Qloballaşmanın mənası

Bununla yanaşı, tədqiqatlar göstərir ki, ziddiyyətli mahiyyəti və sosial-iqtisadi nəticələrinə baxmayaraq, XX əsrdə baş vermiş elmi-texniki inqilablar inkişaf etməkdə olan ölkələrin və keçid iqtisadiyyatı ölkələrinin sosial-iqtisadi tərəqqisinə ciddi təsir göstərmişdir. Faktlar da bunu əyani şəkildə sübut edir. Belə ki, sənaye istehsalı XX əsr ərzində inkişaf etməkdə olan ölkələrdə 21, 9 dəfə artdığı halda, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə 62, 1 dəfə artmışdır. Yalnız son 30 il ərzində (1970-2000-ci illər) sonuncuların sənaye istehsalı 55 dəfə artmışdır.

Qloballaşma prosesind milli dövltin yeri v rolu

Qloballaşma və milli dövlətlərin mənafeləri

(əvvəli ötən sayımızda)

Təbiidir ki, bu uyğunsuzluq özünü müxtəlif ölkələrdə müxtəlif dərəcədə göstərir. Çünki milli dövlətlər qloballaşma proseslərini müxtəlif dərəcədə həll ediblər, müxtəlif �çəkiyə� malikdirlər, qlobal bazarlardan müxtəlif dərəcədə �fayda� və ya �zərər� əldə edirlər. Bütün bunlar isə mənafelər arasında ziddiyyətin yaranmasını labüd edir. Çünki xarici satış bazarlarından, xarici maliyyə ehtiyatlarından, texnoloji və idarəçilik təcrübəsindən güclülər daha çox istifadə edə bilirlər. Ona görə də əsas makroiqtisadi göstəricilər arasında fərq bir çox hallarda artmaqda davam edir.

Ona görə də qloballaşmanın ümumbəşəri əhəmiyyət kəsb edən problemlərindən biri bu prosesin ölkələr arasında inkişaf səviyyəsi baxımından olan kəskin fərqə necə təsir etməsi, qloballaşmanın faydalarının ölkələr arasında necə bölünməsi problemidir.

Müasir mərhələdə heç bir dövlət həmin proseslərdən kənarda qala bilməz. Lakin getdikcə daha çox dərk edilir ki, bəşəriyyətin inkişafı üçün həyati əhəmiyyət kəsb edən qloballaşmanın faydaları qeyri-bərabər bölüşdürülür. Müasir beynəlxaq siyasi-iqtisadi sistemində azsaylı inkişaf etmiş sənaye ölkələri aparıcı rol oynayır. Texnoloji və informasiya inqilabları iqtisadi inkişafın xarakterini dəyişmişdir. Qabaqcıl sənaye ölkələri və müəyyən dərəcədə orta inkişaf səviyyəsinə malik olan ölkələr üçün rifah səviyyəsinin artırılmasında yeni imkanlar daha çox yaranmışdır.

Bununla yanaşı, tədqiqatlar göstərir ki, ziddiyyətli mahiyyəti və sosial-iqtisadi nəticələrinə baxmayaraq, XX əsrdə baş vermiş elmi-texniki inqilablar inkişaf etməkdə olan ölkələrin və keçid iqtisadiyyatı ölkələrinin sosial-iqtisadi tərəqqisinə ciddi təsir göstərmişdir. Faktlar da bunu əyani şəkildə sübut edir. Belə ki, sənaye istehsalı XX əsr ərzində inkişaf etməkdə olan ölkələrdə 21, 9 dəfə artdığı halda, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə 62, 1 dəfə artmışdır. Yalnız son 30 il ərzində (1970-2000-ci illər) sonuncuların sənaye istehsalı 55 dəfə artmışdır.

İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə sənayenin strukturunda da ciddi dəyişikliklər özünü göstərmişdir. XX əsrin ikinci yarısında inkişaf etməkdə olan ölkələrdə məhsul istehsalının strukturunda emaledici sənaye məhsullarının payı iki dəfədən çox artaraq 2000-ci ildə 55, 2 faiz təşkil etmişdir. Diqqəti belə bir cəhət cəlb edir ki, bu proses qloballaşmanın geniş vüsət aldığı 90-cı illərdə xüsusilə sürətlənmişdir.

Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, həmin struktur dəyişiklikləri bəzi iqtisadçıların iddia etdikləri kimi heç də materialtutumlu və əməktutumlu sahələr hesabına baş verməmişdir. Belə ki, 1980-1998-ci illər ərzində inkişaf etməkdə olan ölkələrin ixracatında baza ehtiyatlarının (yanacaq nəzərə alınmasa) payı 50,8 faizdən 19 faizə enmiş, əməktutumlu hazır məhsulları isə müvafiq olaraq 21,8 faiz və 23, 2 faiz təşkil etmişdir. Həmin dövrdə ixracatda yüksək texnolojitutumlu məhsulların xüsusi çəkisi isə 11, 6 faizdən 31faizə yüksəlmişdir.

Sənaye ölkələrində yaranmış zəngin hazır texniki potensialdan istifadə edərək, zəif ölkələr öz inkişafını sürətləndirmək imkanına malikdirlər. Adambaşına məhsul istehsalı 1970-2000-ci illər ərzində inkişaf etmiş ölkələrdə 1,7 dəfə artdığı halda, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə 2,5 dəfə çoxalmışdır. 2000-2006-cı illərdə isə ÜDM-in orta illik artım sürəti inkişaf etməkdə olan ölkələrdə inkişaf etmiş ölkələrə nisbətən xeyli yüksək olmuşdur.

Bununla yanaşı, real həyat göstərir ki, qloballaşmanın bəhrələrinin ilk olaraq güclü dövlətlər tərəfindən mənimsənilməsi nəticəsində inkişaf etmiş ölkələrlə inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında fərq azalmır, əksinə daha da artır. Bu haqda iqtisadi ədəbiyyatda kifayət qədər dəlillər və faktlar mövcuddur. Biz burada yalnız bir fakt üzərində dayanmağı məqdsədəuyğun hesab edirik: adambaşına düşən ÜDM inkişaf etməkdə olan ölkələrdə 1900-cü ildə ABŞ səviyyəsində 11,3 faiz təşkil etdiyi halda, 2000-ci ildə 10,7 faizə enmişdir.

Onu da qeyd etmək lazımdır ki, qloballaşmanın verdiyi imkanlardan bütün inkişaf etməkdə olan ölkələr eyni dərəcədə istifadə etmirlər. Dünya Bankının hesabatlarının birində göstərilir ki, aşağı gəlir səviyyəsinə malik olan Azərbaycan da daxil olmaqla 49 ölkədə adambaşına ÜDM 1995-ci ildə 700 dollardan az olmuşdur. Həmin göstərici üzrə bu dövlətlərin böyük əksəriyyəti ABŞ səviyyəsinə görə (1987-ci illə müqayisədə) xeyli geriləmişdir. Lakin kamil bazar iqtisadiyyatı mexanizmi yaradaraq qloballaşmanın üstünlüklərindən uğurla istifadə edən bir çox zəif inkişaf etmiş ölkələr isə (Cənubi Koreya, Tayvan, Honkonq, Sinqapur, Çin və s.) sosial-iqtisadi tərəqqi yolunda sürətlə irəliləyirlər. 2000-2006-cı illərdə bütün dünya üzrə ÜDM-in orta illik artım sürəti 2, 5-4, 8 faiz olduğu halda, bu ölkələrdə 7-8 faiz olmuşdur.

Nəticədə bu ölkələr arasında da təbəqələşmə sürətlənir. Onların arasında texnoloji inqilabların və yeni beynəlxalq iqtisadi-maliyyə mühitinin verdiyi üstünlüklərdən səmərəli istifadə edən ölkələr öz inkişaf səviyyələrinə görə sənaye ölkələri ilə aralarında olan fərqi aradan qaldırırlar. Lakin təbii istehsal amillərindən istifadəyə əsaslanan ölkələrdə vəziyyət ağır olaraq qalmaqda davam edir, onların dövlət borcları sürətlə artır, istehsalın strukturunda hasilat sənayesinin payı yüksək səviyyədə qalır.

