Qarabağın aran ağzı-arazbar

Bu məqalənin sonunda mənbə siyahısı var, ancaq mətndaxili mənbələr heç və ya kifayət qədər istifadə edilmədiyi üçün bəzi məlumatların mənbəsi bilinmir. Lütfən mənbələri uyğun şəkildə mətnin daxilində yerləşdirərək məqalənin təkmilləşdirilməsinə kömək edin.

Arazbar

Bu məqalənin sonunda mənbə siyahısı var, ancaq mətndaxili mənbələr heç və ya kifayət qədər istifadə edilmədiyi üçün bəzi məlumatların mənbəsi bilinmir. Lütfən mənbələri uyğun şəkildə mətnin daxilində yerləşdirərək məqalənin təkmilləşdirilməsinə kömək edin.

Arazbar — Səfəvilər dövründə qəza, Osmanlıların müvəqqəti istilası zamanı sancaq.

Arazbar dəqiq sərhədləri olan tarixi bölgədir. Araz çayının hər iki yaxası boyunca uzanan bu bölgə quzeydə Xudafərindən başlayıb Beyləqanda bitir. Güneydə isə tarixi Qərbi Dizmar mahalından başlayıb tarixi Ultan qalası ərazisində tamamlanırdı. Quzey Arazbara Qarabağ Arazbarı, güney Arazbara Qaradağ Arazbarı deyilirdi.

Mündəricat

1 Mənası
2 Tarixi
3 Yurd və oymaqları
4 Arazbar adı folklorda
5 Mənbə
6 Həmçinin bax

Arazbar toponimi “Araz” və “bar” sözlərinin birləşməsindən yaranmışdır. Araz adının kifayət qədər yozumu olduğundan bu məqalədə geniş bəhsə lüzum görmürük. Arazbar yer adının ikinci komponenti “bar” sözünü açıqlamaq üçün lüğət və araşdırıcılara müraciət edək. Ünlü bilgin Ələkbər Dehxuda “Lüğətmə” əsərində yazır ki, “bar” sözü “sahil”, “kənar” anlamında olub, Arazbar – Arazkənarı yurd deməkdir. XIX əsrə bağlı qaynaq və ədəbiyyatlarda göstərilir ki, “bar”, “var” sözləri Azərbaycan dilində “oba yeri”, “hər hansı bir icmanın yurdu” mənalarını ifadə edir. “Bar”, “var” sözləri nominativ mənada “alaçıq yeri”, geniş anlamda isə “yaylaq icmalarına məxsus yurd, məskən, otlaq” anlayışlarını da bildirir. Ümumi qənaət budur ki, Arazbar – Araz yaxası yurddur.

Arazbar əski yunan müəlliflərində Araksena kimi xatırlanır. Məşhir coğrafiyaçı Strabon yazır: “Araza aiddir: quzeyə tərəf axır, Atropatenayadək, sonra qərbə dönür. nəhayət, Araksena düzündən keçərək, Kaspi dənizinə tökülür” Qeyd edək ki, Araksena Arazan adının yunanca tələffüz şəklidir. Onlar bu biçimi farslardan götürmüşlər. Əski farslar Arazbara Ərəsən demişlər. Çağdaş farsdilli tarixi-coğrafi ədəbiyyatlarda Arazbar Ərəsbaran adlanır. Arazbardan inzibati ərazi kimi bəhs edən tarixçilərdən biri də Fəzlullah Rəşidəddindir. Tarixçi oğlu Məcidəddinə yazdığı məktubunda bildirir ki, Dizmar və Arazbar vilayətləri 15 min man nar tədarük edir. XVIII əsrdən sonrakı tarixi-coğrafi əsərlərdə və dövlət fərmanlarında Arazbar adı tez-tez hallanır. XVI əsr tarixçisi Zeynəddin bin Həmdullah Qəzvini “Zeylə-tarixe-qozide” adlı əsərində 1392-ci il olaylarından bəhs edərkən yazır: “Xürrəm Muğan, Aran və Arazbar vilayətlərini zəbt etdi.” Qaraqoyunlu hökmdarlarından Sultan Cahanşah bəy və oğlu Sultan Həsənəli bəyin hökmlərində “Qapanat, Aran və Arasbar tüməni” yazılması bir daha sübut edir ki, XIV əsrin ikinci yarısında Arazbar adlı inzibati ərazi vardı. Şah İsmayıl Səfəvinin hökmlərində də Arasbar adı xatırlanır. Tarixçi Şərəf xan Bitlisi “Şərəfnamə” adlı əsərində Osmanlıların Azərbaycana yürüşündən bəhs edərkən yazır: “Fərhad paşa Heydər paşanı bu vilayətin gözətçisi qoydu və müzəffər qoşunu ilə Arasbarda olan qacarların üzərinə hücumuma keçdi”. Tarixçi İskəndər bəy Türkman Münşi öz məşhur “Tarixi-aləm-arayi-Abbasi” adlı əsərində Arazbardan bir neçə dəfə söz açmışdır. Anonim “Təzkirət əl-mülk” adlı əsərdə Arazbar haqqında özəl bilgi var. Əsərdə qeyd edilir ki, Arazbar və Bəyazidli elinin ölkəsi 3.002.945 dinar vergi ödəyir, savaş zamanı ortaya 300 nəfərlik dəstə çıxarır. 1586-cı ildə Qızılbaşlar məmləkətinə qarşı yürüşə başlayan Osmanlı ordusu 1587-ci ildə Qarabağı ələ keçirirdi. 1590-cı ildə İstanbul sülhü səbəbi ilə Azərbaycanı bütövlükdə ələ keçirən Sultan Murad yerlərdə bürokratik idarəetmə aparatı yaratdı. Vergi toplamaq məqsədilə 1593-cü ildə “Gəncə-Qarabağ əyalətinin icmal dəftəri” hazırlandı. Həmin dəftərdə Dizaq sancağına bağlı Arasbar nahiyəsindən geniş bəhs olunur. Dəftərdə Arazbar nahiyəsində qərar tutan kənd, oymaq və arxların siyahısı verilib. Həmin siyahını verməyi məqsədəuyğun bildik.

