Qədi m yunan di plomati yasi yeganə gözəlova

Simmetriyanın olmaması bütün Krit memarlıq nümunələrində olduğu kimi, bu sarayda da təzahür tapmışdır. Sarayların birinci mərtəbəsində tacqoyma zalı, amfiteatr və digər otaqlar nəzərdə tutulurdu. Daxili pillələr mərtəbələri birləşdirərək böyük eyvanlarla əhatələnirdi. Burada sənətkarlıq emalatxanaları, digər təsərrüfat xarakterli otaqlar yerləşmişdi. Bu cür tikililərdə planlaşdırmanın hər hansı bir sistemini təsəvvür etmək mümkün deyil. Dövrün ən məşhur memarı əfsanəvi Dedal idi.

Qədim Yunan ədəbiyyatı

Qədim Yunan ədəbiyyatı Erkən Arxaik dövrünə, eramızdan əvvəl IV əsrə qədər uzanan, ilk mətnlərdən Yunan dilində yazılmış ədəbiyyata aiddir. Yunan ədəbiyyatının bu dövrü Homerdən Böyük İskəndərin yüksəlişinə qədər uzanır. Qədim Yunan ədəbiyyatı İbrani İncili ilə birlikdə bütün Qərb ədəbiyyatının əsasını qoyur.

Tarixə və fəlsəfəyə əlavə olaraq, Qədim Yunan ədəbiyyatı həm faciə, həm də komediya ilə həm epik, həm də lirik poeziyası, dramı ilə məşhurdur. Qədim Yunan faciəsi Qərb ədəbiyyatında ən yüksək ədəbi və mədəni nailiyyətlərdən biri olaraq qalır.

Epik şeir və faciənin çoxunun kökləri Qədim Yunan dinindən və Yunan mifologiyasından qaynaqlanır. Yunan mifologiyası Qərb sivilizasiyasının mədəniyyətinə, sənətinə və ədəbiyyatına geniş və dərin təsir göstərmişdir. Bu nağıllara söykənən qədim yunan dinləri çoxdan qaranlıqlaşsa da, Yunan mifləri əsasən qədim yunan ədəbiyyatının epik şeirləri və faciələri sayəsində canlı və canlı olaraq qalır və Qərb ədəbiyyatı, şeir, film və vizual sənət üçün zəngin mənbələrdir. .

Klassik və klassikdən əvvəlki antik dövr

Ən qədim yunan yazıları, gil lövhələr üzərində Linear B hecasında yazılmış Miken dilidir. Bu sənədlərdə əsasən ticarətlə əlaqəli prosaik qeydlər (siyahılar, inventarlar, daxilolmalar və s.); əsl ədəbiyyat kəşf edilməmişdir. Bu maraqlı yoxluğu izah etmək üçün bir neçə nəzəriyyə irəli sürülmüşdür. Birincisi, Homen əsərləri və digər epik şeirlər kimi Miken ədəbiyyatı şifahi olaraq ötürüldü, çünki xətti B hecası yunan səslərini qeyd etmək üçün uyğun deyil. Başqa bir nəzəriyyə, ədəbi əsərlərin, elitanın qoruyucusu olaraq, perqament kimi daha incə materiallara yazıldığıdır, lakin onlar hələ də yaşamamışdır.

Epik şeir

Yunan ədəbiyyatının əvvəlində Homerin iki monumental əsəri dayanır İliada və Odyssey. Homerin siması sirrlə örtülmüşdür. Hal -hazırda durduqları əsərlər onun adına yazılsa da, köklərinin zamanından xeyli əvvələ gedib çıxdığı dəqiqdir. The İliada Trojan müharibəsi haqqında məşhur bir hekayədir.Əsər müharibəni Yunan qəhrəmanlıq idealını təcəssüm etdirən Axillesin şəxsiyyəti vasitəsilə araşdırır.

İsə İliada sırf faciə əsəridir Odyssey faciə ilə komediyanın qarışığıdır. Troya döyüşçülərindən biri olan Odysseusun hekayəsidir. On il müharibə etdikdən sonra daha on ilini evinə üzərək həyat yoldaşına və ailəsinə sərf edir. On illik səyahət əsnasında bütün yoldaşlarını və gəmilərini itirir və dilənçi geyindiyinə görə İthacaya qayıdır. Bu əsərlərin hər ikisi qədim əfsanələrə əsaslanır. Hekayələr sadə, birbaşa və bəlağətli bir dildə izah olunur. Hər ikisi də Qədim Yunanıstanda olduğu kimi bu gün də maraqlı oxunur.

Klassik dövrün ən böyük şairi Hesiod idi. Homerdən fərqli olaraq, Hesiod şeirlərində özündən danışır. Şeirindən kənar heç bir mənbədən onun haqqında heç nə məlum deyil. Yunanıstanın mərkəzindəki Boeotia əsilli idi və təxminən eramızdan əvvəl 700 -cü illərdə yaşadığı və işlədiyi güman edilir. Onun iki əsəri idi İş və Günlər və Teogoniya. Birincisi, çox yaxşı tanıdığı yoxsulluqdan əziyyət çəkən ölkə həyatının sadiq bir təsviridir və fermerlər üçün prinsip və qaydaları ortaya qoyur. Teogoniya yaradılışın və tanrıların sistematik bir hesabatıdır. Uzun müddət keçmiş Qızıl Çağdan başlayaraq bəşəriyyətin əsrlərini açıq şəkildə təsvir edir. Homer və Hesiodun əsərləri birlikdə yunanlar üçün bir növ İncil kimi xidmət edirdi. Homer qəhrəmanlıq keçmişindən bəhs etdi və Hesiod gündəlik həyatın praktiki həqiqətləri ilə məşğul oldu.

Lirik şeir

Lirik adlanan şeir növü, əvvəlcə fərdlər və ya liranın müşayiət etdiyi bir xor tərəfindən oxunmasından irəli gəlir. Lirik şairlərdən birincisi, ehtimal ki, eramızdan əvvəl 700 -cü ildə Paroslu Archilochus idi. Əksər lirik şairlərdə olduğu kimi, əsərlərindən də yalnız parçalar qalıb. Bir neçə qalıq, çox qarışıq bir həyat sürən qəzəbli bir macəraçı olduğunu göstərir.

İki böyük lirik şair Sappho və Pindar idi. 610 -cu ildən bəri yaşayan Sappho. eramızdan əvvəl 580 -ci ilə qədər, yazılarının gözəlliyi ilə hər zaman heyran olmuşdur. Onun mövzuları fərdi idi. Qardaşı Charaxus bir neçə şeirin mövzusu olsa da, digər qadınlarla dostluqları və sevməmələri ilə məşğul oldular. Təəssüf ki, şeirlərindən yalnız parçalar qalıb. Pindar ilə keçid klassikdən klassik çağa keçdi. Təxminən eramızdan əvvəl 518 -ci ildə anadan olub. və Yunan lirik müəlliflərinin ən böyüyü hesab olunur. Onun şah əsərləri, Olympia, Delphi, Nemea və Corinth Isthmusdakı oyunlarda atletik qələbələri qeyd edən şeirlər idi.

Faciə

Yunanlar dramı icad etdilər və hələ də dramın ən böyük nailiyyətlərindən biri sayılan şah əsərlər hazırladılar. Yunan-Fars Döyüşlərindən sonrakı dövrdə Afinanın oyanmış milli ruhu keçmişin qəhrəmanlıq və əfsanəvi mövzularına əsaslanan yüzlərlə üstün faciələrdə ifadə edildi. Faciəli əsərlər tanrı Dionisin festivallarında səslənən sadə xor mahnılarından və dialoqlardan qaynaqlanır. Varlı vətəndaşlar, xorun ictimai və dini vəzifəsi olaraq kostyum hazırlamaq və öyrətmək xərclərini öz üzərinə götürdülər. Festivalın tamaşalarında iştirak etmək ibadət olaraq qəbul edildi. Tamaşalar Afinadakı Dionysusun böyük açıq hava teatrında keçirildi. Ən böyük şairlərin hamısı ən yaxşı əsərlər üçün verilən mükafatlar uğrunda mübarizə apardı.

Klassik dövrdə yazılmış və ifa olunan yüzlərlə dramdan üç müəllifin məhdud sayda pyesləri sağ qalmışdır: Esxil, Sofokl və Euripides. Üçlüyün ən əvvəlkisi eramızdan əvvəl 525 -ci il təvəllüdlü Esxil idi. 70-90 arasında pyes yazdı, onlardan yalnız yeddisi qalıb. Bir çox dramları üç mövzuda, bir mövzuda üç pyes qrupu şəklində qurulmuşdu. Agamemnon, Choephoroi (Qurtuluş Taşıyıcıları) və Eumenidesdən ibarət Oresteia, sağ qalan yeganə trilogiyadır. Farslar (Farslar), farsların məğlubiyyəti üçün bir zəfər mahnısıdır. Prometheus Bound, göydən od oğurlayaraq bəşəriyyətə bəxş edən fövqəlinsan Titan Prometey əfsanəsinin bir hekayəsidir.

Təxminən 16 il, e.ə. 484 ilə 468 arasında., Aeschylus mükafatdan sonra mükafat aldı. Ancaq 468 -ci ildə onun yerini yeni sevilən Sofokl tutdu. Sofoklun həyatı Afinanın “qızıl dövrü” nün demək olar ki, bütün dövrünü əhatə etdi. Dionysian festivallarında 20 -dən çox qələbə qazandı və 100 -dən çox pyes hazırladı, onlardan yalnız yeddisi qaldı. Onun dramı Antiqon onun işinə xasdır: onun qəhrəmanı qadın fədakarlıq modelidir. O, yəqin ki, daha yaxşı tanınır Kral Edip və onun davamı, Kolonusdakı Edip.

Böyük faciəli yazıçıların üçüncüsü Euripides idi. Ən azı 92 pyes yazdı. Bunlardan 67-si XX əsrdə məlumdur, bəziləri qismən və ya adla. Yalnız 19 -u tam olaraq mövcuddur. Bunlardan biri də Rezus, bəzi alimlərin Euripides tərəfindən yazılmadığına inanırlar. Onun faciələri mifin qəhrəman fiqurlarından çox həqiqi kişi və qadınlarla bağlıdır. Filosof Aristotel, Euripides’i şairlərin ən faciəsi adlandırdı, çünki pyesləri ən çox hərəkət etdi. Onun dramları müasir səhnədə digər qədim şairlərin dramlarından daha tez -tez ifa olunur. Onun ən tanınmış əsəri, ehtimal ki, güclüdür Medea, amma onun Alcestis,Hippolit,Trojan Qadınları,Orestlər, və Electra daha parlaq deyil.

Komediya

Faciə kimi, komediya da Dionysosun şərəfinə bir mərasimdən yarandı, amma bu halda tamaşalar açıq ədəbsizlik, təhqir və təhqirlə dolu idi. Afinada komediyalar, eramızdan əvvəl 486 -cı ildə festivalın rəsmi hissəsinə çevrildi.və ən yaxşı əsərlər üçün mükafatlar təqdim edildi. Tragedianlarda olduğu kimi, böyük komediya müəlliflərindən hələ də az əsər qalmışdır. Əvvəlki yazıçıların əsərlərindən Aristofanın bəzi əsərləri mövcuddur. Əsərləri komik təqdimatın ən yaxşı nümunələrindən biri olaraq qalır və pyesləri populyar olaraq qalır. Hər kəsə və hər bir quruma əyləndi. Aristofan pyesləri fantaziya cəsarətinə, amansız təhqirlərə, keyfiyyətsiz ədəbsizliyə və çirkin və sərbəst siyasi tənqidlərə standart qoyur. Daxilində Quşlar ələ salmaq üçün Afina demokratiyasını saxladı. Daxilində Buludlar, filosof Sokrata hücum etdi. Daxilində Lisistrata müharibəni qınadı. Onun əsərlərindən yalnız 11 -i sağ qalmışdır.

