Dünyada Top 10 Ətraf Mühit Problemləri

miqdarda digər çirkləndiricilər düşür. İnkişaf etmiş ölkələr isə “mənəvi

§3.QLOBAL EKOLOJİ PROBLEMLƏR

mənfi təsirinə bu və ya başqa səviyyədə bütün ölkələr məruz qalmışdır.

Ücüncüsü, insanların fəaliyyəti elə səviyyəyə çatmışdır ki, onlar

planetdə gedən təbii proseslərə ölümcül təsir göstərə bilərlər və əgər

istilik nüvə müharibəsi olarsa uzun illər boyu yaranmış sivilizasiyanı

məhv edə bilərlər. Nəhayət, dördüncüsü, ekoloji problemin həlli labüd

olaraq bütün ölkələrin iştirakını tələb edir.

oblemin qruplaşdırılması

Əhatə miqyasına görə ekoloji problemləri üc qrupa bölmək olar:

əhatə edən ekoloji problemlər.(bura yer kürəsinin

əbəqəsində baş verən, mineral yanacaqların yandırılması üzündən

ə karbon qazının miqdarında baş verən dəyişikliklər, meşə

zolaqlarının azalması, bitki və heyvan aləmində genetik müxtəlifliyin

əifləməsi üzündən ətraf mühitdə oksigenin miqdarında baş verən

2.region və regionlararası ekoloji problemlər. (bura Dünya

keanının çirklənməsi, səhraların çoxalması, təbii resursların tükənməsi

3. bir dövlət çərçivəsində baş verən və sonralar qonşu dövlətlərə

və bütün dünya ölkələrində təkrarlanan, lakin mahiyyətcə milli olan

ekoloji problemlər (bura şəhərlərin böyüməsi, urbanizasiya

proseslərinni güclənməsi, avtomobillərin çoxalması, daxili ərazilərin və

təbii suların çirklənməsi və.s daxildir).

Lakin qeyd edək ki, dövlətlərarası iqtisadi əlaqələrin və

beynəlxalq bölgüsünün indiki yüksək səviyyəsi baxılan üç qrup ekoloji

problemlərin qloballığını azaltmır, əksinə göstərir ki, qloballıq hansı

3.4.Ekoloji böhranın dərinliyi, təsir istiqamətləri

və nəticələri

Ekoloji böhranın miqyasını təyin etmək üçün Yerin torpaq

qatının, atmosferin, biosferanın və hidrosferanın vəziyyətini və bir neçə

acı nəticələri nəzərdən keçirək.

1.Torpaq shələrinin itirilməsi. Bəşər tarixində dünya kənd

təsərrüfatı üçün yararlı olan, lakin itirilmiş torpaq sahələri 20 milyon

kv.km.ə çatır.Müqayisə edək ki, hal-hazırda istifadədə olan torpaqlardan

(təxminən 15 min.kv.km) çoxdur.Qeyri kənd təsrrüfatı işlərinin

(tikintilər, dağ-mədən işləri, yol tikintisi) görülməsi nəticəsində ətraf

mühitə atılan texnogen maddələrlə də bağlıdır və belə tullantıların

miqdarı çoxaldıqca, ətraf mühitin pislənməsi səviyyəsi yüksələir. Dünya

təsərrüfatının bütün sahələrində istehsal prosesləri zamanı atmosferə bə

və ya başqa şəkildə zəhərli maddələr düşə bilər, lakin bu cəhətdən

sənaye birinci yerdə gedir. Xaricə atılan tullantı və cirkləndiricilərin

i bu sahənin payına düşür (energetikanın 45%) və sənayenin digər

sahələrinin 10%). İkinci yerdə kənd təsərrüfatı (40%) üçüncü yerdə isə

məişət və kommunal təsərrüfatı (5%)durur.

Atmosferin çirklənməsi sürətlə baş verir. 60-cı illərin

əvvəllərində başlayaraq atmosferdə karbon qazının miqdarı daha

intensiv şəkildə çoxalmağa başlamış və mütəxəssislərin hesablamalarına

görə bu qazın atmosferdə tərkibi hazırda, 1200 il bundan qabaqkına

nisbətən 30% artmışdır.Bundan başqa iqtisadiyyatı və hərbi istehsalı

inkişaf etdirərkən atmosferəqayğının az olması nəticəsind planetimizin

orta illik hərarəti yüksəlir və dərc oluanan materiallara görə 2050-ci ildə

həırarət 1.5-4.5 dərəcə selsiya qədər arta bilər. Azon təbəqəsinin də

zəifləməsini yada salsaq məslənini nəqədər ciddi olması göz

qabağındadır. Qlobal istiləşmənin mənbəyi də burdadır.