Yurd və oymaqları

Dizaq sancağına tabe olan Arasbar nahiyəsi

1. Nəhri Kavkoşan
2. Nəhri Əgri
3. Nəhri Herellan
4. Nəhri Cayırlı Canqan
5. Nəhri Xanlıq
6. Nəhri Xərgalan
7. Nəhri Okçu
8. Nəhri Şıpartu
9. Nəhri Əlğallı
10. Nəhri Əlyan
11. Nəhri Bulalu Böyük və kiçik
12. Nəhri Sultan
13. Şəkərabad
14. Nəhri Murquzlu
15. Nəhri Qaracalı
16. Nəhri Çakırlı
17. Nəhri Qızqala
18. Türkə/ Nürkə
19. Sekiz tənkə
20. Zaviyayi Babı
21. Nəhri Ərəl hisargiri
22. Şərəfabad
23. Yuxarı Xatunabad
24. Aşağı Xatunabad
25. Nəhri Ayaş başqa adı Cilavxan
26. Kələçi
27. Qaraqazılı
28. Kavallı
29. Röşənli
30. Nəhri Cünün
31. Nəhri Gülban
32. Nəhri Kexan
33. Beycəli
34. Nəhri Xəlilabad
35. Nəhri Aralıq
36. Nəhri Dərviş Cəlal
37. Nəhri Aruzlu Qaraca
38. Nəhri Salucaq
39. Nəhri Bürcü
40. Nəhri Bayta
41. Nəhri Sərkabad
42. Nəhri Torqad
43. Asvahan
44. Nəhri Qızoğlu
45. Nurbaşə
46. Nəhri Alaqarğu
47. Nəhri Dovşanlı
48. Nəhri Təlli Sultan
49. Nəhri Qəzənfərabad
50. Nəhri Xazəlan
51. Nəhri Atabək
52. Nəhri Cehyabad
53. Nəhri Cəfərabad
54. Nəhri Əmirabad
55. Nəhri Kərimabad
56. Nəhri Talışabad
57. Nəhri Xanabad
58. Nəhri Hüseynabad
59. Nəhri Camalabad
60. Nəhri Şeyxloğman
61. Nəhri ağaalı
62. Nəhri Gülücan
63. Nəhri Xırnavan
64. Nəhri Səncərabad
65. Nəhri Xurşedabad
66. Nəhri Rayta
67. Nəhri Dəlmə
68. Nəhri Samurgəldi
69. Nəhri Dəryabənd
70. Nəhri Kərimabad
71. Nəhri Sənkabad
72. Nəhri Əligönc
73. Nəhri Səkbanlar
74. Nəhri Tulan
75. Nəhri Gülbar
76. Nəhri Horadiz
77. Nəhri Kərimtəpə
78. Nəhri Mansurabad
79. Nəhri Mirçarıq
80. Nəhri Livadbad
81. Nəhri Mahmud Leman
82. Nəhri Kərdəsərə
83. Nəhri Sərdar
84. Nəhri Çəribad
85. Nəhri İstisular
86. Nəhri Kəlladan
87. Nəhri Mahmudəkabad
88. Nəhri Bədəlçıxanə
89. Nəhri Kələdyəxanə
90. Nəhri Qılıcabad
91. Nəhri Səmərabad
92. Nəhri Heyvalıq
93. Nəhri Saruvan
94. Nəhri Küçük
95. Nəhri Yarıbıçaq
96. Nəhri Xürrəmabad
97. Nəhri Şeyxabad
98. Nəhri Sinanabad
99. Nəhri Sunqurabad
100. Nəhri Risəli
101. Nəhri Bulbars
102. Nəhri Sofi Həsən
103. Nəhri Taşqay
104. Nəhri Kəmərabad
105. Nəhri Çəsirə başqa adı Gablıvan
106. Nəhri balıçaq aşağı və yuxarı
107. Nəhri İgidli (taşqayın yaxınlığında)
108. Nəhri Xürrəmabad
109. Nəhri Sinanabad
110. Nəhri Süngərabad
111. Nəhri Səmabad
112. Nəhri Mədən aşağı və yuxarı
113. Nəhri Şəmşəddinli
114. Nəhri Keşəli

Arasbarda bir çox el-oyamaqlar da yaşayırdı:

Otuziki elinə bağlı oymaqlar: Cavanşir, Cancanlı, Padar, Dügərli, Hasırlı, Müqəddəm, Sarıhacılı, Silkəli, Şirvanşahlı.
Eli bəlli olmayan oymaqlar: Qaradağlı-Dizaq, Rəffədinli, Vəliəddinli, Kotanlı-Arazbasan, Kotanlı-Kürbasan, Kiçik Ərəb.

1723-cü ildə Osmanlı ordusu Qızılbaşlar məmləkətinə qarşı yeni yürüşə başlayır. 1725-ci ildə yürüşü uğurla başa çatdırıb Azərbaycana sahib olur. 1727-ci ildən Sultan Əhmədin fərmanı ilə vergi dəftəri hazırlanır. Bu dəfəki reest “Gəncə-Qarabağ əyalatinin müfəssəl dəftəri” adlanır. Bu dəftərdə Arazbar inzibati ərazi vahidi kimi artıq sancaqdır. İşimizə söykək olduğu üçün Arazbar sancağında qərar tutan kənd və oymaqların siyahısını verməyi gərəkli bildik:

1. Larican kəndi
2. Riyan kəndi
3. Nurpaşa kəndi
4. Sultanlı kəndi
5. Qızqələ kəndi
6. Aşağı Bulğay kəndi
7. Davudan kəndi
8. Çaxırlı kəndi
9. Babı kəndi
10. Göyşatlı kəndi
11. Yuxarı Yalıncaq kəndi
12. Aşağı Yalıncaq kəndi
13. Balağay kəndi
14. Xanarxı kəndi
15. Seyidabad kəndi
16. Taşqay kəndi
17. Kələçi Keşli kəndi
18. Köhərli kəndi
19. Keyik kəndi
20. Amadili (başqa adı Onaltı) kəndi
21. Arslandüz kəndi
22. Qasımabad kəndi
23. Qütuşan kəndi
24. Qaraqovaq kəndi
25. Alaqayıq kəndi
26. Xatunabad kəndi
27. Xəzalan Kəbirli kəndi
28. Şəkərabad kəndi
29. Ərisə kəndi
30. Qazılı kəndi
31. Yenili kəndi
32. Yenicə kəndi
33. Dərvişbulaq kəndi
34. Dəlmə kəndi
35. Çırğın və Cərkəlan kəndləri
36. Mahmudabad kəndi
37. Firovsabad kəndi
38. Düvəxanlı kəndi
39. Nehrabad kəndi
40. Çatı kəndi
41. Dəstəçi kəndi
42. Tərkibal kəndi
43. Ənhari Nəsriyyə kəndi (Nəsriyyə çayları)
44. Kələdən kəndi
45. Kərmədən kəndi
46. Diri kəndi
47. Yuxarı Yaylaq kəndi
48. Nəsri Surxay (Qırmızı çay) kəndi
49. Siyasi kəndi (Qarabaş)
50. Abdulla kəndi
51. Kavdar kəndi
52. Cəcirli kəndi
53. Arığalı kəndi
54. Daniyal kəndi
55. Balçaq Əmir seyid kəndi
56. Kəlli Karalabsad kəndi
57. Yuxarı Kələci kəndi
58. Aşağı Kələci kəndi Dərbənd kəndi
59. Fətəhsabad kəndi
60. Aşağı Bala Nürkü kəndi
61. Məmmədcəlil kəndi
62. Əbülfatan kəndi
63. Qaraxanlı kəndi başqa adı Çoban
64. Mədətli kəndi
65. Cünan kəndi
66. Soyuqaş kəndi və Donqud çayı
67. Sarıxan kəndi
68. Cəyirli kəndi
69. Qaşqa və İncili kəndləri
70. Kələc və Çobanbəyi kəndləri
71. Sarısu kəndi
72. Yazılmərə kəndi
73. Əmirməhəmməd qışlağı

Arazbar sancağında yaşayan el-oymaqlar:

Cavanşir elinə bağlı oymaqlar: I Yağlavənd, Dədəli, Tamətli, Gecəgözlü, Seyidəhmədli, Qarıbənd, Qarıbənd, Dəmirli, Seyidmahmudlu, II Yağlavənd, III Yağlavənd, IV Yağlavənd, Mollafazili, Köçərli, Qaraburunlu.
Otuziki elinə bağlı oymaqlar: Barani, Qaraqoyunlu, Mollalar, Eymirli, Ozan.
Kəngərli elinin bir oymağı.
Şahsevən elinin Hacıəlili oymağı.

Arazbar adı folklorda

Arazbar bir coğrafi ünvan kimi folklor nümunələrində də işlənmişdir. Nümunə üçün hissələr vermək yerinə düşər:

Guya müntəzirsən çoxdan əyalə,
Arazbar gülüsən, dağlarda lala,
Qüssəylə özünü vermə xəyalə,
Gülgəz yanaqların saralı, Sədəf.

Biz əvvəllər Arazbarda olardıq,
Haramıda ceyran-cüyür ovlardıq,
Kəklik-turac xurcunlara dolardı,
Nədən indi yediyimiz cad olsun.

(Həsənalı bəy Kovxa)

Xançobanam Arazbardan,
Baxçalarım doldu bardan.
İgid qalsa gər qatardan,
Tay-tuşuna çata bilməz.

Mən aşıq, Təklədənəm,
Tək evli Təklədənəm,
Arasbar tərlanlıyam,
Sonalar təklədəm.

Mən aşığam həşəmdi,
Dərmə gülü, həşəmdi,
Arasbar tərlanlıyam,
Sona almaq peşəmdi.

Bayatının zilinnən,
De, danış xoş gününnən.
Yardan bir xonça gəldi,
Arasbarın gülünnən.

Bir söz çıxdı dilimdən,
Ayrı düşdün elindən.
Sən yayalaqdan qar göndər,
Mən Arasbar gülündən.

Geymisən al Arazbarı,
Xan çobanın nazlı yarı.
Necə yatım sənnən ayrı,
Sal yanında döşək mənə.

Əssin Arazbarı, artsın xırmanın varı.

Ənvər Çingizoğlu, Hacılılar, “Soy” dərgisinin özəl buraxılışı, Bakı, 2004.
Ənvər Çingizoğlu. Qarabağın Aran ağzı-Arazbar. Bakı: “Ozan”, 1998.
Ənvər Çingizoğlu. Arazbar bölgəsinin mənəvi mədəniyyəti, Bakı, “Mütərcim”, 2011, 236 səh.

Həmçinin bax

September 16, 2021
Ən son məqalələr

Hürr Riyahi (şəhər)

Hürrilər

Hürriyet

Hürriyyət

Hürriyət (Türkiyə qəzeti)

