Ramiz əsgər divani lüğəti türk
Kaşğarinin doğum, ölüm tarixi ilə bağlı müxtəlif mülahizələr olsa da, Ramiz Əsgər onun 1008-ci ildə anadan olması, 1105-ci ildə vəfat etməsi mülahizəsini doğru sayır. Mahmud Kaşğarinin qəbrinin tapılmasının maraqlı tarixçəsi haqqında danışır: �1983-cü ildə Çinin �Sinxua� agentliyi Urumçi müxbiri Van Yufu tərəfindən göndərilən �Mahmud Kaşğarinin qəbri tapıldı� başlıqlı teleqram yaydı. Əslində qəbrin yeri hələ 1930-cu ildən məlum idi. 1957-ci ildə Urumçi muzeyinin əməkdaşı İsmayıl Mahmud Kaşğarinin Opalda dəfn olunduğunu qeyd etmişdi. Ən sonda isə 700 il öncə tərtib edilmiş bir torpaq alqı-satqı sənədində və 1836-cı ildə Emin Həsən Qazi tərəfindən yazılmış bir vəqfiyyə sənədində Mahmud Kaşğarinin adına rastlandı. Məzarın yeri dəqiqləşdirildikdən sonra hökumətin xüsusi qərarı ilə 500 min yuanlıq büdcə ayrıldı, Mahmud Kaşğarinin qəbri üzərində möhtəşəm türbə tikildi. Kaşğarinin qəbrinin yanında təqribən min yaşı olan �hay-hay tərək� adlı qocaman qovaq ağacı ucalır. Rişəsini türk torpağından alan bu ağac neçə yüz ildən bəri tarix boyu gəlib keçmiş ən böyük türklərdən birinin məzarına keşik çəkir�.
Divanü Lüğat-it-Türk
Divanü Lüğat-it-Türk (ərəb. ديوان لغات الترك – Türk dilləri lüğəti) — türk dünyasının ilk ensiklopedik əsəri. XI əsrdə yaşamış böyük türk alimi Mahmud Kaşğari tərəfindən Bağdadda 1072-1074-cü illər arasında yazılan türkcə-ərəbcə lüğətdir.
“Divanü Lüğat-it-Türk” həm XI əsrdə söz varlığının genişliyini, müxtəlifliyini nümayiş etdirir, həm də o dövrdə insan və cəmiyyət həyatıyla, türklərin maddi və mənəvi mədəniyyətilə əlaqədar maraqlı qeydləri özündə cəmləyir. Bu baxımdan zamanımızdan təxminən min il əvvəl yazılan DLT, Türkcənin ilk lüğəti olmaqdan kənar bir çox araşdırmaçının təslim etdiyi üzrə tarixi və mədəni müraciət qaynaqlarımızın da ilklərindəndir. Cəmiyyətlərin həyat formaları, dünyanı anlayışları o cəmiyyətin dilində də özünü göstərir. DLT, təxminən bir yüzillikdir ki, Türklük elminin başlıca araşdırma mövzularından biri olmuşdur. Bu əsər, ədəbiyyat baxımından əhəmiyyətli olduğu qədər mədəniyyət xüsusiyyətlərini əks etdirməsi baxımından da qiymətlidir. [1]
Türkçənin bizə məlum ən qədim lüğətidir, qiymətli və əhəmiyyəyli topludur. Kitab ərəblərin türk dilini öyrənməsi üçün yazılmışdır. Quruluş etibarı ilə lüğətdir. Lakin, hikmətli sözlər, atalar sözləri, şeir, nəsr kimi nümunələrlə zəngindir. Səkkiz bölmədən (əsərdə “kitab”) ibarət əsər ərəb dilinin lüğət qaydalarına uyğun yazılmışdır.
Mündəricat
- 1 Əlyazması
- 2 Əsas məlumatlar
- 3 Kitabın önsözü
- 4 Bölmələr
- 5 Xəritə
- 6 “Divanü Lüğat-it-Türk”də şamanizmə aid sözlər
- 7 Nəşrlər
- 7.1 Azərbaycanca
Orijinalı bilinməyən əsərin bizə məlum ən qədim əlyazması 1266-cı ildə Muhamməd ibn Əbu-Bəkr ibn Əbu-l-Fəth tərəfindən üzü köçürülmüş və hal-hazırda İstanbul Millət Kitabxanasında [2] saxlanılan nüsxəsidir.
Əsas məlumatlar
- XI əsrdə yazılmışdır.
- Türkçənin ilk lüğəti, antologiyası, ensiklopediyası və dil məlumatı kitabıdır.
- Ərəblərə türkçə öyrətmək, Türk dilinin yayılmasını təmin etmək üçün yazılmışdır.
- Mahmud Kaşğari o dövrdə yaşayan bütün türk xalqlarını gəzib öyrənmişdir.
- Atalar sözləri və şeirlərdən istifadə edilmişdir (Bu xüsusiyətlər indiki türk xalqları həyatında da əhəmiyyətli bir yer tutmaqdadır).
- Ümumi 7500 türk sözündən ibarətdir.
- Qaraxanlı türkçəsi ilə yazılmışdır.
Ərəb dilində lüğətlər üçün xarakterik olan xüsusiyyəti Kaşqarlı Mahmudun lüğətində də görürük. Lüğətdə sözlər əlifba sırası ilə düzülməmişdir. Kaşqarlı Mahmud lüğətdə müqayisəli üsuldan istifadə edir. Əsər bizim indi qəbul etdiyimiz mənada lüğət deyildir. Bu və ya digər məsələ izah edildikdə şeir parçaları, atalar sözləri, xalq ifadələri misal gətirilir. Müəllif hansı dilə aid sözün ədəbi dil üçün düzgün olduğunu göstərir, yeri gəldikcə fonetik və qrammatik qanunları izah edir, sözlərin etimologiyasını araşdırır. Türk dillərində ahəng qanununun fəaliyyət göstərdiyini ilk dəfə Kaşqarlı Mahmud aşkar etmişdir. Laşqarlı Mahmudun “Divanü Lüğat-it-Türk” əsəri türk dillərinin tarixi inkişafını, tarixi leksikologiyasını öyrənməkdə, müqayisəli qrammatikasını tərtib etməkdə əvəzsiz, ilkin mənbələrdən biridir. Tərtib edildiyi vaxtdan 900 il keçməsinə baxmayaraq bu əsərə olan maraq hələ də azalmamış, lüğət türkoloqların masaüstü kitabı olmuşdur.
