Kataliz və Qeyri-üzvi Kimya İnstitutu: “Chemical Problems” jurnalı “Scopus” beynəlxalq indeksləşmə bazasına daxil edilib

Karbon ən çox orqanogen elementlərlə birləşmələr əmələ gətirir: H, N, O, S, P[3]. Karbonun əksər elementlərlə birləşmək və müxtəlif tərkibli və strukturlu molekullar yaratmaq qabiliyyəti üzvi birləşmələrin müxtəlifliyini müəyyən edir. Canlı orqanizmlərin (məsələn, nukleotidlər, təbii amin turşuları, karbohidratlar) mövcudluğunda üzvi birləşmələr əsas rol oynayır.

Qeyri üzvi kimya libndov

Ответ:

Üzvi kimya kimyanın üzvi birləşmələrə aid olan digər kimyəvi elementlərlə karbon birləşmələrinin quruluşunu, xassələrini və sintez üsullarını öyrənən bir sahəsidir [1] [2]. Üzvi kimya termininin ilkin mənası yalnız bitki və heyvan mənşəli karbon birləşmələrinin öyrənilməsini nəzərdə tuturdu. Bu səbəbdən, bir sıra karbon tərkibli birləşmələr ənənəvi olaraq üzvi (məsələn, karbon monoksit, karbon qazı, hidrogen siyanid, karbon disulfid, metal karbonillər) təsnif edilmir, lakin qeyri-üzvi birləşmələr hesab olunur. Şərti olaraq, üzvi birləşmələrin struktur prototipinin karbohidrogenlər olduğunu düşünə bilərik.[2]

Metan, CH4; struktur düstur: xətti bucaq dörd tək karbon-hidrogen bağını (σ, qara) və daxili əlaqə bucaqları ~109° (nöqtəli yaşıl) olan tetraedral molekulların tipik üçölçülü formasını göstərir.

Karbon ən çox orqanogen elementlərlə birləşmələr əmələ gətirir: H, N, O, S, P[3]. Karbonun əksər elementlərlə birləşmək və müxtəlif tərkibli və strukturlu molekullar yaratmaq qabiliyyəti üzvi birləşmələrin müxtəlifliyini müəyyən edir. Canlı orqanizmlərin (məsələn, nukleotidlər, təbii amin turşuları, karbohidratlar) mövcudluğunda üzvi birləşmələr əsas rol oynayır.

Üzvi kimya fənninə aşağıdakı məqsədlər, eksperimental metodlar və nəzəri anlayışlar daxildir:

Bitki, heyvan və ya qalıq xammaldan fərdi maddələrin ayrılması

birləşmələrin sintezi və təmizlənməsi

Maddələrin quruluşunun təyini

Kimyəvi reaksiyaların mexanizmlərinin öyrənilməsi

Üzvi maddələrin quruluşu və xassələri arasında asılılıqların müəyyən edilməsi

Məlum olan üzvi birləşmələrin sayı

Üzvi birləşmələrin təsnifatı

Üzvi molekulların quruluşu

Üzvi maddələrin quruluşu

Üzvi reaksiyaların xüsusiyyətləri

Kataliz və Qeyri-üzvi Kimya İnstitutu: “Chemical Problems” jurnalı “Scopus” beynəlxalq indeksləşmə bazasına daxil edilib

AMEA-nın Kataliz və Qeyri-üzvi Kimya İnstitutunun və professor Akif Əliyevin həmtəsisçi olduqları “Chemical Problems” jurnalı 2021-ci ilin sentyabr ayından “Scopus” beynəlxalq indeksləşmə bazasına daxil edilib.

Bu barədə AZƏRTAC-a institutdan məlumat verilib. Bildirilib ki, jurnal 2003-cü ildən nəşr

Читайте также

Комментарии

Читайте на 123ru.net

Game24.pro

Вопросы – ответы

Новини України

Личное

Другие проекты от 123ru.net

Кимет Всероссийской Арктической касты хар верыӆыса

Диетолог Евстигнеева: сидячая жизнь ведет к проблемам с ЖКТ

Трек Алексея Фомина «Млечный путь» войдет в состав нового альбома

Клубок Слов 1.0.10

В Челябинске вырос спрос на коммунальщиков

First Commonwealth: The Winners And Losers Of The English Civil War English Civil War Timeline

В Курске с 1 апреля 2023 года на линии выйдут 15 троллейбусов «Адмирал»

Собянин: в Москве появятся пять новых производств в этом году

МакSим прервала свой концерт в Сочи из-за ухудшения здоровья

В МГИМО презентовали «Сказки Хакасии»

Теннисист Медведев вышел в финал турнира ATP в Индиан-Уэллсе, обыграв американца Тиафо

Что надо знать о покупке недвижимости заграницей

WarGonzo: в Горячем Ключе похоронили бойцов “Вагнер” после критики Пригожина

Автозавод «Москвич» назвал сроки старта продаж в Сочи и Симферополе

Бессрочный вид: кадровый резерв для ИТ-индустрии прирастет иностранными специалистами

Собянин: Более 109 тысяч москвичей уже получили новое жилье по программе реновации

Захарова: западные режимы «изошли пеной» после вступительных слов Путина и Си в Кремле

Другие популярные новости дня сегодня

Вам будет интересно (NewsHunter):

123ru.net — быстрее, чем Я. самые свежие и актуальные новости Вашего города — каждый день, каждый час с ежеминутным обновлением! Мгновенная публикация на языке оригинала, без модерации и без купюр в разделе Пользователи сайта 123ru.net.