IV əsrdə e.ə., Yeni Komediya adlı yeni bir forma hazırladı. Menander yazıçılarının ən yaxşısı hesab olunur. Rəqiblərindən heç nə qalmayıb, buna görə müqayisə aparmaq çətindir. Yalnız Diskolun (Misantrop) mövcud olduğu Menander pyesləri, Aristofan kimi böyük ictimai mövzularla məşğul deyildi. Gündəlik həyatın xəyali personajlarına diqqət yetirirdi: sərt atalar, gənc sevgililər, maraqlı qullar və başqaları. Daha dar diqqət mərkəzində olmasına baxmayaraq, Menanderin oyunları sonrakı nəsillərə təsir etdi. III və II əsrlərdə Roma şairləri Plautus və Terence tərəfindən sərbəst şəkildə uyğunlaşdırılmışdır. Fransız dramaturq Molierin komediyaları Menanderin əsərlərini xatırladır.

Tarixşünaslıq

Yunanıstanın klassik dövrü tarixin iki qabaqcılını yaratdı: Herodot və Fukidid. Herodot ümumiyyətlə tarixin atası adlanır və onun “Tarixi” Qərb ədəbiyyatında nəsrin ilk həqiqətən ədəbi istifadəsini ehtiva edir. İkisindən Thucydides, müasir standartlara görə daha yaxşı tarixçi idi. Mənbələrdən tənqidi istifadə etməsi, sənədlərin daxil edilməsi və zəhmətli araşdırmaları onun Peloponnes Müharibəsi Tarixini sonrakı tarixçilərə əhəmiyyətli təsir göstərdi.

Qədim Yunanıstanın üçüncü tarixçisi Ksenofon, Thucydides’in eramızdan əvvəl 411 -ci ildə əsərini bitirdiyi “Helenica” ya başladı. və tarixini eramızdan əvvəl 362 -ci ilə apardı. Yazıları Thucydidesin əsərləri ilə müqayisədə səthi idi, ancaq hərbi mövzularda səlahiyyətli yazdı. Ən yaxşı əsəri, Anabasisdir, Fars Kirinə qardaşını taxtdan qovmağa kömək etməyə çalışan bir Yunan muzdlu ordusunda iştirakından bəhs edir. Ksenofon, filosof Sokratı tərifləyən üç əsər də yazdı: Üzr istəyirik,Simpozium, və Xatirə əşyaları. Həm Ksenofon, həm də Platon Sokratı tanısalar da, onların hesabları çox fərqlidir və hərbi tarixçinin fikirləri ilə şair-filosofun fikirləri arasında maraqlı bir müqayisə təmin edir.

Fəlsəfə

IV əsrin ən böyük uğuru fəlsəfədə idi. Bir çox Yunan filosofu var idi, amma qalanların üstündə üç ad dayanır: Sokrat, Platon və Aristotel. Bu mütəfəkkirlərin Qərb cəmiyyətinə necə böyük təsir göstərdiyini hesablamaq mümkün deyil. Alfred North Whitehead bir dəfə bütün fəlsəfənin Platonun izahatı olduğunu iddia edirdi. Sokrat heç bir şey yazmadı, amma düşüncəsinin (və ya ağlabatan bir təqdimatının) Platonun erkən Sokratik dialoqları tərəfindən verildiyinə inanılır. Aristotel elm adamları və filosoflar arasında praktiki olaraq rəqibsizdir. Onun ilk cümləsi Metafizika oxuyur: “Bütün insanlar təbiətcə bilmək istəyirlər”. Buna görə də ona “bilənlərin atası” deyilir. Orta əsrlər şagirdi Tomas Aquinas onu sadəcə “Fəlsəfə” adlandırdı.

Aristotel Platonun Akademiyasında oxuyurdu və müəllimi kimi dialoqlar və ya söhbətlər yazdığı məlumdur. Bunların heç biri bu gün yoxdur. İndiyə qədər gəlib çatan yazılar, ehtimal ki, Afinadakı Liseyində öz məktəbində oxuduğu mühazirələri əks etdirir. Hətta bu kitablardan da onun maraq dairəsinin çox böyük olduğu aydın görünür. O, bu gün fəlsəfi sayılanlardan başqa məsələləri araşdırdı. Mövcud olan risalələr məntiq, fiziki və bioloji elmlər, etika, siyasət və konstitusiya hökumətini əhatə edir. Haqqında traktatlar da var Ruh və Ritorika. Onun Poetika ədəbiyyat nəzəriyyəsinə çox böyük təsir göstərmiş və 2000 ildən artıqdır ki, faciənin təfsiri kimi xidmət etmişdir. 322 -ci ildə vəfat etməsi ilə, Yunan ədəbiyyatının klassik dövrü sona yaxınlaşdı. Yunanıstanın ardıcıl əsrlərində, eramızdan əvvəl V -IV əsrlərdə ortaya çıxan dahi bir dahi çiçəklənmə bir daha olmamışdı. İndiki oxucular üçün klassik Yunan ədəbiyyatının əla müasir tərcümələri var. Əksəriyyəti cildli nəşrlərdə mövcuddur.

Helenistik dövr

338 -ci ilə qədər Spartadan başqa bütün Yunan şəhər dövlətləri II Filippin Makedoniya tərəfindən fəth edilmişdi. Filipin oğlu Böyük İskəndər atasının fəthlərini xeyli genişləndirdi. Bununla da Helenistik Çağ adlanan şeyi açdı. İskəndərin fəthləri Şərqdə idi və Yunan mədəniyyəti əvvəlcə bu istiqamətə keçdi. Afina, Yunan mədəniyyətinin lideri statusunu itirdi və müvəqqəti olaraq Misir İskəndəriyyə ilə əvəz edildi.

III əsrdən etibarən Misirin şimalındakı İskəndəriyyə şəhəri oldu.Yunan mədəniyyətinin görkəmli mərkəzi. Tezliklə böyük bir yəhudi əhalisini cəlb etdi və bu, qədim dünyada yəhudi təqaüdünün ən böyük mərkəzinə çevrildi. Bundan əlavə, sonradan xristian düşüncəsinin inkişafı üçün əsas bir mərkəz halına gəldi. Kitabxana və məktəbi özündə cəmləşdirən Muzey və ya Muses ziyarətgahı Ptolemey I. tərəfindən təsis edilmişdir. Təşkilat əvvəldən böyük bir beynəlxalq məktəb və kitabxana kimi nəzərdə tutulmuşdu. Nəticədə yarım milyondan çox cilddən ibarət olan kitabxana əsasən yunan dilində idi. Klassik dövrün hər bir Yunan əsəri üçün bir anbar olaraq xidmət etdi.

Helenistik şeir

Daha sonra Yunan poeziyası əsasən eramızdan əvvəl III əsrdə çiçəkləndi. Baş şairlər Teokrit, Callimachus və Rodoslu Apollonius idi. Eramızdan əvvəl 310-250 -ci illərdə yaşamış Teokrit., Roma Virgilinin Ekologiyalarında ustalıqla istifadə etdiyi pastor şeirinin yaradıcısı idi. Kənd təsərrüfatı şeirlərindən Məhsul Evi ən yaxşı əsər hesab olunur. O, həm də ölkədə qurulan mimikalar, poetik pyeslər, kiçik dastanlar və lirik şeirlər yazdı.

Teokritlə eyni vaxtda yaşayan Callimachus, bütün yetkin həyatını kitabxananın kataloqunu tərtib edərək İskəndəriyyədə keçirdi. Onun şeirlərindən yalnız parçalar qalıb. Ən məşhur əsər Aetia (Səbəblər) idi. Dörd kitabda bir elegiya olan şeir, qaranlıq adətlərin, festivalların və adların əfsanəvi mənşəyini izah edir. Onun quruluşu Roma şairi Ovidin yaradıcılığı üçün bir model oldu. Xüsusi günlər üçün elegies arasında ən çox tanınan, sonradan Roma, Catullus tərəfindən uyğunlaşdırılmış bir saray şeiri parçası olan “Berenice Kilidi” dir. Callimachus ayrıca xüsusi günlər üçün qısa şeirlər və ən azı bir şagirdi Apolloniusa qarşı yönəldilmiş “Ibis” adlı bir dastan yazdı.

Rodoslu Apollonius eramızdan əvvəl 295 -ci ildə anadan olub. Ən yaxşı dastanı ilə xatırlanır Argonautica, qızıl keçini axtaran Jason və gəmi yoldaşları haqqında. Apollonius, daha sonra mübahisə etdiyi Callimachusdan təhsil aldı. Təxminən 13 il İskəndəriyyədə kitabxanaçı olaraq da çalışdı. Bundan başqa Argonautica, şəhərlərin qurulması haqqında şeirlər və bir sıra epiqramlar yazdı. Roma şairi Virgilin təsiri güclü idi Arqonavtika “Aeneid” əsərini yazır. Üçüncü əsrin kiçik şairləri arasında Soli və Herodas Aratusu da var. Aratus dördüncü əsrdə yaşamış Cniduslu Eudoxusun ulduzlar haqqında bir risaləsinin poetik bir versiyası olan “Phaenomena” nı yazdı. Herodas Teokriti xatırladan mimikalar yazdı. Onun əsərləri dövrün məşhur əyləncəsinə işarə verir. Mim və pantomima erkən Roma İmperatorluğu dövründə əsas əyləncə növü idi.

Romanın yüksəlişi

Şəhər-dövlətdən imperiyaya keçid fəlsəfəyə böyük təsir göstərərək, siyasi nəzəriyyədən şəxsi etikaya keçərkən, Yunan məktubları həm Vərəsələr (xüsusən Ptolemeylər) dövründə, həm də Roma hakimiyyəti altında inkişaf etməyə davam etdi. Ədəbi və ya ritorik qabiliyyəti olan Romalılar Yunan modellərinə baxdılar və hər növ Yunan ədəbiyyatı həm Yunan dilli insanlar, həm də sonradan Roma müəllifləri tərəfindən oxunmağa və istehsal olunmağa davam etdi. Ədəbi tənqidin bir janr olaraq genişlənməsi, xüsusilə də Demetrius, Pseudo-Longinus və Halicarnassus Dionysiusun nümunə göstərdiyi kimi, bu dövrün diqqətəlayiq bir xüsusiyyəti idi. Chariton tərəfindən yazılan Yunan romanı Callirhoe və Qəhrəman və Leander yalançı Musaeus da ortaya çıxdı. Müxtəlif müəlliflər tərəfindən Koine Yunan dilinin müxtəlif keyfiyyətləri ilə yazılmış Əhdi -Cədid də bu dövrdən qaynaqlanır və bənzərsiz bir ədəbi janr olan İncil və Müqəddəs Pavelin məktublarını ehtiva edir.

Tarixşünaslıq

İskəndərdən sonrakı dövrdə əhəmiyyətli tarixçilər Timaeus, Polybius, Diodorus Siculus, Halicarnassus Dionysius, İskəndəriyyə Appianı, Arrian və Plutarx idi. Onların əhatə etdikləri dövr eramızdan əvvəl IV əsrin sonlarından uzanır. eramızdan əvvəl II əsrə qədər

Timaeus Siciliyada anadan olub, lakin ömrünün çox hissəsini Afinada keçirib. Onun Tarix, itirilmiş olsa da, Polybiusa təsirinə görə əhəmiyyətlidir.38 kitabda Siciliya və İtaliyanın 264 -cü ilə qədər olan tarixini əhatə edir.Polybiusun işinin başlanğıc nöqtəsidir. Timaeus, Olimpiya Oyunlarının dəyərli bir xronoloji araşdırması olan “Olympionikai” ni də yazdı. Polybius təxminən eramızdan əvvəl 200 -cü ildə anadan olub. 168 -ci ildə Romaya girov olaraq gətirildi. Romada general Scipio Aemilianusun dostu oldu. Yəqin ki, Karfagenə qarşı müharibələrdə generalı İspaniya və Şimali Afrikaya müşayiət etdi. 146 -cı ildə Karfagenin məhvində Scipio ilə birlikdə idi. Şöhrətinin dayandığı tarix, beş kitabı müxtəlif alıntılarla birlikdə qorunan 40 kitabdan ibarət idi. Bunlar Romanın dünya gücünə yüksəlməsinin canlı istirahətidir. İtirilmiş kitab, Taktika, hərbi məsələləri əhatə edir.

