ehtiyac hissini “erməni əks-hücumu” və ya “zəruri hərbi əməliyyat” kimi qeyd edirdilər.

  Bolqarıstan jurnalisti Tsvetana Paskaleva Çaykənd əməliyyatının işıqlandırması ilə tanınıb. Bəzi xarici jurnalistlər əvvəllər SSSRİ-nun Soyuq müharibəni uduzmasını vurğulayıb, tədricən etnik münaqişələrin dalğa ilə bataqlaşmış ölkə olan SSRİ-nin bürüdüyünü, onlardan da biri olan Dağlıq Qarabağ münaqişəsini olduğunu qeyd etmişdilər.

  Xarici jurnalistlər tez-tez münaqişənin dini amillərə müraciət etdiyini, məsələn, ermənilər əsasən xristian olduğunu və münaqişənin xaricində əhatə tez-tez təriqətlərinin təhrif olunduğunu qeyd edirdilər.

  Post-atəşkəs zorakılıq və vasitəçilik

  Bu gün Dağlıq Qarabağ münaqişəsi keçmiş Sovet İttifaqında, Gürcüstanın Abxaziya və Cənubi Osetiya, Moldovanın Dnestryanı separatçı bölgələri ilə yanaşı bir neçə dondurulmuş münaqişələrin biri olaraq qalır. Qarabağ qondarma hökumətinin yurisdiksiyası altında qalsa da, de fakto Dağlıq Qarabağ Respublikasının öz formalaşmayan ordusunu saxlayır.

  KİV-lərin məlumatında erməni və azərbaycanlıların dini qeyd olunsa da, dini aspektləri əlavə casus belli kimi əhəmiyyət qazanmamışdır və Qarabağ münaqişəsinin əsası ərazi məsələsi kimi qalıb.1995-ci ildən ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədrləri münaqişənin həlli üçün Azərbaycan və Ermənistan hökumətləri ilə vasitəçilik edir. Çoxsaylı təkliflər hər iki tərəflər bir sıra güzəştlərin əsasında edilmişdir. Nəzərdə tutulan təkliflərdən biri, erməni qüvvələrinin Qarabağ ətrafındakı yeddi rayondan çəkilməsini, Azərbaycan Türkiyəyə Ermənistan vasitəsilə neft borusunun gəlirlərindən, o cümlədən bəzi iqtisadi aktivlərin bölüşməsidir. Digər təkliflər də Azərbaycanın Qarabağa muxtariyyətinə tam müstəqillik verilməsinə ən yaxın geniş formada təmin edilməsidir. Ermənistana həm də regionda böyük iqtisadi layihələrin, o cümlədən Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəməri və Bakı-Tbilisi-Qars dəmiryolu xətti xaric edilməsi ilə təzyiq edilir.

  Ermənistan keçmiş prezidentin Levon Ter-Petrosyanın sözlərinə görə, Azərbaycana müəyyən Qarabağ əraziləri verərək, Qarabağ münaqişəsi 1997-ci ildə həll edilə bilərdi. Nəticədə sülh müqaviləsi bağlana bilərdi və Dağlıq Qarabağın statusu müəyyən olardı. Ter-Petrosyan qeyd edir ki, Qarabağ rəhbərliyi yanaşması maksimalistir və “onlar daha da çox şeyin əldə etməsini düşünürdülər”. Lakin əksər muxtariyyət təklifləri ermənilər tərəfindən müzakirə obyekti deyil hesab edilib, və rədd edilmişdir. Eyni zamanda, Azərbaycan da məsələ sakitləşmək imkanını imtina edib və müntəzəm hərbi əməliyyatlarının hələ də qüvvədə olduğunu qeyd edir.1998-ci il martın 30-da Robert Koçaryan prezident seçildi və münaqişənin həlli üçün müqavilə bağlama təkliflərini davam etdirmək cəhdlərini rədd etdi. 2001-ci ildə Köçəryan və Heydər Əliyev Avropa Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatı tərəfindən maliyyələşdirilən sülh danışıqları üçün Ki Vest, Floridada görüşdülər. Bir sıra Qərb diplomatları optimist atmosferi ifadə etsə də, ölkə əhalisini hazırlamaq üçün kompromislər uğursuz oldu və münaqişənin sülh yolu ilə həlli ümidinin qarşısını aldı.

