Fizika, 9 synp, Habibullaýew Р, 2019

6.Potensial kuchlar ta’sirida gaz molekulalari taqsimoti

Mansur Usmonov Fizika qo’llanma

Mazkur sahifada Mansur Usmonov Fizika qo’llanma faylni pastroqda “Yuklab olish” tugmasi orqali ko’chirib olish imkoniyatiga egasiz. Ushbu material PDF formatda bo’lib, 34.92 MB hajmga ega. Materiallar doimiy tarzda yangilanib boriladi. Fayl yangilanganda, bu haqida fayl versiyasi o’zgarganidan bilib olishingiz mumkin.

Bo’lim:	O’zbek tilida kitoblar
Versiya:	1
Hajmi:	34.92 MB
Fayl turi:	application/pdf
Ko’rishlar:	3058 marotaba
Ko’chirishlar:	3182 marotaba
Yuklovchi:	Ustoz
Yaratilgan:	25-09-2022
Yangilangan:	25-09-2022

Yuklab olish
Fayl hajmi: 34.92 MB

Sifat bizning ustunligimiz! mansur usmonov fizika qo’llanma faylni onlayn, mutlaqo bepul, ro’yxatdan o’tmasdan, reklama kutmasdan va to’g’ridan-to’g’ri havola orqali yuklab oling. Shuningdek o’zbek tilida kitoblar bo’limida joylashgan boshqa materiallarni ham kuzatishingiz mumkin. Buning uchun bo’lim ismi ustiga bosing.

Dunyoda ikkita cheksiz narsa bor: Birinchisi koinot bo’lsa, ikkinchisi insonlarning ahmoqligi. Biroq, koinot haqida mening ishonchim komil emas. Istalgan inson bilishi mumkin, lekin bilish bilan tushunish o’rtasida ancha farq bor. Albert Einstein

Fizika, 9 synp, Habibullaýew Р., 2019

Фрагмент из книги:
«Termodinamika» sözi «termo» — «ýylylyk> we «dinamika» — «güýç», «hereket» sözlerinden alnan. Termodinamik metodda öwrenilýän maddanyň haly temperatura, basyş, göwrüm ýaly termodinamik parametrler bilen anyklanýar.
Molekulýar fizikany öwrenende statistik we termodinamik metodlaryň ikisi-de bir-birini doldurýar. Bu metodlardan gaz, suwuk we gaty halyndaky maddalaryň gurluşy we olarda geçýän prosesleri öwrenende peýdalanylýar.

Molekulalaryň ölçegi.
Molekulalar örän kiçi bolanlygyndan olary göz bilen görüp bolmaýar. Emma ynha şu göze görünmeýän, iňňän maýda bölejikler birigip, biz görüp bilýän jisimleri we maddalary emele getirýär. Molekulalaryň ölçegi nähili? Olaryň ölçegini kesgitlemek mümkinmi?

Molekulanyň ölçegini kesgitlemäge mümkinçilik berýän ençeme usullar bar. Şeýle usullardan biri, zeýtun ýagynyň damjasynyň suw üstünde ýaýraýşyna garap geçeliň. Eger gap uly bolsa, ýag gatlagy suwuň üstüni doly örtmeýär (8-nji surat). Göwrümi 1 mm3 bolan zeýtun ýagynyň damjasy suwuň üstünde takmynan 0,6 m2 meýdany eýeleýän eken. Ýag damjasy suwuň üstünde iň uly meýdana ýaýranda ýag gatlagynyň galyňlygyny bir molekula diametrine ýakyn diýip göz öňüne getirmek mümkin. Diýmek, ýag gatlagynyň galyňlygyny anyklap, molekulanyň ölçegini takmynan hasaplamak mümkin.

