Radioaktiv çirklənmə: növləri, səbəbləri, nəticələri

1945-ci ildən bəri dünyada təxminən 2000 nüvə sınağı həyata keçirilmişdir. Xüsusi Cənubi Amerikada, radioaktiv dağılma əsasən Peru və Çili təsir etmişdir.

Как делать намаз. Учимся читать.

Каждый мусульманин обязан совершать ежедневный пятикратный намаз. Обязанность читать намаз распространяется на всех мусульман, независимо от их положения в обществе или материального положения. Определенные послабления допускаются лишь в тех случаях, когда читать намаз не позволяет здоровье.

Сделав намерение совершить малое омовение, нужно сказать:

С именем Аллаха

Промыть руки 3 раза вместе. Включая запястья и пространство между пальцами рук.

Прополоскать рот 3 раза. Наполнить правую ладонь, набрать воду в рот, сделать полоскание и выплюнуть.

Прочистить нос 3 раза. Наполнить правую ладонь, хорошо втянуть воду носом, а затем высморкаться левой рукой.

Помыть лицо от границы волос над лбом, до подбородка, а также от уха до уха. Вода должна попасть на всю отмеченную область. Данную процедуру можно делать как 1, так и 3 раза (Если у Вас есть борода, нужно набрать воду и промыть ей подбородок, а затем прочесать бороду мокрыми пальцами от начала до конца)

Помыть руки от кончиков пальцев до локтя 3 раза, начиная с правой.

Провести мокрыми руками от границы волос головы до затылочной области и обратно одним движением, протирая ее.

Протереть внутреннюю поверхность ушей влажными указательными пальцами 1 раз, а большими пальцами – заднюю поверхность ушей; оба уха протираются одновременно.

Трижды моет ноги до щиколоток включительно, начиная с правой ноги. Нужно также промывать промежутки между пальцами.

Совершение первого ракаата молитвы

Стоя, направьте свой взгляд на том место, которого коснется голова во время земного поклона, поднимите руки до уровня ушей или плеч и произнесите:

Сложите руки на груди, положив правую руку поверх левой, и произнесите:

А’узу би-Лляхи мин аш-шайтани р-раджим

Ищу у Аллаха защиты от проклятого шайтана

ﺃﻋُﻮﺫُ بِاللَّهِ ﻣِﻦَ ﺍﻟﺸَّﻴْﻄَﺎﻥِ ﺍﻟﺮَّﺟِﻴﻢ

Прочитайте суру “Аль-Фатиха”

С именем Аллаха, Милостивого, Милосердного! Би-сми Лляхи р-Рахмани р-Рахим بِسْمِ اللَّـهِ الرَّحْمَـٰنِ الرَّحِيمِ Хвала Аллаху, Господу миров, Аль-хамду ли-Лляхи рабби ль-‘алямин الْحَمْدُ لِلَّـهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ Милостивому, Милосердному, Ар-Рахмани р-Рахим الرَّحْمَـٰنِ الرَّحِيمِ Властелину Дня воздаяния! Малики йауми д-дин مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ Тебе одному мы поклоняемся и Тебя одного молим о помощи. Иййака на‘буду ва иййака наста‘ин إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ Веди нас прямым путем, Ихди-на с-сырата ль-мустакым اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ путем тех, кого Ты облагодетельствовал, не тех, на кого пал гнев, и не заблудших. Сырат аллязина ан‘амта ‘алей-хим гайри ль-магдуби ‘алей-хим ва ля д-даллин صِرَاطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَلَا الضَّالِّينَ

После этого произнесите:

О Аллах, ответь на наши мольбы!

Любую из приведенных ниже сур можно читать после “Аль-Фатиха” в первом и втором ракаатах молитвы.

С именем Аллаха, Милостивого, Милосердного! Би-сми Лляхи р-Рахмани р-Рахим بِسْمِ اللَّـهِ الرَّحْمَـٰنِ الرَّحِيمِ Скажи: «Он – Аллах Единый, Куль хува Ллаху ахад قُلْ هُوَ اللَّـهُ أَحَدٌ Аллах Самодостаточный. Аллаху с-самад اللَّـهُ الصَّمَدُ Он не родил и не был рожден, лям йалид ва лям йуляд لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُولَدْ и нет никого равного Ему». ва лям йакуль ля-ху куфуван ахад وَلَمْ يَكُن لَّهُ كُفُوًا أَحَدٌ

С именем Аллаха, Милостивого, Милосердного! Би-сми Лляхи р-Рахмани р-Рахим بِسْمِ اللَّـهِ الرَّحْمَـٰنِ الرَّحِيمِ Скажи: «Ищу защиты у Господа рассвета Куль а‘узу би-рабби ль-фаляк قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ от зла того, что Он сотворил, мин шарри ма халяк مِن شَرِّ مَا خَلَقَ от зла мрака, когда он наступает, ва мин шарри гасикын иза вакаб وَمِن شَرِّ غَاسِقٍ إِذَا وَقَبَ от зла колдуний, дующих на узлы, ва мин шарри н-наффасати фи-ль-‘укад وَمِن شَرِّ النَّفَّاثَاتِ فِي الْعُقَدِ от зла завистника, когда он завидует. ва мин шарри хасидин иза хасад وَمِن شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ

Стоя, поднимите руки до уровня ушей или плеч, повернув их ладонями от себя, после чего произнесите:

Совершите поясной поклон и, остановившись в нем, 3 раза произнесите:

Субхана Раббийа ль-‘Азым

Пречист Господь мой Великий

ِﺳُﺒْﺤَﺎﻥَ ﺭَﺑِّﻲَ ﺍﻟﻌَﻈﻴﻢ

Вознесите руки до уровня плеч или ушей и выпрямитесь со словами:

Сами‘а Ллаху ли-ман хамидах

Слышит Аллах того, кто восхваляет Его

ﺳَﻤِﻊَ اللَّهُ ﻟِﻤَﻦْ ﺣَﻤِﺪَﻩُ

Полностью выпрямившись, произнесите:

Рабба-на ва ля-ка ль-хамд

Господь наш, Тебе хвала!

ﺭَﺑَّﻨَﺎ وَ ﻟَﻚَ ﺍﻟْﺤَﻤْﺪُ

Совершите земной поклон, сказав:

При этом нос и лоб касаются пола, ладони с прижатыми друг к другу пальцами лежат на полу, находясь на одной линии с плечами или с ушами. Предплечья приподняты так, что локти не касаются пола. Также в пол упираются колени и пальцы поставленных вертикально ступней. В таком положении произнесите 3 раза:

Субхана Раббийа ль-А‘ля

Пречист Господь мой Высочайший

سُبْحَانَ رَبِّيَ الأأعْلَي

Поднимите голову со словами:

Далее необходимо сесть в следующей позе: простираете левую ступню, садитесь на неё, а правую ставите вертикально, направляя пальцы в сторону киблы. Руки покоятся на коленях. Сев так, произнесите 3 раза:

Господь мой, прости меня

ﺭبِّ ﺍﻏْﻔِﺮْ ﻟِﻲ

Повторно совершите земной поклон, принимая положение, описанное в Шаге 10 , и произнося при этом:

В таком положении произносите 3 раза:

Субхана Раббийа ль-А‘ля

Пречист Господь мой Высочайший

سُبْحَانَ رَبِّيَ الأأعْلَي

Читает суру “Аль-Фатиха”

Молящийся поднимается из земного поклона, вставая со словами:

Повторите Шаги 3–14 из описания первого ракаата молитвы.

После этого нужно остаться сидеть, как между двумя земными поклонами Шаг 12 В положении сидя поднимите указательный палец сжатой в кулак правой руки, направляя его в сторону киблы, обратите на него взгляд и шёпотом произнесите ташаххуд:

Приветствия Аллаху, и молитвы, и лучшие слова, Ат-тахиййату ли-Лляхи ва-с-салявату ва-т-таййибату لتَّحِيَّاتُ لِلَّهِ وَالصَّلَوَاتُ وَالطَّيِّبَاتُ мир тебе, о Пророк, и милость Аллаха, и благословения Его, ас-саляму ‘алей-ка аййуха н-набиййу ва рахмату Ллахи ва баракяту-ху السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبِيُّ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَكَاتُهُ мир нам и праведным рабам Аллаха. ас-саляму ‘алей-на ва ‘аля ‘ибади Лляхи с-салихина السَّلَامُ عَلَيْنَا وَعَلَى عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِينَ Свидетельствую, что нет божества, кроме Аллаха, и свидетельствую, что Мухаммад — Его раб и Посланник. Ашхаду ан ля иляха илля Ллаху ва ашхаду анна Мухаммадан ‘абду-ху ва расулю-ху أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ

Что делать дальше?

Вы совершили два ракаата молитвы. Дальнейшие действия зависят от того, какую молитву Вы совершает и из скольких ракатов она состоит.

Завершение молитвы

О Аллах, благослови Мухаммада и семейство Мухаммада, Аллахумма салли ‘аля Мухаммадин ва ‘аля али Мухаммадин اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ как благословил Ты Ибрахима и семейство Ибрахима, кя-ма саллейта ‘аля Ибрахима ва ‘аля али Ибрахима كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَعَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ поистине, Ты — Достойный похвалы, Славный! инна-ка Хамидун Маджидун إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ О Аллах, пошли благословения Мухаммаду и семейству Мухаммада, Аллахумма барик ‘аля Мухаммадин ва ‘аля али Мухаммадин اللَّهُمَّ بَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ как послал Ты их Ибрахиму и семейству Ибрахима кя-ма баракта ‘аля Ибрахима ва ‘аля али Ибрахима كَمَا بَارَكْتَ عَلَى إِبْرَاهِيمَ وَعَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ поистине, Ты — Достойный похвалы, Славный! инна-ка Хамидун Маджидун إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ

Поверните голову направо и произнесите:

Radioaktiv çirklənmə: növləri, səbəbləri, nəticələri

The radioaktiv çirklənmə İstenmeyen radioaktiv elementlərin ətraf mühitə daxil edilməsi kimi müəyyən edilir. Bu təbii (ətraf mühitdə mövcud olan radioizotoplar) və ya süni (insanlar tərəfindən istehsal olunan radioaktiv elementlər) ola bilər.

