Can sağ ikən yurd vermənih düşmana

Qurşanın qılıncı, geyinin donu,
Qova buludları sardı hər yanı,
Dodu qoç iyidin şan almaq gğnü,
Can sağ ikən yurd vermənih düşmana.

Qarapapaqlar jurnalı 5

Mayın 21-də Azərbaycan Mətbuat Şurasında bu qurumun və Dialoq Avrasiya Platformasının təşkilatçılığı ilə Tbilisidə çap olunan “Qarapapaqlar” jurnalının nəşrə başlamasının 5 illiyinə həsr edilmiş tədbir keçirilmişdir.

AzərTAc xəbər verir ki, tədbirdə Mətbuat Şurasının sədri Əflatun Amaşov jurnalın fəaliyyətindən söz açaraq bildirmişdir ki, dərgi Gürcüstanda Azərbaycan dilində nəşr olunan ilk mətbu orqandır. Ayda bir dəfə oxucuların görüşünə gələn jurnalın məqsədi Gürcüstan-Azərbaycan dövlətlərarası ədəbi, mədəni və elmi əlaqələrini daha da inkişaf etdirilib möhkəmləndirilməsinə xidmət etməkdir. 5 ildə 60-a yaxın nömrəsi işıq üzü görən jurnal Borçalının ədəbi-mədəni mühiti, tarixi, etnoqrafiyası, görkəmli elm adamlarının, tarixi şəxsiyyətlərinin həyatından bəhs edən maraqlı elmi nəşrdir.

Tədbirdə Dialoq Avrasiya Platformasının Azərbaycan təmsilçisi Mustafa Saatçı Mətbuat Şurası ilə birgə keçirdikləri bu cür tədbirlərin əhəmiyyətli olduğunu vurğulamış və mərasimdə iştirakından məmnunluğunu ifadə etmişdir.

“Qarapapaqlar” jurnalının baş redaktoru Akif Xansultanlı dərginin 5 illik fəaliyyəti, məqsəd və məramı haqqında məlumat vermişdir. Nəzərə çatdırılmışdır ki, 2007-ci ildən işıq üzü görən jurnalın adı Borçalı türklərinin oğuz qıpçaq boyuna daxil olan qoluna aid edilir. Jurnal türk dünyasına məxsus elmi, ədəbi, mədəni, dini, tarixi sferada baş verən yenilikləri və Tbilisidəki gürcü dilli ədəbi, mədəni və elmi mühitdə baş verənləri tərcümə vasitəsilə soydaşlarımızın diqqətinə çatdırmaq missiyasını öz üzərinə götürmüşdür. Məqsədimiz, həmçinin Azərbaycan ilə Gürcüstan arasında elmi, mədəni müstəvidə əlaqələrin daha da möhkəmlənməsinə xidmət etməkdir

Dərgidə Borçalının tarixi, tanınmış elm adamları, mədəniyyəti haqqında məlumatlar verilir. Ötən 5 ildə 55 nömrəsi və 5 xüsusi buraxılışı ilə oxucuların görüşünə gələn jurnalda ədəbiyyat, tarix, etnoqrafiya və kulturologiya ixtisasları üzrə müxtəlif elmi məqalələr yer almışdır. Dərginin üz qabığında əsasən, Gürcüstanda doğulan və fəaliyyət göstərən görkəmli şəxsiyyətlərimizin və qədim tarixi abidələrimizin şəkilləri əks olunur. Həmçinin xarici mətbu orqan olaraq jurnal Azərbaycanda fəaliyyət göstərən dissertant, doktorant və magistrlərin elmi məqalələrinin dərc olunması vəzifəsini də öz üzərinə götürmüşdür.

Baş redaktor jurnalın fəaliyyətinə dəstək olanlara, xüsusən də Azərbaycanın Gürcüstandakı səfirliyinə minnətdarlığını bildirmişdir.

Tədbirdə Mətbuat Şurası idarə heyətinin üzvü, “İki sahil” qəzetinin baş redaktoru Vüqar Rəhimzadə, Azərbaycan Respublikası Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin aparat rəhbəri Surəddin Hümbətov, Bakı Dövlət Universitetinin (BDU) professoru Cahangir Məmmədli, BDU-nun jurnalistika fakültəsinin dekanı Şamil Vəliyev və digərləri çıxış edərək jurnalın 5 illik fəaliyyətini yüksək qiymətləndirmiş və kollektivə gələcək fəaliyyətində yaradıcılıq uğurları arzulamışlar.

Can sağ ikən yurd vermənih düşmana

Əhli-islam olan eşitsin, bilsin,
Can sağ ikən yurd vermənih düşmana.
0stər ki, Uruset nə var ki, gəlsin,
Can sağ ikən yurd vermənih düşmana.

Qurşanın qılıncı, geyinin donu,
Qova buludları sardı hər yanı,
Dodu qoç iyidin şan almaq gğnü,
Can sağ ikən yurd vermənih düşmana.