  Döyüşlər nəticəsində təxminən bir milyon adama qaçqın və məcburi köçkün olmuşdur. Azərbaycanda yaşayan təxminən 400 000 erməni Ermənistana və ya Rusiyaya köçmüş və daha 30 000 insan Qarabağdan onlara qoşulmuşdur. Qarabağı tərk edənlərin çoxu müharibədən sonra qayıtmışdı.Təxminən 800,000 azərbaycanlı döyüşlərdə, həm də o cümlədən Ermənistan və Qarabağdan didərgin edilmişdir.Qarabağda yaşayan müxtəlif etnik qrupları da Azərbaycan və İran hökumətləri tərəfindən inşa olunan qaçqın düşərgələrində yaşamağa məcbur edilmişdi.

  Dağlıq Qarabağ müharibəsi Azərbaycanda anti-erməni, Ermənistanda anti-azərbaycanlı münasibətinin yaranmasına səbəb olmuşdur.Ermənistan Azərbaycanı 1998-ci ildən başlanılan və 2005-ci ilin dekabrında tamamlanması iddia edilən Cuğa nekropolunda xaç daşların məhv edilməsində suçlayır. Azərbaycan regionda Ermənistanın nəzarətini İkinci dünya müharibəsi zamanı Sovet İttifaqının nasist işğalına bənzədib.

  Azərbaycana dəyən maddi ziyan

  İşğal nəticəsində Azərbaycana aid cəmi uzunluğu 25 min km olan avtomobil yolu, yenə cəmi uzunluğu 3984 m olan 160 körpü, 14,5 min km uzunluğunda elektrik xətti, 2500 elektrik trafosu, 2 min km qaz boru xətti, 160 su deposu, 34-dən çox qaz dağıtım stansiyası erməni işğalçılar tərəfindən dağıdılmışdır.

  İşgal edilmiş bölgələrdə cəmi 140 min şagirdin oxuduğu olan 600 məktəb, 53 min şagirdin təhsil adlığı 65 peşə məktəbi, 2 yüksək öğrənim qurumu məhv edilib.700 səhiyyə ocağı, bu bağlamda 800 nəfərlik xəstəxana, poliklinikalar, doğum evləri, aptek binaları, təcili yardım xəstəxanaları dağıtılmıştır. Səhiyyə xidmətinə dəyən ümumi iqtisadi ziyan 1,2 milyard dollara yaxındır.

  Azərbaycana aid 903 dövlət qeydiyyatında olan, 1500 Dövlət qeydiyyatında olmayan tarix və mədəniyyət abidələri, minlərcə əsərin qorunduğu 26 müzey, 8 rəsm sərgisi, 4,6 milyon kitab və əlyazma saxlanan 927 kitabxana, 85 incəsənət məktəbi, 20 mədəniyyət sarayı, 4 dövlət teatrı ermənilər tərəfindən işgal edilib.Müharibə nəticəsində Azərbaycan Respublikası milyardlarla dollar məbləğində ziyana məruz qalıb.Ziyanın məbləği müxtəlif mənbələrdə fərqli göstərilir.

  Mövcud vəziyyət

  Azərbaycan Silahlı Qüvvələrininhərbçiləri Moskvada İkinci Dünya müharibəsində Qələbənin 70-ci ildönümünə həsr olunan paradda