Radioaktiv çirklənmənin səbəbləri arasında hərbi məqsədlər üçün aparılan nüvə sınaqları da var. Bunlar havadan bir neçə kilometrə gedən radioaktiv yağışlar yarada bilər.

Nüvə elektrik stansiyalarındakı qəzalar radioaktiv çirklənmənin əsas səbəblərindən biridir. Bəzi çirklənmə mənbələri uran mədənləri, tibbi fəaliyyət və radon istehsalıdır.

Ətraf mühitin bu cür çirklənməsi ətraf mühit və insanlar üçün ciddi nəticələrə səbəb olur. Ekosistemlərin trofik zəncirləri təsirlənir və insanların ölümünə səbəb olan ciddi sağlamlıq problemləri ola bilər.

Radioaktiv çirklənmənin əsas həlli qarşısının alınmasıdır; Radioaktiv tullantıların, habelə lazımi avadanlıqların işlənməsi və saxlanması üçün təhlükəsizlik protokolları olmalıdır.

Radioaktiv çirklənmənin böyük problemləri olan yerlər arasında Hiroşima və Naqasaki (1945), Fukusima (2011) və Ukraynada Çernobıl (1986) var. Bütün hallarda məruz qalmış şəxslərin sağlamlığına təsirləri ciddi olub və çox sayda ölümə səbəb olub.

Radiasiya növləri

Radioaktivlik – bəzi cisimlərin hissəciklər (korpuskulyar şüalanma) və ya elektromaqnit dalğaları şəklində enerji yaydığı fenomendir. Bu sözdə radioizotoplar tərəfindən istehsal olunur.

Radioizotoplar eyni elementin qeyri-sabit bir nüvəsinə sahib olan atomlarıdır və sabit bir quruluşa çatana qədər parçalanmağa meyllidirlər. Parçalandıqda atomlar enerji və radioaktiv olan hissəciklər yayırlar.

Radioaktiv şüalanmaya ionlaşdırıcı deyilir, çünki atomların və molekulların ionlaşmasına (elektronların itkisinə) səbəb ola bilər. Bu radiasiyalar üç növ ola bilər:

Alfa radiasiyası

Hissəciklər çox qısa məsafələrə gedə bilən ionlaşmış helium nüvələrindən tökülür. Bu hissəciklərin nüfuzetmə qabiliyyəti kiçikdir, buna görə də onları bir kağız vərdişlə dayandırmaq olar.

Beta radiasiya

Proton və neytronların parçalanması səbəbindən yüksək enerjiyə sahib elektronlar yayılır. Bu tip radiasiya bir neçə metr səyahət edə bilir və şüşə, alüminium və ya taxta plitələrlə dayandırıla bilər.

Qamma şüalanması

Atom nüvəsindən qaynaqlanan yüksək enerjili bir elektromaqnit şüalanma növüdür. Nüvə həyəcanlı bir vəziyyətdən daha az enerji vəziyyətinə keçir və elektromaqnit şüalanma olur.

Gamma radiasiyası yüksək nüfuz gücünə malikdir və yüzlərlə metr keçə bilər. Bunu dayandırmaq üçün bir neçə santimetr qurğuşun və ya 1 metrə qədər beton plitələr tələb olunur.

Radioaktiv çirklənmə növləri

Radioaktiv çirklənmə istənməyən radioaktiv elementlərin ətraf mühitə daxil edilməsi kimi müəyyən edilə bilər. Radioizotoplar suda, havada, quruda və ya canlılarda ola bilər.

Radioaktivliyin mənşəyinə görə radioaktiv çirklənmə iki növə bölünür:

təbii

Bu cür çirklənmə təbiətdə baş verən radioaktiv elementlərdən gəlir. Təbii radioaktivlik kosmik şüalardan və ya yer qabığından qaynaqlanır.

Kosmik radiasiya, kosmosdan gələn yüksək enerjili hissəciklərdən ibarətdir. Bu hissəciklər, ulduzlarda və Günəşdə supernova partlayışları meydana gəldiyi zaman meydana gəlir.

Radioaktiv elementlər Yerə çatdıqda, planetin elektromaqnit sahəsi tərəfindən əyilirlər. Ancaq qütblərdə qoruma çox təsirli deyil və atmosferə girə bilərlər.

Təbii radioaktivliyin başqa bir mənbəyi də yer qabığında mövcud olan radioizotoplardır. Bu radioaktiv elementlər planetin daxili istiliyinin qorunmasından məsuldur.

Yer mantiyasındakı əsas radioaktiv elementlər uran, torium və kaliumdur. Yer kürəsi qısa radioaktiv dövrləri olan elementləri itirdi, digərlərinin isə milyardlarla illik həyatı var. Sonuncular arasında uran önə çıxır₂₃₅, uran₂₃₈, torium₂₃₂ və kalium₄₀.