Atmosferin tolanması dərəcəsi də sürətlə artır. Son 50 ildə

tozlanmanın 70% pisləşmişdir. Bunun əsas səbəbi istehsal zamanı

atmosferə buraxılan texnogen hissəciklərdir (aerozollardır) ki, onun da

həcmi mütəxəssislərin müxtəlif səpgilərdən qiymətləndirməlkərinə görə

ildə 1,0-2.6 milyard ton təşkil edir.

tasının yoxsullaşması. Ekologiyaya təsir edən bütün

istiqamətlər bioloji varlığa da güclü mənfi təsir göstərir.İlk növbədə

biokimyəvi tsikllər korlanır, energetik və termodinamik proseslər

normal baş vermir. Nəticədə planetin canlı və bitki örtüyünün

müxtəlifliyi azalır, bir çox canlı və bitki tamamilə aradan çıxır. Özü dəı

bu proses qlobal miqyasda baş verir. Dünya miqyasında hər bil 11min.

hektar meşənin məhv edilməsi isə biosferanı lap pisləşdirir.

Meşəsizləşmə və xüsusən tropik meşələrin hesabına baş verən

meşəsizləşmə, atmosferdən qaz, yerdəki su balanslarına və onların

vasirəsi ilə də canlı bitkilərə ölümcül təsir göstərir.

4.Hidrosferanın çirklənməsi və zəhərlənməsi. (Yerin su

qat).İqtisadiyyatı inkişaf etdırən nsanların, öz siyasi ambisiyalarını

həyata keçırən dövlətlərin “səyləri” nəticəsində çayların göllərin,

dənlizlərin, okeanların, yeraltı suların keyfiyyəti pisləşir və hətta istifadə

etmək üçün zərərli vəziyyətə düşür.Bir sıra ölkələrdə artıq icməli su

problemi yaranmışdır (bunu bizim respublikamızın timsalında da aydın

görmək olur). BMT-nin hesablamalarına görə hər il Dünya okeanına 50

min ton pestisid

, 5 min ton civə, 10 mln tona yaxın neft və çoxlu

miqdarda digər çirkləndiricilər düşür. İnkişaf etmiş ölkələr isə “mənəvi

köhnəlmiş” və zəhərli hərbi maddələri dərin suların basdırmaqla

hidrosfera üçün böyük təhlükələr yaradırlar.

Qeyd edək ki, iqtisadiyyatın birtərəfli inkişaf etdirilməsi

nəticəsində planetimizin ekologiyasının korlanması istiqamətləri

göstərdilyimiz istiqamtlərə bitmir. Lakin digər istiqamətlər də bu

göstərdiyimiz dörd istiqamətlərlə sıx əlaqə-

dar olur və onlardan doğur.

3.5.İqtisadiyyata dəyən zərər və yaxud ekoloji vəziyyət

kapital tələb edir

Son onilliklərdə yeni xarakteristik xüsusiyyətlər “əldə etmiş”

ekoloji problemin cəmiyyətə və iqtisadiyyata təsiri də dəyişmiş,

qloballaşmışdır.İndi o öz yaralarını heç olmasa bir qədər sağaltmaq

üçün çoxlu vəsait tələb edir.

İlk növbədə sosial məsələlərin həllində ekoloji böhran çox mənfi

rol oynayır. Hətta sosial yönümlü iqtisadiyyat yaratmağa nail olmuş

dövlətlər belə ekoloji təsirdən can qurtara bilmirlər. Bunu da əsas səbəbi

ondadır ki, əgər uzaq keçmişlərdə insan fəaliyyətinin mənfi təsirləri

təbiətin bu və ya digər komponentlərinə yönəlmişdirsə, indi bu

fəaliyyətin mənfi təsirlərini, foksunda insanın özü, onun səhhəti, uzun

illər boyu bəşəriyyətin əldə etdiyi sivilizasiya durur. Bundan başqa,

cəmiyyətin və təbiətin qarşılıqlı əlaqəsi indi çox sıx və üzvi şəkildə

təsərrüfatçılıqla cildlənir, onlar bir-birindən ayrı, təcrid olunmuş halda

faliyyət göstərə bilmirlər. Bugünkü ekoloji problemin digər fərgləndirici

cəhəti ondadır ki, indi insanlar təbii resurslara olan tələbatlarını keçmiş

dövrlərdəki səviyyədə ödəyə bilmirlər. İndinin özündə enerji və.s.

kimim problemlər dünyanı bürüyüb. Mümkün olan resursların da

əksəriyyəti bə və ya digər səviyyədə zəhərlənmişdir. Belə hal məhsuldar

qüvvələrin inkişafını dayandıra bilən amilə çevrilməkdədir.

Dünya təsərrüfatı baxımından yaranmış qlobal-ekoloji

anlaşılmazlıq o deməkdir ki, indi istər hər bir dövlətin və istərsə də

dünya iqtisadiyyatının inkişafı bilavasitə ümumi qitə təbii şəraitindən ,

da baş verən proseslərdən bilavasitə asılı vəziyyətə düşmüşdür.