Əsgər olan bölüh-bölüh bölünər,
Qars qalası sandızmı ki, alınar,
Boz attar üstündə qılınc çalınar,
Can sağ ikən yurd vermənih düşmana.

Qovğa günü namərd sapa yer arar,
Ər olan köhsünü düşmana gərər,
Cəmi ərvah biznən meydana girər,
Can sağ ikən yurd vermənih düşmana.

Hələ Alosmanın görmüyüf zorun,
Din qeyrəti olan, tədarüh görün,
At təpin, baş kəsin, qazağı qırın,
Can sağ ikən yurd vermənih düşmana.

Men-Əfsərdi bilin urusun əsli,
Orman yabanısı, balıqçı nəsli,
Xınzır sürüsünə dalıf qurd misli
Can sağ ikən yurd vermənih düşmana.

Şennih, nə durursan, atdarı minin,
Sıyra qılınc düşman üstünə dönün,
Artajaxdı şanı bu Alosmanın,
Can sağ ikən yurd vermənih düşmana.

Карапапахи

Карапапа́хи (азерб. Qarapapaqlar — буквально: «чёрные папахи»;, в Турции более распространено название «Терекеме») — однa из этнографических групп азербайджанцев [1] [2] .

Конфессиональная принадлежность: ислам (шиизм, суннизм). В основном, иранские карапапахи — шииты, турецкие — сунниты.

История

Первые упоминания карапапахов обнаружены в XVI веке [21] .

Из-за чёрных каракулевых папах (национального головного убора) их стали называть карапапахами.

Тамга огузского племени эймур — предков карапапахов [22]

Карапапахов упоминает автор «Карабаг-наме» Мирза Адигезаль-бек. Он сообшает, что во время нахождения на военной службе в Эриване в 1826 году, от них были получены сведения, что Персия собирается начать войну [23] . Во время русско-персидской войны 1826-1828 гг. восемьсот семейств карапапахов, живших возле озера Севан, переселились из Закавказья в Персию и Османскую империю [24] . Персидские шахи предоставили им на южном побережье озера Резайе земли, принадлежащие до этого другим племенам [25] . В 1886 году в Кавказском крае числилось 24,000 карапапаха, все в Карсской области [26] . Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона, издававшийся в конце XIX — начале XX веков, отмечает карапапахов в качестве отдельной этнической группы [27] , но указывает, что карапапахами “называют закавказских татар (т.е. азербайджанцев — прим.), перешедших в Карсскую область из пограничных губерний Закавказья” [28] . По данным ЭСБЭ в самом Карсе карапапахи составляли 22 1/2 % населения города [29] , в Кыгызманском округе Карсской области — 1¾ % [30] . По состоянию на 1 января 1892 года карапапахи (адербейджанские татары) составляли 14 % населения Карсской области [31] . По сведениям этого же года, опубликованным в “Алфавитном списке народов, обитающих в Российской Империи”, общая численность карапапахов в Карской области составляла 24,000 человек [32] . В турецкой “Исламской энциклопедии” карапапахи названы одним из племён, которое составляет азербайджанский народ [33] .

Карапапахский кавалерийский полк «Хамидие»

В конце 1910-х годов карапапахи стали новой группой в переписях [34] . По данным переписи 1926 года в Армянской ССР 6,300 человек идентифицировали себя как карапапахи [35] .

Общие сведения

Карапапахи проживают в западной части Азербайджана [1] . В Иране они живут к востоку от Ошнуйе и в округе Сулдуз на южном побережье озера Резайе [36] [24] .

Карапапахи распадаются на племена: теркавюн (другое название — борчало, считается «ханским племенем»), сарал, араплы, джан-ахмеди, чахарлы, улачлы [25] . Часть карапапахов называлась карабёрк. О карабёрках известно, что они в XVI веке проживали в Ширване [23] (в нынешнем Уджарском районе существует селение с таким названием; под именем Карабёрк в киргизском эпосе «Манас» также известна девушка-богатырь, дочь калмыцкого князя Кайып-дана).

Говорят на диалектах азербайджанского языка [37] . Османские источники XIX века отмечают, что карапапахи говорят на «азербайджанском тюркском» [38] .

В Центральную Азию карапапахи были депортированы в 1944 году вместе с турками-месхетинцами [34] , однако после резни в Фергане (Узбекистан, 1988) они перебрались на Украину и в Ставрополь.

Культура

Карапапахи создали богатую культуру, основанную на устном народном творчестве, славятся своим ашугским искусством: дастанами, ашугскими музыкой, песнями, танцами.

Первым памятником на тюркском языке считается «Книга моего деда Коркута» — эпос огузских племён [39] .