Kitabın önsözü
Mahmud Kaşğarinin “Divanü Lüğat-it-Türk” əsəri belə başlayır;
Əsirgəyən, qoruyan Allahın adıyla
“Allahın, dövlət günəşini Türk bürclərindən doğmuş olduğunu və Türklərin ölkələsi üzərində göylərin bütün dairələrini döndərmiş olduğunu gördüm. Allah onlara Türk adını verdi. Və yer üzünə hakim qoydu. Ciha imperatorları türk irqindən çıxdı. Dünya millətlərinin yuları Türklərin əlinə verildi. Türklər Allah tərəfindən bütün millətlərə üstün qılındı. Haqqdan ayrılmayan türklər, Allah tərəfindən haqq üzərinə qiymətləndirildi. Türklər ilə birliktə olan millətlər əziz oldu. Belə millətlər, Türklər tərəfindən hər arzularına çatdılar. Türklər, himayələrinə aldıqları millətləri, pislərin şərindən qorudular. Cihad hakimi olan türklərə hər kəs möhtacdır, onlara dərdini dinlətmək, bu surətlə hər cür arzuya nail ola bilmək üçün Türkcə öyrənmək lazımdır..”
“Mən bu kitabı hikmət, seci’, atalar sözü, şer, rəcəz vəzni, nəsr kimi şeylərlə bəzəyərək heca hərfləri sırasında tərtip ettim. . Bu lüğət kitabını başdan sonuna qədər səkkiz bölmədə topladım.“
- Həmzə kitabı,
- Salim kitabı,
- Muzaaf kitabı,
- Misal kitabı,
- Üçlüler kitabı,
- Dörtlüler kitabı,
- Gunne kitabı,
- İki hərfin birləşməsi kitabı.
“Divanü Lüğat-it-Türk”də olan xəritə
Mahmud Kaşğari əsərində “Dünya xəritəsi” başlıqlı bir xəritə vermişdir. Burada mərkəz Balasaqunu götürərək o zaman türklərin yaşadığı bütün ərazilər qeyd olunmuşur. Dairəvi şəkildə olan xəritənin çevrəsində cəhətlər (Şimal, Şərq, Cənub, Qərb) göstərilmişdir. Bəzi çaylar və göllərin adları qeyd edilərək göy rənglə işarələnmiş, dağlar isə qırmızı xətlərlə gösərilmişdir. Sərhədlər Qərbdə İdil çayına, Cənub-Qərbdə Həbəşistana (indiki Efiopiya), Cənubda Hindistan və Şərqdə Yaponiyaya qədər işarələnmişdir.
“Divanü Lüğat-it-Türk”də şamanizmə aid sözlər
Mahmud Kaşğari bu çox qiymətli əsərini Türklərin bir dövlət olaraq İslam dinini qəbul etdiklərindən bir yarım əsr sonra İraqda, ehtimal Bağdadda oturduğu zaman yazmışdır. İslam dünyasının mədəniyyət mərkəzi olan İraqa nə vaxt gəldiyini bilmirik. 1069-74-ci illərdə ən fəsih və bəliğ ərəbcə ilə böyük bir əsər müəllif edə Kaşğarinin hər halda uzun müddət İslam mədəniyyəti mərkəzlərində tapılmış olduğuna şübhə yoxdur. Onun, 1041-ci ildə müsəlman türklərlə müşrik Yabaku və Basmıl Türkləri arasında cərəyan edən böyük döyüşə iştirak edən Türk gazilerini görmüş və onlarla danışmış olması (III, 227) əsərini yazdığı tarixdən aşağı yuxarı otuz il əvvəl Türkistanda, Kaşğarda və ətrafında tapılmış olması lazımdır . Kaşğari tünd bir müsəlmandır. Müşrik türklərlə döyüşən, Budistlerin məbədlərini yıxıb bütlərə ən ağır təhqir edən qaziləri dastanlarından parçalar nəql (I, 343, 483). Bir müsəlman Türk bir budist Uygur’u öldürdüyünü öğünerek izah edir: “Mənə bir müşrik Uyğur gəldi, dedim: indi sən yat, quşlara olmaq ol, səni kərkəs və kurd istəyir” (I, 36). Bu kimi şeirlər nəql Kaşğari fanatik bir müsəlman həyacanıyla izah edir. Lakin müsəlman Türklərin köhnə şamanizm qalıqlarından olan sözləri və terminləri izah edərkən tam bir şamanist Türk kimi danışır. Bəzən, şamanist qalığı olan inancları ifadə edən sözləri və terminləri izah edərkən “Türklər belə inanırlar”, “bu inanış çox məşhurdur” deməklə kifayətlənir. Kaşğarinin “umay” üzərinə verdiyi məlumatlar nəzərə dəyər. O, bu dişi tanrını unutdurma səyini, bilərək göstərmişdir. [3]
Azərbaycanca
- Mamhmud Kaşğari. “Divanü Lüğat-it-Türk”. Dörd cilddə. I cild, Bakı, “Ozan”, 2006, 512 səh. ISBN 978-9952-426-00-X oxu; yüklə (azərb.)
- Mamhmud Kaşğari. “Divanü Lüğat-it-Türk”. Dörd cilddə. II cild, Bakı, “Ozan”, 2006, 512 səh. ISBN 978-9952-426-00-X [ oxu]; [ yüklə] (azərb.)
- Mamhmud Kaşğari. “Divanü Lüğat-it-Türk”. Dörd cilddə. III cild, Bakı, “Ozan”, 2006, 512 səh. ISBN 978-9952-426-00-X oxu; yüklə (azərb.)
- Mamhmud Kaşğari. “Divanü Lüğat-it-Türk”. Dörd cilddə. IV cild, Bakı, “Ozan”, 2006, 512 səh. ISBN 978-9952-426-00-X oxu; yüklə (azərb.)
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq istinad şablonları ilə göstərilməlidir.
- ↑ Adem,AYDEMİR,”DİVANÜ LÜGATİ’T-TÜRK’TE İŞ KAVRAMINA DAİR VERİLER 2016-02-05 at the Wayback Machine”,Türkoloji Makaleleri 2016-03-31 at the Wayback Machine
- ↑ . 2015-03-30 tarixində orijinalından arxivləşdirilib . İstifadə tarixi: 2015-03-14 .