Hürrü Əliyev

Hürrəm Sultan

Hürufilik

Hürufizm

Hürüuşağı

Ən çox oxunan

NGC 1469

NGC 1470

NGC 1474

NGC 1477

NGC 1479

arazbar, adın, digər, istifadə, formaları, üçün, məqalənin, sonunda, mənbə, siyahısı, ancaq, mətndaxili, mənbələr, heç, kifayət, qədər, istifadə, edilmədiyi, üçün, bəzi, məlumatların, mənbəsi, bilinmir, lütfən, mənbələri, uyğun, şəkildə, mətnin, daxilində, yer. Bu adin diger istifade formalari ucun bax Arazbari Bu meqalenin sonunda menbe siyahisi var ancaq metndaxili menbeler hec ve ya kifayet qeder istifade edilmediyi ucun bezi melumatlarin menbesi bilinmir Lutfen menbeleri uygun sekilde metnin daxilinde yerlesdirerek meqalenin tekmillesdirilmesine komek edin Arazbar Sefeviler dovrunde qeza Osmanlilarin muveqqeti istilasi zamani sancaq Arazbar deqiq serhedleri olan tarixi bolgedir Araz cayinin her iki yaxasi boyunca uzanan bu bolge quzeyde Xudaferinden baslayib Beyleqanda bitir Guneyde ise tarixi Qerbi Dizmar mahalindan baslayib tarixi Ultan qalasi erazisinde tamamlanirdi Quzey Arazbara Qarabag Arazbari guney Arazbara Qaradag Arazbari deyilirdi Mundericat 1 Menasi 2 Tarixi 3 Yurd ve oymaqlari 4 Arazbar adi folklorda 5 Menbe 6 Hemcinin baxMenasi RedakteArazbar toponimi Araz ve bar sozlerinin birlesmesinden yaranmisdir Araz adinin kifayet qeder yozumu oldugundan bu meqalede genis behse luzum gormuruk Arazbar yer adinin ikinci komponenti bar sozunu aciqlamaq ucun luget ve arasdiricilara muraciet edek Unlu bilgin Elekber Dehxuda Lugetme eserinde yazir ki bar sozu sahil kenar anlaminda olub Arazbar Arazkenari yurd demekdir XIX esre bagli qaynaq ve edebiyyatlarda gosterilir ki bar var sozleri Azerbaycan dilinde oba yeri her hansi bir icmanin yurdu menalarini ifade edir Bar var sozleri nominativ menada alaciq yeri genis anlamda ise yaylaq icmalarina mexsus yurd mesken otlaq anlayislarini da bildirir Umumi qenaet budur ki Arazbar Araz yaxasi yurddur Tarixi RedakteArazbar eski yunan muelliflerinde Araksena kimi xatirlanir Meshir cografiyaci Strabon yazir Araza aiddir quzeye teref axir Atropatenayadek sonra qerbe donur nehayet Araksena duzunden kecerek Kaspi denizine tokulur Qeyd edek ki Araksena Arazan adinin yunanca teleffuz seklidir Onlar bu bicimi farslardan goturmusler Eski farslar Arazbara Eresen demisler Cagdas farsdilli tarixi cografi edebiyyatlarda Arazbar Eresbaran adlanir Arazbardan inzibati erazi kimi behs eden tarixcilerden biri de Fezlullah Resideddindir Tarixci oglu Mecideddine yazdigi mektubunda bildirir ki Dizmar ve Arazbar vilayetleri 15 min man nar tedaruk edir XVIII esrden sonraki tarixi cografi eserlerde ve dovlet fermanlarinda Arazbar adi tez tez hallanir XVI esr tarixcisi Zeyneddin bin Hemdullah Qezvini Zeyle tarixe qozide adli eserinde 1392 ci il olaylarindan behs ederken yazir Xurrem Mugan Aran ve Arazbar vilayetlerini zebt etdi Qaraqoyunlu hokmdarlarindan Sultan Cahansah bey ve oglu Sultan Heseneli beyin hokmlerinde Qapanat Aran ve Arasbar tumeni yazilmasi bir daha subut edir ki XIV esrin ikinci yarisinda Arazbar adli inzibati erazi vardi Sah Ismayil Sefevinin hokmlerinde de Arasbar adi xatirlanir Tarixci Seref xan Bitlisi Serefname adli eserinde Osmanlilarin Azerbaycana yurusunden behs ederken yazir Ferhad pasa Heyder pasani bu vilayetin gozetcisi qoydu ve muzeffer qosunu ile Arasbarda olan qacarlarin uzerine hucumuma kecdi Tarixci Iskender bey Turkman Munsi oz meshur Tarixi alem arayi Abbasi adli eserinde Arazbardan bir nece defe soz acmisdir Anonim Tezkiret el mulk adli eserde Arazbar haqqinda ozel bilgi var Eserde qeyd edilir ki Arazbar ve Beyazidli elinin olkesi 3 002 945 dinar vergi odeyir savas zamani ortaya 300 neferlik deste cixarir 1586 ci ilde Qizilbaslar memleketine qarsi yuruse baslayan Osmanli ordusu 1587 ci ilde Qarabagi ele kecirirdi 1590 ci ilde Istanbul sulhu sebebi ile Azerbaycani butovlukde ele keciren Sultan Murad yerlerde burokratik idareetme aparati yaratdi Vergi toplamaq meqsedile 1593 cu ilde Gence Qarabag eyaletinin icmal defteri hazirlandi Hemin defterde Dizaq sancagina bagli Arasbar nahiyesinden genis behs olunur Defterde Arazbar nahiyesinde qerar tutan kend oymaq ve arxlarin siyahisi verilib Hemin siyahini vermeyi meqsedeuygun bildik Yurd ve oymaqlari RedakteDizaq sancagina tabe olan Arasbar nahiyesi 1 Nehri Kavkosan 2 Nehri Egri 3 Nehri Herellan 4 Nehri Cayirli Canqan 5 Nehri Xanliq 6 Nehri Xergalan 7 Nehri Okcu 8 Nehri Sipartu 9 Nehri Elgalli 10 Nehri Elyan 11 Nehri Bulalu Boyuk ve kicik 12 Nehri Sultan 13 Sekerabad 14 Nehri Murquzlu 15 Nehri Qaracali 16 Nehri Cakirli 17 Nehri Qizqala 18 Turke Nurke 19 Sekiz tenke 20 Zaviyayi Babi 21 Nehri Erel hisargiri 22 Serefabad 23 Yuxari Xatunabad 24 Asagi Xatunabad 25 Nehri Ayas basqa adi Cilavxan 26 Keleci 27 Qaraqazili 28 Kavalli 29 Rosenli 30 Nehri Cunun 31 Nehri Gulban 32 Nehri Kexan 33 Beyceli 34 Nehri Xelilabad 35 Nehri Araliq 36 Nehri Dervis Celal 37 Nehri Aruzlu Qaraca 38 Nehri Salucaq 39 Nehri Burcu 40 Nehri Bayta 41 Nehri Serkabad 42 Nehri Torqad 43 Asvahan 44 Nehri Qizoglu 45 Nurbase 46 Nehri Alaqargu 47 Nehri Dovsanli 48 Nehri Telli Sultan 49 Nehri Qezenferabad 50 Nehri Xazelan 51 Nehri Atabek 52 Nehri Cehyabad 53 Nehri Ceferabad 54 Nehri