Keçid iqtisadiyyatı ölkələrində mərkəzləşdirilmiş planlı iqtisadiyyatdan azad bazar iqtisadiyyatına transformasiya prosesinin tarixdə analoqu yoxdur və qloballaşma dövrünə təsadüf etdiyi üçün olduqca mürəkkəbdir. Bu ölkələrdə gedən proseslər iqtisadi münasibətlərin qloballaşmasının ayrılmaz tərkib hissəsidir. Qloballaşma dövründə isə dünyanın iqtisadi inkişafında ciddi dəyişikliklər baş vermişdir. İnformasiya inqilabı, kapital axınının beynəlmiləlləşməsi iqtisadi inkişaf modelində dərin keyfiyyət dəyişiklikləri yaratmışdır. Ticarətin və maliyyə bazarlarının liberallaşması bu ölkələr qarşısında yeni perspektivlər açmaqla yanaşı, yeni problemlər də yaradır. Bu ölkələrdə ticarətin liberallaşması və maliyyə vəziyyətinin sabitləşdirilməsi qapalı olan iqtisadiyyatın açıq iqtisadiyyatla əvəz olunması prosesi ilə paralel gedir. Bunun nəticəsində həmin ölkələr beynəlxalq əmək bölgüsünə daha çox cəlb edilir və onlarda xarici ticarət dövriyyəsi sənaye istehsalına nisbətən çox sürətlə artır.

Həmin ölkələrin gələcək taleləri üçün əhəmiyyətli olan məsələlərdən biri də odur ki, yerli və xarici sahibkarların milli bazarlara sərbəst daxil olmaları və fəaliyyət göstərmələri üçün şərait yaradılır. Kapital hərəkətinin liberallaşması isə həmin ölkələrin yeni yaranmağa başlayan bazarlarının dünya maliyyə bazarlarının tərkib hissəsinə çevrilməsinə səbəb olur. Xarici investorlar isə neft-energetika və maliyyə sahəsində daha çox fəallıq göstərirlər. Bu isə onlar tərəfindən göstərilən xidmətlərin keyfiyyətinin yaxşılaşmasına səbəb olmaqla bərabər, digər tərəfdən �asılı kapitalizm� adlanan hadisənin baş verməsi ehtimalını artırır.

Qloballaşma prosesləri dərinləşdikcə inkişaf etmiş ölkələrlə inkişaf etməkdə olan ölkələr arasındakı münasibətlər �Vaşinqton konsensusu� adlanan sənəddə cəmləşmiş tövsiyələr (BVF, Dünya Bankı və digər beynəlxalq təşkilatların) əsasında formalaşmağa başlamışdır. Həmin sənəddə adı çəkilən ölkələrə tövsiyə edilir ki, onlar bank, xarici ticarət, xarici investisiyalar haqqında qanunvericiliyi daha da liberallaşdırsınlar, vergiləri və büdcə xərclərini ixtisar etsinlər, genişmiqyaslı özəlləşdirmə tədbirlərini həyata keçirsinlər, inflyasiyanın qarşısını qətiyyətlə alsınlar və maliyyə vəziyyətlərini sabitləşdirsinlər, xarici borcları restruksizasiya etsinlər. Bu tövsiyələr C.Stinqlisin göstərdiyi kimi, standart xarakter daşıyır və heç də istənilən müsbət nəticəni vermir: �BVF-nin bazarların özü-özlüyündə kənar müdaxilə olmadan səmərəli fəaliyyət göstərməsi kimi köhnəlmiş fikirlərə əsaslanan siyasi kursu bazar iqtisadiyyatının düzgün istiqamətləndirilməsinə və əhalinin maddi rifah halının yüksəldilməsinə səbəb ola biləcək arzu olunan dövlət müdaxiləsinə imkan yarada bilməmişdir. �

İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə mövcud köklü problemlərin həlli üçün inkişaf etmiş ölkələrin və beynəlxalq təşkilatların liberal görüşlərə əsaslanan tövsiyələri ciddi tənqidə məruz qaldığı üçün �Vaşinqton konsensusu�nun bir sira müddəaları yenidən nəzərdən keçirildi. Bu zaman liberal postulatların bir sıra radikal müddəalarından əslində imtina edildi və yeni islahat tədbirləri hazırlandı. Bu tövsiyələr (müəllifi C. Stinqlis) �Postvaşinqton konsensusu� adını aldı. Bu zaman əvvəl verilmiş tövsiyələr (məsələn, inflyasiyanın boğulması, dövlət mülkiyyətinin irimiqyaslı özəlləşdirilməsi, ticarət və maliyyə bazarlarının liberallaşdırılması, xarici borcların restruksizasiyası və liberal siyasətin digər �alətləri� vasitəsilə maliyyə sabitliyinin yaradılması) yenidən nəzərdən keçirildi. İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə dövlət-bazar münasibətlərinə bu sənəddə yenidən baxıldı.

Sənaye cəmiyyətindən postsənaye cəmiyyətinə keçidin təkamül yolu ilə hərəkət etməsinə baxmayaraq bu proses ölkə daxilində ciddi disproporsiya və konfliktlər yaradır. Bu, özünü bir çox maddi istehsal sahələrinin məhsullarına dünya bazarlarında tələbin azalması ilə əlaqədar olaraq struktur və peşəkar işsizliyin artması ilə büruzə verir. Sənayeləşmə sürətləndikcə əksər sənaye sahələrində, xüsusən xidmət bölməsində azixtisaslı işçilərə tələbat da azalır. Cəmiyyətin yüksək bilik və təhsilə yiyələnmiş postsənaye hissəsi ilə azixtisaslı hissəsi arasında ziddiyyət yaranır və getdikcə dərinləşir.

Beləliklə, qloballaşma istər dünya miqyasında, istərsə də ölkə daxilində keyfiyyətcə yeni iqtisadi və maliyyə mühitinin formalaşmasına yol açmışdır. Mütəxəssislərin əksəriyyəti hesab edir ki, beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin liberallaşması eyni tipli qanunlarla idarə olunan, vahid və yaxud yüksəkdönərli ödəmə vasitələrindən istifadə edilən vahid və yekcins qlobal bazar məkanının yaranmasını sürətləndirir. İqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi nəticəsində ölkələrarası mövcud maneələr getdikcə aradan qaldırılacaqdır. Bu isə rəqabətin qlobal xarakter almasını təmin edəcək, dünya ehtiyatlarından daha səmərəli istifadə edilməsinə səbəb olacaqdır.

Qloballaşma proseslərinin həm ölkələr, həm də fəaliyyət sahələri baxımından qeyri-bərabər nəticələri təsirli milli dövlət modelinin formalaşdırılmasını və inkişaf etdirilməsini tələb edir. Bu baxımdan dövlətin 3 mühüm funksiyasının təkmilləşdirilməsi vacibdir:

1. Dövlətin texnoloji infrastruktur və insan kapitalının formalaşdırılması sahəsindəki strateji funksiyası. Qloballaşma prosesində ölkələrin texnologiya və insan kapitalı sahəsində infrastrukturunun yenilənməsi və inkişaf etdirilməsi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

2. Dövlətin bazarları və rəqabət tənzimləyici funksiyası � dövlətin bazarları, xüsusən bank sistemini və maliyyə strukturunu tənzimləyən funksiyasının əhəmiyyəti son dərəcə artmışdır. Son dövrlərdə maliyyə sahəsində özünü göstərən dərin dünya böhranları (1998-2008) onu göstərdi ki, maliyyə sektorunda dövlətin tənzimləyici rolu zəif olan ölkələr həmin böhranlardan daha çox itki ilə çıxırlar.

3. Dövlətin bölgü sahəsindəki funksiyaları � qloballaşma prosesinin qeyri – bərabər gedişi istər ölkələr arasında, istərsə də ölkə daxilində gəlir bölgüsünün tənzimlənməsini tələb edir.

Azərbaycan Universitetinin kafedra müdiri,

iqtisad elmləri namizədi

Xalq qəzeti.- 2009.- 27 avqust.- S. 3.

Qloballaşmanın mənası

Qloballaşma deyilir cəmiyyətlərin və iqtisadi fəaliyyətlərin inteqrasiyasını qlobal ölçüdən standartlaşdıran proses.