Как добавить свои новости в наши трансляции? Очень просто. Достаточно отправить заявку на наш электронный адрес mail@29ru.net с указанием адреса Вашей ленты новостей в формате RSS или подать заявку на включение Вашего сайта в наш каталог через форму. После модерации заявки в течении 24 часов Ваша лента новостей начнёт транслироваться в разделе Вашего города. Все новости в нашей ленте новостей отсортированы поминутно по времени публикации, которое указано напротив каждой новости справа также как и прямая ссылка на источник информации. Если у Вас есть интересные фото Вашего города или других населённых пунктов Вашего региона мы также готовы опубликовать их в разделе Вашего города в нашем каталоге региональных сайтов, который на сегодняшний день является самым большим региональным ресурсом, охватывающим все города не только России и Украины, но ещё и Белоруссии и Абхазии. Прислать фото можно здесь. Оперативно разместить свою новость в Вашем городе можно самостоятельно через форму.

123ru.net — ежедневник главных новостей Вашего города и Вашего региона. 123ru.net – новости в деталях, свежий, незамыленный образ событий дня, аналитика минувших событий, прогнозы на будущее и непредвзятый взгляд на настоящее, как всегда, оперативно, честно, без купюр и цензуры каждый час, семь дней в неделю, 24 часа в сутки. Ещё больше местных городских новостей Вашего города — на порталах News-Life.pro и News24.pro. Полная лента региональных новостей на этот час — здесь. Самые свежие и популярные публикации событий в России и в мире сегодня – в ТОП-100 и на сайте Russia24.pro. С 2017 года проект 123ru.net стал мультиязычным и расширил свою аудиторию в мировом пространстве. Теперь нас читает не только русскоязычная аудитория и жители бывшего СССР, но и весь современный мир. 123ru.net – мир новостей без границ и цензуры в режиме реального времени. Каждую минуту – 123 самые горячие новости из городов и регионов. С нами Вы никогда не пропустите главное. А самым главным во все века остаётся “время” – наше и Ваше (у каждого – оно своё). Время – бесценно! Берегите и цените время. Здесь и сейчас — знакомства на 123ru.net. . Разместить свою новость локально в любом городе (и даже, на любом языке мира) можно ежесекундно (совершенно бесплатно) с мгновенной публикацией (без цензуры и модерации) самостоятельно – здесь.

«Заповедные территории и молодежь. Взаимодействие через волонтерство и игровые технологии»

Захарова: западные режимы «изошли пеной» после вступительных слов Путина и Си в Кремле

Лукашенко предложил наращивать поставки белорусской продукции в Калмыкию

123ru.net — международная интерактивная информационная сеть (ежеминутные новости с ежедневным интелектуальным архивом). Только у нас — все главные новости дня без политической цензуры. “123 Новости” — абсолютно все точки зрения, трезвая аналитика, цивилизованные споры и обсуждения без взаимных обвинений и оскорблений. Помните, что не у всех точка зрения совпадает с Вашей. Уважайте мнение других, даже если Вы отстаиваете свой взгляд и свою позицию. Ru24.net — облегчённая версия старейшего обозревателя новостей 123ru.net.

Мы не навязываем Вам своё видение, мы даём Вам объективный срез событий дня без цензуры и без купюр. Новости, какие они есть — онлайн (с поминутным архивом по всем городам и регионам России, Украины, Белоруссии и Абхазии).

123ru.net — живые новости в прямом эфире!

В любую минуту Вы можете добавить свою новость мгновенно — здесь.

Kimyanı bil

Bütün canlı orqanizmlər üzvi kimyəvilərdən meydana gəlmişdir. Saçlarımızı, dərimizi və əzələlərimizi meydana gətirən zülallar, genetik quruluşumuzu təyin edən DNT, yediyimiz meyvə tərəvəz, geydiyimiz paltarların bir çoxu və xəstələndiyimizdə istifadə etdiyimiz dərmanlayarın hamısı, üzvi baxımdan kimyəvi maddələrdir. Gündəlik həyatımızda çox istifadə edilən aspirin söyüd yarpağından, penisillin pendir kifi göbələyindən, sabunlar yağlardan əldə edilər. Bu bucaqlar göz qarşısında saxlanıldığında canlılarla maraqlanan hər kəsin təməl əsasda da olsa üzvi kimya bilmək məcburiyyətində olduğunu söyləyə bilərik. ÜZVİ KİMYANIN MÖVZUSU NƏDİR? Üzvi kimya karbon mürəkkəbləri kimyası olaraq da xatırlanar. Çünki bütün üzvi mürəkkəblərdə təməl atom C dayanır. Üzvi kimyanın mövzusunun çox geniş olmasının səbəbi C etdiyi müxtəlif bağlanmalardan və izomeriden qaynaqlanar. Bitki, heyvan, ya da mikroorqanizmlər ilə əlaqədar bütün sahələr üzvi kimyanın təməl qanunlarına söykənir. Yenə həyatımızda böyük əhəmiyyət daşıyan dərmanlar, plastiklər, sintetik boyalar, yuyucular üzvi kimyanın əhatəsinə girir.