Emirabad 55 Nehri Kerimabad 56 Nehri Talisabad 57 Nehri Xanabad 58 Nehri Huseynabad 59 Nehri Camalabad 60 Nehri Seyxlogman 61 Nehri agaali 62 Nehri Gulucan 63 Nehri Xirnavan 64 Nehri Sencerabad 65 Nehri Xursedabad 66 Nehri Rayta 67 Nehri Delme 68 Nehri Samurgeldi 69 Nehri Deryabend 70 Nehri Kerimabad 71 Nehri Senkabad 72 Nehri Eligonc 73 Nehri Sekbanlar 74 Nehri Tulan 75 Nehri Gulbar 76 Nehri Horadiz 77 Nehri Kerimtepe 78 Nehri Mansurabad 79 Nehri Mircariq 80 Nehri Livadbad 81 Nehri Mahmud Leman 82 Nehri Kerdesere 83 Nehri Serdar 84 Nehri Ceribad 85 Nehri Istisular 86 Nehri Kelladan 87 Nehri Mahmudekabad 88 Nehri Bedelcixane 89 Nehri Keledyexane 90 Nehri Qilicabad 91 Nehri Semerabad 92 Nehri Heyvaliq 93 Nehri Saruvan 94 Nehri Kucuk 95 Nehri Yaribicaq 96 Nehri Xurremabad 97 Nehri Seyxabad 98 Nehri Sinanabad 99 Nehri Sunqurabad 100 Nehri Riseli 101 Nehri Bulbars 102 Nehri Sofi Hesen 103 Nehri Tasqay 104 Nehri Kemerabad 105 Nehri Cesire basqa adi Gablivan 106 Nehri balicaq asagi ve yuxari 107 Nehri Igidli tasqayin yaxinliginda 108 Nehri Xurremabad 109 Nehri Sinanabad 110 Nehri Sungerabad 111 Nehri Semabad 112 Nehri Meden asagi ve yuxari 113 Nehri Semseddinli 114 Nehri Keseli Arasbarda bir cox el oyamaqlar da yasayirdi Otuziki eline bagli oymaqlar Cavansir Cancanli Padar Dugerli Hasirli Muqeddem Sarihacili Silkeli Sirvansahli Eli belli olmayan oymaqlar Qaradagli Dizaq Reffedinli Velieddinli Kotanli Arazbasan Kotanli Kurbasan Kicik Ereb 1723 cu ilde Osmanli ordusu Qizilbaslar memleketine qarsi yeni yuruse baslayir 1725 ci ilde yurusu ugurla basa catdirib Azerbaycana sahib olur 1727 ci ilden Sultan Ehmedin fermani ile vergi defteri hazirlanir Bu defeki reest Gence Qarabag eyalatinin mufessel defteri adlanir Bu defterde Arazbar inzibati erazi vahidi kimi artiq sancaqdir Isimize soykek oldugu ucun Arazbar sancaginda qerar tutan kend ve oymaqlarin siyahisini vermeyi gerekli bildik 1 Larican kendi 2 Riyan kendi 3 Nurpasa kendi 4 Sultanli kendi 5 Qizqele kendi 6 Asagi Bulgay kendi 7 Davudan kendi 8 Caxirli kendi 9 Babi kendi 10 Goysatli kendi 11 Yuxari Yalincaq kendi 12 Asagi Yalincaq kendi 13 Balagay kendi 14 Xanarxi kendi 15 Seyidabad kendi 16 Tasqay kendi 17 Keleci Kesli kendi 18 Koherli kendi 19 Keyik kendi 20 Amadili basqa adi Onalti kendi 21 Arslanduz kendi 22 Qasimabad kendi 23 Qutusan kendi 24 Qaraqovaq kendi 25 Alaqayiq kendi 26 Xatunabad kendi 27 Xezalan Kebirli kendi 28 Sekerabad kendi 29 Erise kendi 30 Qazili kendi 31 Yenili kendi 32 Yenice kendi 33 Dervisbulaq kendi 34 Delme kendi 35 Cirgin ve Cerkelan kendleri 36 Mahmudabad kendi 37 Firovsabad kendi 38 Duvexanli kendi 39 Nehrabad kendi 40 Cati kendi 41 Desteci kendi 42 Terkibal kendi 43 Enhari Nesriyye kendi Nesriyye caylari 44 Keleden kendi 45 Kermeden kendi 46 Diri kendi 47 Yuxari Yaylaq kendi 48 Nesri Surxay Qirmizi cay kendi 49 Siyasi kendi Qarabas 50 Abdulla kendi 51 Kavdar kendi 52 Cecirli kendi 53 Arigali kendi 54 Daniyal kendi 55 Balcaq Emir seyid kendi 56 Kelli Karalabsad kendi 57 Yuxari Keleci kendi 58 Asagi Keleci kendi Derbend kendi 59 Fetehsabad kendi 60 Asagi Bala Nurku kendi 61 Memmedcelil kendi 62 Ebulfatan kendi 63 Qaraxanli kendi basqa adi Coban 64 Medetli kendi 65 Cunan kendi 66 Soyuqas kendi ve Donqud cayi 67 Sarixan kendi 68 Ceyirli kendi 69 Qasqa ve Incili kendleri 70 Kelec ve Cobanbeyi kendleri 71 Sarisu kendi 72 Yazilmere kendi 73 Emirmehemmed qislagi Arazbar sancaginda yasayan el oymaqlar Cavansir eline bagli oymaqlar I Yaglavend Dedeli Tametli Gecegozlu Seyidehmedli Qaribend Qaribend Demirli Seyidmahmudlu II Yaglavend III Yaglavend IV Yaglavend Mollafazili Kocerli Qaraburunlu Otuziki eline bagli oymaqlar Barani Qaraqoyunlu Mollalar Eymirli Ozan Kengerli elinin bir oymagi Sahseven elinin Hacielili oymagi Arazbar adi folklorda RedakteArazbar bir cografi unvan kimi folklor numunelerinde de islenmisdir Numune ucun hisseler vermek yerine duser Qosmalarda Guya muntezirsen coxdan eyale Arazbar gulusen daglarda lala Qusseyle ozunu verme xeyale Gulgez yanaqlarin sarali Sedef Bagban Mehemmed Biz evveller Arazbarda olardiq Haramida ceyran cuyur ovlardiq Keklik turac xurcunlara dolardi Neden indi yediyimiz cad olsun Hesenali bey Kovxa Geraylilarda Xancobanam Arazbardan Baxcalarim doldu bardan Igid qalsa ger qatardan Tay tusuna cata bilmez Arazbarli Xancoban Bayatilarda Men asiq Tekledenem Tek evli Tekledenem Arasbar terlanliyam Sonalar tekledem Men asigam hesemdi Derme gulu hesemdi Arasbar terlanliyam Sona almaq pesemdi Bayatinin zilinnen De danis xos gununnen Yardan bir xonca geldi Arasbarin gulunnen Bir soz cixdi dilimden Ayri dusdun elinden Sen yayalaqdan qar gonder Men Arasbar gulunden Negmelerde Geymisen al Arazbari Xan cobanin nazli yari Nece yatim sennen ayri Sal yaninda dosek mene Deyimlerde Essin Arazbari artsin xirmanin vari Menbe RedakteEnver Cingizoglu Hacililar Soy dergisinin ozel buraxilisi Baki 2004 Enver Cingizoglu Qarabagin Aran agzi Arazbar Baki Ozan 1998 Enver Cingizoglu Arazbar bolgesinin menevi medeniyyeti Baki Mutercim 2011 236 seh Hemcinin bax RedakteMenbe https az wikipedia org w index php title Arazbar amp oldid 6113874, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.