  Müharibənin sonundan etibarən, bir sıra təşkilatlar münaqişəsi ilə bağlı qətnamələr qəbul etmişlər. 2005-ci il yanvarın 25-də AŞPA-nın qış hissəvi-sessiyasında “ATƏT-in Minsk Konfransının məşğul olduğu Dağlıq Qarabağ bölgəsi üzərində münaqişə” adlı 1416 (2005) saylı Qətnamə və 1690 (2005) saylı Tövsiyə qəbul olunmuşdur. Assambleya bir üzv dövlət tərəfindən xarici ərazinin işğalının həmin dövlətin Avropa Şurasının üzvü kimi öz üzərinə götürdüyü öhdəliklərin ciddi şəkildə pozulması demək olduğunu xatırlatmış və münaqişə ərazisindən köçkün düşmüş şəxslərin öz evlərinə təhlükəsiz və ləyaqətlə qayıtması hüququnu bir daha təsdiq etmişdir. 14 mart 2008-ci il tarixində BMT Baş Məclisi özünün 62-ci sessiyasında Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərində vəziyyətə dair A/RES/62/244 saylı qətnamə qəbul etdi. Azərbaycan Respublikasının Dağlıq Qarabağ bölgəsi və ətrafındakı silahlı münaqişənin beynəlxalq sülh və təhlükəsizliyə təhlükə törətdiyindən ciddi narahatlıq keçirən BMT Baş Məclisi Azərbaycan Respublikasının suverenliyini və beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədlərinin toxunulmazlığına güclü dəstəyini bir daha təsdiq edərək, bütün erməni qoşunlarının Azərbaycan Respublikasının bütün işğal olunmuş ərazilərindən dərhal, tam və qeyd-şərtsiz çıxarılmasını tələb etdi. İslam Konfransı Təşkilatının 2008-ci il martın 13-14-də Seneqalın Dakar şəhərində keçirilmiş 11-ci Zirvə konfransında, eləcə də 2009-cu il mayın 23-25-də Suriyanın Dəməşq şəhərində keçirilmiş İƏT xarici işlər nazirlərinin 36-cı konfransı Azərbaycanın maraqlarına tam uyğun olan qətnamələr qəbul etmiş, qəbul edilən sənədlərdə üzv dövlətlər bir daha erməni təcavüzünü qətiyyətlə pisləmiş, Ermənistan silahlı qüvvələrinin işğal olunmuş ərazilərdən dərhal və qeyd – şərtsiz çıxarılmasını tələb etmişlər. Buna cavab olaraq, Ermənistan rəhbərliyi Azərbaycanı “böyük beynəlxalq dəstək qazanmaq üçün İslamı istifadə etməsində” ittiham etmişdi.

  2008-ci ildə “Moscow Defense Brief” jurnalı qeyd edir ki, Azərbaycan müdafiə xərclərinin sürətli artımı — Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin yenidən silahlanması — hərbi balans artıq Azərbaycanın xeyrinə dəyişib. 2016-cı ildə Eurasianet.org saytının analitiki Coşua Kuçera Pentaqonun yardım proqramlarının regionda uyğun balansı Azərbaycanın xeyrinə pozduğunu vurğulayır:

  “Düzdür, Azərbaycanın aldığı 20 milyon dollar region miqyasında kiçik görünür. Məsələn, Qırğızıstana həmin müddət ərzində eyni proqramlar çərçivəsində 118 milyon dollar ayrılıb. Amma Dövlət Departamenti son 10 ildə Ermənistanla Azərbaycana oxşar yardımı ciddi azaldır, ildə 2-4 milyon dollara salıb və təxminən eyniləşdirib.”

  Toqquşmalar

  Erkən 2008-ci ildə Ermənistan və Azərbaycan arasında gərginlik artdı. Diplomatik xəttində, Prezident İlham Əliyev Azərbaycanın lazım olsa ərazi bütövlüyünü hərbi yolla almaq açıqlamalarını qeyd edirdi; eyni vaxtda, təmas xətti boyunca atəş insidentlərin sayı artırdı.2008-ci ilin mart ayında Ermənistan silahlı qüvvələri Tərtərdə hərbi təxribat törətmişdir. Hər iki tərəf döyüşün başlanmasına bir-birini ittiham etmişdi. Bundan əlavə, atışmalarda əvvəlki qarşıdurmalarda snayper və ya pulemyot atəşdən fərqli olaraq, ağır artilleriyadan istifadə olunmuşdu.18-19 iyun 2010-cu ildə toqquşmalar Çaylı yaxınlığında da baş vermişdir.

  Gərginlik yenidən 12 noyabr 2014-cü il 13:45 radələrində Ağdam rayonunun Kəngərli kəndi yaxınlığında Azərbaycan silahlı qüvvələri və Ermənistan silahlı qüvvələri arasında baş vermiş hadisədən sonra qızışdı. Nəticədə Azərbaycan Silahlı qüvvələrində müddətdən artıq hərbi xidmət keçən komandiri İlkin Muradov helikopterlərdən birini İQLA daşınan zenit-raket kompleksi vasitəsi ilə məhv etdi.

