Qonşu haqqı

Qonşu pis də olsa ona əldən gələn yaxşılığı etməyə çalışmaq lazımdır! Müsəlman, qonşusunun çətinliklərinə də dözər. Ona zərəri toxunmaz.

Qonşuluq

Sual: Qonşu haqqının dindəki yeri nədir?

CAVAB

Qonşu haqqı önəmlidir. Hədisi-şəriflərdə buyurulur ki:

“Allaha və qiyamətə inanan, qonşusuna yaxşılıq etsin!” [Buxari]

“Evinizdə bişən yeməkdən qonşunuzun haqqını verin.” [Şirə]

“Qonşusu aç ikən tox yatan, [gerçək] mömin deyildir.” [Buxari]

“Qonşuya da, ana-ataya hörmət edər kimi hörmət etmək lazımdır.” [Şirə]

“Gözəl qonşuluq et ki, həqiqi mömin olasan.” [Tirmizi]

“Qonşunun miras haqqı kimi haqqı vardır, o da qonşuluq haqqıdır. Əgər müsəlmandırsa, səndə iki haqqı vardır: Biri qonşuluq haqqı, biri də Müsəlmanlıq haqqıdır.” [İslam Əxlaqı]

“Qonşu üç cürdür: Bir haqqı olan, iki haqqı olan, üç haqqı olan qonşu. Bir haqqı olan, qohum olmayan qeyri-müslim qonşudur. İki haqqı olan qonşu, Müsəlman olan qonşudur ki, onun həm Müsəlmanlıq, həm də qonşuluq haqqı vardır. Üçüncü haqqı olan qonşu isə, qohum olan Müsəlman qonşudur. Bunun həm Müsəlmanlıq, həm qohumluq, həm də qonşuluq haqqı vardır.” [Əbu Nuaym]

“Qonşusunu üzən, məni üzmüş olar. Mənə əziyyət edən Allaha əziyyət etmiş olar. Qonşusu ilə döyüşən mənimlə döyüşmüş olar. Mənimlə döyüşən Allah ilə döyüşmüş olar.” [Əbu Nuaym]

“Namaz qılan, oruc tutan, sədəqə verən, fəqət dili ilə qonşularını incidən çox insan vardır ki, gedəcəkləri yer Cəhənnəmdir.” [Hakim]

Qonşuya əmri-maruf etməmək önəmli bir qul haqqıdır. Məsələn, spirtli içkilərin, açıq gəzməyin haram olduğunu gülər üz və şirin dil ilə qonşularına izah etmək lazımdır. Qonşularının günah işlədiklərini görüb, mənə nə deyərək evinə çəkilən, uyğun bir şəkildə onlara nəsihət etməyən və onlarla görüşməyən, onların Cəhənnəmdən xilas olması üçün kömək etməyən cavabdeh olacaqdır. Qonşuları belə bir kimsəni, qiyamətdə Allahu təalaya şikayət edəcəklərdir.

Hədisi-şəriflərdə buyuruldu ki:

“Çox kimsə, qiyamətdə qonşusunun yaxasından yapışıb, “Ya Rəbbi, buna, nə üçün qapısını mənə bağladığını soruş. Nə üçün əlindəki nemətlərdən mənə də vermədi” deyəcəkdir.” [İsfəhani]

“Qonşun kömək istəyərsə kömək et. Borc istəyərsə borc ver. Kasıb isə kömək et. Xəstələnərsə ziyarət et. Yaxşı şeylərini təbrik et, fəlakətlərində səbir dilə. Öləndə cənazəsinə get.” [Haraiti]

Pis qonşu

Müsəlman, qonşusunun çətinliklərinə də dözər. Ona zərəri toxunmaz. Hədisi-şəriflərdə buyuruldu ki:

“Qonşusu pisliyindən əmin olmayan kimsə, [kamil ] mömin deyildir.” [Buxari]

“Allaha və axirətə inanan, qonşusunu incitməsin!” [Buxari]

“Allah və Rəsulunu sevən, bunların da onu sevməsini istəyən, danışanda doğru söyləsin, əmanətə riayət etsin və qonşusu ilə yaxşı yola getsin!” [Beyhəqı]

“Qonşusu, şərindən əmin olmayan kimsə iman etməmişdir.” [Bəzzar]