Dünya iqtisadiyyatını öyrənərkən ekoloji problemin diqqət

mərkəzində olmasının siyasi, bioloji, sosial-iqtisadi,psixoloji, mənəvi

əhəmiyyəti vardır. Lakin son nəticədə ekoloji krizis iqtisadiyyata ən pis

təsir, göstərir. Ekoloji trazlığın pozulması iqtisadiyyata birbaşa təsir

göstərən proseslərdəndir. Məslən, təkcə əkin üçün yaralı sahələrin

azalması, səhraların çoxalması dünya miqyasında iqtisadiyyata ildə

milyard dollar dəyərində itki verir. Bu birbaşa itkidir. Dövlətlərin

səhlənkarlığı və xüsusi ambisiyaları nəticəsində itirilmiş meşələrin, su

mənbələrinin heç olmasa bir hissəsinin bərpa olunması üçün də əlavə

xərclər tələb olunur. Bu ekoloji problemin iqtisadiyyata təsirinin ikinci

istiqamətidir. Ətraf mühitin korlanmasının iqtisadiyyata təsirinin

üçüncü istiqaməti canlıların və xsusən də insanların səhhətinin

pisləşməsi,mxtəlif xəstəliklərin yayılması,bitgi vəeyven aləminin məhv

olması ilə əlaqədar çəkilən xərclərləəlaqədardır.

a olaraq ekoloji vəziyyəti yaxşılaşdırmaq üçün milyard

və trillionlarla ölçülən miqdarda vəsaitlər tələb olunur. Hələlik isə

dünya ölkələri ekologiya üçün çox cüzi miqdarda lakin getdikcə artan

tempdə birbaşa vəsait ayıra bilirlər.BMT-nin hesabamalarına görə

bəşəriyyət ekoloji sağaltma tədbirlərinə 1970-ci ildə 40-milyard, 1980-

ci ildə -75 milyard dollara yaxın 1990-cı ildə təxminən 150 milyard

vəsait xərclənmişdir. 2000-ci ildə isə bu vəsaitin məbləği təxminən 250-

milyard dollar təşkil etmişdir.

ildə BMT-nin Rio-de-Janeryoda ətraf mühitin

qorunmasına həsr etdiyi beynəlxalq konfransda qəbul edilən “XXI əsr

üçün gündəlik məsələ” adlı sənədlərə görə ekologiyanın qorunmasına,

yaxşılaşdırılmasına çəkilən vəsaitin ortaillik məbləği təkcə inkişafda

lan üzrə 600 milyard dollar təşkil etməlidir.

Onu da qeyd edək ki, planet üzrə ekoloji gərginliyin

yaranmasında əsas və birinci rolu inkişaf etmiş ölkələr oynayırlar. Onlar

iqtisadi cəhətdən geri qalmış ölkələrə yüksək texnologiyaları gətirirlər.

məsələyə kompleks yanaşmırlar. Nəticədə qabaqcıl

texnologiya tətbiq etməklə bu ölkələrin ərailərində istehsal prosesləri

həyata keçirirlər, pul qazanırlar. Proseslər zamanı tullantıları, çirkli

suları, zəhərli qazları lazımi səviyyədə zərərələşdirməyib təbiəti

zərərləşdirməkdə davam edirlər. Burada əsas səbəb xarici invesotrlar

tərəfindən öz ölkələrindən fərqli olaraq bu ölkələrdəətraf mühitin

qorunmasına laz;mi vəsaitin ayrılmamasıdır. Məsələn, dünya

iqtisadiyyatından yazan ədəbiyyatların verdiyi məlumatlara görə inkişaf

etmiş ölkələr ətraf mühitin qorunmasına ÜMM-un 1-2%-i qədər vəsait

sərf edirlər. Eyni zamanda inkişaf etməkdə olan ölkələrə ekologiyanın

pisləşməsi nəıticəsində inkişaf etmiş ölkələrə dəyən zərərin məbləği

onları ÜMM-nın 4-6%-ə qədər təşkil edir.

Deməli inkişaf etmiş ölkələr ekoloji məsələlərin həlli üçün

vəsaitlər artırmalıdır.Lakin ekoloji tarazlığın iqtisadiyyata vurduğu

birbaşa iqtisadi zərərlər çoxşaxəlidir, mürəkkəb məzmuna malikdir.

Burada daha çevik təsir göstərən tədbirlər görmək lazımdır. Məsələn,

sisteminə(sxeminə)keçmək vaxtı çatmışdır. Yəni məsələ belə

qoyulmalıdır-ekoloji təhlükəsizliyi tam təmin edən iqtisadiyyata yaşıl

işıq verməlidir. Qeyd edək ki, bu sahədə Yaponiyanın gözəl təcrübəsi

vardır.Onlarda təbiətə münasibət digər ölkələrlə müqayisədə qat-qat

yaxşıdır. Bu təcrübənin mahiyyəti ondadır ki, hər hansı bir, hətta çox

məhsuldar olan texnologiya ilk növbədə təbiətin qorunmasını təmin

edən texnologiya olmalıdır.