  Bölgədə gərginlik 2016-cı il aprelin 1-dən 2-nə keçən gecədən başlayaraq Azərbaycan və Ermənistan silahlı qüvvələri arasında baş vermiş “Dördgünlük müharibə” adlandırılan hərbi münaqişədən sonra daha da artdı. Döyüşlər Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin qələbəsi ilə nəticələnmiş, Tərtər rayonunun Talış kəndi ətrafındakı yüksəkliklər və Seysulan kəndi, Cəbrayıl rayonunun Lələ təpə yüksəkliyi və Cocuq Mərcanlı, Goranboy rayonunun Gülüstan kəndi və Tərtər rayonunun Madaqiz kəndi istiqamətində yollar düşməndən azad olunmuşdur.

  Qayda pozuntuları

  SSRİ-nin dağılmasından sonra çıxan dövlətlər dərhal döyüşlərdə olsalar da, ancaq 1993-cü ilin ortalarında Ermənistan və Azərbaycan Cenevrə konvensiyaları beynəlxalq hüquq müqavilələrini imzaladılar. Hər üç hökumət (qondarma Dağlıq Qarabağ da daxil olmaqla) müntəzəm vəhşiliklər törətməkdə digər tərəfdləri ittiham edirdi, və insan hüquqları təşkilatları və KİV-lər tərəfindən dəfələrlə təsdiq olunmuşdur. Məsələn, Xocalı soyqırımı — həm “Human Rights Watch” və “Memorial” tərəfindən, Marağa qətliamı — Britaniya təşkilatı “Christian Solidarity International” və 1992-ci ildə Böyük Britaniya Lordlar palatasının vitse-spikeri Karolayn Koks tərəfindən təsdiqlənmişdir.

  Beynəlxalq qanunların olmaması hər iki tərəfdən müharibə cinayətlərin törəməsinə imkan verirdi. Ölüsoyanlıq və maradyorluq (qulaqlar kimi bədən hissələri, cəbhədən müharibə suvenirləri kimi gətirilirdi) qeyd olunurdu və hətta əsgərlər arasında lovğalanmağa gətirib çıxarırdı. Müntəzəm mülki vətəndaşlar tərəfindən deyil forma alan başqa bir təcrübə — ermənilər və azərbaycanlılar arasında məhbusların dəyişdirməsi idi. Bir çox hallarda, ailə üzvləri, əsgər və ya ön cəbhədə xidmət edən döyüşçülərin əlaqəsi itəndə, onlar şəxsən döyüş cəbhəsində əsgərləri girov götürüb, evlərinin sərhədində saxlayıb, məhbusları dəyişdirirdilər. New York Times jurnalisti Yoav Karni qeyd edir ki, bu təcrübə “insanların torpaqları işğalı etməsi qədər köhnədir”.

  Müharibə başa çatdıqdan sonra, hər iki tərəf əks tərəfi insanları əsir götürməkdə ittiham edirdi; Azərbaycan iddia edirdi ki, Ermənistan 5000 azərbaycanlını məhbus saxlayır, ermənilər isə Azərbaycanı 600 nəfəri məhbus saxlamaqda ittiham edirdi. Qeyri-kommersiya qrupu “Helsinki Initiative 92”, müharibədən sonra Şuşa və Xankəndində iki həbsxanaları tədqiq etsə də, heç bir müharibə məhbusunun olmadığını qeyd etmişdi. Oxşar istintaq Azərbaycanda eyni nəticəni vermişdi.

  Mədəniyyətdə

  Azərbaycan ədəbiyyatında Qarabağ müharibəsi mövzusuna aid Baba Pünhanın “Qarabağ getsə əgər” qəzəlini, İsa Muğannanın “Qəbirstan“, Sabir Əhmədlinin Qarabağ trilogiyası (“Axirət sevdası“, “Kef” və “Ömür urası“), Aqil Abbasın “Dolu” romanını, Hüseynbala Mirələmovun”Yanan qar“, Elçin Hüseynbəylinin “Əsrlər” povestini, Orxan Fikrətoğlunun “Tək“, Çingiz Abdullayevin “Əclafların qanunu“, Elxan Elatlının “Cəhənnəmdən gələn səs“, Sərdar Aminin “Qaratoyuq nəğməsi“, Rasim Qaracanın “Qarabağ Dekameronu”, Elçin Mehrəliyevin “90-cı illər“, Yusif Əhmədovun “Torpağa tökülən qan“, Türkiyə ədəbiyatında isə Əbdürrəhim Karakoçun “Karabağ’a Mektup” əsərini qeyd etmək olar.