Aran rayonu

Aran iqtisadi rayonu Azərbaycanın ən iri iqtisadi rayonu olub, tərkibinə 16 kənd rayonu (Yevlax, Ağdaş, Ucar, Göyçay, Salyan, Beyləqan, Zərdab, Kürdəmir, Hacıqabul, Bərdə, Ağcabədi, Imişli, Biləsuvar, Neftçala, Saatlı və Sabirabad rayonları) və respublika tabeli Mingəçevir, Şirvan (Əli-Bayramlı) və Yevlax şəhərləri daxildir. Aran – Azərbaycanın ən çox respublika tabeli şəhəri olan iqtisadi rayonudur. (cəmi 3). Aran iqtisadi rayonu çox əlverişli coğrafi mövqeyə malikdir. O şimalda Böyük Qafqaz, cənub-qərbdə Kiçik Qafqaz, cənubda Lənkəran coğrafi rayonları ilə, şərqdə Xəzər dənizi ilə həmsərhəddir. Cənubi Qafqazın Xəzər və Qara dəniz sahillərini birləşdirən əsas nəqliyyat xətləri (dəmir və şosse yolları). Aran iqtisadi rayonundan keçir. Bakını Azərbaycanın digər iqtisadi rayonları, Gürcüstan, Iran və Türkiyə ilə birləşdirən nəqliyyat yolları da bu rayonun ərazisindən keçir.
Relyefi. Ərazisinin yarıdan çoxu dəniz səviyyəsindən aşağıda yerləşən çökmə mənşəli Şirvan, Cənub-Şərqi Şirvan, Qarabağ, Mil, Muğan və Salyan düzlərindən ibarətdir. Rayonda tikinti materialları; Muradxanlı, Şirvan (Əli-Bayramlı), Salyan və Neftçalada neft yataqları var. Rayonda çökmə mənşəli süxurlar geniş yayıldığından, filiz yataqların yoxdur.
Aran iqtisadi rayonu Azərbaycanın ən çox elektrik enerjisi istehsal edən və 2-ci mühüm neft, təbii qaz hasil edən rayonudur. Mingəçevir Azərbaycanın ən böyük elektroenergetika mərkəzi sayılır. Burada Azərbaycanın ən iri S.E.S-i və I.E.S-i fəaliyyət göstərir. Mingəçevirdan sonra Azərbaycanın 2-ci böyük elektroenergetika mərkəzi Şirvandır. (Əli-Bayramlı). Burada 1958-ci ildə Avropada ilk açıq tipli D.R.E.S. tikilmişdir.
Bu regionda Kür və Araz çaylarının hidroenerji ehtiyatlarından başqa, Günəş enerjisindən də elektrik enerjisi almaq mümkündür.
Sənayesi -yanacaq-energetika, kimya, maşınqayırma, tikinti materialları, yüngül (əsasən toxuculuq) və yeyinti sahələrindən ibarətdir. Bu sahələr əsasən iqtisadi rayonun Mingəçevir-Yevlax və Şirvan (Əli-Bayramlı)-Salyan sənaye qovşaqlarında cəmləşib. Bundan başqa bütün rayon mərkəzlərində yeyinti sənayesi müəssisələri var. Neftçalanın Bankə qəsəbəsində balıq-konserv, Imişlidə şəkər, Kürdəmirdə şərab, Göyçayda şərab və konyak zavodları tikilib. Aran iqtisadi rayonu iri pambıqçılıq rayonu olduğundan burada 14 pambıqtəmizləmə zavodu tikilib. Neftçalada neft mədənlərindən çıxan buruq suları hesabına yod-brom zavodu işləyir.
K/t. Ərazinin düzən və quru subtropik iqlimdə yerləşməsi əkinçiliyin heyvandarlıqdan daha yaxşı inkişaf etməsinə səbəb olmuşdur Lakin ərazinin çox quraq olması irriqasiyaya (süni suvarma) səbəb olub. Suvarmada Mingəçevir, Varvara, Bəhramtəpə su anbarlarından , Yuxarı Qarabağ və Yuxarı Şirvan kanallarından istifadə olunur. Lakin buradakı torpaqlar normadan artıq suvarıldığından şor qrunt suları yer səthinə yaxın yerləşib. Qrunt sularının səviyyəsini aşağı salmaq və şoran torpaqları yumaq üçün Aran iqtisadi rayonunda ən sıx kollektor-drenaj şəbəkəsi yaradılıb. Abşerondan fərqli olaraq Aran iqtisadi rayonu k/t-nın müxtəlif sahələri – pambıqçılıq, üzümçülük, taxılçılıq, quru subtropik meyvəçilik (heyva və nar) və heyvandarlıq üzrə ixtisaslaşıb. Bu rayonda həmçinin tərəvəzçilik və bostançılıq inkişaf edib.
Qış mülayim keçdiyindən regiondan qış otlaqları kimi istifadə olunur. Aran iqtisadi rayonu həm də Azərbaycanın ən böyük baramaçılıq rayonudur. (60-70%)
Problemləri. Torpaqların şoranlaşması, səhralaşma, quraqlıq, Xəzər sahili ərazilərin su altında qalması. Rayonda əsən ağ və qara yel təsərrüfatın inkişafına mənfi təsir göstərir.