“Pis qonşu, gördüyü yaxşılığı gizləyər, pisliyi də yayar.” [Tabərani]

“Qonşusunun köpəyini döyən, sahibini incitmiş olar.” [İ.Qəzali]

“Çətinliyə düşən qonşusuna kömək edənə, çətinliyini aradan qaldırana, qiyamətdə ən qiymətli paltarlar geydirilər.” [Şirə]

“Qonşu haqqı dörd tərəfdən qırx evdir.” [İ.Hibban]

“Özünün yaxşı yaxud pis olduğunu anlamaq istəyən kimsə, saleh qonşularının özü haqqında nə dediklərini öyrənsin! “Yaxşı” deyərlərsə, Allah qatında da yaxşı olduğunu anlasın!” [İbni Macə]

Bəli, saleh qonşularımız bizə yaxşı deyilərmi?

Hər müsəlmanın, xüsusilə yeni evlənənlərin haramlardan çəkinən, ibadət edən saleh müsəlmanlar yanında ev alması lazımdır. Hədisi-şərifdə buyuruldu ki:

“Ev satın almadan əvvəl, qonşuların necə olduqlarını araşdırın! Yola çıxmadan əvvəl yol yoldaşınızı seçin!” [Şirə]

Yaxşı qonşu

Yaxşı insan yalnız qonşularına və digər insanlara zərər verməyən deyil, onlardan gələcək zərərlərə və çətinliklərə də qatlanandır. Hədisi-şəriflərdə buyuruldu ki:

“Malına və ya ailəsinə zərər verər qorxusuyla qonşusuna qapısını bağlayan, onunla əlaqəni kəsən, [həqiqi] mömin deyildir.” [Haraiti]

“İnsanların içində yaşayıb, onlardan gələn çətinliklərə səbr edən mömin, kənara çəkilib onlardan gələcək çətinliklərə səbr etmək savabından məhrum qalan mömindən daha yaxşıdır.” [Tirmizi, İ. Macə, İ. Əhməd, Beyhəqı]

“Allah qatında qonşuların yaxşısı qonşularına faydalı olandır.” [Hakim]

“Cəbrayıl əleyhissəlam, qonşu haqqının əhəmiyyətindən o qədər bəhs etdi ki, qonşunu qonşuya varis edəcək zənn etdim.” [Buxari]

Bir kimsə, qonşusundan nə gözləyirsə, qonşusuna da eyni şeyləri etməsi lazımdır! Hədisi-şərifdə buyuruldu ki:

“Allaha and içirəm ki, bir kimsə, özü üçün sevdiyi şeyi qonşusu və ya dostu üçün sevmədikcə iman etmiş olmaz.” [Müslim]

Yaxşı qonşu bir nemətdir. Hədisi-şəriflərdə buyuruldu ki:

“Bunlar Müsəlman üçün səadətdir: Salehə xanım, yaxşı qonşu, geniş ev və uyğun minik vasitəsi.” [Hakim]

“Bir saleh müsəlmanın hörmətinə, qonşulara gələcək yüzlərlə bəlanın qarşısı alınar.” [Tabərani]

“İki adam ölən qonşusu üçün, “Biz bunu yaxşı bilirik” deyərsə, o qul elə olmasa da, Allahu təala mələklərə buyurar ki: İki qonşunun şahidliyini qəbul edin və ölənin qatımdakı vəziyyətinə baxmayın!” [İ. Nəccar]

“Yaxşı qonşuluq, ölkələri xoş edər və ömrünü uzadar.” [İ.Əhməd]

“Yaxşı qonşu, qonşusunu Cənnətə aparar.” [Deyləmi]

Qonşunu üzməkdən çəkinmək lazımdır. Hədisi-şəriflərdə buyuruldu ki:

“Qonşusuna əziyyət edən, mənə əziyyət etmiş olar.” [Əbuşşəyh]

“Qonşusuna əza edəni Allahu təala sevməz.” [Deyləmi]

“Qonşusu şərindən əmin olmayan, [gerçək] mömin ola bilməz.” [Buxari]

“Pis qonşuya qiyamətdə Allahu təala rəhmətlə nəzər etməz.” [Deyləmi]

“Allahu təala qonşusunun pisliyinə, ölənə qədər səbr edən kimsəni sevər.” [Hatib]