Qloballaşma geniş bir məkanı əhatə edən və qloballaşmadan daha böyük bir perspektivə sahib bir prosesdir. Qloballaşmanın ümumi xüsusiyyətləri paylaşan və dünyanın müxtəlif yerlərində oxşar olan bir ictimai, siyasi və iqtisadi nizamın birləşməsini stimullaşdıran bir proses olduğunu düşünən mütəxəssislər var.

Qloballaşmanın mənşəyi, müstəmləkəçilik prosesləri ilə feodalizmdən 19-cu əsrdə Sənaye İnqilabına qədər davam edir və bu dövrdə kapitalist istehsal və istehlak sistemi fərqli sosial qruplarda kök salmışdır.

Sonra, 20-ci əsr boyunca və xüsusilə Avropada baş verən müxtəlif təsirli müharibələrdən sonra, qloballaşma sürətlə böyüdüyü 21-ci əsrin əvvəllərinə qədər bir neçə eniş-yoxuş yaşadı.

Bu artım, milli və beynəlxalq iqtisadi sistemin, eləcə də sosial və siyasi sistemlərin dəyişdirildiyi yeni istehsal, marketinq və paylama strategiyaları ilə əldə edilmişdir.

Beləliklə, qloballaşmanın bir sıra universal iqtisadi strategiya və quruluşları dəyişdirən texnoloji və rabitə kanallarının geniş inkişafı ilə iqtisadi fəaliyyətləri birləşdirməyə qadir olan böyük bir əhatəyə sahib olduğu müəyyən edilir.

Eynilə, qloballaşma cəmiyyətlərin inkişafını, yeni siyasətlərin həyata keçirilməsini, əhali artımını, köçəri hərəkətləri, mədəni mübadiləni, sənayeləşməni, daha çox əmək rəqabət qabiliyyətini, yeni iş yerlərini və digərlərini dəstəklədi.

Bununla birlikdə, iqtisadi cəhətdən daha az üstünlük verilən sosial qrupların, müxtəlif münaqişələrin və sosial böhranların mövcudluğuna da səbəb oldu.

İqtisadi qloballaşma

İqtisadi qloballaşma, həm milli, həm də beynəlxalq miqyasda ticari inkişaf, məhsul istehsalı və paylanması sahələrini genişləndirməklə xarakterizə olunur ki, bu da əhəmiyyətli pul və kredit fəaliyyətinə səbəb oldu.

Eynilə, iqtisadi qloballaşma, tətbiq olunan və millətlərin mənafelərini və iqtisadi rifahını qorumağa çalışan müxtəlif iqtisadi, siyasi və sosial modellərin inşasına üstünlük verdi.

Bununla birlikdə, iqtisadi qloballaşma həm də cəmiyyəti təsir edən bəzi balanssızlıqlara səbəb oldu, kütləvi istehsala, məhsulların həddindən artıq istehlakına və aşağı gəlirli sosial qruplarda yoxsulluğun böyük bir hissəsinə səbəb oldu.

Qloballaşma və qloballaşma

Qloballaşma və qloballaşma iki fərqli anlayışdır. Qloballaşma daha böyük bir məkanı əhatə edir, yəni təbiəti və əhatə dairəsi iqtisadi, siyasi və sosial cəhətdən qlobaldır.

Qloballaşma, öz növbəsində, bir sıra daha spesifik kateqoriyalara daxil edilmiş və kapitalizmdən möhkəmlənmiş müxtəlif proseslərə cavab verir. Eynilə, qloballaşma texnoloji inkişafın idarə etdiyi bir proses olmuşdur.

Qloballaşmaya da baxın.

Qloballaşmanın Nation-Dövlətin Tutulması

Qloballaşma beş əsas meyarla müəyyənləşdirilə bilər: beynəlxalqləşdirmə, liberallaşdırma, universalləşdirmə, qərbiləşmə və deterritorialisation. İnterizasiya ölkələrin dövlətləri indi güclərinin azaldılması ilə daha az əhəmiyyət kəsb etdiyidir. Liberalizasiya çoxsaylı ticarət maneələri aradan qaldırılan konsepsiyadır və “hərəkət azadlığı” yaradır. Qloballaşma universallaşmaq kimi tanınan “hər kəs eyni olmaq istəyir” olduğu bir dünya yaratmışdır.