3.6.Problemin həllində beynəlxalq təşkilatların rolu

Digər qlobal problemlər kimi ekoloji problem də ancaq bütün

ölkələrin birgə səyi nəticəsində həll edilə bilər. Buna görə də milli

hökümətlərin həyata keçirdikləri tədbirlərə yanaşı dünya miqyasında

işləri təşkil etmək üçün beynəlxalq təşkilatlardan geniş istifadə

XXI əsrin əvvələrində beynəlxalq təşkilatların işinin dügün

qurulması, idarə olunması, istiqamətləndirilməsi və bu yolla ekoloji

problemin həllinə nail olmaq üçün bir zərurətə çevrilmişdir. Ekoloji

problemlərin həllinə bynəlxalq təşkilatların cəlb edilməsinin əsas

üstünlüyü ondadır ki, bu zaman beynəlxalq təşkilatlar ümumbəşəri

tədbirlərlə məşğul ola bilərlər və ümumbəşəri nəticələr əldə etməyə can

atarlar. Beynəlxalq təşkilatların bu sahədə əsas məqsədi bütün dünya

miqyasında ekoloji vəziyyəti yaxşılaşdırmağa kömək və bu yolla da

dövlətlərin səylərini birləşdirmək və planetimizdə ekoloji təhlükəsizliyi

təmin etməyə olmaqdır.

Beynəlxalq təşkilatlar aşağıdakı istiqamərlərlə qlobal ekoloji

problemin həllinə müsbət təsir göstərə bilərlər.

1.Ölkələrin maliyyə vəsaitlərini səfərbər etməklə;

3.Dünya miqyasında məqsədli ekoloji proqramlar tərtib etmək və

4.Ekologiya haqqında dəqiq məlumatları dünya ictimaiyyətinə

5.Ekoloji problemin həllinin iqtisadi və hüquqi asektlərini işləyib

Hazırda bir çox təşkilatlar ekoloji problemlərlə məşğul olurlar.

lakin əsas təşkilatlar BMT-nin xətti ilə fəaliyyət göstərirlər. BMT-nin

bir çox regional komissiyaları da fəaliyyət göstərir. Bunlardan başqa,

müxtəlif xarakterli dövlətlərarası əməkdaşlıq sazişləri, proqramları da

mövcuddur. Keçən əsrin son onilliklərində ekologiya ilə məşğul olan

dövlət təşkilatlarının sayı artmışdır.Belə təşkilatların müsbət çəhəti

onların beynəlmiləl xarakter daşımalarıdır.

Dünya təcrübəsi göstərir ki, hansı səviyyədə və hansı məkanda

yaradılırsa-yaradılsın səmərəlilik nöqteyi-nəzərincə BMT-nin nəzdində

fəaliyyət göstərən təşkilatlar daha münasib olurlar. Onları nəzərdən

nin iqtisadi və sosial şurası soveti (İQTİSOŞ)və bu

sovetin yanında fəaliyyət göstərən orqanlar. Bu təşkilat BMT-nın 6 əsas

oqrqanlarından biridir və onun fəaliyyətində ətraf mühitin qorunması

başlıça ter tutur.

İQTİSOŞ-un köməkçi orqanları.Bura müxtəlif hökümətlərarası

daimi və funksional komissiyalar daxildir.

3. İQTİSOŞ sistemində fəaliyyət göstərən beş regionlar üzrə

iqtisadi komissiyalar. Bu komissiyalara Avropa İqtisadi Komissiyası

(AİK), Asiya və Sakit Okean iqtisadi və sosial komissiyası

(İSKASO),Afrika üçün iqtisadi komissiya(İKA),Latın Amerikasıüçün

iqtisadi komissiya (İKLA), Qərbi Afrika üçün iqtisadi komissiya

4.Ətraf mühit zrə proqramma (ƏMÜP).

ƏMÜP 1972-ci ildə BMT-nin səyi ilə Stokholmda keçirilmiş və

ətraf mühitin qorunması ürə əməıkdaşlıq məsələlərinə hısr edilmiş

beynəlxalq konfransın təklifləri əsasında yaradılan və fəaliyyət

İQTİSOŞ tərəfindən kordinantlaşdırılan avtonom orqandır. Hazırda

ƏMÜP BMT-nin orqanlarıarasında ən sürətlə inkişaf edən orqandır.