- ↑ Abdulkadir,İNAN,”DİVANÜ LÛGAT-İT-TÜRK’TE ŞAMANİZME AİT KELİMELER [ölü keçid] “,Türkoloji Makaleleri 2016-03-31 at the Wayback Machine
- “Dilçilik tarixi” I hissə, Ə.Rəcəbli Bakı-2007
Həmçinin bax
- Kitabu-cəvahirin-nəhv fi luğati-t-turk
- Mahmud Kaşğari
Xarici keçidlər
- Dîvânu Lugâti’t-Türk
Avqust 12, 2021
Ən son məqalələrÇou Yun Fat
Çovmel (Soyuqbulaq)
Çovdar
Çovdar çörəyi
Çovdar (Daşkəsən)
Çovdar (bitki)
Çovdar bələdiyyəsi
Çovdar mahmızı
Çovdar qızıl yatağı
Çovdarlıqda uçurumdan qoruyan
Ən çox oxunan
Qarnıyarıq
Qarnıyarıq dağı
Qarnıyarıq (yemək)
Qarnıyarıq (Çaypara)
Qarnışırımlılar
divanü, lüğat, türk, məqalənin, bəzi, məlumatlarının, mənbəsi, göstərilməmişdir, daha, ətraflı, məlumat, üçün, məqalənin, müzakirə, səhifəsinə, baxa, məqaləyə, uyğun, formada, mənbələr, əlavə, edib, vikipediyanı, zənginləşdirə, bilərsiniz, avqust, 2021, ərəb, . Bu meqalenin bezi melumatlarinin menbesi gosterilmemisdir Daha etrafli melumat ucun meqalenin muzakire sehifesine baxa ve meqaleye uygun formada menbeler elave edib Vikipediyani zenginlesdire bilersiniz avqust 2021 Divanu Lugat it Turk ereb ديوان لغات الترك Turk dilleri lugeti turk dunyasinin ilk ensiklopedik eseri XI esrde yasamis boyuk turk alimi Mahmud Kasgari terefinden Bagdadda 1072 1074 cu iller arasinda yazilan turkce erebce lugetdir Divanu Lugat it Turkديوان لغات التركKitabin Azerbaycan diline tercumesinin 1 ci cildinin uz qabigiMuellif ler Mahmud KasgariJanr DilcilikOrijinalin dili ErebceOlke Qaraxanlilar dovletiOrijinalin nesr ili 1072 1074Tercumeci Ramiz EskerNesriyyat OzanCild 4Sehife I 512II III 400IV 752Tiraj 1000Evvelki Kitabu cevahirin nehv fi lugati t turkisbn ISBN 9952 426 00 X Divanu Lugat it Turk hem XI esrde soz varliginin genisliyini muxtelifliyini numayis etdirir hem de o dovrde insan ve cemiyyet heyatiyla turklerin maddi ve menevi medeniyyetile elaqedar maraqli qeydleri ozunde cemleyir Bu baximdan zamanimizdan texminen min il evvel yazilan DLT Turkcenin ilk lugeti olmaqdan kenar bir cox arasdirmacinin teslim etdiyi uzre tarixi ve medeni muraciet qaynaqlarimizin da ilklerindendir Cemiyyetlerin heyat formalari dunyani anlayislari o cemiyyetin dilinde de ozunu gosterir DLT texminen bir yuzillikdir ki Turkluk elminin baslica arasdirma movzularindan biri olmusdur Bu eser edebiyyat baximindan ehemiyyetli oldugu qeder medeniyyet xususiyyetlerini eks etdirmesi baximindan da qiymetlidir 1 Turkcenin bize melum en qedim lugetidir qiymetli ve ehemiyyeyli topludur Kitab ereblerin turk dilini oyrenmesi ucun yazilmisdir Qurulus etibari ile lugetdir Lakin hikmetli sozler atalar sozleri seir nesr kimi numunelerle zengindir Sekkiz bolmeden eserde kitab ibaret eser ereb dilinin luget qaydalarina uygun yazilmisdir Mundericat 1 Elyazmasi 2 Esas melumatlar 3 Kitabin onsozu 4 Bolmeler 5 Xerite 6 Divanu Lugat it Turk de samanizme aid sozler 7 Nesrler 7 1 Azerbaycanca 8 Istinadlar 9 Menbe 10 Hemcinin bax 11 Xarici kecidlerElyazmasi RedakteOrijinali bilinmeyen eserin bize melum en qedim elyazmasi 1266 ci ilde Muhammed ibn Ebu Bekr ibn Ebu l Feth terefinden uzu kocurulmus ve hal hazirda Istanbul Millet Kitabxanasinda 2 saxlanilan nusxesidir Esas melumatlar RedakteXI esrde yazilmisdir Turkcenin ilk lugeti antologiyasi ensiklopediyasi ve dil melumati kitabidir Ereblere turkce oyretmek Turk dilinin yayilmasini temin etmek ucun yazilmisdir Mahmud Kasgari o dovrde yasayan butun turk xalqlarini gezib oyrenmisdir Atalar sozleri ve seirlerden istifade edilmisdir Bu xususiyetler indiki turk xalqlari heyatinda da ehemiyyetli bir yer tutmaqdadir Umumi 7500 turk sozunden ibaretdir Qaraxanli turkcesi ile yazilmisdir Ereb dilinde lugetler ucun xarakterik olan xususiyyeti Kasqarli Mahmudun lugetinde de goruruk Lugetde sozler elifba sirasi ile duzulmemisdir Kasqarli Mahmud lugetde muqayiseli usuldan istifade edir Eser bizim indi qebul etdiyimiz menada luget deyildir Bu ve ya diger mesele izah edildikde seir parcalari atalar sozleri xalq ifadeleri misal getirilir Muellif hansi dile aid sozun edebi dil ucun duzgun oldugunu gosterir yeri geldikce fonetik ve qrammatik qanunlari izah edir sozlerin etimologiyasini arasdirir Turk dillerinde aheng qanununun fealiyyet gosterdiyini ilk defe Kasqarli Mahmud askar etmisdir Lasqarli Mahmudun Divanu Lugat it Turk eseri turk dillerinin tarixi inkisafini tarixi leksikologiyasini oyrenmekde muqayiseli qrammatikasini tertib etmekde evezsiz ilkin menbelerden biridir Tertib edildiyi vaxtdan 900 il kecmesine baxmayaraq bu esere olan maraq hele de azalmamis luget turkoloqlarin masaustu kitabi olmusdur Kitabin onsozu RedakteMahmud Kasgarinin Divanu Lugat it Turk eseri bele baslayir Esirgeyen qoruyan Allahin adiyla Allahin dovlet gunesini Turk burclerinden dogmus oldugunu ve Turklerin olkelesi uzerinde goylerin butun dairelerini dondermis oldugunu gordum Allah onlara Turk adini verdi Ve yer uzune hakim qoydu Ciha imperatorlari turk irqinden cixdi Dunya milletlerinin yulari Turklerin eline verildi Turkler Allah terefinden butun milletlere ustun qilindi Haqqdan ayrilmayan turkler Allah terefinden haqq uzerine qiymetlendirildi Turkler ile birlikte olan milletler eziz oldu Bele milletler Turkler terefinden her arzularina catdilar Turkler himayelerine aldiqlari milletleri pislerin serinden qorudular Cihad hakimi olan turklere her kes mohtacdir onlara derdini dinletmek bu suretle her cur arzuya nail ola bilmek ucun Turkce oyrenmek lazimdir Bolmeler Redakte Men bu kitabi hikmet seci atalar sozu ser recez vezni