Qərbləşmə Qərb dünyagörüşündən qlobal dünya modelinin yaranmasına gətirib çıxardı, deterritorialisation isə ərazilər və sərhədlərin “itirdiyi” oldu.

Qloballaşma perspektivləri

Qloballaşma anlayışından yaranan altı əsas perspektiv var; bu, qloballaşmanın hər yerdə olduğu və qloballaşmanın keçmişdən fərqlənməyən abartı olduğuna inanaraq “skeptiklər” olduğuna inananlardır. Bəziləri inanırlar ki, “qloballaşma tədricən dəyişiklik prosesidir” və “kosmopolit yazıçılar” dünya qlobal qloballaşma kimi dünyanın qlobal səviyyədə olacağına inanırlar. “Qloballaşma imperializm” inə inananlar da var, yəni Qərb dünyasından zənginləşmə prosesidir və bəzi insanların qloballaşma sindromu ilə nəticələnən “qloballaşma” adlı yeni bir perspektiv var.

Qloballaşmanın dünya səviyyəsində bərabərsizliyə gətirib çıxarması və öz iqtisadiyyatlarını idarə etmək üçün milli dövlətlərin gücünü azaldıb bir çoxları inanırlar.

Mackinnon və Cumbers dövlət “Qloballaşma çoxmillətli korporasiyalar, maliyyə qurumları və beynəlxalq iqtisadi təşkilatlar tərəfindən idarə olunan iqtisadi fəaliyyət coğrafiyasını yenidən formalaşdıran əsas qüvvələrdən biridir” (Mackinnon and Cumbers, 2007, 17 səhifə).

Qloballaşma gəlirlərin polarlaşması səbəbindən bərabərsizliklərə yol açır, çünki bir çox işçi istismar olunur və minimum əmək haqqı ilə işləyir, digərləri yüksək ödənişli işlərdə çalışırlar.

Qloballaşmanın dünya yoxsulluğunun dayandırılması bu müvəffəqiyyətin getdikcə daha vacib hala gəlir. Bir çoxları transmilli şirkətlərin beynəlxalq yoxsulluğun pisləşdiyini iddia edirlər (Lodge və Wilson, 2006).

Qloballaşmanın bəzi ölkələr, əsasən Avropa ölkələri və Amerika kimi yaxşılaşdıqları kimi, “qələbənlər” və “ziyana uğrayanlar” yaradır. Məsələn, ABŞ və Avropanın öz əkinçilik sənayelərini böyük miqdarda maliyyələşdirən, iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş ölkələr müəyyən bazarlardan ‘qiymətli’ olur; onların nəzəri cəhətdən iqtisadi üstünlüyə malik olmalarına baxmayaraq, onların əmək haqqı azdır.

Bəziləri qloballaşmanın az inkişaf etmiş ölkələrin gəlirləri üçün heç bir əhəmiyyətli nəticəyə malik olmadığına inanırlar. Neoliberalistlər 1971-ci ildə Bretton Vudsun sonundan bəri qloballaşmanın “qarşıdurma maraqları” dan daha çox “qarşılıqlı fayda” əldə etdiyinə inanırlar. Buna baxmayaraq, qloballaşma çox sayda “firavan” ölkələrə misal üçün Amerika Birləşmiş Ştatları və Birləşmiş Krallıq kimi böyük bərabərsizlik boşluqlarına səbəb olmuşdur, çünki dünya səviyyəsində uğurlu bir qiymət gəlir.

Nation Dövlətin rolu azalıb

Qloballaşma bir çox dövlətlərin öz iqtisadiyyatlarını idarə etmək qabiliyyətini pozduğunu düşünən çoxmillətli şirkətlərin əhəmiyyətli artmasına gətirib çıxardı.