“Əza edən qonşuya səbir edəni Allah sevər.” [Hakim]

“Allah və Rəsulunun sizi sevməsi üçün əmanətə riayət edin, doğru danışın, qonşunuzu üzməyin və ona yaxşı rəftar edin.” [Tabərani]

Sual: Bizimlə eyni binada bir qonşu xanım var. Evimizdə un, şəkər, yağ kimi ərzaq və ya hər hansı bir kitab, bir alət görsə, borc olaraq istəyər. Qaytarma xasiyyəti də yoxdur. Əgər maddi vəziyyətləri çətin olsa qaytarmasa olar. Bizdən kasıb da deyillər. Ərim, “Nə istəyərsə istəsin heç bir şey verməmək lazım!” deyir. Qonşu haqqından qorxuram. Verməsəm günah olar? Qonşunun hər gördüyünü istəməsi və aldığını qaytarmaması günah deyilmi? Bu qonşu, tək bizdən deyil, başqalarından da belə şeylər istəyirmiş.

CAVAB

Əriniz sizin malınızı, siz də ərinizin malını icazəsiz xərcləyə bilməzsiniz. İcazəsiz xərcləmək, başqasına vermək günah olar. Qonşu gələndə, “Ərim razı olmur. Ondan icazəsiz bir şey verməyim günahmış” deyərsəniz, o da bir daha bir şey istəyə bilməz. Ondan bundan bir şey istəmək doğru deyildir. Hədisi-şərifdə buyuruldu ki:

“İnsanlardan bir şey istəməyin, hətta bir misvaqdan bir dəfə istifadə etmək üçün də olsa.” [Bəzzar]

Borc alıb verməmək də günahdır. Hədisi-şərifdə buyuruldu ki:

“Aldığı borcu ödəmək istəməyənlərə Allahu təala qiyamətdə “Bu kimsənin haqqını sizdə buraxacağımı zənn etdiniz?” buyuraraq o kimsənin yaxşı əməllərini alıb digərinə verər. Əgər borcunu verməyənin yaxşı əməli yoxdursa, borc verənin pis əməllərini, günahlarını borcluya yükləyər.” [Tabərani]

Bir kimsəyə zərər vermək, qəlbini qırmaq pisdir. Fəqət, qonşuya zərər vermək, onu incitmək daha pisdir. Hədisi-şərifdə buyuruldu ki:

“Qonşusu, zərərindən əmin olmayan kimsə, Allaha iman etmiş sayılmaz.” [Bəzzar] [Yəni bu kimsə kamil mömin deyildir.]

Qonşu pis də olsa ona əldən gələn yaxşılığı etməyə çalışmaq lazımdır! Müsəlman, qonşusunun çətinliklərinə də dözər. Ona zərəri toxunmaz.

Sual: Getdiyim yerlərdə müxtəlif səbəblərdən bəzi bəhanələr taparaq edilən ikramları qəbul etmirəm. Günah olurmu?

CAVAB

Dinə uyğun bir bəhanəniz yoxdursa, yeyib içilməsi haram olmayan bir ikramı rədd etmək uyğun deyildir. Hədisi-şəriflərdə buyuruldu ki:

“Bir kimsəyə bir yoldaşı bir şey ikram edərsə, onu qəbul etsin! Çünki o Allahu təalanın ikramıdır. Allahın ikramını da rədd etməyin!” [Əbu Nuaym]

“Yoldaşının evinə gəlib, önünə qoyulanı yeməmək cəfadır.” [Deyləmi]

Evdən əvvəl qonşu

Sual: “Ev almadan əvvəl qonşu al” atalar sözü üçün hədis deyirlər. Atalar sözünə hədis deyilir?

CAVAB

Atalar sözü ümumiyyətlə hədislərdən çıxarılmışdır. Bu söz də elədir. Bir hədisdə, “Evdən əvvəl qonşu, yola çıxmadan əvvəl yol yoldaşı axtar!” buyuruldu. (Tabərani)

Əzməkmi, əzilməkmi?

Sual: “İnsanlardan və qonşulardan gələn çətinliklərə qatlanmaq lazımdır” deyilir. O zaman da əzilmərik? Müsəlmanın kimisə əzməməsi lazım olduğu kimi, özünü də əzdirməməsi lazım deyilmi?