Примечания

1. ↑ 12Азербайджанцы. БСЭ. Архивировано из первоисточника 20 ноября 2012.
2. ↑Карапапахи. Российский Этнографический музей. Архивировано из первоисточника 20 ноября 2012.
3. ↑Алексис Шнайдер. Этнография народов Кавказа обновление. Свидетельство о публикации № 2308290053
4. ↑Агаев, Г. Д. Заселение Азербайджана тюрками (часть 1). Источник: Сборник «Этническая ономастика». Академия наук СССР. Институт этнографии имени Н.Миклухо-Маклая. Издательство «Наука», М., 1984 г.
5. ↑Агаев, Г. Д. Заселение Азербайджана тюрками (часть 2). Источник: Сборник «Этническая ономастика». Академия наук СССР. Институт этнографии имени Н.Миклухо-Маклая. Издательство «Наука», М., 1984 г.
6. ↑Мансуров Муратбек.История села Темираул (XVIII—XX вв.). — Махачкала, 1999. — 140 с.
7. ↑Тоган Заки Валиди. Воспоминания. Борьба мусульман Туркестана и других восточных тюрок за национальное существование и культуру. Пер. с тур. — М ., 1997.
8. ↑Тоган Заки Валиди. О судьбе тюркских народов. — Стамбул, 1970. — 240 с.
9. ↑ 12Туран О. История владычества тюрков. — Стамбул, 1993. — 72 с.
10. ↑Валех Гаджилар.MİHRALİ BEY (второй текст в нижней части страницы на азербайджанском). — Баку, 2001.
11. ↑Плетнева, С. А. Половцы. — М ., 1990. — 183 с.
12. ↑Мирза Бала. Карапапаклар. Ислам Ансиклопедиси. — Ист., 1950. — Т. 5. — С. 52.
13. ↑Амин аль-Холи. Связи между Нилом и Волгой в Х1II—ХIV вв. — М ., 1962. — С. 11—18.
14. ↑ 12Субхи Талыкзаде. История. Топкапы сарайы-Реван кёшкю. № 1300. — 1584. — С. 196—202.
15. ↑Фахреттин Кырзыоглу. Карапапахи в свете эпоса о Деде Коркуде (на турецком языке). — Эрзерум, 1972. — 110 с.
16. ↑M. Fahrettin Kırzıoğlu. Yukarı Kür ve Çoruk Boylarında Kıpçaklar. İlk-Kıpçaklar (M.Ö. VIII.-M.S. VI. yy.) ve Son-Kıpçaklar (1118,1195) ile Ortodoks-Kıpçak Atabekler Hükûmeti (1267—1578) (Ahıska/Çıldır Eyâleti Tarihi’nden). — Ankara — Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1992. — (XXIII+278+4 harita Language:Turkish). — ISBN 9751604591
17. ↑Демирай А. Иллюстрированная история Амасьи. — Анкара, 1954. — С. 108.
18. ↑Хабичоглу, Б. С. . — С. 71, 141.
19. ↑ Semra Alyılmaz, «Borçalı (Gürcistan) Karapapaklarının / Terekemelerinin Tarihine Dair», «Yeni Türkiye», Yıl 8, Sayı 43, Ocak-Şubat 2002, ISSN 1300-4174, s. 290.
20. ↑Азербайджанцы. Большая советская энциклопедия. Статья 1563 / Словари и энциклопедии онлайн.
21. ↑Yrd.doç.dr.Selahattin Tozlu, Karapapaklar Hakkında Bazı Notlar -1, C.1.
22. ↑Кудаев, Мухтар Чукаевич Карачаево-балкарская этнохореография и символика / М. Ч. Кудаев. — Нальчик : Эльбрус, 2003. — 103, [2] с. ил., табл. — Библиогр. : с. 32—34.
23. ↑ 12А.И. Алиев, И.О. Мамедов Об этнониме карапапах // Ономастика Кавказа (межвузовский сборник статей). — Орджоникидзе: Северо-Осетинский гос. университет им. К.Л. Хетагурова, 1980. — С. 62.
24. ↑ 12В.И Савина Этнонимы и топонимии Ирана // Ономастика Востока. — М .: Наука, 1980. — С. 151.
25. ↑ 12 Азербайджанцы, армяне, айсоры // Народы Передней Азии. — М .: Изд-во Академии наук СССР, 1957. — С. 286.
26. ↑Кавказский край // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб. , 1890—1907. (Таблица численности отдельных народностей Кавказского края)
27. ↑Кавказский край // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб. , 1890—1907.
28. ↑Кавказские языки // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб. , 1890—1907.

Оригинальный текст (рус.)

язык карапапахов, как называют закавказских татар, перешедших в Карсскую обл. из пограничных губерний Закавказья.

Источники

• Баскаков Н. А. Карапапахи, или терекеме, и изучение их языка (из материалов по азербайджанским диалектам Армении). «Краткие сообщения Института народов Азии», том 65. Изд-во Восточной лит-ры, М., 1964