Onun öünün fondu formalaşıb. Bu orqan üç mühüm funksiyanı

qiymətləndirliməsi, monitorinq, informasiya mübadiləsi), 2) Təbiəti

qoruyan idarəetmə(məqsədlərin aid edilməsi, planlaşdırma beynəlxalq

məsləhətləşmələr və razılaşmalar), 3)Köməkçi tədbirlər (təhsil,

Keçən dövr ərzində bu beynəlxalq təşkilatın ətraf mühitin

qorunmasında mühüm rolunu bütün dünya ölkələri qeyd eirlər. Bu

məsələlər bir daha 1992-ci ildə BMT-nin Rio-de Janeyroda keçirdiyi və

ətraf mühitin qorunmasına həsr edilmiş beynəlxalq konfrnsın

materiallarında öz əksini tapdı və ətraff mühitin qorunması məsələlərinə

özündə əks etdirən “XXI əsr üçün gündəlik məsələ” adında qəbul etdi.

Bu sənədin məğzini, dayanıqlı inkişaf konsepsiyası təşkil edir. Sənəddə

27 tövsiyyə xarakterli prinsip göstərilmişdir ki,bu da bütün ölkələri

emi üzrə fəaliyət göstərməyə çağırır və onlardan

insanların sağlam yaşaması üçün münasib ətraf mühitin yaradılmasını

Ekoloji problem ayrı-ayrı dövlətlərin çərçivəsindən çıxıb sözün

tam mənasında qlobal, ümümbəşəri və müasir dövrüm ən kəskin

probleminə çevrilmişdir. O həm dövlətlər çərçivəsində və həm də

planetdə iqtisadiyyatın və siyasətin və həmdə müasirlərimizin

mənəviyyatının tərkib hissəsinə daxil olmuşdur. Başqa sözlə, ekologiya

ümumbəşər mədəniyyətinin bir hissəsinə çevrilmişdir.Buna görə də

biosferanın və ətraf mühitin qorunması sahəsində beynəlxalq

əməkdaşlıq təkcə bir tədqiqatçının, elmi-tədqiqat institutunun, ayrıca

götürülmüş dövlətin problemi yox, eyni zamanda o cəmiyyətlə təbiətin

qarşılıqlı təsir problemidir.

Ətraf mühitin problemlərinin əksəriyyəti mahiyyətcə sosial

xarakterlidir. Buna baxmayaraqonlar eyni zamanda beynəlxalq

əməkdaşlıq proseslərində ciddi ideoloji gərginliklər də yarada bilir.

Ekoloji problemlərin həlli yolları axtarılanda süni istifadə etməyə və

başqa ölkələrin işlərinə qarışmağa cəhd göstərənlər dəolub.Bu da

problemlərin həllini mürəkkəbləşdirir.

Ətraf mühitin çirklənməsinin qarşısını almaq və yaxud da onu

insan və təbiət üçün zərərsiz dərəcəyə qədər azaltmaq prinsip etibarı ilə

bədə güclü iqtisadiyyat və dövlətlərdən

yüksək məsuliyyət hissi tələb olunur. Kompleks texnologiyalar geniş

tətbiq edilməsi, elmi-texniki və təşkilati idarəetmə xarakterli məqsədli

proqramlar işlənib hazırlanmalı və həyata keçirilməlidir.

Dünyada Top 10 Ətraf Mühit Problemləri

The qlobal ekoloji problemlər insanlar və digər növlər üçün yaşayış yeri olaraq qalmağa davam edərsə, onlar Yer üçün təhlükə yaradırlar. Onların arasında atmosferin və dənizin çirklənməsi, səhralaşma və növlərin nəsli kəsilməkdədir.

Saysız-hesabsız təbii fəlakətlər, qlobal istiləşmə, soyutma sehrləri və dəyişən hava şəraiti ilə insanlar planetin üzləşdiyi ekoloji problemlər haqqında daha çox məlumatlı olmalıdırlar.

Qlobal istiləşmə mübahisəsiz bir həqiqətə çevrildi; planetimiz istiləşir və buna səbəb insanlardır.

Lakin bu, insanları narahat edən yeganə ekoloji problem deyil. Bütün dünyada insanlar hər gün bir sıra ekoloji problemlərlə üzləşirlər.

Bunlardan bəziləri kiçikdir və yalnız bir neçə ekosistemi təsir edir, digərləri isə artıq bildiyimiz mühitlərin mənzərəsini kəskin şəkildə dəyişir.

Bugünkü ekoloji problemlər bizi indi və gələcəkdə fəlakətlərə və faciələrə daha həssas edir. Bugünkü ekoloji problemlər təcili diqqət tələb edir.

Planetin ən ciddi ekoloji problemlərinin siyahısı

1- Qlobal istiləşmə

Son dörd onillikdə iqlim dəyişiklikləri kəskin oldu. Mənbə: pixabay.com

Qlobal istiləşmə kimi iqlim dəyişiklikləri, istixana qazlarının yayılması kimi insan təcrübələrinin nəticəsidir.

Qlobal istiləşmə okeanlarda və quru səthində daha yüksək temperaturlara səbəb olur, bu da qütb buz təbəqələrinin əriməsinə, dəniz səviyyəsinin yüksəlməsinə və daşqınlar, həddindən artıq qar və çölləşmə kimi qeyri -təbii yağış nümunələrinə səbəb olur.