Uran₂₃₅, uran₂₃₈ və torium₂₃₂ ulduzları yaradan tozda mövcud olan üç radioaktiv nüvə meydana gətirirlər. Bu radioaktiv qruplar çürüdükdə, yarım ömrü daha qısa olan digər elementlərə səbəb olur.

Uranın çürüməsindən₂₃₈ radium əmələ gəlir və bu radondan (qazlı bir radioaktiv element). Radon təbii radioaktiv çirklənmənin əsas mənbəyidir.

Süni

Bu çirklənmə tibb, madencilik, sənaye, nüvə sınaqları və elektrik enerjisi istehsalı kimi insan fəaliyyətlərindən qaynaqlanır.

1895-ci il ərzində Alman fiziki Roentgen təsadüfən süni radiasiya kəşf etdi. Tədqiqatçı X-şüalarının vakuum borusunun içərisində elektronların toqquşması nəticəsində yaranan elektromaqnit dalğaları olduğunu aşkar etdi.

Süni radioizotoplar laboratoriyada nüvə reaksiyalarının meydana gəlməsi ilə istehsal olunur. 1919-cu ildə hidrogendən ilk süni radioaktiv izotop istehsal edildi.

Süni radioaktiv izotoplar müxtəlif atomların neytron bombardmanından istehsal olunur. Bunlar, nüvələrə nüfuz edərək, onları sabitləşdirməyi və enerji ilə doldurmağı bacarır.

Süni radioaktivlik tibb, sənaye və hərbi fəaliyyət kimi müxtəlif sahələrdə çoxsaylı tətbiqetmələrə malikdir. Bir çox halda, bu radioaktiv elementlər səhvən ətrafa atılır və ciddi çirklənmə problemlərinə səbəb olur.

Səbəblər

Radioaktiv çirklənmə, ümumiyyətlə radioaktiv elementlərin düzgün işləməməsi səbəbindən fərqli mənbələrdən qaynaqlana bilər. Ən ümumi səbəblərdən bəziləri aşağıda göstərilmişdir.

Nüvə sınaqları

Əsasən hərbi silahların inkişafı üçün müxtəlif eksperimental nüvə silahlarının partladılmasından bəhs olunur. Nüvə partlayışları quyu qazmaq, yanacaq çıxarmaq və ya bəzi infrastruktur yaratmaq üçün də həyata keçirilib.

Nüvə sınaqları atmosferik (Yer atmosferi daxilində), stratosferik (planetin atmosferindən kənarda), sualtı və yeraltı ola bilər. Atmosferiklər ən çirkləndiricidir, çünki bir neçə kilometrə yayılmış çox miqdarda radioaktiv yağış istehsal edirlər.

Radioaktiv hissəciklər su mənbələrini çirkləndirə və yerə çata bilər. Bu radioaktivlik qida zəncirləri ilə fərqli trofik səviyyələrə çata bilər və məhsullara təsir göstərərək insanlara çatır.

Dolayı radioaktiv çirklənmənin əsas formalarından biri süddür və bu səbəbdən uşaqlara təsir göstərə bilər.

1945-ci ildən bəri dünyada təxminən 2000 nüvə sınağı həyata keçirilmişdir. Xüsusi Cənubi Amerikada, radioaktiv dağılma əsasən Peru və Çili təsir etmişdir.

Nüvə enerji generatorları (nüvə reaktorları)

Hazırda bir çox ölkə nüvə reaktorlarından enerji mənbəyi kimi istifadə edir. Bu reaktorlar, ümumiyyətlə nüvə parçalanması (atom nüvəsinin parçalanması) ilə idarə olunan nüvə zəncirvari reaksiyalar yaradır.

Çirklənmə əsasən nüvə elektrik stansiyalarından radioaktiv elementlərin sızması səbəbindən baş verir. 1940-cı illərin ortalarından bəri nüvə elektrik stansiyaları ilə bağlı ekoloji problemlər var.

Nüvə reaktorlarında sızmalar meydana gəldikdə, bu çirkləndiricilər havadan yüzlərlə kilometr irəliləyə bilər və yaxınlıqdakı icmalara təsir göstərən su, torpaq və qida mənbələrinin çirklənməsinə səbəb olur.

Radioloji qəzalar

Ümumiyyətlə radioaktiv elementlərin düzgün işləməməsi səbəbindən sənaye fəaliyyətləri ilə əlaqəli olaraq meydana gəlir. Bəzi hallarda operatorlar avadanlıqları düzgün idarə etmir və ətraf mühitə sızmalar əmələ gələ bilər.

İonlaşdırıcı radiasiya sənaye işçilərinə, avadanlıqlarına zərər verə bilər və ya atmosferə atıla bilər.

Uran mədəni

Uran, planetin müxtəlif ərazilərindəki təbii yataqlarda olan bir elementdir. Bu material nüvə elektrik stansiyalarında enerji istehsal etmək üçün xammal kimi geniş istifadə olunur.

Bu uran yataqları istismar edildikdə, radioaktiv qalıq elementlər əmələ gəlir. İstehsal olunan tullantı maddələr toplandıqları yerə səpələnir və külək və ya yağışla dağılır.