Rayonun tranzit mövqeyə malik olması, hamar düzənlik və yaşayış məntəqələrinin çox olması nəticəsində Aran iqtisadi rayonunda sıx və böyük uzunluğa malik nəqliyyat şəbəkəsi yaradılmışdır. Bakı-Supsa neft kəmərinin bir hissəsi bu rayon ərazisindən keçir.
Mingəçevir, Şirvan (ƏI-Bayramlı), Yevlax və Salyan regionun ən iri şəhərləri olub, sənaye qovşaqları əmələ gətirir.

Facebook

Вы используете браузер, который Facebook не поддерживает. Чтобы все работало, мы перенаправили вас в упрощенную версию.

Gəncə Məhəllələri на Facebook. Если вам интересны новости Gəncə Məhəllələri, регистрируйтесь на Facebook сегодня!

İran torpaqlarının istila edilməsi Sultan Səlim Yavuz (1512-1520), Sultan Süleyman Qanuni (1520-1566), Sultan II Səlim (1566-1574) və Sultan III Murad xanın (1546-1595) dövrlərində mümkün olmuşdur. Şah İsmayılın 1514-cü ildə Çaldıran döyüşündəki məğlubiyyətində n sonra şahlıq heç cürə güc toplayıb tutulmuş torpaqlarını azad edə bilmirdi. Şah Xudabəndənin dövründə sarayda feodallar arasındakı çəkişmələr, şahın arvadı Xeyransa bəyimin və vəliəhd Həmzə Mirzənin öldürülməsi Səfəvi xanədanının süqutunu yaxınlaşdırırdı . Bütün bu çatışmamazlıqla rı aradan qaldırmaq iradəsiz şah Məhəmməd Xudabəndənin iqtidarı xaricində idi.
1588-ci ildə Osmanlı ordusu Gəncə-Qarabağı istila etdi. O zamanlar Arazbarın sahibi Mirzə Hüseyn bəy idi. Osmanlılar Qarabağa girəndə o, qaçmadı, yurdunda qaldı. Osmanlı ordusunun baş komandanı Fərhad paşa Mirzə Hüseyn bəyi Arazbarın hakimi və Oğuz elinin başçisi təyin etdi.
“Fərhad paşa Gəncə və Bərdəyə daxil oldu, burada Osmanlı hərbi hissəsini yerləşdirdi. Qarabağ Osmanlı qoşunları tərəfindən talan edildi. Türklərin darmadağın etdiyi Qacar və İyirmi dörd tayfaları Arazın cənub sahilinə geri çəkildilər” (1, 178).
Mirzə Hüseyn bəy bir müddətdən sonra Şah Abbas (1587-1629) dövründə qaçıb Qızılbaş ordusuna qoşuldu.
Arazbar qəzası qədim zamanlardan Cavanşir elinin yurd yeri olub. Tarixi bölgə olan Arazbar Səfəvilər dövründə qəza, Osmanlı işğalı zamanı sancaq idi.
Arazbar Araz çayı ətrafı əraziyə deyilir. Arazbara Culfadan Beyləqana kimi olan ərazilər daxildir. Araz çayının hər iki sahili əkinçilik üçün yararlı, münbit torpağa və bol suya malikdir. Quzey Arazbara – Qarabağ Arazbarı, güney Arazbara Qaradağ Arazbarı deyilir. Çox-çox qədim dövrlərdən bu günə qədər hər iki sahildə Azərbaycan türkləri yaşayırlar. Yunanlar bu əraziyə Araksena deyiblər. Strabon “Coğrafiya” kitabında bu ərazi haqqında məlumat verib. Əski fars qaynaqlarında bu yer Ərəsan, bu gün isə Ərəsbaran adlanır. Azərbaycan türkləri isə Arazbar kimi qəbul edirlər. Arazbar toponimi iki sözdən – “Araz” və “bar” sözlərindən ibarətdir. “Araz” çayın adı, bar isə “sahil”, “ətraf” deməkdir. Arazbar – Araz sahili, Araz ətrafı məkan anlamını verir.
Araz ətrafı tayfalar köçəri heyvandarlar və oturaq əkinçilər olmuşlar. Arazbar xalq yaradıcılığında bayatı, gəraylı,qoşmala rda yad olunur. Hətta “Arazbarı” adlı muğamımızda var. Hamısında bir hüzünlük hiss olunur. Bir qoşmada deyilir:

Biz əvvəllər Arazbarda olardıq,
Haramıda ceyran-cüyür ovlardıq.
Kəklik, turac xurcunlara dolardı,
Nədən indi yediyimiz cad oldu?

Bir gəraylıda söylənir:

Xançobanam Arazbardan,
Bağçalarım doldu bardan.
İgid qalsa gər qatardan,
Tay-tuşuna çata bilməz.

Bir bayatıda oxuyuruq;

Bir söz çıxdı dilimdən,
Ayrı düşdüm elimdən.
Sən yaylaqdan qar göndər,
Mən Arazbar gülündən(2, 15).