2- Meşələrin qırılması

Növlər baxımından zəngin olan meşələr, xüsusilə də tropiklərdə, tez-tez maldarlıq, xurma yağı əkinləri, soya əkinləri və digər kənd təsərrüfatı monokulturalarına yer açmaq üçün məhv edilir.

Bu gün planetin səthinin təxminən 30% -i meşələrlə örtülmüşdür və hər il təxminən 18 milyon hektar ərazi məhv edilir. Demək olar ki, bütün bu meşələrin qırılması ağacların kəsilməsi və yandırılması nəticəsində baş verir.

Təbii meşələr təkcə biomüxtəlifliyin su anbarı kimi çıxış etmir, həm də karbonu atmosferdən və okeanlardan uzaq tutmağa kömək edir.

3- Çirklənmə

Mexiko şəhərində (Meksika) çirklənmə. Mənbə: Lidia Lopez [CC BY (https://creativecommons.org/licenses/by/2.0)]

Hava, su və torpaq çirkliliyinin təmizlənməsi milyonlarla il çəkir. Sənaye və avtomobil nəqliyyatı planetdəki çirkləndiricilərin əsas mənbəyidir. Ağır metallar, nitratlar və plastik çirklənmədən məsuldur.

Su çirkliliyinə neft sızması, turşu yağışları və şəhər tullantıları səbəb olur.

Havanın çirklənməsinə sənaye müəssisələri tərəfindən buraxılan müxtəlif qazlar və toksinlər və yanacağın yanması səbəb olur.

Nəhayət, torpağın çirklənməsi sənaye tullantılarından qaynaqlanır.

4- Okeanın turşulaşması

Bu, həddindən artıq karbon dioksid istehsalının birbaşa təsiridir; Karbondioksidin 25% -ni insanlar istehsal edir.

Okeanın turşuluğu son 250 ildə artıb, lakin 2100 ilə bu miqdar 150%-ə qədər arta bilər.

Əsas təsir insanlarda osteoporozla eyni şəkildə mollyuskalarda və planktonda tapıla bilər.

5- Növlərin nəsli kəsilməsi

Quruda vəhşi heyvanlar ət, fil sümüyü və ya ‘dərman məhsulları’ üçün yox olmaq üçün ovlanır. Dənizdə böyük sənaye gəmiləri bütün balıq populyasiyalarını məhv edir.

Növlər yalnız var olmağa layiq deyil, həm də insanlar üçün əsas məhsul və xidmətləri təmin edir. Məsələn, bitkilər üçün arılar və tozlanma lazımdır.

Habitat itkisi və dağıdılması, insanların yaratdığı səbəbdən görünməmiş bir yox olma dalğalarına da böyük töhfə verir. Nəsli kəsilməkdə olan növlərin siyahısı həyəcan verici sürətlə böyüməyə davam edir.

6- Turşu yağışı

Çexiyada turşu yağışından ziyan çəkən meşə. Lovecz [İctimai Sahə]. Mənbə: Wikimedia Commons.

Turşu yağışları atmosferdə müəyyən çirkləndiricilərin olması səbəbindən baş verir. Yanacaqların yanması, vulkanlar və ya çürüyən bitki örtüyü səbəb ola bilər.

İnsan sağlamlığına, vəhşi təbiətə və su canlılarına ciddi təsir göstərə biləcək bir ekoloji problemdir.

7- Suyun çirklənməsi

Təmiz su içmək nadir bir əmtəəyə çevrilir. İnsan əhalisi bu resurs uğrunda mübarizə apardıqca su iqtisadi və siyasi problemə çevrilir.

Sənaye inkişafı çayları, dənizləri və okeanları insan sağlamlığı üçün böyük təhlükə yaradan zəhərli çirkləndiricilərlə doldurur. Bu problemin qarşısını almaq üçün təklif olunan variantlardan biri duzsuzlaşdırma prosesindən istifadə etməkdir.

8- Xalq sağlamlığı problemləri

Bugünkü ekoloji problemlər insan və heyvan sağlamlığı üçün böyük təhlükə yaradır. Çirkli su dünyanın ən böyük sağlamlıq riskidir və həyat keyfiyyəti və xalq sağlamlığı üçün böyük bir təhlükədir.

Çayın axınında çoxlu toksinlər, kimyəvi maddələr və xəstəlik törədən orqanizmlər var.

Çirkləndiricilər astma və ürək-damar problemləri kimi tənəffüs problemlərinə səbəb olur. Yüksək temperatur denge kimi yoluxucu xəstəliklərin yayılmasını artırır.

9- Torpağın deqradasiyası

Aşırı otlama, monokultura əkinləri, eroziya, torpağın sıxılması, çirkləndiricilərə həddindən artıq məruz qalma və torpaqdan istifadənin çevrilməsi torpağın zədələnməsinin yollarından yalnız bir neçəsidir.