MAZMUNY.
MOLEKULÝAR FIZIKA WE TERMODINAMIKANYŇ ESASLARY.
MOLEKULÝAR FIZIKA.
I BAP MADDANYŇ GURLUŞYNYŇ MOLEKULÝAR-KINETIK NAZARYÝETINIŇ ESASLARY.
1-§. Maddanyň gurluşynyň molekulýar – kinetik nazaryýeti.
2-§. Molekulanyň massasy we ölçegi.
3-§. Maddanyň mukdary.
4-§. Meseleler çözmek.
5-§. Ideal gaz.
6-§. Temperatura.
7-§. Gazyň molekulalarynyň hereket tizligi.
8-§. Meseleler çözmek.
9-§. Ideal gaz halynyň deňlemesi.
10-§. Izotermik proses.
11-§. Izobarik proses.
12-§. Izohorik proses.
13-§. Amaly sapak. Molekulalaryň ölçegini bahalamak.
14-§. Meseleler çözmek.
I baby gaýtalamak üçin test ýumuşlary.
I bap boýunça möhüm netijeler.
II ВАР IÇKI ENERGIÝA WE TERMODINAMIKANYŇ ELEMENTLERI.
15-§. Içki energiýa.
16-§. Termodinamikada iş.
17-§. Ýylylyk mukdary.
18-§. Meseleler çözmek.
19-§. Amaly sapak. Jisimlerde ýylylyk deňagramlylygyny öwrenmek.
20-§. Laboratoriýa işi. Gaty jisimleriň udel ýylylyk sygymyny kesgitlemek.
21-§. Ýangyjyň udel ýanma ýylylygy.
22-§. Termodinamikanyň birinji kanuny.
23-§. Meseleler çözmek.
24-§. Ýylylyk prosesleriniň gaýdymsyzlygy. Termodinamikanyň ikinji kanuny.
25-§. Laboratoriýa işi. Dürli temperaturaly suw garylanda ýylylyk mukdarlaryny deňeşdirmek.
II baby gaýtalamak üçin test ýumuşlary.
II bap boýunça möhüm netijeler.
III ВАР ÝYLYLYK DWIGATELLERI.
26-§. Içinden ot alýan dwigatelleri.
27-§. Yylylyk dwigatelleriniň işleýiş prinsipi.
28-§. Meseleler çözmek.
29-§. Ýylylyk maşynlary we tebigaty goramak.
30-§. Meseleler çözmek.
III baby gaýtalamak üçin test ýumuşlary.
III bap boýunça möhüm netijeler.
IV BAP SUWUKLYK WE GATY JISIMLERIŇ HÄSIÝETLERI.
31-§. Suwuklygyň häsiýetleri.
32-§. Öllenme. Kapillýar hadysalar.
33-§. Meseleler çözmek.
34-§. Laboratoriýa işi. Suwuklygyň üst dartyş koeffisiýentini kesgitlemek.
35-§. Kristallik we amorf jisimler.
36-§. Gaty jisimleriň mehaniki häsiýetleri.
37-§. Meseleler çözmek.
38-§. Gaty jisimleriň eremegi we gatamagy.
39-§. Maddanyň udel ereme ýylylygy. Amorf jisimleriň eremegi we gatamagy.
40-§ Bugarma we kondensasiýa.
41-§. Atmosferadaky hadysalar.
42-§. Laboratoriýa işi. Howanyň otnositel çyglylygyny kesgitlemek.
43-§. Meseleler çözmek.
IV baby gaýtalamak üçin test ýumuşlary.
IV bap boýunça möhüm netijeler.
V ВАР OPTIKA.
44-§. Ýagtylygyň tizligini kesgitlemek.
45-§. Ýagtylygyň serpikme we döwülme kanunlary.
46-§. Meseleler çözmek.
47-§. Doly içki serpikme.
48-§. Meseleler çözmek.
49-§. Laboratoriýa işi. Çüýşäniň şöhle döwülme görkezijisini kesgitlemek.,
50-§. Linzalar.
51-§. Ýuka linzanyň kömeginde şekil gurmak.
52-§. Meseleler çözmek.
53-§. Laboratoriýa işi. Linzanyň optiki güýjüni kesgitlemek.
54-§. Optiki abzallar.
55-§. Göz we görüş.
56-§. Meseleler çözmek.
57-§. Geliotehnika. Özbegistanda gün energiýasyndan peýdalanylyşy.
V baby gaýtalamak üçin test ýumuşlary.
V bap boýunça möhüm netijeler.
VI BAP DÜNÝÄNIŇ FIZIKI KEŞBI. FIZIKANYŇ WE TEHNIKANYŇ ÖSÜŞI.
58-§. Dünýäniň ýeke-täk fiziki keşbi.
59-§. Fizikanyň we tehnikanyň ösüşi. Özbegistanda fizika ugrundaky ylmy barlaglar.

Бесплатно скачать электронную книгу в удобном формате, смотреть и читать:
Скачать книгу Fizika, 9 synp, Habibullaýew Р., 2019 – fileskachat.com, быстрое и бесплатное скачивание.