İstehsal olunan tullantılar canlılar üçün çox zərərli olan çox miqdarda qamma şüası yaradır. Ayrıca, yüksək səviyyədə radon istehsal olunur və yeraltı suyun altındakı su mənbələrinin yuyulma yolu ilə çirklənməsi baş verə bilər.

Radon bu mədənlərdə işləyənlərin əsas çirklənmə mənbəyidir. Bu radioaktiv qaz asanlıqla nəfəs ala bilər və tənəffüs yollarını tutaraq ağciyər xərçənginə səbəb olur.

Tibbi fəaliyyət

Radioaktiv izotoplar, daha sonra atılması lazım olan nüvə tibbinin müxtəlif tətbiqlərində istehsal olunur. Laboratoriya materialları və çirkab suları ümumiyyətlə radioaktiv elementlərlə çirklənmişdir.

Eynilə, radioterapiya cihazları xəstələrə olduğu kimi operatorlara da radioaktiv çirklənmə yarada bilər.

Təbiətdəki radioaktiv materiallar

Təbiətdəki radioaktiv materiallara (NORM) normal olaraq ətraf mühitdə rast gəlmək olar. Ümumiyyətlə radioaktiv çirklənmə meydana gətirmirlər, lakin fərqli insan fəaliyyətləri onları cəmləşdirməyə meyllidir və problemə çevrilirlər.

NORM materiallarının bəzi konsentrasiya mənbələri mineral kömürün, neftdən alınan yanacaqların yanması və gübrələrin istehsalıdır.

Zibil yandırma sahələrində və fərqli qatı tullantılarda kalium yığılması baş verə bilər₄₀ və radon₂₂₆. Kömürün əsas yanacaq olduğu yerlərdə bu radioizotoplar da mövcuddur.

Gübrə kimi istifadə olunan fosfat qayası yüksək səviyyədə uran və torium ehtiva edir, radon və qurğuşun isə neft sənayesində toplanır.

Nəticələr

Ətraf mühit haqqında

Su mənbələri müxtəlif su ekosistemlərini təsir edərək radioaktiv izotoplarla çirklənə bilər. Eynilə, bu çirkli sular təsirlənən müxtəlif orqanizmlər tərəfindən tükənir.

Torpağın çirklənməsi baş verdikdə kasıblaşır, məhsuldarlığını itirir və kənd təsərrüfatında istifadə edilə bilməz. Bundan əlavə, radioaktiv çirklənmə ekosistemlərdəki qida zəncirlərini təsir göstərir.

Beləliklə, bitkilər torpaqdan radioizotoplarla çirklənir və bunlar otyeyənlərə keçir. Bu heyvanlar mutasiyaya məruz qala bilər və ya radioaktivlik nəticəsində ölə bilər.

Yırtıcılar, qidaların azaldılmasından və ya radioizotoplarla yüklənmiş heyvanları yeyərək bulaşmasından təsirlənirlər.

İnsanlar haqqında

İonlaşdırıcı radiasiya insanlara ölümcül zərər verə bilər. Bu, radioaktiv izotopların hüceyrələri təşkil edən DNT-nin quruluşuna ziyan vurması səbəbindən baş verir.

Radioliz (radiasiya ilə parçalanma) həm DNT hüceyrələrində, həm də içərisindəki sudan meydana gəlir. Bu, hüceyrə ölümü və ya mutasiyanın meydana gəlməsi ilə nəticələnir.

Mutasiyalar irsi qüsurlara və ya xəstəliklərə səbəb ola biləcək müxtəlif genetik anormalliklərə səbəb ola bilər. Yodu düzəltdiyindən ən çox görülən xəstəliklər arasında xərçəng, xüsusən tiroid xərçəngi var.

Eynilə, sümük iliyi də təsirlənə bilər, bu da müxtəlif anemiya və hətta lösemiyə səbəb olur. Həm də immunitet zəiflədilə bilər ki, bu da onu bakterial və viral infeksiyalara daha həssas edir.

Digər nəticələr arasında sonsuzluq və radioaktivliyə məruz qalan anaların döllərinin düzgün inkişaf etməməsidir. Uşaqlarda kiçik beyinlərlə yanaşı öyrənmə və böyümə problemləri də ola bilər.

Bəzən zədələnmə hüceyrə ölümünə səbəb ola bilər, toxuma və orqanları təsir edir. Həyati orqanlar təsirlənirsə, ölümlə nəticələnə bilər.

Qarşısının alınması

Radioaktiv çirklənmə meydana gəldikdən sonra onu idarə etmək çox çətindir. Buna görə səylər profilaktikaya yönəlməlidir.

Radioaktiv tullantılar

Radioaktiv tullantıların idarə olunması əsas profilaktika formalarından biridir. Bunlar, işləyən insanların çirklənməməsi üçün təhlükəsizlik qaydalarına riayət edilməklə tənzimlənməlidir.

Radioaktiv tullantılar digər materiallardan ayrılmalı və daha asan işlənə bilməsi üçün həcmini azaltmağa çalışın. Bəzi hallarda, bu tullantıları daha çox manipulyasiya edilə bilən qatı formalara çevirmək üçün müalicə olunur.