Rəsmi hesablamalara görə, hər il təxminən 12 milyon hektar təsərrüfat ciddi şəkildə tənəzzülə uğrayır.

Qida təhlükəsizliyi torpağın yaxşı vəziyyətdə qalmasından asılı olduğu üçün bu problemə adekvat həll yolları tapılmalıdır.

Bu problemi həll etmək üçün torpağın mühafizəsi proqramları və bərpa texnikaları mövcuddur, halbuki problemi hələlik aradan qaldırmaq üçün kifayət deyil.

10- Tullantıların atılması

Resursların həddindən artıq istehlakı və plastiklərin yaradılması qlobal tullantıların atılması böhranı yaradır. İnkişaf etmiş ölkələr həddindən artıq miqdarda zibil istehsal etməklə və bu tullantıları okeanlara buraxmaqla məşhurdur.

Nüvə tullantılarının tullantıları sağlamlıq üçün böyük risklər yaradır. Plastik, fast food, qablaşdırma və ucuz elektronika tullantıları insan rifahını təhdid edir.

Tullantıların atılması bu gün ən aktual ekoloji problemlərdən biridir.

İstinadlar

1. Ekoloji problem. Conserve-energy-future.com saytından bərpa edildi
2. Dünyanın ən böyük ekoloji problemlərindən beşi (2016). Dw.com saytından bərpa edildi
3. 2013-cü ildə bəşəriyyətin düşünməli olduğu ilk beş ekoloji problem.Habititat.com saytından bərpa edildi
4. Ən yaxşı 10 ekoloji problem. Planetearthherald.com saytından bərpa edildi.

Dünyadakı ən yaxşı 10 ekoloji problem

The qlobal ekoloji problemlər insanlar və digər növlər üçün yaşayış sahəsi olmağa davam edərsə, yer üzünə bir təhlükədir. Bunlara atmosfer və dəniz çirklənməsi, səhralaşma və növlərin yox olması daxildir.

Saysız-hesabsız təbii fəlakətlər, qlobal istiləşmə, soyuqlama və dəyişkən hava şəraiti ilə insanlar planetin üzləşdiyi ekoloji problemlərin növlərindən daha çox xəbərdar olmalıdırlar.

Qlobal istiləşmə mübahisəsiz bir həqiqətə çevrildi; planetimiz istiləşir və bunun səbəbi insanlar olmuşdur.

Ancaq bu, insanların narahat olması lazım olan tək ekoloji problem deyil. Bütün dünyada insanlar hər gün saysız-hesabsız ətraf mühit problemi ilə qarşılaşırlar.

Bunlardan bəziləri kiçikdir və yalnız bir neçə ekosistemi təsir edir, digərləri isə artıq tanıdığımız mühitin mənzərəsini dramatik şəkildə dəyişdirir.

Bugünkü ekoloji problemlər bizi indi və gələcəkdə fəlakət və faciələrə qarşı daha həssas edir. Bugünkü ekoloji problemlər təcili diqqət tələb edir.

Planetin ən ciddi ekoloji problemlərinin siyahısı

1- Qlobal istiləşmə

Qlobal istiləşmə kimi iqlim dəyişiklikləri istixana qazlarının emissiyası kimi insan təcrübələrinin nəticəsidir.

Qlobal istiləşmə, okeanlarda və quru səthində daha yüksək temperaturlara səbəb olur, qütb buzlaqlarının əriməsinə, dəniz səviyyəsinin yüksəlməsinə və daşqınlar, həddindən artıq qar və səhralaşma kimi qeyri-təbii yağış nümunələrinə səbəb olur.

2- Meşələrin qırılması

Türlərlə zəngin olan meşələr, xüsusən tropik bölgələrdə, tez-tez maldarlıq, xurma yağı əkinləri, soya əkinləri və digər kənd təsərrüfatı monokulturalarına yer ayırmaq üçün məhv edilir.

Bu gün planetin səthinin təxminən 30% -i meşələrlə örtülüdür və hər il təxminən 18 milyon hektar məhv edilir. Bu meşələrin qırılması demək olar ki, hamısı ağacların kəsilməsindən və yandırılmasından gəlir.

Təbii meşələr yalnız biomüxtəlifliyin su anbarı rolunu oynamır, həm də karbonun atmosferdən və okeanlardan kənarda qalmasına kömək edir.

3- çirklənmə

Hava, su və torpaq çirkliliyinin təmizlənməsi milyonlarla il çəkir. Sənayelər və motorlu nəqliyyat vasitələri planetdəki çirkləndiricilərin əsas mənbəyidir. Ağır metallar, nitratlar və plastik çirklənmədən məsul olan toksinlərdir.

Suyun çirklənməsinə neft tökülmələri, turşu yağışları və şəhər tullantıları səbəb olur.

Havanın çirklənməsi sənayelər tərəfindən ayrılan müxtəlif qaz və toksinlərdən və yanacaqların yanmasından qaynaqlanır.