nesr kimi seylerle bezeyerek heca herfleri sirasinda tertip ettim Bu luget kitabini basdan sonuna qeder sekkiz bolmede topladim Hemze kitabi Salim kitabi Muzaaf kitabi Misal kitabi Ucluler kitabi Dortluler kitabi Gunne kitabi Iki herfin birlesmesi kitabi Xerite Redakte Divanu Lugat it Turk de olan xerite Mahmud Kasgari eserinde Dunya xeritesi basliqli bir xerite vermisdir Burada merkez Balasaqunu goturerek o zaman turklerin yasadigi butun eraziler qeyd olunmusur Dairevi sekilde olan xeritenin cevresinde cehetler Simal Serq Cenub Qerb gosterilmisdir Bezi caylar ve gollerin adlari qeyd edilerek goy rengle isarelenmis daglar ise qirmizi xetlerle goserilmisdir Serhedler Qerbde Idil cayina Cenub Qerbde Hebesistana indiki Efiopiya Cenubda Hindistan ve Serqde Yaponiyaya qeder isarelenmisdir Divanu Lugat it Turk de samanizme aid sozler RedakteMahmud Kasgari bu cox qiymetli eserini Turklerin bir dovlet olaraq Islam dinini qebul etdiklerinden bir yarim esr sonra Iraqda ehtimal Bagdadda oturdugu zaman yazmisdir Islam dunyasinin medeniyyet merkezi olan Iraqa ne vaxt geldiyini bilmirik 1069 74 ci illerde en fesih ve belig erebce ile boyuk bir eser muellif ede Kasgarinin her halda uzun muddet Islam medeniyyeti merkezlerinde tapilmis olduguna subhe yoxdur Onun 1041 ci ilde muselman turklerle musrik Yabaku ve Basmil Turkleri arasinda cereyan eden boyuk doyuse istirak eden Turk gazilerini gormus ve onlarla danismis olmasi III 227 eserini yazdigi tarixden asagi yuxari otuz il evvel Turkistanda Kasgarda ve etrafinda tapilmis olmasi lazimdir Kasgari tund bir muselmandir Musrik turklerle doyusen Budistlerin mebedlerini yixib butlere en agir tehqir eden qazileri dastanlarindan parcalar neql I 343 483 Bir muselman Turk bir budist Uygur u oldurduyunu ogunerek izah edir Mene bir musrik Uygur geldi dedim indi sen yat quslara olmaq ol seni kerkes ve kurd isteyir I 36 Bu kimi seirler neql Kasgari fanatik bir muselman heyacaniyla izah edir Lakin muselman Turklerin kohne samanizm qaliqlarindan olan sozleri ve terminleri izah ederken tam bir samanist Turk kimi danisir Bezen samanist qaligi olan inanclari ifade eden sozleri ve terminleri izah ederken Turkler bele inanirlar bu inanis cox meshurdur demekle kifayetlenir Kasgarinin umay uzerine verdiyi melumatlar nezere deyer O bu disi tanrini unutdurma seyini bilerek gostermisdir 3 Nesrler RedakteAzerbaycanca Redakte Mamhmud Kasgari Divanu Lugat it Turk Dord cildde I cild Baki Ozan 2006 512 seh ISBN 978 9952 426 00 X oxu yukle azerb Mamhmud Kasgari Divanu Lugat it Turk Dord cildde II cild Baki Ozan 2006 512 seh ISBN 978 9952 426 00 X oxu yukle azerb Mamhmud Kasgari Divanu Lugat it Turk Dord cildde III cild Baki Ozan 2006 512 seh ISBN 978 9952 426 00 X oxu yukle azerb Mamhmud Kasgari Divanu Lugat it Turk Dord cildde IV cild Baki Ozan 2006 512 seh ISBN 978 9952 426 00 X oxu yukle azerb Istinadlar RedakteBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Adem AYDEMIR DIVANU LUGATI T TURK TE IS KAVRAMINA DAIR VERILER Arxivlesdirilib 2016 02 05 at the Wayback Machine Turkoloji Makaleleri Arxivlesdirilib 2016 03 31 at the Wayback Machine Millet kutuphanesi 2015 03 30 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 03 14 Abdulkadir INAN DIVANU LUGAT IT TURK TE SAMANIZME AIT KELIMELER olu kecid Turkoloji Makaleleri Arxivlesdirilib 2016 03 31 at the Wayback MachineMenbe Redakte Dilcilik tarixi I hisse E Recebli Baki 2007Hemcinin bax RedakteKitabu cevahirin nehv fi lugati t turk Mahmud KasgariXarici kecidler RedakteDivanu Lugati t TurkMenbe https az wikipedia org w index php title Divanu Lugat it Turk amp oldid 5725811, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
Ramiz əsgər divani lüğəti türk
İlk türk ensiklopediyası
Kaşğarinin �Divanü lüğat-it türk� kitabı Türk Dünyası haqqında ən dəyərli mənbələrdən biridir
Türk Dünyasının mənəvi sınırlarının, dil zənginliyinin, özünəməxsusluğunun öyrənilməsində, kitablaşdırılaraq sabaha çatırılmasında ayrıca xidmətləri olan Mahmud Kaşğarinin həyatı haqqında geniş və bitkin məlumatımız olmasa da,onun ləyaqətli çabalarının təsiri ortadadır. İndi Kaşğarinin ünlü kitabı yüzillərdən o yana Türk Dünyası haqqında ən dəyərli mənbələrdən biridir. Bu yöndə araşdırmalar aparan Ramiz Əsgər Mahmud Kaşğarini dahi dilçi, filoloq və ensiklopedist, türk ruhunun tərcümanı, türk soysevərliyinin və türkçülüyün bayraqdarı, türkologiyanın banisi kimi xarakterizə edir. Çoxsaylı araşdırıcıların qənaətinə əsaslanan R.Əsgər Kaşğarinin tarixdə ilk türk-islam dövləti olan Qaraxanilər xanədanına mənsubluğunu bildirir: �Onun babası Məhəmməd Yağan Təkin, atası isə şahzadə Hüseyn Əmir Təkindir. 1055-56-cı illərdə M.Y.Təkinlə öz doğma qardaşı, Şərqi Qaraxani hökmdarı Süleyman Arslan xan arasında müharibə başlayıb, nəticədə Süleyman Arslan əsir düşüb, Buğra xan Məhəmməd Yağan Təkin Şərqi Qaraxanilər taxtını ələ keçirib. 18 aylıq xaqanlıq dövründən sonra hakimiyyəti könüllü olaraq böyük oğlu Hüseyn Əmir Təkinə vermək üçün mərasim təşkil edir. Ziyafətdə Məhəmməd Buğra xanın kiçik arvadı taxta oğlu İbrahimi oturtmaq üçün xaqanı və şahzadələrin bir qismini zəhərləyir. M.Kaşğarinin də atası zəhərlənib ölənlər sırasında olur. Saray çevrilişindən sonra əsir düşən xaqan Arslan xan da boğularaq məhv edilir, xaqan İbrahim olur. M.Kaşğari təqibdən qurtulmaq üçün Qərbi Qaraxani dövlətinin torpaqlarına keçir. Yerini tez-tez dəyişir, uzun müddət gizli həyat tərzi keçirir, tanınmamaq üçün özünü alim və səyyah kimi təqdim etməli olur�.