Daha sonra ətraf mühiti çirkləndirməmək üçün radioaktiv tullantılar uyğun qablara qoyulmalıdır.

Konteynerlər təhlükəsizlik protokolları ilə təcrid olunmuş ərazilərdə saxlanılır və ya dənizin dərinliyində basdırıla bilər.

Nüvə elektrik stansiyaları

Radioaktiv çirklənmənin əsas mənbələrindən biri nüvə elektrik stansiyalarıdır. Buna görə də şəhər mərkəzlərindən ən az 300 km məsafədə tikilmələri tövsiyə olunur.

Nüvə stansiyası işçilərinin avadanlıqları idarə etmək və qəzalardan qaçınmaq üçün lazımi səviyyədə öyrədilməsi də vacibdir. Eynilə, bu obyektlərin yaxınlığındakı əhalinin nüvə qəzası halında mümkün riskləri və hərəkət etmə yollarını bilməsi tövsiyə olunur.

Radioaktiv elementlərlə işləyən personalın qorunması

Radioaktiv çirklənməyə qarşı ən təsirli profilaktika personalın təlim alması və lazımi qoruma təmin etməsidir. İnsanların radioaktivliyə məruz qalma müddətini azaltmaq mümkün olmalıdır.

Obyektlər radioizotopların yığıla biləcəyi məsamələrdən və çatlardan qorunaraq düzgün şəkildə qurulmalıdır. Tullantıların ətrafdan çıxmasına mane olan filtrlər ilə yaxşı havalandırma sistemləri yerində olmalıdır.

İşçilər ekranlar və qoruyucu geyimlər kimi kifayət qədər qorumalı olmalıdırlar. Bundan əlavə istifadə olunan geyim və avadanlıqlar vaxtaşırı zərərsizləşdirilməlidir.

Müalicə

Radioaktiv çirklənmə əlamətlərini azaltmaq üçün atıla bilən bəzi addımlar var. Bunlara qan köçürülməsi, immunitet sisteminin inkişafı və ya sümük iliyi nəqli daxildir.

Ancaq insan bədənindən radioaktivliyi çıxarmaq çox çətin olduğu üçün bu müalicələr palliativdir. Bununla birlikdə, hazırda bədəndə radioizotopları təcrid edə bilən şelat molekulları ilə müalicələr aparılır.

Xelatatorlar (toksik olmayan molekullar) bədəndən çıxarıla bilən sabit komplekslər yaratmaq üçün radioaktiv izotoplarla birləşir. Çirklənməni% 80-ə qədər aradan qaldırmağa qadir olan xelatorlar sintez edilmişdir.

Radioaktivliklə çirklənmiş yerlərə nümunələr

Nüvə enerjisi fərqli insan fəaliyyətində istifadə olunduğundan, radioaktivliyə görə müxtəlif qəzalar meydana gəldi. Təsirə məruz qalan insanların bunların şiddətini bilməsi üçün miqyaslı nüvə qəzaları qurulmuşdur.

Beynəlxalq Nüvə Qəzası Ölçüsü (INES) 1990-cı ildə Beynəlxalq Atom Enerjisi Təşkilatı tərəfindən təklif edilmişdir.

Daha ciddi radioaktiv çirklənmə nümunələri aşağıda verilmişdir.

Xirosima və Naqasaki (Yaponiya)

Albert Einstein’ın araşdırmalarına əsasən 20-ci əsrin 40-cı illərində nüvə bombaları hazırlanmağa başladı. Bu nüvə silahları ABŞ tərəfindən İkinci Dünya Müharibəsi dövründə istifadə edilmişdir.

6 Avqust 1945-ci ildə, uran ilə zənginləşdirilmiş bomba Hiroshima şəhəri üzərində partladı. Bu, təxminən 300.000 ° C istilik dalğası və böyük bir qamma şüası meydana gətirdi.

Daha sonra küləklə yayılan radioaktiv yağış çirklənməni daha da uzaqlaşdırdı. Növbəti illərdə partlayış nəticəsində təqribən 100.000, radioaktivlikdən 10.000 nəfər öldü.

9 Avqust 1945-ci ildə Naqasaki şəhərində ikinci bir nüvə bombası partladı. Bu ikinci bomba plutoniumla zənginləşdirildi və Hirosima bombasından daha güclü idi.

Hər iki şəhərdə də, partlayışdan sağ qalanların çoxsaylı sağlamlıq problemləri var idi. Beləliklə, əhalidə xərçəng riski 1958 ilə 1998 arasında% 44 artdı.

Hal-hazırda bu bombaların radioaktiv çirklənməsinin nəticələri hələ də mövcuddur. Bətnində olanlar da daxil olmaqla radiasiyadan təsirlənən 100 mindən çox insanın yaşadığı düşünülür.

Bu populyasiyada yüksək lösemi, sarkom, karsinom və qlaukoma var. Bətnində radiasiyaya məruz qalan bir qrup uşaq xromosomal aberasiyalar təqdim etdi.