  Azərbaycan təsviri incəsənətində Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyində və Azərbaycan Dövlət Rəsm Qalereyasında Azərbaycan rəssamlarının Xocalı faciəsinin və Xocalı soyqırımının qurbanlarına həsr olunmuş bir çox əsərləri saxlanılır. Bunlara misal olaraq Mais Ağabəyovun “Xocalı faciəsi”, Bəyim Hacızadənin “Xocalı”, “Ömrünün axırıncı dəqiqəsi”, Fərman Qulamovun “Azadlığa doğru”, “Xeyir və Şər”, Rafael Muradovun “Qaçqınlar”, Həmzə Abdullayevin “Yandırılmış Vətən. Qaçqınlar”, “Xocalı. Güllələnmiş insanlar”, Sirus Mirzəzadənin“Xocalı”, Nazim Məmmədovun “Vətənpərvər qız”, “Xocalının son günü”, Məmməd Orucovun “Xocalı qaçqınları”, Eldar Babazadənin “Axırıncı döyüşçü”, “Ana fəryadı”, Arif Hüseynovun “Xocalı”, Rövşən Məmmədov “Xocalı soyqırımı”, Bayram Qasımxanlının “Faciələrimiz” (triptix), heykəltəraşlardan Xanlar Əhmədovun “Ana körpəsi ilə”, “Qoca”, “Torpaqlarımız uğrunda”, Sahib Quliyevin “Soyqırım”, Zakir Əhmədovun “Çingiz Mustafayev”, Əşrəf Heybətin “Xocalı faciəsi”, Nəriman Məmmədovun “Qarabağ süitası”, Məmməd Rəşidovun “Haray” və başqa əsərlərin adlarını qeyd etmək olar.

  Azərbaycan və Ermənistanın mövcud siyasi durumu, daim müharibə təhlükəsi, vətəni tərənnüm edən, vətəni müdafiəyə çağıran Qarabağ müharibəsinə həsr edilən əsərlər bəstəkar yaradıcılığının mühüm hissəsini təşkil edir.Bu mövzüda Şəmistan Əlizamanlının “Cənab Leytenant”, Dəyirman qrupunun “Ya Qarabağ, Ya Ölüm”, Vasif Adıgözəlovun “Qəm Karvanı”, Əhməd Şəfəqin “Karabağ”, Rasim Müzəffərlinin “Rekviyem”, Ağadadaş Ağayevin “Halımı Sorma”, Nizami Rəmzinin “Təhlükədə Qoymarıq Vətənimizi”, Cem Karacanın “Karabağ”, Elnarə Dadaşovanın “Xocalı Laylası”, Ozan Arifin “Ya Karabağ, Ya Ölüm”, Əzizə Mustafazadənin “Crying Earth”, Qaraqanın “Xocalı”, Nigar Camalın “Broken Dreams” və Çingiz Mustafayevin “Şəhid arzuları” mahnılarını qeyd etmək olar.

  Kinomatoqrafda Qarabağ müharibəsinə həsr olunan filmlərdən, Azərbaycanın “Fəryad”, “Haray”, “Ağ atlı oğlan”, “Hər şey yaxşılığa doğru”, “Yaddaş”, “Biz qayıdacağıq”, “Dolu” və “Nabat”, Ermənistanın “Atılmamış güllələr”, “Yarımçıq xatirələr”, “Tale” və “Güllə atmış ev”, “Həyat və müharibə”, “Yarıda qalmış uşaqlıq”, “Dönüş“, Gürcüstanın “Qarabağa gəzinti”, Litvanın “Sonu olmayan dəhliz” filmlərini qeyd etmək olar.

  Azərbaycanın AzDimension oyun şirkəti Qarabağ müharibəsinə kompyuterdə oynanılan 2010-cu ildə “Qarabağ Wars”, 2012-ci ildə “İşğal altında: Şuşa”, 2013-cü ildə İşğal altında: Ağdam və “İşğal altında: Şuşa. Qisas” birinci üzdən şuter oyunları həsr edib.

  Related posts:

  1. 4-cu sinif azerbaycan dili metodik vesait yukle pdf
  2. Elxan elatli qan lekesi indir
  3. M.şirəliyev dialektologiya
  4. Ölçek küçültme