Alimin harada doğulması ilə bağlı mülahizələrə toxunan R.Əsgər deyir: �Mahmud Kaşğarinin əyalət şəhəri Barsğanda, yoxsa imperiyanın paytaxtı Kaşğarda doğulması haqqında da biri-birinə zidd fikirlər var. Akademik A.H.Kononov Kaşğarinin atasının barsğanlı olduğunu, Kaşğara köçdüyünü, Kaşğari nisbəsini alan Mahmudun ehtimal ki, burada doğulduğunu yazır�.
R.Əsgərin qənaəti isə belədir: �Mahmud Kaşğari həqiqətən Barsğandan bəhs edərkən �Bu şəhər Mahmudun atasının şəhəridir� � deyə yazıb. Ancaq buradan nə anlaşılır? Barsğanda doğulmaq, yoxsa bir əmir (vali) kimi Barsğanı idarə etmək: Qaraxani şahzadəsi Hüseyn Təkinin bu mənada barsğanlı olması şərtidir. Əslində o, bütün ölkənin sahibi idi. Bu sülalənin başçılığı altında türklər 922-ci ildə Buxaranı Samanilərdən alıb, 999-cu ildə bütün Mavərvaün-nəhri zəbt edərək Samani dövlətinə son veriblər. Şübhəsiz, Hüseyn Təkin də bu savaşlarda fəal iştirak edib�.
R.Əsgər bu qənaətdədir ki, bir qələm əhli olaraq Mahmud Kaşğarinin �Kaşğari� nisbəsini qəbul etməsi onun heç də mütləq Kaşğarda doğulması demək deyil, burada böyümək, yaşamaq, oxumaq da bunun üçün kifayətdir: �Bir xanədan üzvü kimi ağası olduğu imperiyanın paytaxtının adını daşımaq onun haqqıdır. Hətta kiçik bir şəhər və ya kənddən çıxmış sənətkarlar da çox vaxt iri və məşhur şəhərlərin adını nisbə olaraq alıblar�.
M.Kaşğari dövrünə görə mükəmməl təhsil alıb: �Həmin dövrdə Kaşğarda çoxlu məktəb və mədrəsənin mövcud olduğu haqda tarixi məlumatlar mövcuddur. Onun Səmərqənddə, Hişapurda və Buxarada oxuduğu haqqında məlumatlara da rast gəlirik. Deməli, Kaşğari bu yerlərdə olub. O, buralara yerli türk ləhcələrinin xüsusiyyətlərini öyrənmək üçün gələ bilərdi. Ancaq o dövrdə Hişapurda türk yaşamaması belə qənaətə gəlməyə əsas verir ki, Kaşğari bu yerlərə təhsil almaq üçün gəlib. Kaşğari dövrünün bir çox elmlərini mükəmməl şəkildə öyrənib, o zamanlarda mədrəsələrdə tədris olunan riyaziyyat, hesab, həndəsə, astronomiya, dil, ədəbiyat, tarix, coğrafiya, fəlsəfə, hüquq, təbabət, ilahiyyat, pedaqogika, psixologiya, hərb sənəti, məntiq, siyasət, etika və başqa elmləri öyrənib. Eləcə də o, bir neçə dili mükəmməl bilirmiş�.
Kaşğarinin doğum, ölüm tarixi ilə bağlı müxtəlif mülahizələr olsa da, Ramiz Əsgər onun 1008-ci ildə anadan olması, 1105-ci ildə vəfat etməsi mülahizəsini doğru sayır. Mahmud Kaşğarinin qəbrinin tapılmasının maraqlı tarixçəsi haqqında danışır: �1983-cü ildə Çinin �Sinxua� agentliyi Urumçi müxbiri Van Yufu tərəfindən göndərilən �Mahmud Kaşğarinin qəbri tapıldı� başlıqlı teleqram yaydı. Əslində qəbrin yeri hələ 1930-cu ildən məlum idi. 1957-ci ildə Urumçi muzeyinin əməkdaşı İsmayıl Mahmud Kaşğarinin Opalda dəfn olunduğunu qeyd etmişdi. Ən sonda isə 700 il öncə tərtib edilmiş bir torpaq alqı-satqı sənədində və 1836-cı ildə Emin Həsən Qazi tərəfindən yazılmış bir vəqfiyyə sənədində Mahmud Kaşğarinin adına rastlandı. Məzarın yeri dəqiqləşdirildikdən sonra hökumətin xüsusi qərarı ilə 500 min yuanlıq büdcə ayrıldı, Mahmud Kaşğarinin qəbri üzərində möhtəşəm türbə tikildi. Kaşğarinin qəbrinin yanında təqribən min yaşı olan �hay-hay tərək� adlı qocaman qovaq ağacı ucalır. Rişəsini türk torpağından alan bu ağac neçə yüz ildən bəri tarix boyu gəlib keçmiş ən böyük türklərdən birinin məzarına keşik çəkir�.