Qeyri -ü zvi kimya

Canl ı lar ı n xaricind ə, yer qab ığı n ı meydana g ə tir ə n , b ü t ü n kimy ə vi madd ə l ə ri ara ş d ı ran kimya buda ğı. Metalik karbonatlar , karbon s ü lf ü r m ü r ə kk ə bl ə ri , karboazot m ü r ə kk ə bl ə ri v ə karbonun karb ü rl ə ri , oksidl ə ri kimi , hidrokarbonlar xaric , b ü t ü n elementl ə ri v ə m ü r ə kk ə bl ə rinin kimy ə vi reaksiyalar ı v ə x ü susiyy ə tl ə rinin ara ş d ı r ı ld ığı kimyan ı n bir buda ğı d ı r .

Analitik kimya Analitik kimya: Spektrokimya, Turşu-əsas-duz Kimyası, Kromatografi, Gravimetri, Voltametri, Potansiyometri Analitik kimya Kimya elminə bağlı ana elm sahələrindən biridir. Müəyyən bir maddənin kimyəvi komponentlərinin ya da kimyəvi komponentlərindən bir hissəsinin xüsusiyyətinin və nə qədərliyinin araşdırıldığı elm sahəsidir. Növləri Kimyəvi analiz sırasıyla kalitatif (keyfiyyət) və kantitatif (nicel) olmaq üzrə iki şəkildə tətbiq olunur. Bir maddənin hansı komponentlərdən (element və ya mürəkkəblərdən) meydana gəldiyini tapmağa yarayan analiz növünə kalitatif; bu komponentlərdən hər birinin nə formada olduğunu tapmağa yarayan analiz növünə də kantitatif analiz deyilir. Kantitatif analiz, metodlar cəhətdən klassik və müasir olmaq üzrə ikiyə ayrılar. Klassik metodlar maddənin ağırlıq və həcm xüsusiyyətlərinə söykənən metodlardır. Maddənin ağırlığı göz önünə alınaraq edilən analizə gravimetrik, həcm göz önünə alınaraq edilənə də volumetrik analiz deyilir. Gravimetrik və volumetrik analizlərin hər ikisi də indiki vaxtda çox istifadə edilməkdədir. Xüsusilə fən və şəhərçiliyin inkişafıyla, mədəniyyəti təhdid etməyə başlıyan ətraf məsələlərinin təsbiti işləri bu metodların əhəmiyyətini bir qat daha artırmışdır. Müasir metodlara İnstrumental metodlar (enstrümental analiz) də deyilməkdə olub, 1930-cu ildən sonra sürətli olaraq inkişafa başlamışdır. Bu metodlar, maddənin işıq absorbsiyonu, işıq emisyonu, magnetik, elektrik, radyoaktiflik kimi xüsusiyyətləri üzərinə qurulmuşdur. Bu gün yalnız bir xüsusiyyət üzərinə qurulmuş olan metodlar dərilərlə kitab doldurulacaq qədər çoxalmışdır. İnstrumental analiz klassik analizdən daha həssas, daha az zaman alıcı və daha asan olmaqla birlikdə, nəticələndirərinin qiymətləndirilməsi baxımından mütəxəssis kimyaçılara ehtiyac göstərər. Bir analiz üçün tətbiq olunacaq analiz metodu maddə miqdarına bağlı olaraq dəyişər. 50 mgdən daha çox maddə miqdarı ilə edilən analizə makro analiz, 10-50 mg arasındakı miqdarla edilən analizə yarı-mikro analiz, 1-10 mg arasındakı miqdarla edilən analizə yarı-mikro analiz, 1-10 mg arasındakı miqdarla edilən analizə mikro analiz, 0,001-1 mg arasındakı miqdarla edilən analizə ultra-mikro analiz və 0,001 mgin altında qalan miqdarla edilən analizə də sub-mikro analiz deyilir. Mikro, ultra-mikro və sub-mikro analizlərə elmi işlərdə müraciət edilər. İstifadə edildiyi Sahələr Elmin, texnologiyanın, klinikaların ehtiyaclarına görə müxtəlif cihaz və metodlar inkişaf etdirilmişdir. Məsələn şəkər fabriklərində nizamlanmış polarimetreler köməyiylə şəkər çuğundurundakı şəkər nisbəti ölçülə bildiyi kimi, klinikalarda qan və sidikdəki törə, şəkər, azot; nizamlı vasitələrlə təyin edilə bilməkdədir.