Diodorus Siculus eramızdan əvvəl I əsrdə yaşamışdır., Julius Sezar və Avqustun dövrü. Ümumbəşəri bir tarix yazdı, Bibliotheca Historica, 40 kitabda. Bunlardan ilk beşlik və 11 -dən 20 -si qalır. İlk iki hissə, erkən Helenistik dövrü əhatə edən tarixi əhatə edir. Üçüncü hissə, hekayəni, Sezarın, indiki Fransadakı Gaul’daki savaşlarının başlanğıcına aparır. Halikarnaslı Dionysius eramızdan əvvəl I əsrin sonlarında yaşamışdır. Onun Roma tarixi, mənşəyindən Birinci Punik Müharibəsinə qədər (264-241 BC)) Roma baxımından yazılmışdır, lakin diqqətlə araşdırılmışdır. O da daxil olmaqla bir sıra başqa risalələr yazmışdır Təqlid haqqında,Qədim natiqlər haqqında şərhlər, və Sözlərin Aranjımanı haqqında.

Appian və Arrian hər ikisi eramızın II əsrində yaşamışlar. Appian Roma və fəthləri haqqında yazdı, Arrian isə Böyük İskəndərin yürüşləri ilə bağlı əsərləri ilə yadda qaldı. Arrian Roma ordusunda xidmət etdi. Bu səbəbdən kitabında İskəndərin həyatının hərbi aspektləri çox diqqət mərkəzindədir. Arrian fəlsəfi bir traktat da yazdı Diatribai, müəllimi Epictetusun təlimlərinə əsaslanır. Mərhum yunan tarixçilərindən müasir oxuculara ən çox tanınan, təxminən 119 -cu ildə vəfat edən Plutarxdır. Onun Paralel Həyatlar böyük Yunan və Roma liderlərinin əsərləri nəşr olunduqdan sonra hər nəsil tərəfindən oxunur. Onun sağ qalan digər əsəri Moraliya, etik, dini, siyasi, fiziki və ədəbi mövzularda yazılar toplusu.

Elm və riyaziyyat

Eramızdan əvvəl 1948 -ci ildə vəfat edən İskəndəriyyə Eratosthenes., astronomiya və coğrafiya mövzusunda yazdı, ancaq əsəri sonrakı ümumiləşdirmələrdən məlumdur. Yerin ətrafını ölçən ilk şəxs hesab olunur. Riyaziyyatçılar Evklid və Arximed tərəfindən yazılanların çoxu qorunub saxlanılmışdır. Evklid özü ilə məşhurdur Elementlər, çoxu sələfi Cniduslu Eudoxusdan götürülmüşdür. The Elementlər həndəsə haqqında bir əsərdir və riyaziyyata davamlı təsir göstərmişdir. Arximeddən bu günə qədər bir çox risalələr gəlib çatmışdır. Onların arasında Dairənin ölçülməsi, dəyərini işlətdiyi pi; Mexanik teoremlərə dair metod, mexanika sahəsindəki işləri haqqında; Qum Hesablayıcısı; və Üzən bədənlər haqqında. Hazırda əsərlərinin bir əlyazması öyrənilir.

Həkim Galen, qədim elm tarixində, eramızdan əvvəl V əsrdə tibbin əsasını qoyan Hippokratdan sonra tibbdə ən önəmli şəxsdir. Galen eramızdan əvvəl II əsrdə yaşamışdır. Anatomiya mövzusunda diqqətli bir şagird idi və əsərləri sonrakı 1400 il ərzində tibbə güclü təsir göstərdi. Eramızın 23 -cü ilində vəfat edən Strabon., coğrafiyaçı və tarixçi idi. Onun Tarixi eskizlər 47 cilddə demək olar ki, hamısı itirilmişdir. Onun Coğrafi eskizlər Avqust dövründə Yunanlılara və Romalılara məlum olan bütün insanları və ölkələri əhatə edən yeganə qədim kitab olaraq qalmaqdadır. II əsrdə yaşamış Pausanias., həm də coğrafiyaşünas idi. Onun Yunanıstanın təsviri indiki qədim xarabalıqlar üçün əvəzolunmaz bələdçidir. Onun kitabı Afinadan başlayaraq Yunanıstan turu şəklindədir. Təsvirlərinin düzgünlüyünü arxeoloji qazıntılar sübut etdi.

Sonrakı nəsillərə ən çox təsir edən Roma dövrünün alimi, şübhəsiz ki, astronom Ptolemey idi. Eramızın II əsrində yaşamışdır.olsa da, onun həyatı haqqında az şey məlumdur. Əsəri başlıqlı olan şah əsəri Riyazi Kolleksiya, adı altında indiyə qədər gəlib çatmışdır Almagest, ərəb astronomları tərəfindən bu adla tərcümə edildiyi kimi. Yer mərkəzli bir kainatın, 1300 ildən çox astronomik düşüncəyə hakim olan bir anlayışın ətraflı təsvirini hazırlayan Ptolemey idi. Ptolemaik kainata baxış, Kopernik, Galileo, Kepler və digər erkən müasir astronomlar onu heliosentrizmlə əvəz edənə qədər davam etdi.

Fəlsəfə

Sonrakı fəlsəfi əsərlər Platon və Aristotelə uyğun gəlmədi. Eramızın 135 -ci ilində vəfat edən Epiktet., Stoiklərin əxlaq fəlsəfəsi ilə əlaqəli idi. Onun təlimlərini tələbəsi Arrian topladı Söhbətlər və Encheiridion (İş Təlimatı). III əsrdə yaşamış Diogenes Laertius yazmışdır Məşhur filosofların həyatları, təlimləri və kəlamları, faydalı bir mənbə kitabıdır. Dövrünün başqa bir böyük filosofu Plotin idi. Platonun fəlsəfəsini Neoplatonizm adlı bir məktəbə çevirdi. Onun Enneads ən azından XVII əsrə qədər Avropa düşüncəsinə geniş təsir göstərmişdir

Miras

Demək olar ki, bütün Qərb ədəbiyyatı Qədim Yunan ədəbiyyatından təsirlənmişdir. Təsiri o qədər geniş yayılmışdır ki, William Shakespeare -dən James Joyce -a qədər demək olar ki, hər bir böyük sənətçi borcludur. Müasir ədəbiyyatdan başqa, onun təsiri başqa yollarla da hiss edilmişdir. Ziqmund Freydin psixoanalizinin əsası Sofokl faciəsinə əsaslanan Oedipus kompleksindən qaynaqlanır.

İstinadlar

• Beye, Charles Rowan. 1987. Qədim Yunan ədəbiyyatı və cəmiyyəti. Ithaca, NY: Cornell Universiteti Nəşriyyatı. ISBN 0801418747.
• Pasxa bayramı, P.E. və B.M.W. Knox (red.). 1985. Klassik Ədəbiyyatın Kembric Tarixi: Yunan ədəbiyyatı: 1 -ci cild. New York: Cambridge University Press. ISBN 0521210429.
• Flacier, Robert. 1964. Yunanıstanın Ədəbiyyat Tarixi. Tərcümə edən Douglas Garman. Çikaqo: Aldine Pub. Co. OCLC 308150
• Gutzwiller, Kathryn. 2007. Yunan ədəbiyyatına bələdçi. Blackwell. ISBN 0631233229.
• Hadas, Musa. 1950. Yunan ədəbiyyatı tarixi. New York, NY: Columbia University Press. OCLC 307596
• Lesky, Albin. 1966. Yunan ədəbiyyatı tarixi. Tərcümə edən: James Willis və Cornelis de Heer. New York: Crowell. OCLC 308152
• Schmidt, Michael. 2004. İlk Şairlər: Qədim Yunan Şairlərinin Həyatı. London: Weidenfeld və Nicolson. ISBN 0297643940.
• Trypanis, CA 1981. Homerdən Seferisə qədər Yunan Şeiri. Çikaqo Universiteti Mətbuatı. ISBN 9780226813165.
• Whitmarsh, Tim. 2004. Qədim Yunan ədəbiyyatı. Cambridge: Polity Press. ISBN 0745627927.

Qədim Yunanıstan mədəniyyəti

Klassik qədim, yaxud antik yunan mədəniyyəti Avropa mədəniyyətinin beşiyi kimi tanınır. Müxtəlif əsrlərdə antik yunan mədəniyyəti Avropa mədəniyyəti üçün dünyagörüşünün əsası, sosioloq və iqtisadçılar üçün qaynaq kimi qalmışdır. Qədim Yunanıstan mədəniyyətinin Qədim Misir mədəniyyətinin təsirlərinə məruz qaldığı düşünülür.

Mündəricat

• 1 Yunan əfsanələri
• 2 Din
• 3 Məktəb və gimnaziyalar
• 4 Teatr
• 5 Memarlıq, heykəltəraşlıq və rəssamlıq
• 6 Elm
• 7 Olimpiya oyunları
• 8 Krit-Miken Mədəniyyəti

Yunan əfsanələri

Qədim yunanlar ölkənin keçmişindən bəhs edən çoxlu əfsanələr və mahnılar yaratmışlar. Bu mahnı və əfsanələrdə uydurmalar olsa da, onlar yunanların məşğuliyyəti, əmək alətləri, hansı ölkələrdə olmaları, dini və s. haqqında məlumat verir.

Alimlər əfsanələrdən tarixi mənbə kimi istifadə edirlər. Yunanlar “Dedal və İkar”, “Tesey”, “Arqonavtlar”, “Herakl”, “Promotey”, “Demetra və Persofena” və s. əfsanələr yaratmışlar. Bu əfsanələrin hər biri yunanların keçmişi, insanları və onların qəhrəmanları haqqında iftixar hissi tərbiyə edirdi.

Yunan əfsanələrindən birinə görə, Troya şahzadəsi Paris ilahə Afroditanın yardımı ilə Sparta padşahının arvadı Yelenanı qaçırır. Padşah bundan qəzəblənir, bütün yunanları müharibəyə çağırır. Yunanların yüzlərlə gəmisi Troyanın yerləşdiyi Kiçik Asiyaya yan alır. Müharibə on il davam edir. Troya müharibəsi e.ə 1200-cü ildə başlanmışdı. Yunanlar Troya müharibəsi haqqında çoxlu əfsanələr yaratmışdılar. Kor şair Homer bu əfsanələr əsasında e.ə. VIII əsrdə “İliada” və “Odisseya” epik poemalarını yaratmış, onlar e.ə. VI əsrdə yazıya alınmışdı. Yunanların adət-ənənələri, etiqadları, həyat tərzi haqqında geniş məlumat verən bu poemaların əhəmiyyəti tarix üçün o qədər böyükdür ki, e.ə. XI-IX əsrlər Homer dövrü adlanır. Yunanıstanın erkən qədim tarixini öyrənmək üçün Homerin poemaları etibarlı mənbə sayılır. Arxeoloji qazıntılar nəticəsində Homerin “İIiada” və “Odisseya” poemalarında təsvir olunmuş hadisələrin tarixən olduğu sübut edilmişdir. Yunanlar Troya şəhərini İlion adlandırırdılar. “İliada” poemasının adı da buradan götürülmüşdür. Poemada göstərilir ki, Troyanın mühasirəsi yunanları tamam yormuşdur.

Yunanların qəhrəmanı Axillesin anası Fetida (su ilahəsi) onun dabanından tutub yeraltı suda çimizdirərmiş. Odur ki, onun bütün bədəni daşbatmaz, dabanı isə zəif imiş. Bu, Axillesin ölümünə səbəb olur. İndi insanın zəif yerini “Axilles dabanı” adlandırırlar. Yunanlı Odissey Troyanı tutmaq üçün taxtadan nəhəng at düzəltdirir və içərisinə yunan döyüşçülərini doldurur. Troyalılar gecə atı şəhərə çəkib aparırlar. Döyüşçülər gecə atdan çıxıb darvazaları açır, yunanlar troyalıları məğlub edirlər. Buradan da “Troya atı” ifadəsi meydana gəlmişdir. Bu isə düşməndən hədiyyə qəbul etməyin təhlükəli olması deməkdir.”Odisseya” poemasında yunanların Troyanın alınmasından sonra Odisseyin başçılığı ilə yunanların vətənə dönmələri və yolda onların başına gələn hadisələr, Odisseyin öz doğma şəhəri İtakaya gəlməsi təsvir edilir. Odissey İtakaya gəlib evində ağalıq edənləri qırır və əvvəlki hakimiyyətini bərpa edir. Hər iki poema böyük ədəbi əsər olmaqla yanaşı zəngin tarixi mənbədir.