Hazırda türk xalqları arasında ortaq türk dilinin yaradılması yönündə kövrək də olsa, addımlar atılmaqdadır. Belə bir çətin işin araya-ərsəyə gəlməsi birdən-birə olmayacaq, bəhrəsini tədricən verəcək. Bu gərəkli axtarışlar prosesində türk dillərinin mövcud vəziyyətinin müqayisəli şəkildə araşdırılması ilə yanaşı həmçinin türk dillərinin qədimdə mövcud olmuş durumunu da nəzərdən keçirmək əhəmiyyətlidir. �Divani-lüğət-it-türk� əsərini Mahmud Kaşğarlı 1074-cü ildə yazıb. Lüğətdə 9 mindən çox söz verilir, hansı yarımqrupa aid olduğu göstərilir. Bu, ortaq türkcə ilə bağlı tədqiqatçılara ciddi qənaətlər verəcək: �Bu əsər əlimizdə olmasa, �Dədə Qorqud dastanları�nı, �Kutaqdu-bilik�i və başqalarının yaxşı oxuyub anlaya bilmərik. Bu əsər min il əvvəlki Türk Dünyasının aynasıdır. Lüğətdəki bütün titullar, ləqəblər, kişi, qadın adları, flora, fauna, silah, parça adları, saray titulları, bir sözlə, hər sahəyə aid adlar orada var. Kaşğari öz dövründəki bütün sözləri lüğətinə yazıb: �Bu, elə-belə yox, ensiklopedik lüğətdir. Burada 318 atalar sözü verilib. Bu, o dövrdən soraqvermə baxımından çox böyük xəzinədir. 240 beyt və bənd şeir , 40-a yaxın yemək , içki reseptləri verilib . Bunlar türk mədəniyyəti tarixi üçün əvəzsiz xəzinədir . Bu əsərin orijinalı 1914-cü ildə tapılıb , 1915-1917-ci illərdə İstanbulda nəşr olunub �. Bir neçə il əvvəl Azərbaycanda işıq üzü görən kitabın birinci cildi 512, ikinci , üçüncü cildlərinin hər biri 400, dördüncü cild isə 752 səhifədir .
Kaşğari uyğur , oğuz , qıpçaq , türkmən , qırğız , yağma və başqa türk soylu xalqları Türk adı altında birləşdirən bir türkoloq sayılır . Türklərin yaşadıqları ölkələri , şəhərləri , kəndləri tanış edən , təfərrüatlı məlumat çatdıran qiymətli əsəri xəritə ilə də Türk coğrafiyaşünası adına layiq görülüb . Mahmud Kaşğarlı türklərin bölgələrini , kəndlərini və çöllərini qarış-qarış gəzib . Uzun illər o, türk , oğuz , qırğız şəhərlərini , kəndlərini , düşərgələrini dolaşaraq onların lüğətini yazıb . Nəticədə M.Kaşqari Xəzərin şərq sahillərindən başlamış Lobnor gölü meridianına və İli çayı enliyindən Kaşqariyanın cənub sərhədlərinə qədər olan geniş ərazini öyrənib , Orta və Mərkəzi Asiyanın bir hissəsinin ilk rayonlaşdırılmasını aparıb , eləcə də türk xalqları və abidələrinin məskunlaşma sərhədlərini və yerlərini böyük dəqiqliklə müəyyən edib . � Divani-lüğət it- türk � (1072-1074) əsərində türk qəbilələri , çoxlu dağ , çay , göl , ölkə və dövlətlər haqqında geniş məlumatlar toplanıb . Tyan-Şan və Yeddigöllük , İssık-Kul gölü , Balasaqun dağları ( Qırğızıstanda ), Altay vadisi və İli çayı və s. ən müfəssəl şəkildə səciyyələndirilib . O, Narının yuxarı hövzəsində olub , Çatırgöl və Siziç ( Songöl ) gölünü qeydə alıb . � Divan�ın sonuna əlavə olunmuş xəritə Mahmud Kaşğari dövründə türkdilli xalqların yaşadığı ərazilərin təsvirini verən ilk xəritədir . O, bir sıra paralel formada düzülmüş Qərbi Tyan-Şan dağ sistemini öz xəritəsində daha düzgün əks etdirib . Kaşğari Manqışlak ( Manqıstan ) yarımadası ilə də tanış idi � bu yarımadaya ilk dəfə məhz onun xəritəsində rast gəlinir .
Türk xalqları arasında ortaq türk dilinin yaradılması birdən-birə olmayacaq , bəhrəsini tədricən verəcək . Bu gərəkli axtarışlar prosesində türk dillərinin mövcud vəziyyətinin müqayisəli şəkildə araşdırılması ilə yanaşı habelə türk dillərinin qədimdə mövcud olmuş durumunu da müqayisəli şəkildə nəzərdən keçirmək yaxşı olar . Professor Ramiz Əsgərin Mahmud Kaşğarlının məşhur � Divanü luğat -it türk � (� Türk dillərinin izahlı lüğəti �) əsərini ana dilimizə tərcümə edərək nəşrə hazırlaması türkologiyada yaddaqalan ciddi işlərdən oldu .
R.Əsgər deyir ki , ümumtürk ədəbiyyatının ən əski qaynağı VI-VIII əsrlərdə yaradılmış Orxon-Yenisey abidələridir . Daha sonra oğuz , qıpçaq və qarluq qrupları meydana gəlib . Oğuz qrupunun ortaq abidəsi � Kitabi-Dədə Qorqud�dur . Onu bütün oğuzlar , yəni Azərbaycan türkləri , türkmənlər , türklər və qaqauzlar rahatlıqla başa düşürlər . Qıpçaq qrupunun ortaq əsəri � Manas � dastanıdır . Qazaxlar , qırğızlar , qaraqalpaqlar və noqaylar bu əsəri yaxşı anlayırlar . Qarluq qrupunun şah əsəri Yusif Balasağunlu tərəfindən qələmə alınmış � Qutadğu bilig � (� Xoşbəxtlik haqqında elm�) poemasıdır . O, özbək , uyğur , sarı uyğur və bu qrupa daxil olan digər xalqlar üçün ortaq əsərdir . Bütün qrupları əhatə edən ortaq universal abidə isə Mahmud Kaşğarinin məşhur � Divanü lüğat -it türk � əsəridir : �2008-ci ildə 1000 illik yubileyi YUHESKO xəttilə bütün dünyada geniş qeyd edilən Mahmud Kaşğari bizim ilk türkoloqumuz , ilk dilçimiz , ilk mədəniyyətşünasımız , ilk tarixçimiz , ilk folklorçumuz , ilk coğrafiyaşünasımızdır . Onun � Divanü lüğat -it türk � əsəri dünya dilçilik elminin incilərindəndir . � Divan�ın ən mühüm özəlliyi onun sadə bir lüğət deyil , ilk türk ensiklopediyası olmasıdır . Burada min il əvvəlki türk dili , ədəbiyyatı , tarixi , coğrafiyası , mədəniyyəti , türklərin adət-ənənələri , həyat tərzi , sosial münasibətləri , geyimi , mətbəxi , oyunları , bir sözlə , hər şeyi ideal şəkildə əksini tapıb . Mükəmməl məlumat və biliklər toplusu yaratmaq sahəsində Mahmud Kaşğari Qərbi Avropanın Didro , Monteskyö , Russo və Volter kimi maarifçi ensiklopedistlərini 7 əsr qabaqlayıb �. � Divanü lüğat -it türk � əsərində mətnin yarısı ərəb əlifbası ilə qədim türk dilində verilib . Kitabda işlənmiş 8 min sözün hər birinin hansı cilddə , hansı səhifədə , hansı sətirdə getdiyi , mənası , onunla birlikdə işlənmiş şəkilçilər tək-tək verilib .