Tanınmış folklorşünas, etnoqraf Ənvər Çingizoğlu “Arazbar bölgəsinin mənəvi mədəniyyəti” və “Qarabağın aran ağzı Arazbar” adlı əsərlər yazıb. Bu məqalədə göstərilən bayatı, qoşma və gəraylı həmin kitablardan götürülmüşdür.
“1590-cı il İstanbul sülhünə görə Azərbaycandan əlavə Gürcüstan, habelə İranın qərb vilayətləri Osmanlı Türkiyəsinə verildi” (1, 179).
Baş komandan Fərhad paşa tezliklə Gəncə qalasının inşasına başlamaq haqqında sultan III Muraddan tapşırıq aldı. Fərhad paşa 1588-ci il iyulun 12-dəGəncəyə yola düşdü. Həmin illərdə Gəncə Səfəvi ordusunda xidmət edən Məhəmməd xan Ziyadoğlu Qacarın nüfuzu daxilində idi. O, Ziyadoğlu oymağından olub Xəlil xan Qacarın oğlu, I Şahverdi sultanın nəvəsi idi. 1588-ci ildə əcəli ilə ölmüş İmamqulu xan Qacarın yerinə Gəncə-Qarabağ bəylərbəyi təyin edilmişdi. Fərhad paşanın Gürcüstandan böyük bir ordu ilə Gəncəyə gəldiyini eşidib 24 avqust 1588-ci ildə silahsız əhalini labüd ölümdən qurtarmaq məqsədi ilə şəhərdən çıxarıb dağlara və Araz kənarına köçürdü. Köçən əhali var-dövlətini, heyvanlarını özləri ilə aparmışdı. Amma aparılması mümkün olmayan şeyləri və ərzaqları gizlətmişdilər. Bu haqda Mustafa Əfəndi yazırdı:
“Ziyadoğlu dedikləri məlun Gəncə şəhərində, kənd nahiyyəsində olan məmləkət rəiyyətlərinin hamısını var-dövlətiylə, ərzaq və heyvanları ilə köçürüb, neçəsini dağlar zirvəsinə çıxarıb, amma çoxunu öz əsgəri ilə Arazın kənarına sürüb, hifz etmək fikrində Gəncə şəhərini və bağ-bağçanı boşaldıb heç bir canlını orada qoymadı” ( 3, 35).
1585-ci il sentyabrın 1-də Osmanlı ordusu Gəncə şəhərinə girdi. Şəhərdə heç kimin olmadığını gördülər, amma köçənlərin apara bilmədiyi ərzaq məhsullarını tapdılar. (Mustafa əfəndi o zamanlar Gəncədə iki körpünün olduğunu yazır. Hadisələrin baş verdiyi dövrdə Selaniki Mustafa əfəndi Gəncə qalasının inşaatında çalışırdı).
Sərdarın tapşırığına görə meyvə ağaclarının kəsilməsi qadağan olundu, hamam, dükan, bazarlar, karvansaralar hifz olundu. 9 oktyabr 1588-ci ildə “. dinin və millətin düşmənləri, məlun mülhidlər oymağı olan Qacarların eli Araz cayının sahilində hazır durublar və bizi görüb gedəndən sonra qalanı mühasirə edib, alan-talan edəcəklər. Buna görə biz onlara hücum edib Allahın köməyilə islam qılıncının gücü ilə onları alçaldıb intiqam alaq” ( 3, 37).
Tarixçi Şərəfxan Bitlisi “Şərəfnamə” adlı əsərində osmanlıların Azərbaycana yürüşündən bəhs edərək yazırdı: “Fərhad paşa Heydər paşanı bu vilayətin gözətçisi qoydu və Müzəffər qoşunu ilə Arazbardan olan qaçqınların üzərinə hücuma keçdi”.
Şirvan vilayətinin mühafizəsində olan vəzir Cəfər paşa qələbə çalan orduda qalan əsgərlərdən min nəfərini gətirib sərdarla birləşdi.
“. Qacar ləşkəri bütün el və ulusu ilə köçlərində olan əsgərlər görünən kimi qacarlar, dəryaya bənzər Araza özlərini salıb xilas ola bilməyib suda batdılar. Hakimləri Ziyadoğlu dedikləri məlun, bu sahildə Partal oğlu Mustafa bəy dedikləri dönük canını qurtarıb qaçdı” (3, 38).
Qalib osmanlı əsgərləri təbil, nağara çalıb bayraqlarını qaldırdılar. “. əsgərlər din düşmənləri üstünə hay-huyla və nərələrlə hücum etdikdə, məlunlar ah, fəryad və fəğan edərək çəkilib qaçmağa başladılar” (3, 38).
Qaçıb canlarını qurtara bilməyən silahsız insanların “. arxalarına yetişib nizə və qılıncla yıxılan qalxmayıb payimal olub, başları kəsilib və dirilər tutulub əsir edildi” (3, 39).
Çox faciəvi bir haldır ki, türk türkü məzhəbinə görə kafir, mülhid adı ilə lənətləyib onun qanını tökməyi özünə şərəf bilir.
“Saysız-hesabsı z dəvələr üstündə olan yüklər qarət olundu və yüz min baş qaramal və qoyun sürülüb üç gündə yenə Gəncə qalasına sağ-salamat qayıtdılar. Qalada olan top və tüfəngin hamısından sərdarın qəbuluna atdılar və şadyanalıq oldu” (3, 38-39).
Arazbarda gizlənib sağ qalan əhali Şah Abbasın dövründə Gəncəyə köçürüldü. Onların xərabəliyə çevrilmiş şəhərdə yaşaması mümkün olmadığı üçün yeni Gəncədə yurd saldılar və bura Arazbar adı verdilər. Sonralar məhəllə sakinləri saldıqları yeni məhəlləyə arx çəkdilər və ona “Arazbar arxı” adını verdilər. Arazbar məhəlləsi bu gün şəhərimizin Uşaq İdman Məktəbi yerləşən ərazisində salınmışdı. Bu gün yolun kənarında olan arxın suyu ilə avtomobillər yuyulan yerə “İsinin moykası” deyilir.

ƏDƏBİYYAT
1. Oqtay Əfəndiyev. “Azərbaycan Səfəvilər dövləti”. Bakı, 1993.
2. Ənvər Çingiz oğlu. “Arazbar bölgəsinin mənəvi mədəniyyəti”.
3. Selaniki Mustafa Əfəndi. “Tarixi Selaniki 1563-1600”. Bakı, 1992.