Dünyanın başqa xalqları kimi, yunanlar da təbiət hadisələrinin səbəbini bilmir, ondan qorxurdular. Onlar ilahları insan cildində və insanlar kimi təsvir edirdilər. Belə ki, ilahların cinsiyyəti var idi (ilah və ilahələr), onlar insanlar kimi sevir, nifrət edir, inciyir, döyüşür, qorxur, ehtiraslanırdılar. Hətta ilah və ilahələrin arasında insanlarda olduğu kimi iş bölgüsü də var idi. Təbiəti tanrılar və ilahələr idarə edirlər.

Rəvayətə görə, baş tanrı Zevs, Poseydon və Aid dünyanı öz aralarında bölüşdürmüşlər. Zevs yer və göyün, Poseydon dənizin, Aid isə yeraltı padşahlığın tanrısı idi. Zevsin iradəsi ilə şimşək çaxır, yağış yağırdı. Apollon işıq və incəsənət tanrısı idi. Günəş tanrısı Helios qızıl arabası ilə səfərə çıxanda gün başlanır. Münbitlik tanrısı Demetra idi. Onun qızı Persefonanı Aid oğurlayır. Onu anasının yanına buraxmır. Demetra kədərlənir. Hər şey solur, təbiət təravətini itirir. Zevs Aiddən xahiş edir ki, Persefonanı bir neçə ay anasının yanına buraxsın. Qız anasının yanına gələndə yaz gəlir, yeraltı dünyaya gedəndə anası kədərləndiyinə görə qış gəlir. “Demetra və Persefona” əfsanəsi də buradan yaranmışdı.

Yunanlar meşə tanrılarını satirlər, bulaq tanrılarını nimfalar adlandırırdılar. Yunanlarda əkinçilik, maldarlıq, ovçuluq, sənətkarlıq və.s. sahələr yarandıqca onları himayə edən tanrılar da yaradılırdı. Dionis şərabçılıq, Hefest dəmirçilik, Hermes ticarət tanrısı idi. Afina müdriklik və müharibə tanrısı idi.

Yunanlar belə güman edirdilər ki, tanrılar ən yüksək dağ olan Olimpdə yaşayırlar. Onları Olimp tanrıları adlandırırdılar. Prometey insan azadlığı uğrunda mübarizə aparırdı. Tanrılar odun, sənətin sirlərini insanlardan gizlədirdilər. Prometey isə insanlara ağıl, idrak vermiş, insanlara hesab, sənət öyrətmişdir. Zevsin əmri ilə Hefest Prometeyi Qafqaz dağlarında yalçın qayaya zəncirləyir. Zevsin göndərdiyi qartal onun ciyərinin bir hissəsini hər gün qoparır. Hər gün ciyər bərpa olunur. Prometey bu dəhşətə dözür, amma Zevslə barışmır. Buradan da “Prometey” əfsanəsi yaranmışdır.

Məktəb və gimnaziyalar

Yunanlar e.ə. II minillikdə unutduqları öz yazılarına bir daha qayıtmadılar. Onlar e.ə. IX əsrdə finikiyalıların əlifbasına sait səsi bildirən 2 işarə əlavə edib 24hərfdən ibarət yunan əlifbasını tərtib etdilər. Onlar mətni papirus, gil lövhə, üzərinə mum çəkilmiş taxta parçası üzərində stil adlanan metaldan düzəldilmiş ucu şiş çubuqla yazırdılar. Azad yunanların uşaqları 7 yaşından məktəbə gedirdi. Sənətkar və kəndli uşaqları ibtidai məktəbdə, dövlətli uşaqları 18 yaşınadək gimnaziyada oxuyurdu. Onlar Homerin, Hesiodun və başqa yazıçıların əsərlərini əzbər bilirdilər. Şagirdlərə şəkil çəkməyi, rəqs etməyi, mahnı oxumağı və lirada çalmağı, valideynlərinə və yaşlılara ehtiramla yanaşmaq qaydalarını öyrədirdilər. Qızlar və qullar oxumurdular.

Məhz antik Yunanıstanda, onun intellektual mərkəzi olan Afinada filosof Protaqor özünün məşhur “insan hər şeyin meyarıdır” kəlamını bəyan etmişdi. Bu ifadəni mifologiyadan memarlığa, siyasi quruluşdan qədim yunan teatrının nailiyyətlərinə qədər bütün qədim yunan mədəniyyəti üçün düstur hesab etmək olar.

E.ə. VI əsrin sonu V əsrdə Afinada açıq havada tamaşa göstərmək üçün ilk teatrlar tikildi. Yunan sözü olan “teatr” “tamaşa yeri” deməkdir. Xorun çıxış etdiyi yer “orkestra”, aktyorların oynadığı yer “skena” adlanırdı. Qədim Yunanıstanda şərab tanrısı Dionisin şərəfinə təşkil edilmiş bayram, onun barəsində əfsanələrin səhnələşdirilib nümayiş etdirilməsi ilə qədim yunan teatrının əsası qoyuldu. Qədim Yunanıstanda teatra “böyüklər üçün məktəb” deyirdilər.

E.ə. V əsrin sonları — IV əsrdə bütün yunan şəhərlərində açıq havada tamaşa göstərilən teatrlar tikilmişdi.

Yunanıstanda əfsanələr əsasında tragediyalar adlanan pyeslər yarandı. Tragediya “keçi mahnısı” deməkdir. Tragediyada qəhrəmanlar arasında gərgin mübarizə gedir, sonra isə qəhrəmanlar öz ideyaları uğrunda həlak olurlar. Afinada tragediyanın banisi Esxil olmuş, o, “ZəncirIənmiş Prometey” tragediyasını yazmışdır. E.ə. V əsrdə yaşamış Sofokl “Antiqona” faciəsinin müəllifidir. Esxil və Sofokl müdrik dahilər sayılırdı.

Yunanıstanda komediyalar şən, məzəli və gülməli səhnəciklərdən ibarət olurdu. Komediya sözü “şən sakinlər mahnısı” deməkdir. Komediyalar adamları düşünməyə məcbur edirdi. “Quşlar” komediyasını yazmış Aristofan (e.ə. 445-385)çox məşhur idi və “komediyanın atası” sayılırdı.

Memarlıq, heykəltəraşlıq və rəssamlıq

Gözəl insan sima və bədəni klassik qədim yunan incəsənətinin nəinki aparıcı, həm də, demək olar ki, yeganə mövzusu idi. Təbiət isə çox xəsisliklə təsvir olunurdu.

E.ə. V-IV əsrlərdə Yunanıstanda memarlıq, heykəltaraşlıq və rəssamlıq yüksək inkişaf səviyyəsinə çatmışdı. Ölkədə çoxlu ictimai binalar tikilmişdi. Yunanıstanın ən gözəl şəhərlərindən biri Afina idi. Afinanın baş meydanı Aqora (bazar meydanı) idi. Portiklər (kölgəliklər) bir və bir-neçə cərgə sütunlar üzərində tikilirdi və yunanlar bu portiklərin kölgəsində istirahət edirdilər. E.ə. VI-V əsrlərdə Yunanıstanda iki növ sütun var idi. Dori sütunları sanki daş döşəmədən çıxan və yuxarıda adi sal daşla tamamlanan möhtəşəm sütunlar idi. Bəzəkli məbəd tikintisində ionik sütunlarından istifadə olunurdu. Sütunların yuxarısında əyri qoyun buynuzuna bənzər qıvrım naxışlar olurdu. Afinada ən məşhur məbəd Akropol (yuxarı şəhər) idi. Onu Fidi tikmişdi. Akropolda ucaldılan binalar və heykəllər e.ə. V əsrdə yunan incəsənətinin zirvəsi sayılırdı. Akropol mərmər sütunlardan ibarət portiklərlə əhatə olunmuşdu. Burada Afinanın şərəfinə Parfenon məbədi tikilmişdi. Heykəltəraş Fidi Parfenonda Marafon vuruşmasında qənimət kimi əldə edilmiş qızıl və fil sümüyündən ilahə Afinanın 12 m hündürlüyündə heykəlini qoymuşdu. Parfenon qarşısında qurbanlar kəsilirdi. Heykəllərlə bəzədilən xəzinə saxlanılırdı.

Yunanlar heykəlləri ağacdan, tuncdan və mərmərdən canlı və cazibədar düzəldirdilər. Heykəltəraşlar insan bədənini hərəkət vəziyyətində də təsvir etməyi bacarırdılar. Heykəltəraş Miron e.ə. V əsrdə”Diskatan” heykəlini yaratmışdı. Tanrıların, qəhrəmanların və başqalarının heykəlləri düzəldilirdi. Qədim Yunanıstanda vaza rəssamlığı və gil heykəltəraşlığı geniş yayılmışdı.

Qədim yunanlar onlara qədər şərqdə yaranmış elmi mənimsədilər, təbiət üzərində müşahidələr apardılar. Bir çox ölkələrə səyahət etdilər və təbiət haqqında elmi inkişaf etdirdilər. E.ə. VII-VI əsrlərdə Milet şəhəri və Egey dənizinin şərqində yerləşən İoniya vilayətindəki şəhərlər elm mərkəzlərinə çevrildi. İoniya alimləri təbiət hadisələrini izah etməyə, onların səbəblərini öyrənməyə çalışır, dünyanın mənşəyini də izah etməyə cəhd göstərirdilər. Bir qrup alimlər təbiətin başlanğıcını suda, bəziləri havada, torpaqda, digərləri odda görürdülər.

E.ə. V əsrdə yunan elminin mərkəzi Afina idi. Burada Demo krit (e.ə. 460-370) İoniya alimlərinin işini davam etdirdi. O, belə bir fikir söyləmişdir ki, bütün dünya ən xırda zərrəciklərdən atomlardan ibarətdir. Demokrit insanlarda ruhun ölməzliyini inkar edirdi. O, dinin yaranmasının səbəbini insanların təbiət hadisələri qarşısında aciz qalmaları və qorxusu ilə izah edirdi. Demokrit materialist olduğuna görə onu cəzalandırmaq istəyirdilər. Demokritin ardıcılı Hippokrat (e.ə. 460-377) idi. Onun fikrincə, həkim xəstənin bədənində xəstəliyə qarşı müqaviməti artırmalıdır. Onun tibb elminin inkişafında böyük xidməti olmuşdur. Həkimin mənəvi davranış normaları olan “Hippokrat andı”onun adı ilə bağlıdır.

Aristotel (e.ə. 384-322) qeyri-adi biliyə malik alim idi. İsgəndərin müəllimi olmuşdu. Şərqdə Aristotelə Ərəstun deyirlər.O, bütün bilikləri ayrı-ayn sahələrə böldü, elmlərə ad verdi: botanika yunanca “bitki”, fizika-“təbiət”, poIitika-“dövlət” sözlərindən götürülmüşdür. Buna görə də ona birinci müəllim deyirlər. Aristotel hesab edirdi ki, Yer kürə şəklindədir, dünyanın mərkəzində yerləşir, Günəş və ulduzlar isə onun ətrafında fırlanır.

Yunanıstanda tarix elminin əsası e.ə. V əsrdə qoyulmuşdur. Həmin dövrdə yunan tarixçisi Herodot (e.ə. təqribən 490-425) “Tarix” əsərini yazmış, Plateya vuruşmasına qədər olan dövr haqqında məlumat vermişdi. Bu kitab Yunanıstan, Ön Asiya və Misirin, o cümlədən, Azərbaycanın tarixini öyrənmək üçün qiymətli mənbədir. Bu əsərdə İran-yunan müharibəsində iştirak edən bütün xalqlar haqqında tarixi, etnoqrafik materiallar şərh olunmuşdu. Midiya əfsanələrini ilk dəfə Herodot yazıya almışdır. Kitabda Azərbaycan ərazisində yaşayan xalqlar barədə maraqlı faktlar var. Siseron onu “tarixin atası” adlandırmışdı.

Olimpiya oyunları

Əsas məqalə: Qədim Olimpiya oyunları

Olimpiya oyunları Yunanıstandakı Peloponnes vadisindəki Olimpdə keçirilirdi. Yunanlar əsas idman növləri üzrə 4 ildən bir keçirilən olimpiya oyunlarında yarışırdılar. 4 at qoşulmuş arabada yarış daha təhlükəli idi. 12 dəfə dövrə vurmaq lazım gəlirdi. Hakimlər qalibləri zeytun ağacının budaqlarından hörülmüş çələnglə mükafatlandırırdılar. Olimpiya oyunlarında ancaq varlılar iştirak edə bilirdi. Çünki yoxsulların bu yarışa hazırlaşmağa imkanları olmurdu. Qadınlar yarışlarda iştirak edə və onlara baxa bilməzdilər. Olimpiya oyunlarında on minlərlə adam iştirak edirdi. Buraya koloniyalardan da tamaşaçı və iştirakçı gəlirdi. Müharibələr dayandırılır, yarışlar başlanır və beş gün davam edirdi.