Çoxmillətli şirkətlər milli iqtisadiyyatları qlobal şəbəkələrə inteqrasiya edir; buna görə millət dövlətləri öz iqtisadiyyatlarını artıq nəzarət altına almırlar. Çoxmillətli şirkətlər ciddi şəkildə genişlənmişdir, ən yaxşı 500 korporasiya indi qlobal GSMH-nun demək olar ki üçdə birini və dünya ticarətinin 76 faizini nəzarət edir. Standart və Poors kimi çoxmillətli şirkətlər heyran qalırlar, həm də böyük dövlətlər üçün millət dövlətləri tərəfindən qorxurlar. Coca-Cola kimi çoxmillətli şirkətlər, böyük bir qlobal güc və səlahiyyətə malikdirlər, çünki onlar təsirli bir şəkildə “ev sahibi ölkə” üzərində “iddia” qoyurlar.

1960-cı ildən bəri yeni texnologiya iki yüz il davam edən əvvəlki köklü dəyişikliklərlə müqayisədə sürətli bir dərəcədə inkişaf etmişdir. Bu cari dəyişikliklər dövlətlərin artıq qloballaşmanın gətirdiyi dəyişiklikləri uğurla idarə edə bilməyəcəyini ifadə edir.

NAFTA kimi ticarət blokları, millətin rəhbərliyini iqtisadiyyatı üzərindən azaldır. Ümumdünya Ticarət Təşkilatı (ÜTT) və Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF) xalqların iqtisadiyyatına böyük təsir göstərmiş, bununla da onun təhlükəsizliyini və müstəqilliyini zəifləmişdir (Dean, 1998).

Ümumiyyətlə, qloballaşma millətin iqtisadiyyatını idarə etmək qabiliyyətini azaldır. Neoliberal gündəmdə olan qloballaşma milli dövlətləri yeni, minimalist bir rol ilə təmin etmişdir. Göründüyü kimi, millət dövlətlərinin qloballaşma tələblərinə öz müstəqilliyini verməkdən başqa bir seçim var, çünki budur, rəqabət mühiti yaranıb.

Bir çoxları millətin iqtisadiyyatını idarə etməkdə rolunun azaldığını iddia edirlərsə də, bəziləri bunu rədd edir və dövlət hələ də iqtisadiyyatını formalaşdırmaqda ən güclü qüvvədir. Nation dövlətləri öz iqtisadiyyatlarını daha çox və ya daha az beynəlxalq maliyyə bazarlarına çıxarmaq siyasətini həyata keçirirlər, yəni onlar qloballaşma prosesinə cavablarını nəzarət edə bilərlər

Buna görə də güclü, səmərəli millət dövlətləri ‘qloballaşma’ şəklində köməkçi olacağını söyləyə bilərik. Bəziləri inanırlar ki, millət dövlətləri “əsaslı” təşkilatdır və qloballaşma millətin dövlət hakimiyyətinin azaldılmasına gətirib çıxarmayıb, dövlət dövlət hakimiyyətinin həyata keçirildiyi vəziyyəti dəyişdirmişdir (Held və McGrew, 1999).

Nəticə

Ümumiyyətlə, millətin dövlət hakimiyyəti qloballaşmanın təsirləri səbəbindən iqtisadiyyatını idarə etmək üçün azalma deməkdir. Ancaq bəzi millət dövlətləri tam olaraq iqtisadi cəhətdən müstəqil olmadığını soruşa bilər.

Cavabın bu cür cavab verməsi çətin olsa da, bu vəziyyətin görünməyəcəyi, buna görə də qloballaşma millət dövlətlərinin gücünü azaltmamışdır, lakin onların gücünün yerinə yetirilməsi şərtlərini dəyişdirmişdir (Held və McGrew, 1999). ). “Qloballaşma prosesi həm kapitalizmin beynəlxalqləşdirilməsi, həm də qlobal və regionalləşdirilmiş məkan idarəetmə formasının inkişafı şəklində millət dövlətinin suveren inhisarlığa etiqadını effektiv şəkildə tətbiq etməyə imkan verir” (Gregory et al. , 2000, pg 535). Bu millətin dövlət hakimiyyətinə meydan oxuyan çoxmillətli şirkətlərin səlahiyyətlərini artırdı. Nəticədə, əksər hallarda millətin dövlət hakimiyyəti azaldı, amma qloballaşmanın təsiri üzərində artıq bir təsirə malik olmadığını bildirmək yanlışdır.