CAVAB

Yaxşı yol getməyə əzilmək deməmək lazımdır. Heç bir zaman əzən olmamalıyıq. Axirətdə hesabı çətindir. Zalım olmaqdansa, məzlum olmağı seçmək məcburiyyətindəyik. Bir başqa xüsus da, axirətə alacaqlıyam deyə gedib, borclu çıxıla bilər. Məsələn, qeybət etdiyimiz və ya təhqir etdiyimiz üçün borclu vəziyyətə düşə bilərik. Bunun üçün, “Haqqımı onda buraxmaram, zorla alaram” demək səhvdir, çünki zorla alarkən ona zülm etmiş olarıq. Haqlı da olsaq, qarşımızdakına “Sən haqlısan” deysək, yaxşı insan olduğumuz aydın olar. Elə deməyən və ya deyə bilməyən, yaxşı yola gedə bilməyən kimsə Allahu təalanın sevgisinə və razılığına necə qovuşar?

Övliya şəxslər insanlardan gələn çətinliklərə həmişə səbr etmişlər, onların etdiklərinə pisliklə deyil, əksinə yaxşılıqla cavab vermişlər. Haqlarını almağa çalışmamışlar. “Əzən olmaqdansa, əzilən biz olaq” demişlər. Bu gözəl əxlaqları, bir çox qeyri-müslimin müsəlman olmasına, günahkarların da tövbə etmələrinə vəsilə olmuşdur.

Yaxşı qonşu təsvir edilərkən də, tək qonşusuna zərər verməyən deyilmir, qonşusundan gələn çətinliklərə dözən deyə təsvir edilir. Qonşu narahat edəcək, biz də səbr edəcəyik. Məsələn, onun uşaqları yuxarıda hoppanıb, tullanıb bizi narahat edərsə, biz də qarşılıq verməyəcəyik, aşağıda baraban çalmayacağıq. O bizə bir şey verməsə də, biz bişirdiyimiz ən nəfis yeməyi, balı, paxlavanı ona verəcəyik. O qışqıra-qışqıra danışacaq, biz, qonşu narahat olar, deyə səsimizi kəsəcəyik. Ancaq o vaxt yaxşı qonşu ola bilərik. Biz də eynisini edərsək, o vaxt necə yaxşı qonşu olarıq?

Qonşu haqqı

Qonşu haqqı”Allaha ibadət edin və Ona heç bir şeyi şərik qoşmayın! Ata-anaya qohum-əqrəbaya, yetimlərə, yoxsullara, yaxın və uzaq qonum-qonşuya, yaxın (yoldaş və) dosta, (pulu qurtarıb yolda qalan) müsafirə (yolçulara), əlinizin altında olana (sahib olduğunuz qul və kənizlərə) yaxşılıq edin! Həqiqətən, Allah özünü bəyənənləri, lovğalıq edənləri sevməz!” (Nisa, 36).

Bu mübarək ayədə Allah qonşuları iki dəstəyə bölür və onların hər ikisini ayrı-ayrılıqda xatırladır: cari zi-l-qurba (yaxın qonşular) və cari-l-cünüb (uzaq qonşular). Bəzi təfsirçilər bu iki dəstəni qohum olan qonşular və yad qonşular kimi təqdim etmişlər. Bəzi alimlər birinci dəstəyə İslam dinində olan müsəlman qonşuların, ikinci dəstəyə başqa dində olan qonşuların aid olduğunu yazmışlar. Bəzi təfsirlərdə isə göstərilib ki, birinci dəstəyə səninlə eyni əqidə və fikri bölüşən qonşular aiddir, ikinci dəstə isə səninlə fərqli əqidəyə və düşüncəyə sahib olan qonşulardan ibarətdir.

Kimlər qonşu sayılır? Bu sualın cavabı Həzrət Mühəmməd Peyğəmbərin (s) bu hədisində verilib: “(Adamın evinin) həm qabaq, həm arxa tərəfindən, həm sağından, həm də solundan 40 evin hər biri qonşu sayılır” (əl-Kafi, 2-ci cild, səh. 669).