Olimpiya yunanlar üçün müqəddəs yer idi. Onun mərkəzində Zevs məbədi, bu məbəddə Zevsin nəhəng heykəli yerləşirdi. Bu heykəl dünyanın 7 möcüzəsindən biri idi. İlk Olimpiya oyunları e.ə. 776-cı ildə keçirilmişdi. Yunanların il hesabı həmin ildən başlanır. Bizans imperatoru I Feodosi Olimpiya oyununu qadağan etdi. Olimpiya oyunlarının keçirilməsi 1896-cı ildə bərpa edildi. İndi hər dörd ildən bir Olimpiya oyunları keçirilir. Oyunların harada keçirilməsindən asılı olmayaraq, onun məşəli Olimpdə günəş şüalarından odlanmış alovla yandırılır.

Yunan mədəniyyətinin müasir dövrümüz üçün misilsiz əhəmiyyəti var. Yunan əlifbası bir çox əlifbalar üçün əsas oldu, onlar elmin inkişafında nailiyyətlər qazandı, onların əsərləri müasir dövrdə əksər xalqların dilinə tərcümə edilmiş, yaratdıqları heykəllər və tikintilər sonrakı dövr üçün nümunə idi. Quldarlıq demokratiyası azad yunanların elm və incəsənətlə məşğul olmasına şərait yaratdı və bu da elmin və incəsənətin tərəqqisinə təkan verdi. Yunanlar ellin mədəniyyətini yaradarkən başqa xalqların da elm və mədəniyyətini mənimsəyirdilər.

Krit-Miken Mədəniyyəti

Öz inkişaf tarixində Qədim Yunan mədəniyyəti bir neçə mərhələdən keçib. Bunlardan birincisi Krit-Miken mədəniyyətidir. Yunan ərazisindəki qədim sivilizasiya tədqiqatçılar tərəfindən Krit-Miken mədəniyyəti adını almışdır. Bu ad Krit adaları və materik Yunanıstanı ərazisindəki Miken şəhəri ilə əlaqədardır.

B.e.ə. III və II minilliklər çərçivəsində Krit həyatı saraylar ətrafında cəmlənmişdi. Arxeoloqlar tərəfindən tapılan bütün saray kompleksləri siyasi, iqtisadi və dini həyatın mahiyyətindən xəbər verir. Belə mərkəzlərdən

dördünün – Knoss, Fest, Malliya, Kato Zakropun adını çəkmək olar. Əvvəllər bunlar müstəqil dövlət olsalar da, sonralar Knossun tabeçiliyi altında birləşdilər. Krit saray kompleksləri içərisində Labirint adlı saray tədqiqatçılar tərəfindən daha dərindən öyrənilmişdir. O, Knoss şəhərində yerləşirdi. Sarayın belə adlandırılması, onun daxilindəki müxtəlif təyinatlı otaqların bir neçə (2-4) səviyyələrdə yerləşdirilməsi ilə bağlı idi.

Simmetriyanın olmaması bütün Krit memarlıq nümunələrində olduğu kimi, bu sarayda da təzahür tapmışdır. Sarayların birinci mərtəbəsində tacqoyma zalı, amfiteatr və digər otaqlar nəzərdə tutulurdu. Daxili pillələr mərtəbələri birləşdirərək böyük eyvanlarla əhatələnirdi. Burada sənətkarlıq emalatxanaları, digər təsərrüfat xarakterli otaqlar yerləşmişdi. Bu cür tikililərdə planlaşdırmanın hər hansı bir sistemini təsəvvür etmək mümkün deyil. Dövrün ən məşhur memarı əfsanəvi Dedal idi.

Knoss sarayı divarları gözəl freskalarla bəzədilirdi. Bu təsvirlər bu gün bizlərə qədim kritlilərin həyat və məişəti, mədəniyyəti, dini mərasimləri haqqında zəngin məlumatlar verir. Freska süjetlərindən belə bir nəticə əldə etmək olar ki, kritlilər təbiətə məftun insanlar idi. Peyzaj rəngkarlığının əsas mövzusunu dəniz, balıq ovu, delfin təsvirləri, kolluq və aslan, öküz, keçi rəsmləri təşkil edir. Bütövlükdə götürdükdə Kritin təsviri sənəti son dərəcə dinamik və rəngarəngdir.

Krit rəssamları insan fiqurlarının təsvirinə Misir kanonları ruhunda yanaşırdılar: insanın ayaq və sifəti yandan, gözləri tamaşaçıya zillənmiş şəkildə təsvir olunurdu. Təbiətin təsviri o qədər realist ruhda idi ki, insan

təsvirləri bu rəsmlərə bütövlük, dolğunluq bəxş edirdi. Krit həyatında din əhəmiyyətli dərəcədə böyük rol oynayırdı. Lakin burada xüsusi məbədlər və kahin kastaları yox idi. Əvvəldən Kritdə çar hakimiyyətinin xüsusi

forması olan teokratiya mühüm yer tuturdu. Bu hakimiyyətdə kübar və ruhani hakimiyyət bir adamın üzərinə düşürdü. Çar sarayı universal funksiyaları yerinə yetirirdi, o eyni zamanda həm dini, inzibati, həm də təsərrüfat mərkəzi idi. B.e.ə. XVI əsr və XV əsrin I yarısında Knoss (və ya Minoy) mədəniyyətinin çiçəklənmə dövrü b.e.ə. XV əsrin axırlarında tənəzzülə uğramağa başlayır. Bu çağlarda Miken (və ya axey) mədəniyyəti çiçəklənməyə başlayır. Kritdə olduğu kimi, Miken mədəniyyətində də əsas mərkəzlər saraylar idi. Bunlardan ən əhəmiyyətlilərini arxeoloqlar Miken, Tirinfe, Pilos, Afinada tapmışlar. Krit saraylarından fərqli olaraq Miken tikililərində simmetriya, otaq və zalların yerləşdirilməsinin dəqiq sistemi mövcud idi. Tikilidə mərkəzi hissəni Meqaron – iri mərkəzi zal tuturdu. Bütün axey sarayları möhkəm bərkidilərək, əsil qüllələri xatırladırdı. Məsələn, Tirinfe şəhərindəki sarayın xarici divarlarının hər biri 12 tondan ibarət iri əhəng daşlarından tikilir, divarın eni 4,5 m, hündürlüyü 7,5 m olurdu. Sonralar burada yaşayan yunanlar möhtəşəmliyinə görə bu tikililəri sikloplar adlandırırdılar. Axey saraylarının divarları da freskalarla bəzədilirdi. Lakin bunlarda döyüş səhnələrinin təsvirləri başlıca yer tuturdu. Rəsmlər aslanların ov edilməsi, atları yəhərləyən döyüşçülərin təsvirlərini də əks etdirirdi. Mikenlilər təsviri sənətdə kompozisiyalarda statikliyin nümayişinə başlıca yer verirdilər. Kritin yerini tutan Miken mədəniyyəti öz təsirini Egey ərazisinin hüdudlarından uzaqlarda da göstərə bilmişdir. Onun izlərini Kiçik Asiya, Kipr, İtaliya, hətta Misirdə də tapmaq mümkündür. [1]

1. ↑ Mədəniyyət Tarixi Və Nəzəriyyəsi. Bakı-2010

Avqust 03, 2021
Ən son məqalələr

Hırka-i Səadət

Hıçqırıq

Həcm

Həcc

Həcc surəsi

Həcc ziyarəti (film, 1991)

Həcdə izdiham faciəsi (1990)

Həcv

Həcər

Həcər (xalq qəhrəmanı)

Ən çox oxunan

Çittaqonq dağ rayonu

Çiuaua

Çiuaua (səhra)