Kimyəvi sistemlərin xüsusiyyətlərini və davranışlarını araşdırmaq məqsədiylə fiziki nəzəriyyələrin və texnikaların tətbiq olunduğu bir elm sahəsi dir . Fizik i kimyanın məqsədi kimyəvi maddələrin ölçülə bilən bütün xüsusiyyətlərini araşdırmaq, ölçüm etmək üçün lazımlı olan da neyləyərin metodlarını və cihazlarını hazırlayıb inkişaf etdirmək, edilən ölçümləri şərh edib, riyazi ifadələrlə verilə biləcək əlaqə və ya nəzəriyyələr inkişaf etdirməkdir

On doqquzuncu yüz ilin ikinci yarısında fiziki kimya ayrı bir elm sahəsi olduqdan sonra saf və ya qarışıq halındakı maddələrin araşdırılmasında daha inkişaf etmiş riyaziyyat metodlar və ölçmə texnikaları istifadə edilməyə başlanmışdır.

Bu gün bu elm sahəsi artıq köhnədən olduğu kimi fizika ilə kimya arasında bir körpü vəzifəsini görən möhkəm qaydalar olmaqdan çıxmış, özünə xas metod və mövzuları ilə üzvi , qeyriüzvi və bio kimyanın hər hissəsində iştirak etmişdir. Maddələrin quruluşu və analizi, mürəkkəblərin mikro strukturlarının araşdırılması, reaksiyaların addımlarının ortaya çıxarılması fiziki kimyanın, inkişafıyla reallaşmışdır.

Fiziki kimya haqqında 1752-ci ildə M.V.Lomonosov deyirdi:

“Fiziki kimya – cisimlər qarışığında aparılan fiziki təcrübələr əsasında baş verən kimyəvi reaksiyaları izah edən elmdir”.

Fiziki kimyanın Lomonosov tərəfindən verilmiş tərifi ilə müasir tərifi müqayisə edilsə, aşağıdakı nəticə alınar:

“Fiziki kimya fizikanın ümumi prinsipləri əsasında kimyəvi hadisələri izah edən və onların qanunauyğunluqlarını müəyyən edən elmdir”.

Göründüyü kimi, bu təriflər görünüşcə oxşardır. Lomonosov fizika elmlərinin problemlərini sistematik tədqiq etdi. O, fiziki biliklərin və metodların kimyanın öyrənilməsində istifadə edilməsinin nə qədər mühüm olduğunu başa düşdü.

1752 – 1753 -cü illərdə M.V.Lomonosov ilk dəfə tələbələr üçün “Fiziki kimyaya giriş” kursunu oxudu. Lomonosov kimyanın əsas qanunlarından birini – kimyəvi çevrilmələr zamanı kütlənin saxlanması qanununu formalaşdırdı.

Fizika kimyanı tədricən dəqiq elmə çevirdi. Maddələrin keyfiyyət xarakteristikaları və onların qarşılıqlı çevrilmələri kəmiyyət xarakteristikaları ilə tamamlandı.

Fiziki kimyanın sonrakı inkişafı kimyəvi proseslərin gedişinə istiliyin, elektrikin təsirini öyrənən alimlərin tədqiqatları ilə bağlıdır. Kimyəvi reaksiyalarda istiliyin ayrılması və ya udulması proseslərinin öyrənilməsi termokimyanın başlanğıcını qoydu. Rus alimi Q.İ.Hess fiziki kimyanın fundamental qanunlarından birini – kimyəvi çevrilmələr zamanı istiliyin saxlanması qanununu formalaşdırdı.

1887 -ci ildə alman alimi V.Ostvald Leypsiq Universitetində ilk fiziki kimya kafedrasının əsasını qoydu və fiziki kimya jurnalını çap etdirməyə başladı.

XIX əsrin sonunda fiziki kimya müstəqil bir elm kimi formalaşdı. O özündə bir sıra elmi qaydaları birləşdirdi. Amerika alimi C.Gibbs kimyəvi termodinamikanın əsasını işlədi. Termodinamikanın qanunlarına əsasən alimlər bu və ya digər kimyəvi reaksiyanın gedib-getməyəcəyinin mümkün olması haqqında fikir söyləmək imkanına nail oldular. Kimya burada ilk dəfə riyazi aparatdan geniş istifadə etməyə başladı.

Kimyəvi və elektrokimyəvi hadisələrin qarşılıqlı əlaqəsini elektrokimya müəyyən etdi. Elektrik cərəyanının təsirindən suyun hidrogen və oksigenə parçalanması elektrolizin öyrənilməsinin başlanğıcı oldu. Elektrolizin miqdari qanunlarını M.Faradey kəşf etdi. Termokimya və elektrokimyanın nailiyyətləri müasir kimya istehsalatının əsasını qoydu. Fiziki kimyanın ilk istiqamətləri məhlulların tədqiq olunmasına, onların təbiətinin və xassələrinin düzgün başa düşülməsinə çox kömək etdi. S.Arrenius elektrolitlərin məhlullarda müsbət və mənfi yüklü ionlara ayrılması fərziyyəsinə əsasən elektrolitik dissosiasiya nəzəriyyəsini yaratdı.

İşığın təsiri ilə gedən kimyəvi çevrilmələri fotokimya öyrənir. Radioaktivlik hadisəsinin kəşfi radioaktiv şüaların müxtəlif maddələrə təsirini tədqiq etməyə imkan verdi. Bunun əsasında da fiziki kimyanın yeni qolu – radiasiya kimyası yarandı.