Çernobıl (Ukrayna)

Bu, tarixin ən ciddi nüvə qəzalarından biri hesab olunur. 26 aprel 1986-cı ildə bir nüvə stansiyasında baş verdi və INES-də 7-ci səviyyədədir.

İşçilər elektrik enerjisinin kəsilməsini simulyasiya edən bir sınaq keçirirdilər və reaktorlardan biri ısınırdı. Bu, reaktorun içərisində hidrogen partlayışına səbəb oldu və 200 tondan çox radioaktiv maddə atmosferə atıldı.

Partlayış zamanı 30-dan çox insan öldü və radioaktiv dağıntı ətrafa bir neçə kilometrə yayıldı. 100 mindən çox insanın radioaktivlik nəticəsində öldüyü düşünülür.

Müxtəlif xərçəng növlərinin görülmə səviyyəsi Belarusiya və Ukraynanın təsirlənmiş bölgələrində% 40 artmışdır. Ən çox görülən xərçəng növlərindən biri tiroid xərçəngi ilə yanaşı lösemidir.

Tənəffüs və həzm sistemləri ilə əlaqəli şərtlər də radioaktivliyə məruz qaldığı üçün müşahidə edilmişdir. Bətnində olan uşaqlar üçün% 40-dan çoxunda immunoloji çatışmazlıqlar var idi.

Genetik anomaliyalar, reproduktiv və sidik sistemi xəstəliklərində artım və erkən yaşlanma da olmuşdur.

Fukusima Daiichi (Yaponiya)

Bu qəza, 11 mart 2011-ci ildə Yaponiyada baş verən 9 bal gücündə zəlzələnin nəticəsi idi. Daha sonra, Fukusima nüvə stansiyasındakı üç reaktorun soyutma və elektrik sistemlərini deaktiv edən bir sunami meydana gəldi.

Reaktorlarda bir neçə partlayış və yanğın meydana gəldi və radiasiya sızması meydana gəldi. Bu qəza əvvəlcə səviyyə 4 olaraq təsnif edildi, lakin nəticələrinə görə daha sonra səviyyə 7-yə qaldırıldı.

Radioaktiv çirklənmənin çox hissəsi suya, əsasən dənizə getdi. Hazırda bu zavodda çirklənmiş su üçün böyük anbarlar mövcuddur.

Bu çirkli sular Sakit Okeanın ekosistemləri üçün risk hesab olunur. Ən problemli radioizotoplardan biri suda asanlıqla hərəkət edən və onurğasızlarda toplana bilən sezyumdur.

Partlayış birbaşa radiasiya ölümünə səbəb olmadı və radioaktivliyə məruz qalma səviyyələri Çernobıldan daha aşağı idi. Bununla birlikdə, bəzi işçilər qəzadan bir neçə gün sonra DNT dəyişikliklərinə məruz qaldılar.

Eynilə, radiasiyaya məruz qalan bəzi heyvan populyasiyalarında genetik dəyişikliklər aşkar edilmişdir.

İstinadlar

1. Greenpeace International (2006) Çernobıl fəlakəti, insan sağlamlığı üçün nəticələri. Xülasə. 20 səh.
2. Hazra G (2018) Radioaktiv çirklənmə: ümumi. Ətraf mühitə bütüncül yanaşma 8: 48-65.
3. Pérez B (2015) Təbii radioaktiv elementlər səbəbindən ətraf mühitin çirklənməsi. Fizika dərəcəsinə layiq görülmək üçün tezis. Elm və Mühəndislik Fakültəsi, Pontificia Universidad Católica del Perú. Lima Peru. 80 səh
4. Osores J (2008) Neotropiklərdə ətraf mühitin radioaktiv çirklənməsi. Bioloq 6: 155-165.
5. Siegel və Bryan (2003) Radioaktiv çirklənmənin ətraf mühit geokimyası. Sandia Milli Laboratories, Albuquerque, ABŞ. 115 səh.
6. Ulrich K (2015) Fukusima’nın təsirləri, nüvə sənayesinin azalmasıdır. Greenpeace hesabatı. 21 səh.

Hərbi rütbələr

Hər bir hərbi qulluqçuya və hərbi vəzifəliyə onun qulluq vəziyyətindən, hərbi və ya xüsusi hazırlığından, hərbi xidmət müddətindən, ehtiyatda vəziyyətindən, qoşun növünə və ya xidmətinə mənsubiyyətindən və xidmətlərindən asılı olaraq müvafiq hərbi rütbə verilir.
Aşağıdakı hərbi rütbələr müəyyən olunur:

Hərbi qulluqçuların və Hərbi vəzifəlilərin tərkibi

hərbi rütbələr

Ümumqoşun

Hərbi dəniz

Əsgərlər və matroslar

Gizirlər və miçmanlar

Əsgər (kursant)
Baş əsgər

Kiçik çavuş
Çavuş
Baş çavuş

Kiçik gizir
Gizir

Kiçik leytenant
Leytenant
Baş leytenant
Kapitan

Mayor
Polkovnik-leytenant
Polkovnik

General-mayor
General-leytenant
General-polkovnik
Ordu generalı

Matros (kursant)
Baş matros

Kiçik çavuş
Çavuş
Baş çavuş

Kiçik miçman
Miçman

Kiçik leytenant
Leytenant
Baş leytenant
Kapitan-leytenant

3-cü dərəcəli kapitan
2-ci dərəcəli kapitan
1-ci dərəcəli kapitan

Kontr-admiral.
Vitse-admiral
Admiral

Qoşun növləri və xüsusi qoşun generallarının hərbi rütbələrinə mənsub olduqları qoşunların adları əlavə edilir.
Tibb xidməti, ədliyyə zabitlərinin və generallarının hərbi rütbələrinə mənsub olduqları xidmətlərin adları əlavə edilir.
Çavuşlara və şirlərə (miçmanlara) hərbi rütbələr qoşun və ya xidmət növü göstərilmədən verilir.
Ehtiyatda olan vətəndaşların hərbi rütbələrinə “ehtiyatda olan” sözləri, istefada olan vətəndaşların hərbi rütbələrinə isə “istefada olan” sözləri əlavə edilir.

Hərbi rütbələrin verilməsi

Ali zabit hərbi rütbələri ali zabit vəzifələrində çalışan hərbi qulluqçulara müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən verilir.
Hərbi qulluqçulara və hərbi vəzifəlilərə digər hərbi rütbələr bir qayda olaraq, növbəlik qaydasında “Hərbi xidmətkeçmə haqqında” Əsasnamədə və Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələrinin İntizam Nizamnaməsinin tələblərinə müvafiq surətdə verilir.
Həqiqi hərbi xidmətdə olan hərbi qulluqçuların hərbi rütbələrdə olması müddəti aşağıdakı kimi müəyyən edilir:

Hərbi rütbələrin adları

Avisiyanın uçuş heyətində və sualtı gəmilərdə xidmət edən hərbi qulluqçular üçün

Digər hərbi qulluqçular üçün

kiçik gizir (kiçik miçman)

baş leytenant, kapitan
(kapitan-leytenat)

mayor (3-cü dərəcəli kapitan)

polkovnik-leytenant
(2-ci dərəcəli kapitan)

Əsgər, baş çavuş, matros, baş əsgər, baş matros, baş gizir, baş miçman, polkovnik (1-ci dərəcəli kapitan) və ali zabit hərbi rütbələrində olma müddəti müəyyən edilmir.
Təhsil müddəti beş il olan ali hərbi tədris müəssisələri bitirmiş hərbi qulluqçular üçün “leytenant” hərbi rütbəsində olma müddəti bir il müəyyən edilir.

“Hərbi xidmətkeçmə haqqında” Əsasnamədə nəzərdə tutulmuş qaydada və müstəsna hallarda hərbi rütbənin aşağı salınması, hərbi rütbədən məhrum edilmə, hərbi rütbənin bərpa edilməsi, hərbi rütbənin vaxtından əvvəl və ya növbədən kənar verilməsi, eləcə də vəzifə ştatı üzrə müəyyən edilmiş hərbi rütbədən bil pillə yuxarı rütbə verilməsi mümkündür.

Hərbi rütbələrdən məhrumetmə, hərbi rütbələrin aşağı salınması və bərpası

Hərbi qulluqçular və hərbi vəzifəlilər (əsgər, matros hərbi rütbələri olanlardan başqa) ağır və ya xüsusilə ağır cinayət törətməyə görə məhkum olunduqda məhkəmənin təqdimatı əsasında və ya Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlığını itirdikdə onlara verilmiş hərbi rütbələrdən məhrum edilə bilər və ya əsgər, matros rütbəsinə endirilə bilərlər.
Hərbi rütbələrdən məhrum edilmiş hərbi qulluqçuların və hərbi vəzifəlilərin hərbi rütbəsi məhkəmənin qərarı əsasında həmin hərbi rütbələri vermək hüququ olan vəzifəli şəxslər tərəfindən bərpa edilir.
Hərbi qulluqçular (zabit heyətindən başqa) Silahlı Qüvvələrin İntizam nizamnaməsi ilə müəyyənləşdirilmiş qaydada hərbi rütbədən məhrum edilə bilər və onların hərbi rütbələri bərpa edilə bilər.
Hərbi qulluqçuların və hərbi vəzifəlilərin hərbi rütbələri (əsgər və ya matros, kiçik gizir və ya kiçik miçman, kiçik leytenant hərbi rütbəsi olanlardan başqa) bir pillə aşağı salına bilər.

Quru qoşunlar üçün hərbi rütbələr aşağıdakılardan ibarətdir.

Əsgər heyəti
– əsgər (kursant)
– baş əsgər
Çavuş heyəti
– kiçik çavuş
– çavuş
– baş çavuş
Gizir heyəti
– kiçik gizir
– gizir
– baş gizir
Kiçik zabit heyəti
– kiçik leytenant
– leytenant
– baş leytenant
– kapitan
Baş zabit heyəti
– mayor
– polkovnik-leytenant
– polkovnik
Ali zabit heyəti
– general – mayor
– general – leytenant
– general – polkovnik
– ordu generalı (hazırda bu hərbi rütbə ilə heç kəs təltif olunmayıb)