Qarabağnamə

“Qarabağnamələr”də atçılıq təsərrüfatının bəzi məsələlərinə ətraflı şəkildə toxunulur. Bu qaynaqlara əsasən iddia etmək olar ki, Qarabağ xanlığında atçılıq təsərrüfatın mühüm sahələrdən biri idi. Bütün Cənubi Qafqazda Qarabağ atları cinsi, yaraşığı, dözümlülüyü, yüngüllüyü və qaçışı ilə şöhrət qazanmışdır. İngilislər bu atları hind süvari qoşunu üçün alırdılar. Qarabağ atları qızılı rəngi və gözəl forması ilə fərqlənirdi [3] .

1. Исчезнувший город Карабах на берегу Аракса [КАРАБАХНАМЕ]

Дорогие читатели канала «Страна Огней». Учитывая актуальность карабахского вопроса как с политической, так и с историографической точки зрения на сегодняшний день, наша редакция решила запустить отдельный цикл, посвященный сугубо карабахской тематике — «Карабахнаме» . Мы считаем, что в информационной войне Азербайджану уж точно есть что сказать по этому поводу, потому что в интернете можно найти кучу мягко говоря неправдоподобной, сфальсифицированной армянской пропагандой информации об исторической азербайджанской географии этой земли. В цикле, как и подобает принципу канала, будут использованы только лишь труды из международных исторических источников.

Какую географию охватывал Арцах?

Давайте начнём с притязаний противоположной стороны. В этом русле, логично будет начать с происхождения слова «Арцах» ( греч . Орхистена), которую армяне прописывают в объяснении слова к Карабаху. Ну типа, что регион в доисторические времена именовался этим топонимом, был 9-ым гаваром какого-то мифического государственного образования .
Тут следует уточнить одну важную деталь, что Арцах занимал часть горной и мильской равнины Карабаха , будучи одной из провинций исторического азербайджанского государства Албания ; а не то, что твердит армянское радио вроде «Равнинного Арцаха», «Горного Арцаха» . Это пропагандистские трюки, искусственно созданные в конце 80-ых гг. прошлого века для обоснования своих претензий на историческую азербайджанскую землю со стороны армянских националистов. Этих терминов вы не сможете найти в оригинале (не в переписанных рукописях, а именно в оригинале) нигде в исторических источниках.

Тюркские племена Саков
Тюркские племена Саков

Тюркская приставка «Ар-»

Этимология Арцаха была объектом специальных исследований в топонимической науке. Очевидно, что «Арсаг – Аршаг» в переводе с тюркского означает «храбрый», «сакcкий мужчина».
Саки были тюркоязычным народом, исторически проживавшим в Средней Азии и в Азербайджане . Всесторонне проанализировал эту проблему и тюркологи пришли к выводу, что слово Арсак состоит из производной приставки «ар-» («ər-») , который также встречается в таких словах, как Эртогрул, Ардахан, Ардебиль, Араз (Араз), Арак (Арах), Ареш и другие. Как мы видим, слово Арсак чисто тюркского происхождения, так как оно имеет тот же корень и значение, что и перечисленные выше названия.

Когда появился Карабах?

Несомненно, что топоним Карабах (черный + сад) имеет древнюю историю. Однако потребовалось некоторое время, чтобы эта фраза обозначила конкретный географический регион и приобрела иное значение.
В настоящее время выявлено, что название Карабах появилось примерно в VII веке . Сначала он относился к конкретному месту , а затем к большой географической области . Для сравнения следует отметить, что данная ситуация типична для Азербайджана: город Нахчыван – Нахчыванский район; город Ширван – Ширванский район и т.д.

Исчезнувший город?

Бытует мнение, что Карабах изначально был названием одноименного города на берегу реки Аракс . Имеются точные картографические сведения о существовании этого города до первой половины XVII века. На карте «Персидского царства» , составленной немецким путешественником Адамом Олеарием (1603–1671) в первой половине XVII века поселение Карабах показан на пересечении 39 ° северной широты и 82 ° 20 восточной долготы .

Адам Олеарий (1669 г.) Портрет работы Юргена Овенса.
Адам Олеарий (1669 г.) Портрет работы Юргена Овенса.

Этот факт помогает в наиболее полной мере раскрыть правду о происхождении топонима Карабаха, потому что прилагательное «кара» (azərb. – «черный») не дает возможности в полной мере раскрыть завесу тайны существования такого населенного пункта. И насчет города Карабах пишет не какой-то там современный исследователь, а сам Адам Олеарий. Поэтому необходимо серьезно задуматься над значениями слова кара-черный углубиться в археологических исследованиях с целью уточнения локализации исчезнувшего города Карабах.