Xalq Cəbhəsi .- 2013.- 22 fevral .- S.14.
“Süleyman Dəmirəl dedi ki, sənə 20 min dollar verəcəyəm. ” – Ramiz Əsgər
Demokratik.Az Ramiz Əsgərin Teleqraf.com-a müsahibəsini təqdim edir.
– Ramiz müəllim, səhv eləmirəmsə, 64 yaşınız var.
– Elə insanlar var ki, peyğəmbər qədər yaşamaq istəyirlər. Deyirlər, sonrası nə ola-ola.
– Şimali Qafqazda doğum gününü ancaq uşaqlar üçün qeyd edirlər. Böyüklər isə yalnız 60-70 yaşında doğum günü qutlayır. Onlar da ya ictimai-siyasi xadim, ya da sənət adamı olmalıdır. Siravi vətəndaşlar bir kərə yubiley keçirər. 63 yaşında böyük bir heyvan – dəvə, yaxud da cöngə kəsər. Camaata qonaqlıq verər. Yubilyara söz verildikdə isə deyər ki, Allah sevimli bəndəsi həzrəti Məhəmmədi 63 il yaşadıb. Mən də bu yaşıma qədər gəlib çıxmışamsa, demək, onun sevimli bəndəsiyəm. Bundan sonra nə yaşasam, qənimətdir.
– Siz də elə düşünürsünüz ki, bundan sonra nə yaşasam, qənimətdir?
– Bəli. Amma bizim nəsildə kişilər 80 il və bir neçə ay yaşayırlar. Mən də buna görə arxayın olmuşam.
– Maraqlıdır, Ramiz Əsgər özünü bu cəmiyyətdə necə hiss edir?
– Ayaqlarımda revmatizm var. Ürəyim sağlamdır, amma şəkərim var. Görünür, çox şirin oğlanam. (gülür)
– Şəkəriniz çox yüksək olur?
– 240, 270 və s. Həyat yoldaşımla birlikdə şəkərimə qarşı mübarizə aparırıq. Yoldaşım dərmanımı gətirməsə, heç yadıma da düşmür. Vaxtım yoxdur.
– Şöhrət ordeni, əməkdar jurnalist adına layiq görülmüsünüz. Xarici ölkələrdə medallar, mükafatlar, təltiflər. Və bu qədər tanınmış, ziyalı, ciddi bir şəxsiyyət metro çıxışlarında, universitet həyətində gəzib-dolaşır. Sizcə, ziyalı beləmi olmalıdır?
– Rusların belə bir atalar sözü var: Xoşbəxtlik pulda deyil, pulun məbləğindədir. Bizə də pul versələr, həyətdə gəzib-dolaşmaq daha xoş olar. Daha dərindən fikirləşərəm, hətta düşünürəm ki, Anar müəllim kimi qəlyan da alıb çəkərəm. Amma düzü, özümü yaxşı hiss etmirəm və mənə elə gəlir ki, bizim nəslimiz haqqında əfsanə gerçək olmayacaq. Nəvələrimin 4-5 yaşı var. Məncə, onların toyunu görməyəcəm. Toylarını görsəm də, universitetə qəbul olduqları günü görə bilməyəcəm.
– Nədir sizi yoran? Elmi işlər, tərcümələr.
– Hər şey! Hərdən fikirləşirəm ki, kaş bir qaranlıq zirzəmi ola, ora işıq düşməyə və mən sakitcə uzanıb yatam. Gözlərim işığa çox həssasdır, hər gün beş saat yarım yatıram. Oyanan kimi kompüteri açıb tərcüməyə və ya növbəti əsərə başlayıram. Kaş elə imkanım ola, səkkiz, doqquz saat qaranlıq bir otaqda yata biləm.
– Heç yoxdurmu elə bir imkan?
– Təəssüf ki, yoxdur.
– Allah ömrünüzü uzun eləsin və “qaranlıq otaq” dediyiniz yer məzar olmasın.
– Məzar qapalı, havasız yerdir. Mən deyirəm ki, hava işləsin. (gülür)
– Cabir Novruzun məşhur misrası var: “Sağlığında qiymət verin insanlara”. Necə hesab edirsiniz, siz bir alim, ziyalı kimi öz qiymətinizi alıbsınızmı?
– Bilirsiniz, qiymət həm maddi, həm də mənəvi olur. Təbii, maddi qiymətimi almamışam. Sərvətim, malikanəm yoxdur. Hələ təzə-təzə Xızıda özümə bağ evi tikirəm. Bu günə kimi 61 kitabım çap olunub – 45 tərcümə, 16 orjinal. On il də yaşasam, Əli Şamil demiş, kitab sayını bəlkə yüzə çatdıraram.
Mən jurnalistəm. Moskvada təhsil aldım, erkən parladım, radioda işə başladım. 28 yaşımda “Odlar Yurdu” qəzetinin baş redaktoru oldum. O qəzetə necə can qoyduğumu özüm yaxşı bilirəm. Yazıları ərəbcə, farsca özüm yazırdım. O vaxtlar komputer də yox idi. Mətbəədə yazıları makinada yazırdım deyə, köynəklərim tamam mürəkkəbə batırdı. Bu çap üsulu lap Quttenberq dövründən qalma idi. Orda işlədim, canım da, gözüm də çıxdı. Və əlbətttə, bütün bunlara görə mənəvi dəyərimi aldım. 60 yaşımda Cənab Prezident mənə Şöhrət ordeni verdi.
– Yüksək rütbəli məmurlar sizi tanıyır?
– Doğrusu, hamısının məni şəxsən tanıdığını bilmirəm. Amma adımı eşidənlər yəqin ki, var. Mən hər kitabımın çapından sonra bir neçə nüsxəsini Prezident Aparatına, bəzi nazirliklərə, mütaliə edən bir çox məmurlara göndərirəm. Eyni zamanda Cənab Prezidentə də yollayıram. Çünki mənim kitablarım satışa getmir və bilirəm ki, oxumaq istəyənlər olsa, tapa bilməyəcəklər. Ona görə də özüm göndərirəm.