Artıq çoxdan məlum idi ki, müxtəlif kimyəvi reaksiyalar müxtəlif sürətlə gedir: biri çox yavaş, digəri ani zamanda. Kimyəvi reaksiyanın sürəti anlayışı kimyəvi kinetikanın əsasını qoydu. Məlum oldu ki, kimyəvi reaksiyanın sürəti bir çox faktorlardan – reaksiyaya girən maddələrin qatılığından, təzyiqdən, temperaturdan, bərk maddənin səthinin sahəsindən və s.-dən asılıdır. Katalizatorlar reaksiyanın sürətinə nəzərəçarpacaq dərəcədə təsir edir. Katalizatorun təsiri ilə reaksiyanın sürətinin artması kataliz hadisəsinin mahiyyətini təşkil edir. Yəni katalizatorun iştirakı ilə gedən reaksiyalara katalitik reaksiyalar və ya kataliz deyilir. Hazırda həm laboratoriyada, həm də sənayedə bir çox kimyəvi reaksiyaları sürətləndirmək üçün katalizatorlardan istifadə edilir. Kimyəvi kinetika və kataliz maddənin reaksiya qabiliyyəti haqqında müasir təlimin əsasını təşkil edir. Bu da fiziki kimyanın daha böyük bölmələrindən biridir.

Atomun quruluşunun elektron modeli işləndikdə (elektronun kəşfindən sonra) fiziki kimyada prinsipcə yeni dövr başladı. Əvvəllər alimlər yalnız mikroskopik obyektlər üzərində tədqiqatlar zamanı müşahidə edilən kimyəvi hadisələr və proseslərin bilavasitə öyrənilməsi ilə kifayətlənirdilər. İndi isə reaksiyaya girən molekulların elektron quruluşlarının dəyişməsini nəzərə alaraq istənilən kimyəvi prosesi izah etmək olar. Kimyəvi rabitənin, valentliyin, molekulun quruluşu və xassəsinin elektron nəzəriyyəsi işlənildi.

Müasir fiziki kimyanın əsas xüsusiyyəti – fiziki tədqiqat üsullarının geniş tətbiq olunması, baş verən kimyəvi reaksiyaların mexanizminin dəqiq müəyyən edilməsidir. Fiziki kimya kimya elminin digər sahələri, kimya texnologiyasının inkişafı üçün nəzəri əsaslar verir.

Güclü elektrik cərəyanı təsiri altında gedən kimyəvi reaksiyaları tədqiq edən fiziki kimyanın yeni istiqaməti inkişaf edir. Aşağıtemperaturlu plazmada gedən proseslər (plazmokimya), polimerlər kimyası, qazların elektrokimyası, səth hadisələrinin bərk cisimlərin xassələrinə təsiri və s. proseslər öyrənilir.

]Fiziki kimyanın öyrənilməsi metodu

Fiziki kimya müasir kimyanın əsas fundament nəzriyyəsi hesab olunur. Burada nəzəri metodları öyrənilən zaman fizikanın mühüm sahələrindən termodinamika, statik fizika və kvant fizikası kimi sahələrindən istifadə olunur. Kimyanın isə fotokimya, elektrokimya, kimyəvi kinetika və kataliz, kimyəvi termodinamika kimi mühüm sahələrindən istifadə edilir.

[Fiziki kimya ilə kimyəvi fizikanın fərqi

Fiziki kimya ilə kimyəvi fizika kimya və fizika elmlərinin birləşməsidir. Lakin onların fərqli cəhətləri vardır. Onların əsas fərqini tam tapmaq olmur. Amma aşağıdakı mühüm cəhətləri ilə onlar arasındakı fərqli cəhətləri tapmaq mümkündür:

· Fiziki kimya eyni müddətdə çoxlu hissəciklərin axınını öyrənir;
· Kimyəvi fizika hissəciklərə ayrı-ayrılıqda baxır. Bu səbəbdən burada “İdeal qaz” anlayışı yoxdur.
NUVE KIMYASI
· NÜVƏ ENERJİNİN TARİXÇƏSİ

· 1934′ də İtalyan elm adamı Enrico FERMİ Romada etdiyi təcrübələr nəticəs(n)i neytronların çoxu atom növünü bölə biləcəyini tapdı. Uran neytronlarla bombalandığında gözlədiyi elementlər yerinə urandan daha çox yüngül atomlar tapdı.

· 1938′ də Almaniyada Otto HAHN və Frittz STRASSMAN radium və berilyum içern bir qaynaqdan uranı neytronlarla bombaladıqlarında Baram-56 kimi daha yüngül elementlər tapınca çaşdılar. Bu işlərini göstərmək üçün Nazı Almaniyasından qaçmış Avstraliyalı elm adamı Lisa MEITNER’ e apardılar. MEITNER o sıralarda Otto R. FRISCH’ le işlə/çalışırdı. Etdikləri təcrübələr nəticəsində ibarət olan/yaranan baram və digər yeni ibarət olan/yaranan maddələri uranın bölünməsi nəticəs(n)i ibarət olan/yaranan maddələr olduğunu düşündülər ,amma reaksiyaya girən maddənin atom kütləsiylə məhsulların atom kütləsiylə məhsulların atom kütlələri bir-birini tutmurdu. Sonra EINSTEN’ en E=m.c.c düsturunu istifadə edərək ortaya enerji çıxışını tapdılar, beləcə həm fisyon həm də kütlənin enerjiyə çevrilməs(n)i nəzəriyyəsini isbat etdilər.