İmam Cəfər Sadiqin (ə) də sözü bunu təsdiq edir: “Qonşuluğun hüdudu hər istiqamətdən qırx ev qədərdir: evin qarşısından və arxasından, sağından və solundan” (əl-Kafi, 2-ci cild, səh. 669).

Həzrət Əmirəlmöminin Əli (ə) qılınc zərbəsi ilə yaralandığı zaman ölüm yatağında ikən oğullarına etdiyi vəsiyyətdə qonşu haqqını da diqqətdən kənarda qoymayıb. Bu vəsiyyət yalnız İmamın oğullarına deyil, bütün müsəlman ümmətinə ünvanlanıb. Həzrət Əli (ə) öz vəsiyyətində əvvəlcə təqvalı olmağı və bir-biri ilə xoş davranmağı, sonra yetimlərə diqqət yetirməyi tövsiyə edir, dərhal bunun ardınca qonşu haqqını bəyan edir. Qonşu haqqı İmamın nəzərində o qədər əhəmiyyətli idi ki, bu məsələni namaz, həcc, cihad, Quran, əmr bil-məruf kimi mövzulardan da ön plana çəkir: “Siz Allah, siz Allah, qonşularınıza diqqətli olun; bu, Peyğəmbərinizin sifarişidir. O həzrət, qonşuya yaxşılıq barədə o qədər tapşırdı ki, elə güman etdik, qonşuları bir-biri üçün vərəsə qərar verəcək” (Nəhc əl-bəlağə, 47-ci məktub). Əlbəttə, aydın məsələdir ki, qonşular bir-birinin irsinə varis olmazlar; şəriətdə belə bir qayda nəzərdə tutulmayıb. İmam Əlinin (ə) bu sözündə bir mübaliğə var, o həzrət bununla qonşu haqqının nə qədər böyük və ciddi olduğunu çatdırmaq istəyib.

İmam Həsən (ə) buyurub ki, anam Fatimə (ə) gecələr sübh açılana kimi namaz qılardı. Hər namazda mömin kişi və qadınların adlarını çəkib onlardan ötrü dua edərdi, amma özü üçün Allahdan bir şey istəməzdi. Bir dəfə anamdan soruşdum: “Niyə başqaları üçün dua etdiyin kimi özündən ötrü dua etmirsən?” Cavab verdi: “Oğlum, əvvəl qonşu, sonra ev (ailə üzvləri)” (Şeyx Səduq. İləl-əl-şərai, 1-ci cild, səh. 180).

Qonşu haqqı o qədər ciddidir ki, Allah-Təala Qurani-Kərimdə bu mövzuya dəfələrlə toxunur. Məsələn, “Maun” surəsində namaza saymazyana münasibət bəsləyənlər, riyakarlıq edənlər məzəmmət olunur. “Vay olsun o namaz qılanların halına ki” ifadəsi ilə davam edən 7-ci ayədə buyurulur: “Və maunu qadağan edərlər” (Maun, 7). Ayənin təfsirində yazırlar ki, burada nə isə istəyərək qapıya gəlmiş qonşunu əliboş geri qaytaran şəxslər və başqalarını bu hərəkətə təhrik edən kəslər nəzərdə tutulur. Məsələn, evdə çörək çatışmayanda və çörək almağa imkan olmayanda adam qonşunun üstünə gedər. Yaxud hər hansı qab-qacaq üçün qonşuya üz tutarlar. Görün nə qədər mühüm məsələdir ki, bunu əsirgəyən adam haqqında “vay olsun onun halına” buyurulub.

Həzrət Muhəmməd Peyğəmbər (s) buyurub: “Kim haqsız yerə qonşusunu incitsə, Allah ona cənnətin ətrini haram edər və onun yeri cəhənnəm alovu olar. Şübhəsiz, Allah sizdən qonşu haqqını mütləq soruşacaq. Kim qonşusunun haqqını zay etsə, bizdən (yəni müsəlman ümmətindən) deyil. Kim qonşusunun ehtiyacı olduğu halda ondan maunu əsirgəsə, Allah da qiyamət günündə ondan öz mərhəmətini əsirgəyər və onu özbaşına buraxar. Allah hər kimi özbaşına buraxsa (yəni öz mərhəmətindən uzaq salsa), o, həlak olar və Allah onun üzrünü qəbul etməz!” (Vəsail əl-şiə, 5-ci cild, səh. 340-341).