– Bəs “Şöhrət ordeni” aldığınız xəbərini necə eşitdiniz?
– Yanvarın 10-da 60 yaşım tamam oldu. Ayın 13-ü evə gedirdim, bir dostumdan zəng gəldi və yubileyim münasibəti ilə məni təbrik etməyə başladı. Mən də təşəkkür etdim. Anidən dedi ki, öz aramızdır, yaxşı mükafatdır. Tutuldum, dedim ki, mükafat nədir? Dostum da qayıtdı ki, bəs bilmirsən, Prezident sənə Şöhrət ordeni verib. Soruşdum ki, harda yazılıb? Dedi, istənilən sayta gir, görəcəksən. Tez saytlara girdim, oxudum və məəttəl qaldım. Bu ordeni almağım mənin üçün bir stimuldur. Cənab Prezidentə təşəkkür edirəm.
– Sizə jurnalistlər üçün tikilən binada ev də veriblər. Amma deyirsiniz ki, maddi dəyərimi almamışam. Daha nə istəyirsiniz?
– Bəli, jurnalistlər üçün tikilən birinci binadan mən də ev aldım. Yaxın dostum Rafael Hüseynova zəng etdim. O zamalar cəmi 45 kitabım vardı. Dedim ki, Rəfael müəllim, dövlətim mənə üç otaqlı ev verib. Soruşdu ki, neçə kvadrat metrdir? Dedim ki, üç otaqdır, 85 kvadrat metr edir. Təzədən soruşdu ki, onun bazar qiyməti nə qədərdir? O binada üç otaqlı ev yüz əlli min manatdır. Qayıtdı ki, Ramiz, sən öz hesabına 45 kitab ərsəyə gətirmisən, Azərbaycan sənə dörd yüz əlli min pul borclu idi, onun üçdə birini ödədi. Hələ üz yüz mini qalıb. (gülür)
– Şöhrət ordenini sizə kim təqdim etdi?
– Mikayıl Cabbarov. Mənə gül dəstəsi verdi və mükafatı təqdim elədi.
– Ramiz müəllim, sizə orden verdilər, ev verdilər. Milli Elmlər Akademiyasına sənəd vermişdiniz. Bəs akademik adı niyə vermədilər?
– Sizə bir şey danışım. Mən 2006-cı ildə “Divani-Lüğəti-Türk” kitabını çap elətdirdim. Məhz həmin vaxtda bizim Akademiyanın məsul vəzifəli şəxsləri iclas keçirib deməli idi ki, Ramiz Əsgəri birbaşa akademik seçin. Ona görə ki, 80 il Azərbaycan elmi-ictimai fikri bu hadisəni gözləyib. Ramiz Əsgər anası ölmüş isə bu əsəri sifarişsiz çap elətdirdi. İnanın, heç o kitaba görə qonorar da almadım.
Bir neçə dəfə Süleyman Dəmirəlin yanına getdim. Axı mən Tağı müəllimin metrosu ilə Ankaraya 20 qəpiyə getmirəm. Aşağısı təyyarəyə bilet almaq üçün beş yüz dollar pul lazımdır. Yol xərcim də öz hesabıma idi. Süleyman Dəmirəl kitabın çap xərcini öz öhdəsinə götürdü, amma mən Bakıya qayıdandan sonra səs çıxmadı. Təzədən əlaqə saxladım, yenə söz verdi, amma səs çıxmadı. Nəhayət, Dəmirəlin bu kitabı çap etdirməyə maddi gücü çatmadı və kitabın çapını bizim yüksək vəzifəli məmurlarımızdan biri öz boynuna götürdü.
– Sizə nə qədər pul verildi?
– Kitabın çapı üçün 20 min dollar pul lazım idi. Bir gün bir dostumla görüşdüm, dedi, eşitmişəm ki, “Divani-Lüğəti-Türk”ü tərcümə edibsən. Belə bir tərcümə bizim üçün çox dəyərlidir. Soruşdu ki, çap üçün sponsor axtarırsan? Dedim ki, Süleyman Dəmirəl söz vermişdi, amma alınmadı. Sonra dörd cildlik kitabı həmin dostuma göstərdim və o da elə yanımda kiməsə zəng etdi, dedi ki, bu alimin Dəmirəllə tanışlığı var, kitabın çap üçün söz verib, amma gecikir. Gəl ona biz də kömək edək!
Kitabda Heydər Əliyev və Dəmirəlin şəkillərini yanaşı qoymuşduq. Eyni zamanda kitabın ümummilli lider Heydər Əliyevin xatirəsinə ithaf olunduğunu da yazmışdım. Dəmirəl haqqında isə onu yazmışdım ki, “onun yüksək himayəsi altında nəşr edilmişdir. Azərbaycan türkü bunu əsla unutmayacaq”. Bunu Dəmirəl də görmüşdü, “kitab bənim” deyə söz də vermişdi. Amma alınmadı. Bir neçə gün sonra dostum mənə dedi ki, sabah gəl 20 min dolları apar.
– Siz o zamanlar harda işləyirdiniz?
– Jurnalistlər İttifaqında baş katib idim.
– Kitabda sponsor kimi Sülyman Dəmirəlin adı getdi?
– Bəli. Sponsorla bağlı mənə deyildi ki, kitaba adının yazılmağını istəmir. Dedi ki, elə Dəmirəlin adı qalsın. İndi ictimayyət də elə bilir ki, kitab Dəmirəlin hesabına çap olunub.
– İyirmi min dollar pulun hamısını kitabın çapına xərclədiniz, yoxsa özünüzə də qaldı?
– Əlbəttə. Pul kitabın çapına ancaq çatdı.
– Son olaraq. Bayaq bir sual verdim, amma cavab almadım. Sizi niyə akademik seçmədilər?
– “Divani-Lüğəti-Türk” kitabının çapından sonra yazıçı Anar müəllim mənə bir məktub yazdı ki, Ramiz, Azərbaycan bu kitabı 80 ildir gözləyirdi. Bu, o qədər böyük bir xidmətdir ki, hətta Azərbaycan mədəniyyətinin bayramı hesab oluna bilər. Mən də dedim ki, əgər bayram idisə, Milli Elmlər Akademiyası da gərək bu bayramı qeyd edəydi. Eyni şeyi Özbəkistanda Salih Mütəllimov etdi, onu akademik seçdilər.
Mən də çox istərdim AMEA-nın müxbir üzvü olum.
Müəllif: Çinarə Böyükçöl, Kəramət Böyükçöl
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.