· 1939′ da BOHR Amerikaya gəldi. HAHN-STRASSMAN-MEITNER’ en araşdırmalarıyla ilgilendi.Washingtonda FERMI ilə görüşdü və idarəli bir mühitdə özünü uzun bir müddət canlı tuta biləcək zəncirləmə reaksiya ehtimalını mübahisə et/müzakirə etdilər. Bu reaksiya nəticəs(n)i atom böyük bir enerji ortaya çıxararaq bölünürdü.

· Bütün Dünyada elm adamları özünü uzun müddət canlı tuta biləcək zəncirləmə bir reaksiyanın ola biləcəyini açıqladılar. Kafi miqdarda uranın uyğun şərtlərdə bir yerə gətirilməsi lazım idi. Lazımlı olan bu uran miqdarına kritik kütlə adı verildi.

FERMİ və Leo SZILARD 1941′ DƏ zəncirləmə uran reksiyonuna uyğun bir reaktör hazırladılar. Bu bir uran və grafit yığımından meydana gəlirdi. Uran grafit yığımı içində küp şəklində fisyona uyğun bir qəfəsdə saxlanırdı. 1942′ də FERMI və qrupu Chicago Universiteti’ nde bir yerə gəldilər və Dünyanın ilk rektorunu Chicago-1′ i açdılar. Burada grafite əlavə olaraq bir də kadmiyum və çubuqlar istifadə edildi. Kadmiyum əmtəəlik bir element idi və neytron əmmə xüsusiyyəti vardı. Çubuqlar içəri girdiyində daha az neytron ol/tapılırdı və bu reaksiyanın sürətini azaldırdı. 20 Aralıq/dekabr 1942′ də Chicagoda təqdimat üçün bir yerə gəldilər. 3:25də reaksiya özünü bəsləyə bilər vəziyyətə gəldi və Dünya nüvə çağa girmiş oldu.

· A.B.Ddə Manhattan Proyekt’ si altında nüvə işlər əsgəri məqsədlərlə icra edildi. Döyüşdən sonra isə vətəndaş məqsədlər üçün nüvə araşdırma edilməsi üçün 1946′ da A. E. C ( Atom Enerji Komissiyası ) quruldu. 1951′ də Arco’ da ilk elektrik çıxaran reaktör açıldı.

Polimerler Kimyası
01. Polimer Nədir?

Polimerler; çoxsanıda molekulun kimyəvi bağlarla nizamlı bir sekilde bağlanaraq meydana gətirdikləri yüksək molekul ağırlıqlı mürəkkəblərdir. “Poli” Latınca bir söz olub çox sayda mənasını verər. Polimerler “monomer” deyilən vahidlərin bir araya gəlməsiylə meydana gəlməkdədir. Buna sadə bir nümunə olaraq “Polistren” verilə bilər. Polistren bir çox stren monomerinin monomerinin bir araya gəlməsi ilə meydana gəlmişdir.

Yuxarıda görüldüyü kimi stren monomerinin polimerizasyonu ilə bu monomeri çox sayda ehtiva edən polistren əldə edilməkdədir.

Orqanik kimyaçılar on doqquzuncu əsrin ortalarında bəzi sınaqlarında təsadüfi olaraq yüksək molekul ağırlıqlı maddələr sintez etdilər. Bu əsrin ikinci yarısından etibarən polimer mövzusundakı araşdırmalar inkişaf etmiş və yeni polimer növləri inkişaf etdirilmişdir. Bu sahənin qabaqcılı Alman kimyagər Herman Stauding. Herman Stauding ilk dəfə polimerizasyon şərtlərinin polimer meydana gəlməs(n)i üzərinə təsirini təyin etmişdir. Stauding kimyanın bu sahəsində etdiyi işlərlə 1953-cü ildə Nobel mükafatını al/götürmüşdür. Bu sahədə ilk dəfə işlə/çalışan araşdırmaçılar təbii polimerleri təqlid edərək işə başlamışlar və 1930-cu ildə Wallace Carothers Nylonu sintez etməyi bacarmışdır. İkinci dünya sovasından bu yana bir çox polimer laboratuarlar da çıxarılmış və ayrıca bir çox polimer sənaye ölçəkdə çıxarılmağa başlamışdır. Sənaye orqanik kimyaçılar isə daha çox polimer kimyası sahəsinə sürüşərək işlərini bu istiqamətdə davam etdirməyə başlamışdır. Bunun nəticəs(n)i olaraq indiki vaxtda saysız polimer növü geniş bir tətbiq sahənin də müxtəlif məqsədlər üçün istifadə edilməkdədir. Aşağıda geniş şəkildə istifadə edilən bəzi polimerlerin düsturları və sintez edildikləri monomerler göstərilmişdir.