Çivetel Eciofor

Çivi

qədim, yunanıstan, mədəniyyəti, klassik, qədim, yaxud, antik, yunan, mədəniyyəti, avropa, mədəniyyətinin, beşiyi, kimi, tanınır, müxtəlif, əsrlərdə, antik, yunan, mədəniyyəti, avropa, mədəniyyəti, üçün, dünyagörüşünün, əsası, sosioloq, iqtisadçılar, üçün, qayn. Klassik qedim yaxud antik yunan medeniyyeti Avropa medeniyyetinin besiyi kimi taninir Muxtelif esrlerde antik yunan medeniyyeti Avropa medeniyyeti ucun dunyagorusunun esasi sosioloq ve iqtisadcilar ucun qaynaq kimi qalmisdir Qedim Yunanistan medeniyyetinin Qedim Misir medeniyyetinin tesirlerine meruz qaldigi dusunulur Mundericat 1 Yunan efsaneleri 2 Din 3 Mekteb ve gimnaziyalar 4 Teatr 5 Memarliq heykelterasliq ve ressamliq 6 Elm 7 Olimpiya oyunlari 8 Krit Miken MedeniyyetiYunan efsaneleri RedakteQedim yunanlar olkenin kecmisinden behs eden coxlu efsaneler ve mahnilar yaratmislar Bu mahni ve efsanelerde uydurmalar olsa da onlar yunanlarin mesguliyyeti emek aletleri hansi olkelerde olmalari dini ve s haqqinda melumat verir Alimler efsanelerden tarixi menbe kimi istifade edirler Yunanlar Dedal ve Ikar Tesey Arqonavtlar Herakl Promotey Demetra ve Persofena ve s efsaneler yaratmislar Bu efsanelerin her biri yunanlarin kecmisi insanlari ve onlarin qehremanlari haqqinda iftixar hissi terbiye edirdi Yunan efsanelerinden birine gore Troya sahzadesi Paris ilahe Afroditanin yardimi ile Sparta padsahinin arvadi Yelenani qacirir Padsah bundan qezeblenir butun yunanlari muharibeye cagirir Yunanlarin yuzlerle gemisi Troyanin yerlesdiyi Kicik Asiyaya yan alir Muharibe on il davam edir Troya muharibesi e e 1200 cu ilde baslanmisdi Yunanlar Troya muharibesi haqqinda coxlu efsaneler yaratmisdilar Kor sair Homer bu efsaneler esasinda e e VIII esrde Iliada ve Odisseya epik poemalarini yaratmis onlar e e VI esrde yaziya alinmisdi Yunanlarin adet eneneleri etiqadlari heyat terzi haqqinda genis melumat veren bu poemalarin ehemiyyeti tarix ucun o qeder boyukdur ki e e XI IX esrler Homer dovru adlanir Yunanistanin erken qedim tarixini oyrenmek ucun Homerin poemalari etibarli menbe sayilir Arxeoloji qazintilar neticesinde Homerin IIiada ve Odisseya poemalarinda tesvir olunmus hadiselerin tarixen oldugu subut edilmisdir Yunanlar Troya seherini Ilion adlandirirdilar Iliada poemasinin adi da buradan goturulmusdur Poemada gosterilir ki Troyanin muhasiresi yunanlari tamam yormusdur Yunanlarin qehremani Axillesin anasi Fetida su ilahesi onun dabanindan tutub yeralti suda cimizdirermis Odur ki onun butun bedeni dasbatmaz dabani ise zeif imis Bu Axillesin olumune sebeb olur Indi insanin zeif yerini Axilles dabani adlandirirlar Yunanli Odissey Troyani tutmaq ucun taxtadan neheng at duzeltdirir ve icerisine yunan doyusculerini doldurur Troyalilar gece ati sehere cekib aparirlar Doyusculer gece atdan cixib darvazalari acir yunanlar troyalilari meglub edirler Buradan da Troya ati ifadesi meydana gelmisdir Bu ise dusmenden hediyye qebul etmeyin tehlukeli olmasi demekdir Odisseya poemasinda yunanlarin Troyanin alinmasindan sonra Odisseyin basciligi ile yunanlarin vetene donmeleri ve yolda onlarin basina gelen hadiseler Odisseyin oz dogma seheri Itakaya gelmesi tesvir edilir Odissey Itakaya gelib evinde agaliq edenleri qirir ve evvelki hakimiyyetini berpa edir Her iki poema boyuk edebi eser olmaqla yanasi zengin tarixi menbedir Din RedakteDunyanin basqa xalqlari kimi yunanlar da tebiet hadiselerinin sebebini bilmir ondan qorxurdular Onlar ilahlari insan cildinde ve insanlar kimi tesvir edirdiler Bele ki ilahlarin cinsiyyeti var idi ilah ve ilaheler onlar insanlar kimi sevir nifret edir inciyir doyusur qorxur ehtiraslanirdilar Hetta ilah ve ilahelerin arasinda insanlarda oldugu kimi is bolgusu de var idi Tebieti tanrilar ve ilaheler idare edirler Revayete gore bas tanri Zevs Poseydon ve Aid dunyani oz aralarinda bolusdurmusler Zevs yer ve goyun Poseydon denizin Aid ise yeralti padsahligin tanrisi idi Zevsin iradesi ile simsek caxir yagis yagirdi Apollon isiq ve incesenet tanrisi idi Gunes tanrisi Helios qizil arabasi ile sefere cixanda gun baslanir Munbitlik tanrisi Demetra idi Onun qizi Persefonani Aid ogurlayir Onu anasinin yanina buraxmir Demetra kederlenir Her sey solur tebiet teravetini itirir Zevs Aidden xahis edir ki Persefonani bir nece ay anasinin yanina buraxsin Qiz anasinin yanina gelende yaz gelir yeralti dunyaya gedende anasi kederlendiyine gore qis gelir Demetra ve Persefona efsanesi de buradan yaranmisdi Yunanlar mese tanrilarini satirler bulaq tanrilarini nimfalar adlandirirdilar Yunanlarda ekincilik maldarliq ovculuq senetkarliq ve s saheler yarandiqca onlari himaye eden tanrilar da yaradilirdi Dionis serabciliq Hefest demircilik Hermes ticaret tanrisi idi Afina mudriklik ve muharibe tanrisi idi Yunanlar bele guman edirdiler ki tanrilar en yuksek dag olan Olimpde yasayirlar Onlari Olimp tanrilari adlandirirdilar Prometey insan azadligi ugrunda mubarize aparirdi Tanrilar odun senetin sirlerini insanlardan gizledirdiler Prometey ise insanlara agil idrak vermis insanlara hesab senet oyretmisdir Zevsin emri ile Hefest Prometeyi Qafqaz daglarinda yalcin qayaya zencirleyir Zevsin gonderdiyi qartal onun ciyerinin bir hissesini her gun qoparir Her gun ciyer berpa olunur Prometey bu dehsete dozur amma Zevsle barismir Buradan da Prometey efsanesi yaranmisdir Mekteb ve gimnaziyalar RedakteYunanlar e e II minillikde unutduqlari oz yazilarina bir daha qayitmadilar Onlar e e IX esrde finikiyalilarin elifbasina sait sesi bildiren 2 isare elave edib 24herfden ibaret yunan elifbasini tertib etdiler Onlar metni papirus gil lovhe uzerine mum cekilmis taxta parcasi uzerinde stil adlanan metaldan duzeldilmis ucu sis cubuqla yazirdilar Azad yunanlarin usaqlari 7 yasindan mektebe gedirdi Senetkar ve kendli usaqlari ibtidai mektebde dovletli usaqlari 18 yasinadek gimnaziyada oxuyurdu Onlar Homerin Hesiodun ve basqa yazicilarin eserlerini ezber bilirdiler Sagirdlere sekil cekmeyi reqs etmeyi mahni oxumagi ve lirada calmagi valideynlerine ve yaslilara ehtiramla yanasmaq qaydalarini oyredirdiler Qizlar ve qullar oxumurdular Teatr RedakteMehz antik Yunanistanda onun intellektual merkezi olan Afinada filosof Protaqor ozunun meshur insan her seyin meyaridir kelamini beyan etmisdi Bu ifadeni mifologiyadan memarliga siyasi qurulusdan qedim yunan teatrinin nailiyyetlerine qeder butun qedim yunan medeniyyeti ucun dustur hesab etmek olar E e VI esrin sonu V esrde Afinada aciq havada tamasa gostermek ucun ilk teatrlar tikildi Yunan sozu olan teatr tamasa yeri demekdir Xorun cixis etdiyi yer orkestra aktyorlarin oynadigi yer skena adlanirdi Qedim Yunanistanda serab tanrisi Dionisin serefine teskil edilmis bayram onun baresinde efsanelerin sehnelesdirilib numayis etdirilmesi ile qedim yunan teatrinin esasi qoyuldu Qedim Yunanistanda teatra boyukler ucun mekteb deyirdiler E e V esrin sonlari IV esrde butun yunan seherlerinde aciq havada tamasa gosterilen teatrlar tikilmisdi Yunanistanda efsaneler esasinda tragediyalar adlanan pyesler yarandi Tragediya keci mahnisi demekdir Tragediyada qehremanlar arasinda gergin mubarize gedir sonra ise qehremanlar oz ideyalari ugrunda helak olurlar Afinada tragediyanin banisi Esxil olmus o ZencirIenmis Prometey tragediyasini yazmisdir E e V esrde yasamis Sofokl Antiqona faciesinin muellifidir Esxil ve Sofokl mudrik dahiler sayilirdi Yunanistanda komediyalar sen mezeli ve gulmeli sehneciklerden ibaret olurdu Komediya sozu sen sakinler mahnisi demekdir Komediyalar adamlari dusunmeye mecbur edirdi Quslar komediyasini yazmis Aristofan e e 445 385 cox meshur idi ve komediyanin atasi sayilirdi Memarliq heykelterasliq ve ressamliq RedakteGozel insan sima ve bedeni klassik qedim yunan incesenetinin neinki aparici hem de demek olar ki yegane movzusu idi Tebiet ise cox xesislikle tesvir olunurdu E e V IV esrlerde Yunanistanda memarliq heykeltarasliq ve ressamliq yuksek inkisaf seviyyesine catmisdi Olkede coxlu ictimai binalar tikilmisdi Yunanistanin en gozel seherlerinden biri Afina idi Afinanin bas meydani Aqora bazar meydani idi Portikler kolgelikler bir ve bir nece cerge sutunlar uzerinde tikilirdi ve yunanlar bu portiklerin kolgesinde istirahet edirdiler E e VI V esrlerde Yunanistanda iki nov sutun var idi Dori sutunlari sanki das dosemeden cixan ve yuxarida adi sal dasla tamamlanan mohtesem sutunlar idi Bezekli mebed tikintisinde ionik sutunlarindan istifade olunurdu Sutunlarin yuxarisinda eyri qoyun buynuzuna benzer qivrim naxislar olurdu Afinada en meshur mebed Akropol yuxari seher idi Onu Fidi tikmisdi Akropolda ucaldilan binalar ve heykeller e e V esrde yunan incesenetinin zirvesi sayilirdi Akropol mermer sutunlardan ibaret portiklerle ehate olunmusdu Burada Afinanin serefine Parfenon mebedi tikilmisdi Heykelteras Fidi Parfenonda Marafon vurusmasinda qenimet kimi elde edilmis qizil ve fil sumuyunden ilahe Afinanin 12 m hundurluyunde heykelini qoymusdu Parfenon qarsisinda qurbanlar kesilirdi Heykellerle bezedilen xezine saxlanilirdi Yunanlar heykelleri agacdan tuncdan ve mermerden canli ve cazibedar duzeldirdiler Heykelteraslar insan bedenini hereket veziyyetinde de tesvir etmeyi bacarirdilar Heykelteras Miron e e V esrde Diskatan heykelini yaratmisdi Tanrilarin qehremanlarin ve basqalarinin heykelleri duzeldilirdi Qedim Yunanistanda vaza ressamligi ve gil heykelterasligi genis yayilmisdi Elm RedakteQedim yunanlar onlara qeder serqde yaranmis elmi menimsediler tebiet uzerinde musahideler apardilar Bir cox olkelere seyahet etdiler ve tebiet haqqinda elmi inkisaf etdirdiler E e VII VI esrlerde Milet seheri ve Egey denizinin serqinde yerlesen Ioniya vilayetindeki seherler elm merkezlerine cevrildi Ioniya alimleri tebiet hadiselerini izah etmeye onlarin sebeblerini oyrenmeye calisir dunyanin menseyini de izah etmeye cehd gosterirdiler Bir qrup alimler tebietin baslangicini suda bezileri havada torpaqda digerleri odda gorurduler E e V esrde yunan elminin merkezi Afina idi Burada Demo krit e e 460 370 Ioniya alimlerinin isini davam etdirdi O bele bir fikir soylemisdir ki butun dunya en xirda zerreciklerden atomlardan ibaretdir Demokrit insanlarda ruhun olmezliyini inkar edirdi O dinin yaranmasinin sebebini insanlarin tebiet hadiseleri qarsisinda aciz qalmalari ve qorxusu ile izah edirdi Demokrit materialist olduguna gore onu cezalandirmaq isteyirdiler Demokritin ardicili Hippokrat e e 460 377 idi Onun fikrince hekim xestenin bedeninde xesteliye qarsi muqavimeti artirmalidir Onun tibb elminin inkisafinda boyuk xidmeti olmusdur Hekimin menevi davranis normalari olan Hippokrat andi onun adi ile baglidir Aristotel e e 384 322 qeyri adi biliye malik alim idi Isgenderin muellimi olmusdu Serqde Aristotele Erestun deyirler O butun bilikleri ayri ayn sahelere boldu elmlere ad verdi botanika yunanca bitki fizika tebiet poIitika dovlet sozlerinden goturulmusdur Buna gore de ona birinci muellim deyirler Aristotel hesab edirdi ki Yer kure seklindedir dunyanin merkezinde yerlesir Gunes ve ulduzlar ise onun etrafinda firlanir Yunanistanda tarix elminin esasi e e V esrde qoyulmusdur Hemin dovrde yunan tarixcisi Herodot e e teqriben 490 425 Tarix eserini yazmis Plateya vurusmasina qeder olan dovr haqqinda melumat vermisdi Bu kitab Yunanistan On Asiya ve Misirin o cumleden Azerbaycanin tarixini oyrenmek ucun qiymetli menbedir Bu eserde Iran yunan muharibesinde istirak eden butun xalqlar haqqinda tarixi etnoqrafik materiallar serh olunmusdu Midiya efsanelerini ilk defe Herodot yaziya almisdir Kitabda Azerbaycan erazisinde yasayan xalqlar barede maraqli faktlar var Siseron onu tarixin atasi adlandirmisdi Olimpiya oyunlari Redakte Esas meqale Qedim Olimpiya oyunlariOlimpiya oyunlari Yunanistandaki Peloponnes vadisindeki Olimpde kecirilirdi Yunanlar esas idman novleri uzre 4 ilden bir kecirilen olimpiya oyunlarinda yarisirdilar 4 at qosulmus arabada yaris daha tehlukeli idi 12 defe dovre vurmaq lazim gelirdi Hakimler qalibleri zeytun agacinin budaqlarindan horulmus celengle mukafatlandirirdilar Olimpiya oyunlarinda ancaq varlilar istirak ede bilirdi Cunki yoxsullarin bu yarisa hazirlasmaga imkanlari olmurdu Qadinlar yarislarda istirak ede ve onlara baxa bilmezdiler Olimpiya oyunlarinda on minlerle adam istirak edirdi Buraya koloniyalardan da tamasaci ve istirakci gelirdi Muharibeler dayandirilir yarislar baslanir ve bes gun davam edirdi Olimpiya yunanlar ucun muqeddes yer idi Onun merkezinde Zevs mebedi bu mebedde Zevsin neheng heykeli yerlesirdi Bu heykel dunyanin 7 mocuzesinden biri idi Ilk Olimpiya oyunlari e e 776 ci ilde kecirilmisdi Yunanlarin il hesabi hemin ilden baslanir Bizans imperatoru I Feodosi Olimpiya oyununu qadagan etdi Olimpiya oyunlarinin kecirilmesi 1896 ci ilde berpa edildi Indi her dord ilden bir Olimpiya oyunlari kecirilir Oyunlarin harada kecirilmesinden asili olmayaraq onun meseli Olimpde gunes sualarindan odlanmis alovla yandirilir Yunan medeniyyetinin muasir dovrumuz ucun misilsiz ehemiyyeti var Yunan elifbasi bir cox elifbalar ucun esas oldu onlar elmin inkisafinda nailiyyetler qazandi onlarin eserleri muasir dovrde ekser xalqlarin diline tercume edilmis yaratdiqlari heykeller ve tikintiler sonraki dovr ucun numune idi Quldarliq demokratiyasi azad yunanlarin elm ve incesenetle mesgul olmasina serait yaratdi ve bu da elmin ve incesenetin tereqqisine tekan verdi Yunanlar ellin medeniyyetini yaradarken basqa xalqlarin da elm ve medeniyyetini menimseyirdiler Krit Miken Medeniyyeti RedakteOz inkisaf tarixinde Qedim Yunan medeniyyeti bir nece merheleden kecib Bunlardan birincisi Krit Miken medeniyyetidir Yunan erazisindeki qedim sivilizasiya tedqiqatcilar terefinden Krit Miken medeniyyeti adini almisdir Bu ad Krit adalari ve materik Yunanistani erazisindeki Miken seheri ile elaqedardir B e e III ve II minillikler cercivesinde Krit heyati saraylar etrafinda cemlenmisdi Arxeoloqlar terefinden tapilan butun saray kompleksleri siyasi iqtisadi ve dini heyatin mahiyyetinden xeber verir Bele merkezlerdendordunun Knoss Fest Malliya Kato Zakropun adini cekmek olar Evveller bunlar musteqil dovlet olsalar da sonralar Knossun tabeciliyi altinda birlesdiler Krit saray kompleksleri icerisinde Labirint adli saray tedqiqatcilar terefinden daha derinden oyrenilmisdir O Knoss seherinde yerlesirdi Sarayin bele adlandirilmasi onun daxilindeki muxtelif teyinatli otaqlarin bir nece 2 4 seviyyelerde yerlesdirilmesi ile bagli idi Simmetriyanin olmamasi butun Krit memarliq numunelerinde oldugu kimi bu sarayda da tezahur tapmisdir Saraylarin birinci mertebesinde tacqoyma zali amfiteatr ve diger otaqlar nezerde tutulurdu Daxili pilleler mertebeleri birlesdirerek boyuk eyvanlarla ehatelenirdi Burada senetkarliq emalatxanalari diger teserrufat xarakterli otaqlar yerlesmisdi Bu cur tikililerde planlasdirmanin her hansi bir sistemini tesevvur etmek mumkun deyil Dovrun en meshur memari efsanevi Dedal idi Knoss sarayi divarlari gozel freskalarla bezedilirdi Bu tesvirler bu gun bizlere qedim kritlilerin heyat ve meiseti medeniyyeti dini merasimleri haqqinda zengin melumatlar verir Freska sujetlerinden bele bir netice elde etmek olar ki kritliler tebiete meftun insanlar idi Peyzaj rengkarliginin esas movzusunu deniz baliq ovu delfin tesvirleri kolluq ve aslan okuz keci resmleri teskil edir Butovlukde goturdukde Kritin tesviri seneti son derece dinamik ve rengarengdir Krit ressamlari insan fiqurlarinin tesvirine Misir kanonlari ruhunda yanasirdilar insanin ayaq ve sifeti yandan gozleri tamasaciya zillenmis sekilde tesvir olunurdu Tebietin tesviri o qeder realist ruhda idi ki insantesvirleri bu resmlere butovluk dolgunluq bexs edirdi Krit heyatinda din ehemiyyetli derecede boyuk rol oynayirdi Lakin burada xususi mebedler ve kahin kastalari yox idi Evvelden Kritde car hakimiyyetinin xususiformasi olan teokratiya muhum yer tuturdu Bu hakimiyyetde kubar ve ruhani hakimiyyet bir adamin uzerine dusurdu Car sarayi universal funksiyalari yerine yetirirdi o eyni zamanda hem dini inzibati hem de teserrufat merkezi idi B e e XVI esr ve XV esrin I yarisinda Knoss ve ya Minoy medeniyyetinin ciceklenme dovru b e e XV esrin axirlarinda tenezzule ugramaga baslayir Bu caglarda Miken ve ya axey medeniyyeti ciceklenmeye baslayir Kritde oldugu kimi Miken medeniyyetinde de esas merkezler saraylar idi Bunlardan en ehemiyyetlilerini arxeoloqlar Miken Tirinfe Pilos Afinada tapmislar Krit saraylarindan ferqli olaraq Miken tikililerinde simmetriya otaq ve zallarin yerlesdirilmesinin deqiq sistemi movcud idi Tikilide merkezi hisseni Meqaron iri merkezi zal tuturdu Butun axey saraylari mohkem berkidilerek esil qulleleri xatirladirdi Meselen Tirinfe seherindeki sarayin xarici divarlarinin her biri 12 tondan ibaret iri eheng daslarindan tikilir divarin eni 4 5 m hundurluyu 7 5 m olurdu Sonralar burada yasayan yunanlar mohtesemliyine gore bu tikilileri sikloplar adlandirirdilar Axey saraylarinin divarlari da freskalarla bezedilirdi Lakin bunlarda doyus sehnelerinin tesvirleri baslica yer tuturdu Resmler aslanlarin ov edilmesi atlari yeherleyen doyusculerin tesvirlerini de eks etdirirdi Mikenliler tesviri senetde kompozisiyalarda statikliyin numayisine baslica yer verirdiler Kritin yerini tutan Miken medeniyyeti oz tesirini Egey erazisinin hududlarindan uzaqlarda da gostere bilmisdir Onun izlerini Kicik Asiya Kipr Italiya hetta Misirde de tapmaq mumkundur 1 Medeniyyet Tarixi Ve Nezeriyyesi Baki 2010Menbe https az wikipedia org w index php title Qedim Yunanistan medeniyyeti amp oldid 5947324, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.