Исчезнувший город Карабах на карте «Персидского царства» Адама Олеария (Adam Olearius — Nova Delineatio Persiae et Confiniorum Veteri longe accuratior edita Anno 1655). Обратите внимание, что это именно город, а не название области, ибо последние описывались большим шрифтом. И к тому же рядом с городом Карабах Олеарий отметил характерную квадратную метку.

Исчезнувший город Карабах на карте «Персидского царства» Адама Олеария (Adam Olearius — Nova Delineatio Persiae et Confiniorum Veteri longe accuratior edita Anno 1655). Обратите внимание, что это именно город, а не название области, ибо последние описывались большим шрифтом. И к тому же рядом с городом Карабах Олеарий отметил характерную квадратную метку.

Что скрывает в себе прилагательное Кара?

В результате недавних работ в области топонимии Азербайджана было выделено несколько значений слова – «кара» , одно из которых – толстое (плотное) . Город Карабах мог назваться таковым ввиду плотного расположения на берегу реки Араз .
Согласно другому более известному мнению, термин «Карабах» означает «черный сад», «большой сад», «красивый сад» и т. д. Для сравнения, в Азербайджане есть и другие места, где встречается слово Кара/Гара — Гараязи, Гарачёп, Гарадаг/Карадаг, Гаракянд/Каракенд и др. Таким образом, очевидно, что этимология Карабаха с научной точки зрения объясняется только с историческими реалиями и правилами азербайджанского тюркского языка .

Qarabağnamə

. [1] (Qarabağ mahalında Rusiya hakimiyyəti bərpa olandan bir qədər sonra) buraya təyin olunan hakimlərdən biri də. general Kolyubakinin oğlu cənab podpolkovnik Mixail Petroviç idi. Onun keçmiş hadisələri bilməyə həmişə həvəsi vardı. Podpolkovnik xüsusilə Qarabağ xanlarının və (Şuşa) şəhərini bina edən şəxsin əhvalatını öyrənmək istəyirdi. Buna görə, məndən – kapitan Mirzə Adıgözəl bəydən xahiş etdi ki, bu əhvalatı qısa və müxtəsər bir surətdə bəyan edim. Çünki, mən bundan əvvəl keçmiş Gürcüstan sərdar və əmirlərinin hüzurunda xidmət etmişdim, bir-birindən fərqli olan dilləri və müxtəlif ləhcələri bilirdim. Mən bu əhvalatın bir hissəsini erməni, bir qismini də gürcü və müsəlmanların yaşlı adamlarından soruşub öyrənmiş və çoxlu məlumat yığmışdım. Buna görə, o böyük cənabın əmrinə itaət edərək, işə başladım. Mirzə Hüseyn Məmmədağa oğlu Salari təxəllüsdən xahiş etdim ki, mənim söylədiklərimin hamısını eynən gözəl bir ifadə ilə yazsın. Ümid edirəm ki, (tarixə aid) bu müxtəsər hekayət və bu nöqsanlı rəvayət. Xalqın ürəyinin aynasına səfa verər, xas adamların və avam camaatın bəsirət gözünün sürməsi olar. Bu cüzi məlumat bir müqəddiməyə və bir neçə fəslə bölündü.

BU TARİX KİTABININ HANSI İLDƏ YAZILMASI

Əsrlər, illər və aylar keçdi, hicri tarix 1261-ci ilə [2] , rus tarixi isə 1845-ci ilə çatdı.
(Bu ildə həmin əsəri yazmağa başladıq.)

• Birinci fəsil
• İkinci fəsil
• Üçüncü fəsil
• Dördüncü fəsil
• Beşinci fəsil
• Altıncı fəsil
• Yeddinci fəsil
• Səkkizinci fəsil
• Doqquzuncu fəsil
• Onuncu fəsil
• On birinci fəsil
• On ikinci fəsil
• Sonuncu fəsil

Qeydlər [ redaktə ]

1. ↑ Burada və başqa yerlərdə qoyulan nöqtələr tarixi əhəmiyyəti olmayan hissələrin mətndən çıxarıldığını göstərir.
2. ↑ Hicri 1261-ci il, 1845-ci il yanvarın 10-da başlanmış, dekabrın 29-da qurtarmışdır

Qarabagnameler – Wikipedia

Azərbaycanın tarixi cəhətdən ən qədim bölgələrindən olan Qarabağ xanlığının siyasi, iqtisadi və mədəni tarixini öyrənən 10 Qarabağnamə mövcuddur:

1. Mirzə Adıgözəl bəy “Qarabağnamə”;
2. Mirzə Camal Cavanşir Qarabaği “Qarabağ tarixi”;
3. Əhməd bəy Cavanşir “1747-1805-ci illərdə Qarabağ xanlığının siyasi vəziyyətinə dair”;
4. Mirzə Yusif Qarabaği “Tarixi-safi”;
5. Mir Mehdi Xəzani “Kitabi-tarixi-Qarabağ”;
6. Rzaqulu bəy Mirzə Camal oğlu “Pənah xan və İbrahimxəlil xanın Qarabağda hakimiyyətləri və o zamanın hadisələri”;
7. Mirzə Rəhim Fəna “Tarixi-cədidi-Qarabağ”;
8. Məhəmmədəli bəy Məxfi, “Əhvalati-Qarabağ”;
9. Həsən İxfa Əlizadə “Şuşa şəhərinin tarixi”
10. Həsənəli xan Qaradaği “Qarabağ vilayətinin qədim cədid keyfiyyət və övzaları”.

Qarabağ atları haqqında

Əsas məqalə: Qarabağ atı

Bu məlumatlar o qədər də sistemli göstəriş olmasa da hər halda Qarabağ xanlığında heyvandarlıq təsərrüfatının ümumi vəziyyəti haqqında müəyyən təsəvvür yaratmağa imkan verir [1] . Rzaqulu bəy Mirzə Camal oğlu da Qarabağ atlarının İran, Türkiyədə şöhrət tapdığını, xanın ilxısının sayının ayğırlardan savayı, 3500-dən çox doğar madyandan ibarət olduğunu qeyd etmişdir [2] .

“Qarabağnamələr”də atçılıq təsərrüfatının bəzi məsələlərinə ətraflı şəkildə toxunulur. Bu qaynaqlara əsasən iddia etmək olar ki, Qarabağ xanlığında atçılıq təsərrüfatın mühüm sahələrdən biri idi. Bütün Cənubi Qafqazda Qarabağ atları cinsi, yaraşığı, dözümlülüyü, yüngüllüyü və qaçışı ilə şöhrət qazanmışdır. İngilislər bu atları hind süvari qoşunu üçün alırdılar. Qarabağ atları qızılı rəngi və gözəl forması ilə fərqlənirdi [3] .

Məlumdur ki, at bütün dövrlər üçün sərfəli nəqliyyat növüdür. Fasiləsiz feodal müharibələri və basqınları zamanı at minik vasitəsi kimi döyüşlərdə əvəzedilməz rol oynayırdı. Atdan Qarabağ xanlığında nadir hallardakənd təsərrüfatı işlərində – əsasən xırmanlarda dərzlər döyülərkən istifadə olunurdu [1] .

1832-ci ildə Qarabağ əyalətində 250 ayğırı və 1400 madyanı olan 11 atçılıq zavodu var idi. Satış üçün atların yetişdirilməsi ilə iri feodallar məşğul olurdular. Onlar çoxlu sayda madyan yetişdirir və onlardan alınan balaları satışa verirdilər. 1831-ci ildə Qarabağda bir atın qiyməti 30 çervondan 300 çervona qədər idi [4] ki, bu da öz dövrü üçün kifayət qədər böyük məbləğ idi [1] .

Qarabağ xanlığının ixracatında Qarabağ atları heç də az rol oynamırdı [5] .

İstinadlar

1. ↑ 1234“Yunis Hüseynov. “Qarabağnamələr” Azərbaycan tarixini öyrənmək üçün mənbə kimi. Bakı^ Elm, 2007, səh.74″ (PDF) . 2021-08-31 tarixində arxivləşdirilib (PDF) . İstifadə tarixi: 2011-05-07 .
2. ↑Rzaqulu bəy Mirzə Camal oğlu. Pənah xan və İbrahim xanın Qarabağda hakimiyyətləri və zamanın hadisələri // Qarabağnamələr. İkinci kitab, tərtib edəni və çapa hazırlayanı professor N.Axundov. Bakı, Yazıçı, 1991, səh. 243. (az.)
3. ↑ Мустафаев М.М. Экономика Карабахского ханства. На правах рукописи. Берлин: 1949, 53 стр. (rus.)
4. ↑ Обозрение Российских владений за Кавказом в статическом, этнографическом и финансовом отношениях. СПб:, Типография департамента внешней торговли, 1836, ç.3, Т.III, 296 стр.
5. ↑Yunis Hüseynov. “Qarabağnamələr” Azərbaycan tarixini öyrənmək üçün mənbə kimi. Bakı, Elm, 2007, səh. 86.Arxivləşdirilib 2021-08-31 at the Wayback Machine (az.)

Xarici keçidlər

Vikimənbədə Qarabağnamələr ilə əlaqəli məlumatlar var.