Polimerler strukturlarına görə təsnif edilə bilərlər. Bir polimer təkbir monomer vahidinin təkrarlanmasından meydana gəlirsə buna “homopolimer” deyilir. Nümunə olaraq, ediləndən əldə edilən polietilen və strenden əldə edilən polistren verilə bilər.

Əgər polimer molekulu iki faralı monomerin birləşməsindən meydana gəlirsə buna “kopolimer” deyilir. Kopolimerlerin növlərini üçə ayıra bilərik.

1. Ardaşık kopolimer
2.Blok kopolimer
3. Nizamsız kopolimer
Polimer zəncirlər istər homopolimer istər kopolimer olsun, üç fərqli formada ol/tapıla bilərlər.
2. Budaqlanmış
3. Çarpaz Bağlı
02. Polimerlerin Molekul Ağırlıqları

Polimerlerin fiziki xüsusiyyətləri molekul ağırlığı ilə əlaqəlidir. Bu səbəblə polimerlerden gözlənilən fiziki xüsusiyyətləri göstərə bilmələri üçün müəyyən bir molekul ağırlığına sahib olmaları lazımdır.

Ümumiyyətlə molekul ağırlığının artması ilə quruluşda molekullar arası çəkiliş artmaqda və buda polimerin mexaniki və istilik xüsusiyyətlərini təsir etməkdədir. Polimerlerin molekul ağırlıqları, jel keçiricilik kromatografisi, viskozimetrik ölçüm, ozmotik və təzyiq işıq saçılması kimi üsullarla təyin oluna bilər.

03. Polimerlerin Sintezi
03.01. Sərbəst Radikal Polimerleşmesi

Zəncir polimerleşmesinin radikallar üzərindən gedən növüdür. Sərbəst radikal polimerleşmesi üç mərhələdən meydana gələr.

Başlanğıcda monomer molekulları müxtəlif üsullar istifadə edilərək radikal halına çevrilər. Radikal meydana gəlməs(n)i, istilik, fotokimyasal, radiasiya və ya müxtəlif başladıcılar tərəfindən təmin edilər. Bu məqsədlə mühitdə radikal meydana gətirmək üçün ən məşhur üsul mühitə çöldən bir başladıcı əlavə etməkdir. Başladıcı, radikal meydana gətirərək vinil qrupundakı cüt bağa hücum edərək polimerizasyon əməliyyatını başlatmış olar. Başladıcı olaraq müxtəlif peroksitler, diazo mürəkkəbləri və redoks cütləri istifadə edilər.

Peroksit başladıcılardan ən məşhur istifadə ediləni benzil peroksittir. Bu başladıcı istilik ilə asanlıqla parçalanaraq sərbəst radikal meydana gətirməkdədir. Aşağıdakı şəkildə benzil peroksit istilik təsiri ilə parçalanaraq iki dənə sərbəst radikala çevrilməkdədir.

Daha sonra başlama mərhələsində ibarət olan/yaranan radikallar monomer molekulundakı cüt bağa hücum edərək polimerizasyonu başladarlar. Şəkildə başladıcıdan ibarət olan/yaranan radikallar edilən molekulundakı cüt bağdan birini qırıb yeni bir radikal meydana gətirərkən beləcə polimerizasyon reaksiyasını da başlatmış olmaqdadır.

İbarət olan/yaranan yeni radikallar mühitdə olan monomerler ilə reaksiyaya girərək polimer zəncirinin böyüməsinə səbəb olarlar.

Polimerizasyon irəlilədikcə polimer zənciri böyüyər və molekul ağırlığı artar. Polimerizasyonun bu mərhələsində artıq mühitdə monomer sayı azalmışdır. Bu səbəblə mühitdəki radikallar sönümlenmeye başlar.

Mühitdəki radikallar müxtəlif yollar/göndərər ilə (budaqlanma yeni cüt bağ meydana gətirmə və ya bir başqa radikal ilə reaksiyaya girərək) sönümlenir və polimerizasyon əməliyyatı tamamlanar.

03.02. İyonik Polimerizasyon

Zəncir polimerizasyonu sərbəst radikallar üzərindən olduğu qədər iyonlar və koordinasiya komp­leks quruluşçu agentlər üzərindən də gedə bilər. Bir vinil monomerinin hansı mexanizm üzərindən polimerleştirileceği, sübstüye qrupa bağlıdır. Məsələn halojenlenmiş viniller (vinilklorür, vs. kimi) və vinil esterler yalnız radikallarla polimerleştirilirler. Əgər, vinil monomerine elektron verici qruplar ilişmişsə yalnız katyonik polimerizasyon söz mövzusudur.

İyonik polimerizasyon ümumiyyətlə katalizörlerin ayrı bir fazda ol/tapıldığı heterogen sistemləri ehtiva edər. Reaksiya sürəti radikal polimerizasyonuna görə çox sürətlidir. Bəzi vəziyyətlərdə reaksiya sürətini nəzarət etmək üçün polimerizasyon əməliyyatı çox aşağı istiliklərdə reallaşdırılar.