Yunanıstan mədəniyyəti

Qədim Yunan mədəniyyətinə tədqiqatçılar xüsusi əhəmiyyət verirlər, bunun öz izahı var. Belə ki, Qədim Yunanıstanda yaranan mədəniyyət müasir dövrün sivilizasiyasının təməli olmuşdu. Bu dövrdə yaranmış və inkişaf etmiş bir sıra elmlər: riyaziyyat, hücum, təbiətşünaslıq, astronomiya və s.müasir elmdə çox hallarda ehkama çevrilmişdi. Qədim Yunan mədəniyyəti dünya sivilizasiyasının inkişafında güclü təsir göstərmişdir.
Qədim Şərq mədəniyyətləri – Mesopotamiya, Fələstin, Finikiya, Suriya, Hettlər, Elam, İran ilk sivilizasiyalarının təməlini qoymuş, sonralar sönməyə başlayaraq b.e.ə.I minillikdə zəngin Şərq mədəniyyətinin davamı Aralıq dənizinin ərazilərində yerləşən regionlarında davam etmişdi. Qeyd olunan regionda b.e.ə.VII əsrdən başlayaraq Yunanıstan mədəniyyət mərkəzinə çevrilmişdi. Yunanıstan qədim dövrlərdə yaranmış sivilizasiyalarının bir növ varisi olmuş, sonralar onu daha da zənginləşdirmişdi. Qədim yunan mədəniyyətinin yaranmasına Krit-Miken, Finikiyalılar, Misir, İran sivilizasiyalarının böyük tövhəsi olmuşdu.

Qədim Yunanıstan (Qədim Ellada) tarixi şərti olaraq doqquz inkişaf mərhələlərinə bölünür:
1)Paleolit dövrü
2)Neolit dövrü
3)İlk və orta tunc dövrü
4)Tunc dövrünün son mərhələsi
5)Dəmir dövrü
6)Polis quruluşunun yaranması və inkişafı
7)Quldarlıq quruluşunun klassik dövrü
8)Ellinizm inkişafı və möhkəmlənməsi
9)Ellenizm dövlətlərinin tənəzzülü, Roma tərəfindən Yunanıstanın işğal edilməsi.

Qədim Yunanıstan mədəniyyətinin keçdiyi tarixi yol adətən Krit-Miken dövründən başlanır. Egey mədəniyyəti – Qədim Yunanıstanda tunc dövrünə 9 e.ə.təqribən 28-12-ci əsrlər) aid arxeoloji mədəniyyətin şərti adı. Krit-Mikenin yüzlərlə abidəsi tədqiq olunmuşdur. Krit-Miken mədəniyyətinə aid Minoy mədəniyyəti (e.ə.təqribən 3-2-ci minilliklər) mərkəzi Knos olan Krit dövlətində yaranmışdı. Knosda saray qalıqları, sərdabalar, miss və tuncdan əmək aləti, silahlar və s. aşkar edilmişdir. Kritdə piktoqrafik yazı sistemi yayılmışdır. Balkan yarımadasında Minoy mədəniyyəti ilə eyni dövrdə yaranan Ellada mədəniyyəti də Krit-Miken mədəniyyətinə aiddir. Ellada mədəniyyətinin son mərhələsi Mikena mədəniyyəti ilə səciyyələnir. Mikenada müdafiə tikililəri, saraylar, hökmdar sərdabası, ticarət-sənətkarlıq məhəllələrinin qalıqları aşkar edilmişdir. Kiklad mədəniyyəti (Mərkəzi Melos) e.ə.təqribən 1400 ildən sonra Minoya və Ellada mədəniyyətinin təsirinə məruz qaldı. Avroa ərazisində Krit-Miken mədniyyət dövründə ilk dəfə sinifli cəmiyyət və dövlət, yazı yaranmış, memarlıq, heykəltəraşlıq və s.yüksək inkişaf etmişdi.
Knoss sarayı divarları gözəl freskalarla bəzədilirdi. Bu təsvirlər bu gün bizlərə qədim Kritlilərin həyat və məişəti, mədəniyyəti, dini mərasimləri haqqında zəngin məlumatlar verir. Krit rəssamları insan fiqurlarının təsirinə Misir Kanonları ruhunda yanaşırdılar. Təbiətin təsviri o qədər realist ruhda idi ki, insan təsvirləri bu rəsmlərə bütövlük, dolğunluq bəxş edirdi. Krit həyatında din əhəmiyyətli dərəcədə böyük rol oynayırdı. Lakin bura da xüsusi məbədlər və kahin kastaları yox idi. Əvvəlcədən Kritdə çar hakimiyyətinin xüsusi forması olan teokratiya mühüm yer tuturdu. Bu hakimiyyətdə kübar və ruhuani hakimiyyət bir adamın üzərinə düşürdü. Çar sarayı universal funksiyaları yerinə yetirirdi, o eyni zamanda həm dini, inzibati, həm də təsərrüfat mərkəzi idi. B.e.ə.XVI əs rvə XV əsrin I yarısında Knoss mədəniyyətinin çiçəklənmə dövrü b.e.ə.XV əsrin axırlarında tənəzzülə uğramağa başlayır. Vulkan püskürməsi nəticəsində şəhər yerlə-yeksan olmuşdu. Krit mədəniyyət mərkəzindən Yunanıstanın əyalətinə çiçəklənməyə başlayır. Kritdə olduğu kimi, Miken mədəniyyətində də əsas mərkəzlər saraylar idi. Bunlardan Ən əhəmiyyətlilərini arxeoloqlar Miken, Tirinfe, Pilos, Afinada tapmışlar. Kritin yerini tutan Miken mədəniyyəti öz təsirini Egey ərazisinin hüdudlarından uzuaqlarda da göstərə bilmişdir. Onun izlərini Kiçik Asiya, Kipr, İtaliya, Hətti Misirdə də tapmaq mümkündür. Mikenlilərin dominantlığına b.e.ə.XII əsrdə bir çox xalqları, o cümlədən dorilərin burada gəlməsi son qoyuda. Bununla əlaqədar, Miken mədniyyətinin bir çox mərkəzləri barbarlar tərəfinən zəbt olundu. İqtisadi resurslarla zəngin, yüksək mədəniyyət, yaxşı hazırlanmış hərbi maşina xas axey dövlətlərinə vəhşilər qarşısında möhkəm dayanmaq nəsib olmadı. Hər şeydən əvvəl, buna başlıca səbəb bu dövlətlərin daxili zəifliyini, xalqın narazılığı, çoxsaylı hərbi münaqişə və müharibələrdə maddi və sinsani resurslarının əldən getməsi idi. Ona görə, kiçik bir daxili təkan dövlətin dağılmasına zəmin yaradırdı. Miken mədəniyyəti bizim e.ə.XII əsrin sonralarına qədər inkişafı etmiş, sonralar isə əldə olunmuş zəngin Miken mədəniyyəti o biri xalqların sivilizasiyalarına daxil olmuşdu.