Nəhayət, torpaq çirklənməsinə sənaye tullantıları səbəb olur

4- Okean turşusu

Bu həddindən artıq karbon dioksid istehsalının birbaşa təsiridir; Karbon dioksidin 25% -i insanlar tərəfindən istehsal olunur.

Okeanın turşuluğu son 250 ildə artmışdır, lakin 2100 ilə bu miqdar 150% -ə qədər arta bilər.

Əsas təsir insanlarda osteoporoz kimi eyni şəkildə mollusks və planktonda tapıla bilər.

5- Növlərin yox olması

Quruda, vəhşi heyvanlar, ətləri, fil sümüyü və ya ‘dərman məhsulları’ üçün tələf olmaq üçün ovlanır. Dənizdə, böyük sənaye gəmiləri bütün balıq populyasiyalarını yox edir.

Növlər yalnız daxili olaraq mövcud olmağa layiq deyil, həm də insanlar üçün vacib məhsullar və xidmətlər təqdim edirlər. Məsələn, məhsullar üçün arılar və tozlaşma lazımdır.

Yaşayış mühitinin itirilməsi və məhv olması da görünməmiş yox olma dalğalarına böyük töhfə verir, çünki insanlar tərəfindən yaranır.Nəsli kəsilməkdə olan növlərin siyahısı qorxunc dərəcədə böyüməyə davam edir.

6- Turşu yağışı

Turşu yağışı atmosferdə müəyyən çirkləndiricilərin olması səbəbindən baş verir. Buna yanacaqların, vulkanların yanması və ya çürüyən bitki örtüyü səbəb ola bilər.

İnsan sağlamlığına, vəhşi aləmə və su növlərinə ciddi təsir göstərə biləcək bir ekoloji problemdir.

7- Suyun çirklənməsi

Təmiz su içmək nadir bir mala çevrilir. İnsan əhalisi bu qaynaq üçün mübarizə apardıqca su iqtisadi və siyasi problemə çevrilir.

Sənaye inkişafı çaylar, dənizlər və okeanları insan sağlamlığı üçün böyük təhlükə olan zəhərli çirkləndiricilərlə doldurur. Bu problemin qarşısını almaq üçün təklif olunan variantlardan biri də duzsuzlaşdırma prosesindən istifadə etməkdir.

8- Xalq sağlamlığı problemləri

Günümüzdəki ekoloji problemlər insan və heyvan sağlamlığı üçün böyük bir riskdir. Çirkli su dünyanın ən böyük sağlamlıq riskidir və həyat keyfiyyəti və xalq sağlamlığı üçün böyük bir təhlükədir.

Çay axınında bir çox toksin, kimyəvi maddə və xəstəlik yaradan orqanizmlər var.

Çirkləndiricilər astma və ürək-damar problemləri kimi tənəffüs problemlərinə səbəb olur. Yüksək temperatur, dang kimi yoluxucu xəstəliklərin yayılmasını artırır.

9- Torpağın deqradasiyası

Həddindən artıq otlaq, monokultura əkinləri, eroziya, torpağın sıxılması, çirkləndiricilərə həddindən artıq məruz qalma və torpaqdan istifadəyə çevrilmə torpağın zədələnməsinin bir neçə yolu.

Rəsmi hesablamalara görə, hər il təxminən 12 milyon hektar təsərrüfat ciddi şəkildə tənəzzülə uğrayır.

Qida təhlükəsizliyi torpağın yaxşı vəziyyətdə saxlanılmasından asılı olduğundan bu problemə kifayət qədər həll yolları tapılmalıdır.

Bu problemi həll etmək üçün torpaq qoruma proqramları və bərpa texnikaları mövcuddur, lakin problemi hələlik aradan qaldırmaq üçün kifayət deyil.

10- Tullantıların atılması

Resursların həddindən artıq istehlakı və plastiklərin yaradılması qlobal tullantıların atılması böhranını yaradır. İnkişaf etmiş ölkələr həddindən artıq miqdarda zibil istehsal etməsi və bu tullantıları okeanlara atması ilə məşhurdur.

Nüvə tullantılarının tullantıları sağlamlıq üçün böyük risklər yaradır. Plastik, fast food, qablaşdırma və ucuz elektron tullantıları insan rifahını təhdid edir.

Tullantıların zərərsizləşdirilməsi bu gün ən aktual ekoloji problemlərdən biridir.

İstinadlar

1. Ekoloji problem. Conserve-energy-future.com saytından bərpa edildi
2. Dünyanın ən böyük ekoloji problemlərindən beşi (2016). Dw.com-dan bərpa edildi
3. 2013-cü ildə bəşəriyyətin düşünməsi lazım olan ilk beş ətraf mühit məsələsi. Yaşayış.com saytından bərpa edildi
4. Top 10 ekoloji problem. Planetearthherald.com saytından bərpa edildi.