03.03. Kondenzasyon Polimerizasyonu

Kondenzasyon polimerleri bənzər və ya fərqli quruluşdakı poli-fonksiyonel monomerlerin, ümumiyyətlə kiçik bir molekul çıxararaq reaksiyaya girməsiylə əldə edilər. Burada ən əhəmiyyətli şərt mono­merlerin poli-fonksiyonel oluşudur. OH, COOH, NH2, kimi funksional qruplardan ən az iki dənə daşıyan monomerler ester­leşme, amidleşme, vs. kimi reaksiyalarla, kiçik molekullar çıxararaq, kondenzasyon polimerlerini yaradılar. Poliüretanların əldə edildiyi çıxaran meydana gəlməs(n)i və neylon 6′ nın əldə edildiyi kaprolaktam xalqa/halqa açılması kimi, kiçik molekul çıkısı olmadan doğrudan monomerlerin qatılması sek­linde gedən polimerizasyon reaksiyaları da ümumiyyətlə bu qrup içində qiymətləndirilər.

04. Polimerizasyon Əməliyyatları
04.01. Yığın Polimerizasyonu

Bu cür polimerizasyonda monomer, içinə uyğun bir baslatıçı əlavə edildikdən sonra, müəyyən istilik və təzyiqdə doğrudan polimerleştirilir. Bu prosesin ən əhəmiyyətli xüsusiyyəti olduqca saf polimerlerin çıxarıla bilməsidir. Prosesdə, polimerizasyon nəticəs(n)i ibarət olan/yaranan məhsul, istehsal sonrası ayırma, saflaşdırma, vs. kimi prosesləri tələb etməz, doğrudan satışa təqdim edilə bilər. Ayrıca, digər proseslərə görə daha ucuz maşın və təchizat tələb etdiyindən, sadə və iqtisadi bir proses olaraq qiymətləndirilər.

Bu prosesin ən əhəmiyyətli dezavantajı ortaya çıxan istilənin mühitdən asan asan uzaklaştırılamayışı, bu səbəbdən istilik idarəsinin güc olmasıdır. Bu xüsusa xüsusilə radikal polimerizasyonunda diqqət yetirilməlidir. Bu cür polimerizasyonlar şiddətli ekzotermiktir və yüksək molekul ağırlıqlı polimer molekullarının dərhal meydana gəlməsi mühit viskozitesinin sürətlə artmasına səbəb olar. İstilik idarəs(n)i son dərəcə çətinləşər. Yerli istilik artımları, poli­merin bozunmasma və monomerin qaynaması nəticəs(n)i qaz oluşu­muna, hətta şiddətli partlamalara niyə/səbəb ola bilər.

04.02. Süspansiyon Polimerizasyonu

Bu polimerizasyon texnikas(n)ı endüstiride böyük miqdarlarda polimer istehsalında geniş şəkildə istifadə edilməkdədir. Bu polimerizasyonu nəticəs(n)i polimerizasyon şərtlərinə bağlı olaraq 50 – 1000 mikrometre diametrində, məsaməli və ya məsaməsiz partiküller əldə edilər. Süspansiyon polimerizasyonunda iki faz vardır.

Monomer fazı
Dağıt/paylama fazı

Bir polimer süspansiyon polimerizasyonu üçün istifadə ediləcəksə diqqət yetirilməsi lazım olan ilk xüsusiyyət monomerin dağıt/paylama fazındaki həllolma əmsalı/dəqiqliyidir. Monomerin, dağıt/paylama fazındaki həllolma əmsalı/dəqiqliyinin çox aşağı olması lazımdır. Bu məqsədlə hidrofilik monomerler üçün yağ və neft efiri kimi hidrofobik mayelər istifadə edilər. Hidrofobik monomerler üçün də su, dağıt/paylama fazı olaraq istifadə edilər. Monomer damlacıqları quruluşunda çözünmüş olaraq başladıcınıda ehtiva edərlər. İstilik vs. təsirlər/təsir edər ilə polimerizasyon reaksiyasının başladılar. Reaksiya nəticəsində hər monomer damlası bir polimer partiküle çevrilər.

Supramoleküler Kimya
ing. Supramolecular Chemistry

Xüsusilə son otuz ildir kimya bir xeyli genişləyir. İnkişaf edən texnikalarla birlikdə atom ən incə detalına qədər araşdırılmağa çalışılır. Atomun elementlər olan proton, elektron deyərkən, indi bunların da elementlər üzərində işlə/çalışılır. Bunlarla məşğul olunarkən bir tərəfdən də molekulyar səviyyəyə çıxılaraq bunun kimyası araşdırılır. Qısacası, kimya zidd iki istiqamətdə irəliləyir və mikroskopunun nizamını kiçildib molekullar arasındakı kimyanı araşdıranlar supramoleküler kimyanın təməlini atır. Bu yazıdakı son cümləni isə supranın atası deyə biləcəyimiz və bu mövzudakı işlərindən ötəri 1987də nobel mükafatı alan/sahə Jean-Marie Lehin sözünə ayırıram;

‘Supramolecular chemistry his the chemistry of molecular assemblies and of the intermolecular bond.’

‘Supramoleküler kimya, molekullar arasındakı və molekul içindəki qarlılıqlı təsirləri araşdıran elm sahəsidir.’