Скачать pdf
Ниже можно купить эту книгу по лучшей цене со скидкой с доставкой по всей России. Купить эту книгу

Mavzu: Molekulyar fizika asoslari

Moddalar ulkan miqdordagi molekulalardan tashkil topganligini, va o`z navbatida turli moddalar molekulalari massalarining teng emasligi ularni solishtirishda katta qiyinchiliklar tug’diradi. Aynan shu qiyinchilikni engish maqsadida tarkibida bir xil NA ta molekula bo`lgan modda miqdori tushunchasi kiritiladi. Modda miqdori-moddadagi molekulalar sonining 0,012 kg ugleroddagi molekulalar soni NA ga nisbati bilan aniqlanadigan kattalikdir. Modda miqdori ν harfi bilan belgilanadi. Uning SI dagi birligi [ν]q1 mol. Mol-0,012 kg uglerodda qancha molekulalar bo`lsa, shuncha molekulalari bo`lgan modda miqdoridir.

Yuqorida aniqlanganidek, istalgan moddaning 1 molida bir xil sondagi molekulalar mavjuddir. Bu songa Avogadro doimiysi deyiladi. Endi Avogadro doimiysi nimaga tengligini aniqlaylik. Buning uchun modda miqdori ta’rifidan foydalanamiz, ya’ni 0,012 kg uglerodda NA ta molekula bor.

Bu yerda moc uglerod molekulasining massasi. Birlik atom massasining ta’rifiga asosan

ya’ni istalgan moddaning bir molida ta molekula mavjud.

Istalgan moddaning bir molidagi molekulalar soni teng ekanligini ko`rdik.Endi bir mol qancha hajmni egallaydi degan savol tug’iladi. Bu savolga Avogadro qonuni javob beradi: Normal sharoitda bu hajm

Normal sharoit: 10bosim normal atmosfera P=1,0135 Pa=760 mm.sim.ust. va harorat T=273,15 k yoki t=0C

1. Izojarayonlar

Agar jismga issiqlik miqdori berilayotgan bo`lsa, Q musbat , agar jismdan issiqlik miqdori olinayotgan bo`lsa Q manfiy ishora bilan olinadi. Shuningdek agar jism tashqi kuchlarga qarshi ish bajarayotgan bo`lsa A ish musbat , tashqi kuchlar jism ustida ish bajarayotgan bo`lsa A ish manfiy bo`ladi.

Termodinamikaning birinchi qonuni birinchi tur abadiy dvigatel (lotincha «perpetuum mobile») yasash mumkin emasligini ko`rsatadi. Birinchi tur perpetuum mobilega asosan teng miqdorda energiya sarflamas-dan ish bajara oladigan mashina ko`rish haqida fikr yuritiladi. Energiyaning saqlanish va aylanish qonuni bo`lgan termodinamikaning birinchi qonunida esa: Tabitda ro`y beradigan barcha jarayonlarda energiya o`z-o`zidan paydo ham bo`lmaydi yo`qolmaydi ham, faqat bir ko`rinishdan boshqasiga aylanishi mumkin, deb qayd etiladi.

Endi termodinamikaning birinchi qonunining ba’zi jarayonlarga tadbiqini

ko`raylik.
2. Izoxorik jarayon. Ideal gazning hajmi o`zgarmay (V=const) uning bosimi va temperatura o`zgaradi.Agar gazning hajmi o`zgarmasa tashqi kuchlarga qarshi ish bajarilmaydi, ya’ni A=0.Unda termodinamikaning birinchi qonuni

ko`rinishni oladi. Demak ideal gazga berilayotgan issiqlik miqdori uning ichki energiyasini o`zgartirishga boshqacha aytganda temperaturaning ko`tarilishiga sarflanadi.

Izobarik jarayon. Ideal gazning bosimi o`zgarmas(P=const), uning hajmi va temperatura o`zgaradi.Bunda gazga berilgan issiqlik miqdorining bir qismi uning ichki energiyasini orttirishga, bir qismi esa tashqi kuchlarga qarshi ish bajarishga sarflanadi.

Izobarik jarayonda gaz bajargan ish

Bunday jarayon uchun termodinamikaning birinchi qonuni Q=A ko`rinishga ega bo`ladi.