İmam Zeynulabidin (ə) buyurmuşdur ki, bəndələrin bəzi günahları ucbatından yerə yağış yağmır, bərəkət ortadan qalxır. Belə günahlardan biri də qonşudan istədiyini əsirgəmək, ona yardım göstərməməkdir.

Qonşu haqqının böyüklüyünü təsəvvür etmək üçün bu hədis kifayətdir. İmam Muhəmməd Baqir (ə) Həzrət Peyğəmbərdən (s) rəvayət edir: “Qonşusu ac ikən özü tox halda yatan adam mənə (yəni mənim peyğəmbərliyimə) iman gətirməyib” (əl-Kafi, 2-ci cild, səh. 668).

Bir gün Həzrət Rəsulullah (s) öz səhabələrindən soruşdu: “Qonşu haqqının nə olduğunu bilirsinizmi? Siz qonşu haqqı barədə az şey bilirsiniz!” Sonra həzrət buyurdu: “Qonşusu onun əlindən amanda olmayan (yəni qonşusuna əziyyət verən) adam Allaha və qiyamət gününə iman gətirməyib. Qonşunun o biri qonşu üzərində haqqı budur ki, borc istəyəndə versin, ona xoşbəxtlik üz verəndə təbrik etsin, başına müsibət gələndə onu ovutsun. Öz evini elə tiksin ki, divarı qonşunun evinə əsən küləyin qarşısını almasın (əgər qonşu icazə versə, eybi yoxdur). Əgər evə meyvə alıb gətirsə, qonşuya ondan pay versin. Əgər pay vermirsə, meyvəni evə gizli gətirsin (yəni qonşuya göstərməsin). Öz uşağını qoymasın ki, çöldə o meyvədən yeyib qonşu uşağını iştaha gətirsin” (Fəttal Nişaburi. Rövzət əl-vaizin, 2-ci cild, səh. 293-294).

İmam Musa Kazim (ə) qonşu ilə münasibətləri hansı səviyyədə saxlamaq gərəkdiyi barədə buyurub: “Yaxşı qonşuluq ondan ibarət deyil ki, qonşuya əziyyət verməyəsən. Yaxşı qonşuluq odur ki, qonşu sənə əziyyət verəndə səbir edəsən” (Vəsail əl-şiə, 12-ci cild, səh. 122).

Qonşu haqlarına riayət etməyin savabı bütün ölkəyə və millətə yetişər. İmam Sadiq (ə) buyurub: “Yaxşı qonşuluq (yəni qonşu haqlarına riayət etmək) ölkəni abad edər, ömürləri uzadar” (Vəsail əl-şiə, 12-ci cild, səh. 125). Deməli, qonşuluqda yaxşı davranmaq cəmiyyətə xeyir-bərəkət gətirər, insanlara Allahın razılığını qazandırar. Əksinə, qonşu haqlarını pozmaq, qonşular arasında düşmənçlik və soyuqluq yaratmaq həm xeyir-bərəkəti aradan qaldırar, həm də ömrü qısaldar.

Qonşu ilə mehriban və xoş münasibət saxlamağın savabı o qədər böyükdür ki, bu savab insanın günahlarını silər və onu behiştə aparar. Peyğəmbər (s) buyurub: “Bir kəs vəfat edərkən üç qonşusu olsa və qonşuların üçü də ondan razı qalsa, o adamın günahları bağışlanar” (Müstədrək əl-Vəsail, 8-ci cild, səh. 422, hədis 9868).

Yenə rəvayət edirlər ki, Peyğəmbərə (s) bir qadın haqqında xəbər verdilər: “Filan qadın gündüzlər oruc tutur, gecələr namaz qılır və bol sədəqə verir, amma dili ilə qonşuları incidir”. Peyğəmbər (s) buyurdu: “O ibadətlərin ona faydası yoxdur, o qadın cəhənnəmə layiqdir”. Dedilər: “Filan qadın isə yalnız vacib gündəlik namazları qılır, yalnız Ramazan ayında oruc tutur, amma qonşusunu incitmir”. Allahın Rəsulu (s) buyurdu: “O qadın behişt əhlidir” (Müstədrək əl-Vəsail, 8-ci cild, səh. 423-424).

Milli.Az