B.e.ə.XI-IX əsrlərin Qədim Yunan mədəniyyəti Homer dövrü adlanır. Homerin məşhur “İliada” və “Odisseya” əsərləri ilə dünya ədəbiyyatı siyahısına töhfə bəxş etmişdir. Bu dövrün mədəniyyətinin inkişafının əsas meyarı yunanların təsərrüfat həyatında ümumi-xüsusi münasibətlərin təsdiqlənməsi hadisəsi oldu. Bu özlüyündə siniflərin təşəkkülünə zəmin yaratdı və cəmiyyətin sosial strukturunu müəyyənləşdirdi. Yeni ictimai şərait insanın dünya, həyat haqqında təsəvvürlərini dəyişdi ki, bu da, xüsusilə, bədii praktikada, yeni sənətdə özünü daha bariz şəkildə təzahür etdirdi.
Mifologiya yunan bədii mədəniyyətində nağıl-dini çərtilik gətirməklə, həyatın bədii tərzdə dərki üçün əhəmiyyətli rol oynamışdı. Həyat yeni tərzdə – allah və mələklərlə təzahür tapır. Qədim yunanların şüurunda Olimp allaşları insana xas hisslərə, əməllərə malik olmaqla zadəgan-aristokratlar, rəhbər, hakim və çarlar idi. Bunlar hər bir möcuzəni , sehri həyata keçirən obrazlar idi.
Homer dövrünün bədii mədəniyyətindəki bəzi xüsusiyyətlər, əvvəlki tarixi dövrlərin mədəniyyət və incəsənətindən qalsa da, əvvəllərə bənzəməyən, keyfiyyətcə yeni bir mədəniyyət yaranırdı. Homer dövründə yunanlar öz allahlarına müqəddəs mağara, düzənliklərdə etiqad edirdilər. Həmin dövrün memarlıq sənəti haqqındakı təsəvvürlər tikililərin qalmış bünövrələri. Keramik vaza və qablar üzərindəki taxta saray və məbədlərin təsvirləridir.
Yunan mədəniyyətində Homer dövrünün sonlarına yaxın sənətin spesifik, səciyyəvi, təkrarolunmaz xüsusiyyətləri, təzahür tapmata başlayır ki, bunlardan ilk növbədə, bütün yunan mədəniyyətin aid olan kosmoloji xüsusiyyətdir. Bu xüsusiyyətin əsas mahiyyətini bütün mədəni hadisələrin dünya qanunua uyğun nizamlanması məsələsi təşkil edir. Yunan mədəniyyətində bütün əsrlərdə kosmos və təbiət büütn şeylərin ölçüsü kimi insanla nisbətdə götürülür.

B.e.ə.VIII əsrin ortaları VI əsrin axırları arxaik dövr kimi qiymətləndirilərək Yunanıstanda müstəqil polisləirn təşəkkül tapdığı çağdır. Əhalinin kəmiyyətcə artması, şumlanmış torpaqların azlığı polislərin çox hissəsii ticarətin, ərazi ekspansiyasının inkişaf etdirilməsinə sövq etdi. Bu hadisə tarixdə “böyük kolonizasiya” kimi tanınaraq bədii mədəniyyətin inkişafına şərait yaratdı.
Arxaik dövrdə memarlıq tikililərin tipləri əsasən məbədlərlə izah edilir. Arxaik dövrdə memarlığın vahid dili – order sistemi yaradırdı. Order sisteminin mahiyyətini inşaatda vahid ölçü moduldan istifadəni nəzərdə tuturdu. Bu xüsusiyyət tikililərə məxsusi bütövlük verirdi. Orderin ən qədim növlərindən biri dorik üslubudur. Dorik sütunlar özünün gözəl fiziki kamilliyi ilə kişi bədəninin təcəssümü idisə, ionik sütunlar öz incə və bəəyi ilə qadın bədəninə daha yaxın idi.
Yunan sənətkarları məbədləri zövqlə bəzəyir, ən əsası isə bunları müxtəlif allahların şərəfinə həsr edirdilər.
Arxaik dövrdə müqəddəs yerlərin tikintisi də üstünlük təşkil etdi. Bu müqəddəs yerlər qədim yunanların həyatında mühüm əhəmiyyətə malik idi. Qədim ənənələr həyata keçirilən bu yerlər tədricən sənət mərkəzlərinə çevrildilər. Arxaik dövrün məbədləri əsasən dorik üslubla tikilirdi.
Arxaik dövr incəsənətinin mühüm sahələrindən birini də heykəltəraşlıq təşkil edirdi. Bu sənət növündən olan nümunələr təkcə məbədləri bəzəmir, həm də dini mədəniyyətin aparıcı tərkib hissələrindən biri saylıırdı.
Rəngkarlıqdan danışdıqda, mütləq arxaik dövrünün vaza üzərindəki təsvirlərindən bəhs etmək yerinə düşərdi. Qabların səthindəki rəngkarlıq onları xalça kimi bəzəyirdi. Bu üslübü, adətən oriyentallıq kimi qələmə verirdilər. Bu xüsuüsiyyət, yunanların ornament sənətində çox şeyi məhz şərqdən götürməklə izah edilirdi.
Arxaik çağın xüsusiyyətlərindən birini də elmin inkişafı təşkil edirdi. Xüsusilə, fəlsəfi sistemin – naturfəlsəfənin əsasının qoyulması ilk antik fəlsəfi məktəbin yaranmasınan sübutu idi. Naturfəlsəfənin nümayəndələri Aləmi, dünyanı vahid maddi varlıq kimi qəbul edərək onun qanunauyğunluqlarını təhlil etməyə cəhd göstərmişlər.
Pifaqor və onun ardıcılları, mövcud cisimlərin mahiyyətini kəmiyyət münasibətlərində görürdü. Bu, riyaziyyat, astronomiya, müsiqi nəzəriyyəsinin inkişafı üçün çox əhəmiyyətli bir nəticə idi. Dövrün ən nəhəng filosoflarından biri Heraklit (b.e.ə.554-483) idi. O, materiyanın əsasını alovda görürdü. Onun fikrincə təbiətdə və cəmiyyətdə daim hərəkət, əbədi mübarizə mövcuddur. Həyat, cəmiyyət dəyişikliyə məruz qalır.
Fəlsəfi məktəblə yanaşı, arxaik çağda ədəbiyyat da inkişaf edirdi. Bu dövrün ədəbiyyatında əsas yenilik eposdan tədricən lirik poeziyaya keçid olur.
B.e.ə.VI əsrə doğru yunan ədəbiyyatında təmsil xüsusi bir janr kmi təşəkkül tapır. Onun görkəmli nümayəndəsi Ezop hesab edilir. Onun təmsillərinin sujetləri sonrakı tarixi dövrlərdə də aparıcı yer tutmağa başlayır.

Klassik dövr mədəniyyəti

Qədim yunan mədəniyyətinin çiçəklənmə dövrlərindən birini də b.e.ə.VI əsrləri əhatə edən klassik dövr təşkil edir. Bu dövr erkən klassika (b.e.ə.VI-V əsrin I yarısı), orta klassika (b.e.ə.V əsrin ortaları) və son klassika (b.e.ə.V-VI əsrin sonları) çağlarına bölünür.
Erkən klassika dövrdə incəsənətdə ciddi üslub başlıca yer tutur. Bu tarixi dvrdə ictimai-siyasi şəraitdəki vəziyyətlə bağlı idi. Yunanıstanın Fars hökuməti ilə mübarizəsi, yunan şəhər-dövlətlərində (polislərdə) demokratiyanın güclənməsi ilə izah edilməyə başlayır. Arxaik dövrdəki tiranlıq artıq keçmişdə qaldı. Tarix səhnəsində vətəndaş, insan başlıca fiqur kimi əsas yer tutdu. Bu isə incəsənətdə mübarizə və döyüşlərlə bağlı hadisələrə üstünlük verilməsinə səbəb oldu.
B.e.ə.V əsrin 60-cı illərində Olimpiyada məşhur Zevsin məbədi ümumellin cəmiyyətinin əsas müqəddəs yerlərindən biri kimi qiymətləndirilir.
Erkən klassikanın məşhur əsərlərindən biri də “Disk atan oğlun” heykəlidir. Onun yaradıcısı məşhur Miron idi. O, dövrünün ruhuna tam uyğun şəkildə yaradılmışdır. Afina Akropolundakı “Afina və Mars” adlı heykəltəraşlıq qruppu da bu sənətdən əhəmiyyətlidir.
Orta klassika Yunan incəsənəti b.e.ə.V-VI əsrlərdə çiçəklənir. Farsların dağıntılarında sonra şəhərlərin dirçəldilməsi, məbədlərin bərpası və yenilərinin tikintisi, ictimai bina və digər müqəddəs tikililərin inşası başlıca yer tutur. Afinada b.e.ə.449-cu ildən başlayaraq Perikl adlı yüksək təhsilli bir şəxs hakimlik edərək öz ətrafına Elladanın bütün zəkalı insanlarını cəlb edir. Orta klassik dövr mədəniyyətin hərtərəfli şəkildə inkişafı ilə səciyyələnirdi.
Dövrün ən məşhur müdriki Sokrat (b.e.ə.470-399) idi. Onun fəlsəfəsinə görə mütləq həqiqət, mütləq etik dəyərlər mövcuddur ki, bu da allah tərəfindən idarə olunur. Bu filosof özündən əvvəlki müdriklərin ənənəvi problemlərinə nəzər yetirmədən əsas diqqəti insana – onun təbiəti, imkan və tərbiyəsinə yönəldir. İnsanın mövcudluğunun və inkişafının başlanğıcını Sokrata görə ağıl təşkil edir.
Bu çağın digər müdrik filosofu Demokrit idi. O, fəlsəfəyə atomist nəzəriyyənin müddəalarını gətirmişdi. Demokritə görü təbiət, materiya böünməyən atom zərrəciklərindən ibarətdir. Filosofun digər bir müddəası ondan ibarətdir ki, səbəbsiz hadisə yoxdur: təbiət və hadisələrin məqsədi yoxdur, lakin bütün hadisələr şərtidir. Materiya əbədidir, onun təşəkkülü izaha ehtiyac duymur, yalnız dəyişiklikləri öyrənmək, təhlil etmək mümkün və lzaımdır, bunu isə allahsız və inamsız da etmək olar.
Orta klassik dövründə ədəbiyyatda irəliləyiş Esxil, Sofokl, Evripid, Aristofan kimi yazarların adı ilə bağlıdır. Esxil klassik yunan faciəsinin banisi hesab edilir. Teatra dekorasiya, maskaların daxil edilməsi Esxilin adı ilə bağlıdır.
Dövrün digər faciə ustadı Sofokl hesab edilir. Onun çar Edip haqqındakı məşhur faciəsində dövrün bütün xüsusiyyətləri öz əksini tapmışdı.
Klassik dövrünün məşhur komediya ustadı Aristofan hesab edilir. O, öz komediyalarında siyasi məzmun və aktuallıq səciyyəsi verirdi. Onun komediyalarında bu motivi aydın şəkildə görmək mümkündür.
Qədim yunan son klassikası dövründə mədəniyyət üçün klassik bir mərhələsini əhatə edir. Afina və Sparta arasındakı müharibə siyasi böhranla müşahidə olunurdu ki, bu da sənətdə özünü aydın formada təzahür etdirirdi.
Yunan mədəniyyətinin son klassika çağında memorial abidələr, xüsusilə qəbirüstü nümunələrin tikilməsi xüsusi bir janr kimi təşəkkül tapdı.
Son klassika dövrünün məşhur filosofları Platon və Aristotel idi. Beləliklə, qədim yunan mədəniyyətində klassika dövrünün, onun ayrı-ayrı çağların çox böyük rolu vardır.
Həmçinin bax:
qədim ellin mədəniyyəti
qədim Yunanıstan haqqında melumat

• Teqlər:
• yunan mədəniyyəti
• , qədim yunan mədəniyyəti
• , Yunanıstan
• , mədəniyyət tarixi
• , mədəniyyətşünaslıq
• , qədim yunanlar
• , ellin mədəniyyəti
• , Ellada