2 Ideal gazning holat tenglamasi, Bolsmann doimiysi, Mendeleev-Klapeyron tenglamasi,
berilgan temperaturadagi ideal gazning bosimi, Molekulyar-kinetik nazariyaning asosiy
tenglamasi

Idishdagi gaz xaotik harakatdagi molekulalar to‘plamidan iborat. Har bir molekula idish devoriga urilganda devorga biror kichik kuch bilan ta’sir qiladi. Bu molekulalar to‘plamining ta’sir kuchlari katta bo‘ladi va idish devoriga bosim beradi. Konsentratsiyasi n ga, temperaturasi T ga teng bo‘lgan molekulalarning bosimi quyidagi formula bilan aniqlanishini bilasiz:

p = nkT

Bu formulada deb olinsa va hamda == ν ekanligidan quyidagi tenglamalar kelib chiqadi:

Ushbu tenglamalar ideal gaz holatining tenglamalari deb ataladi.

3-tenglama rus olimi D.I.Mendeleyev (1834–1907) va fransuz olimi B.R.Klapeyron (1799–1864) sharafiga Mendeleyev-Klapeyron tenglamasi deb ataladi.

Gaz molekulalarining bosimi uchun quyidagi formula keltirib chiqarilgan: bunda n — gaz molekulalarining konsentratsiyasi, — bitta molekulaning massasi, — molekulalar tezliklari kvadratlarining o‘rtacha qiymati. Bu tenglamaning o‘ng tomonini 2 ga ko‘paytirib va bo‘lib, quyidagi shaklda ifodalaymiz: bunda — bitta molekulaning o‘rtacha kinetik energiyasi. Gaz bosimi hajm birligidagi molekulalar kinetik energiyasining o‘rtacha qiymatiga to‘g‘ri proporsional. n formula ideal gaz molekular-kinetik nazariyasining asosiy tenglamasi deyiladi. Bolsman doimiysi gaz molekulalarining o‘rtacha kinetik energiyasi va gaz temperaturasi orasidagi bog‘lanish koeffitsiyentini ifodalaydi. k = 1,38 ⋅ J/K — Bolsman doimiysi. Bu kattalik eksperimental ravishda o‘lchangan.

4.Ideal gaz molekulalarining tezlik bo’yicha taqsimotining Maksvell qonuni – o’rtacha tezlik, ehtimoli eng katta bo’lgan tezlik va o’ratcha kvadratik tezlik ifodalari

Maksvell ehtimollik nazariyasi usulini qo‘llab, f(v) funksiyani – ideal gaz molekulalarining tezligi bo‘yicha taqsimot qonunini keltirib chiqardi.

Bu ifodadan ko‘rinib turibdiki , taqsimot funksiyasining aniq ko‘rinishi gazning turi (m0) va T – holat parametriga bog‘liq ekan.

Ideal gaz molekulalarining tezlik bo‘yicha taqsimot funksiyasi maksimal qiymatga ega bo‘lgan tezlik, ehtimolligi eng

katta bo‘lgan tezlikni belgilaydi.

Taqsimot funksiyasining temperaturaga bog‘liqligi

Umuman gaz holatini belgilovchi tezliklar quyidagilardan iborat:

Idishdagi m0 massali gaz molekulalarining o‘rtacha kinetik energiyasi quyidagicha ekanligini bilamiz: = Bu formulada ba’zi o’zgartirishlarni kiritib temperaturaga bog’lagan holda quyidagi holga olib kelamiz: =

5.Ideal gaz bitta molekulasi ilgarilanma harakatining o’rtacha kinetik energiyasi

6.Potensial kuchlar ta’sirida gaz molekulalari taqsimoti

Gazlar molekulyar – kinetik nazariyasining asosiy tenglamasi va molekulalarning tezliklarga bog‘liq Maksvell taqsimotini keltirib chiqarishda gaz molekulalariga tashqi kuchlar ta’sir etmaydi deb faraz qilingan edi. Shuning uchun molekulalarni hajm bo‘yicha bir tekis taqsimlangan, deb hisobladik. Ammo istalgan gaz molekulalari Yerning, tortishish xususiyatiga ega bo‘lgan, potensial maydoni ta’sirida bo‘ladi. Bir tarafdan, gravitatsiyaviy tortishish va ikkinchi tarafdan, molekulalarning issiqlik harakati gazning qandaydir statsionar holatga , ya’ni bosimning balandlik bo‘yicha kamayishiga olib keladi.

Barcha molekulalar massalarini bir xil, havo temperaturasini o‘zgarmas, tortishish maydonini bir jinsli, deb hisoblaymiz. Agarda h balandlikda atmosfera bosimi P ga teng bo‘lsa, h + dh balandlikda esa bosim P + ga tengdir.dh>0 bo’lsa

Do’stlaringiz bilan baham:

Ma’lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2023
ma’muriyatiga murojaat qiling