Gestalt psixologiyasi: nazariya, qonunlar, mualliflar

Manzura Mustafo qizi Nazarova

DIN PSIXOLOGIYASINING SHAXS TARBIYASIDAGI O’RNI Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Manzura Mustafo Qizi Nazarova

Ushbu maqolada din tushunchasining mohiyati, uning inson hayotida tutgan o’rni, dinning vazifalari, bugungi globallashuv jarayoni jadal kechayotgan bir davrda dinning shaxs tarbiyasidagi ahamiyati haqida so’z yuritiladi

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по искусствоведению , автор научной работы — Manzura Mustafo Qizi Nazarova

Milliy g’oyani rivojlantirishning ijtimoiy-ahloqiy masalalari hamda uni yosh avlod tarbiyasida tutgan o’rni

ALI SHARIATIY DINIY-FALSAFIY TA’LIMOTINING MARKAZIDA INSON MUAMMOSI
ZAMONAVIY O‘ZBEK NASRIDA TASVIR VA TALQIN
GLOBALLASHUV JARAYONIDA BO’LAJAK O’QITUVCHILARDA MAFKURAVIY IMMUNITETNI RIVOJLANTIRISH OMILLARI
ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ И ИСТОРИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ СОЦИАЛЬНОЙ ЗАЩИТЫ НАСЕЛЕНИЯ
i Не можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ROLE OF RELIGIOUS PSYCHOLOGY IN PERSONAL EDUCATION

In this article discusses about the essence of the concept of religion , its role in human life, the functions of religion , the importance of religion in the upbringing of a person in a period in which today’s globalisation process is intensified

Текст научной работы на тему «DIN PSIXOLOGIYASINING SHAXS TARBIYASIDAGI O’RNI»

DIN PSIXOLOGIYASINING SHAXS TARBIYASIDAGI O’RNI

Manzura Mustafo qizi Nazarova

Buxoro davlat universiteti psixologiya kafedrasi o’qituvchisi

Ushbu maqolada din tushunchasining mohiyati, uning inson hayotida tutgan o’rni, dinning vazifalari, bugungi globallashuv jarayoni jadal kechayotgan bir davrda dinning shaxs tarbiyasidagi ahamiyati haqida so’z yuritiladi.

Kalit so’zlar: Din, ishonch, e’tiqod, qadriyat, komil inson, integratsiya, kompensatorlik, legitimizatsiya.

THE ROLE OF RELIGIOUS PSYCHOLOGY IN PERSONAL EDUCATION

Manzura Mustafo kizi Nazarova

Teacher of the Department of Psychology, Bukhara State University

In this article discusses about the essence of the concept of religion, its role in human life, the functions of religion, the importance of religion in the upbringing of a person in a period in which today’s globalisation process is intensified.

Keywords: Religion, trust, value, perfect human, integration, compensation, legitimization.

O’zbekistonning mustaqillik yillarida qo’lga kiritgan tarixiy yutuqlari yanada yangi va baland marralarni egallash uchun mustahkam zamin hozirladi. Istiqlol yillarida milliy va diniy qadriyatlarimizni qayta tiklash, ularni kelajak avlod qalbi va ongiga singdirish, shuningdek, barkamol avlodni milliy va diniy qadriyatlarni qiyosiy tahlil qila olish hamda ruhan his qila olishiga katta ahamiyat berildi. Jamiyat turli ijtimoiy qatlamlar, etnik, madaniy guruhlardan iborat bo’lishini e’tiborda tutsak, ijtimoiy hamjihatlik, millatlararo va dinlararo totuvlik masalasi jamiyat hayoti va davlat siyosatida muhim o’rin tutadi. “Din” so’zi arab tilidan olingan bo’lib, uning lug’aviy ma’nosi “ishonch”, “e’tiqod”dir. Din tabiat, jamiyat, inson va uning ongi, yashashdan maqsadi hamda taqdiri insoniyatni bevosita qurshab olgan atrof-muhitdan tashqarida bo’lgan, uni yaratgan, ayni zamonda insonlarga to’g’ri, haqiqiy, odil hayot yo’lini ko’rsatadigan va o’rgatadigan ilohiy qudratga ishonch va ishonishni ifoda

etadigan maslak, qarash, ta’limotdir [Mo’minov A, Yo’ldashxo’jayev H, Rahimjonov D (2003). “Dinshunoslik”Mehnat.28b].

ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA

Bugungi globallashuv jarayoni jadal kechayotgan bir davrda dinning shaxs tarbiyasidagi o’rnini o’rganish dolzarb masalardan biri hisoblanadi. Jahon tadqiqotchilari din psixologiyasi bo’yicha ilmiy izlanishlar olib borishga n. Jumladan, g’arb olimlaridan J.Pratt, G.Xall, D.Volf, D.Mayers o’z tadqiqotlarida din va psixologiyaning bolalar tarbiyasi va axloqida tutgan o’rnini tadqiq qilganlar. U.Jeyms, Z.Freyd o’z asarlarida din psixologiyasining nazariy jihatlarini yoritib berganlar. Dinning shaxs tarbiyasida tutgan o’rnini o’rganish bo’yicha rus olimlari ham tadqiqot olib borganlar. Xususan, E.I.Arinin, V.V.Davidov, A.G.Safronov asarlarida din va diniy qadriyatlarning shaxs hayotida tutgan o’rni ilmiy nuqtayi nazardan tadqiq etilgan. Mamlakatimiz olimlari esa o’z asarlarida din psixologiyasining ba’zi jihatlariga e’tibor qaratganlar. Masalan, N.Boymurodov “Amaliy psixologiya” o’quv qo’llanmasida dinning tarbiya jarayoniga ta’sirining ayrim jihatlarini yoritib bergan. F.Abdurahmanov, Z.Abdurahmanovalarning ilmiy tadqiqotlarida din psixologiyasining shaxs va jamiyat hayotidagi ahamiyati o’ rganilib, muayyan xulosalar bayon etilgan. S.K.Kamilov o’zining falsafa fanlari nomzodligi dissertatsiyasida globallashuv sharoitida din psixologiyasi rivojlanishining o’ziga xos xususiyatlarini o’rgangan.

Din komil insonni tarbiyalashda asosiy tarbiyalovchi qudratga ega bo’lgan ma’naviy-axloqiy kuchdir. Din o’z mohiyatiga ko’ra poklik, mehr-oqibat kabi ezgu tuyg’ularni insonlar qalbi va ongiga singdiradi. Din kishilarni hamisha yaxshilikka va ezgu ishlarga chorlagan, yuksak insoniy fazilatlarning shakllanishiga xizmat qilgan. Aynan din tufayli xalqlarning ming yillar mobaynida boy ma’naviyati va merosi, o’zligi omon saqlanib kelindi. Din psixologiyasining asosiy o’ziga xos j ihati shundaki, unda dinning manbai insonni o’rab turgan dunyoda emas, balki, insonning o’zida, uning ichki dunyosida deb tushuntiriladi. Shu bilan birga, dinning asosi insonning aqliy emas, balki, hissiy-ruhiy dunyosidadir, deya ta’kidlanadi.

Din jamiyatda bir qator ijtimoiy, ma’naviy, ruhiy vazifalarni bajaradi:

Birinchidan, har qanday din o’z e’tiqod qiluvchilari uchun to’ldiruvchilik, tasalli beruvchilik – kompensatorlik vazifasini bajaradi va shaxs shakllanishiga katta ta’sir ko’rsatadi. Masalan, insonda doimiy ehtiyoj hosil bo’lishi hodisasini olaylik: Inson o’z

hayoti, turmush tarzi, tabiat va jamiyat bilan bo’lgan munosabatlari jarayonida hayotiy maqsadlariga erishishi ilojsiz bo’lib ko’ringanida unda qandaydir ma’naviy-ruhiy ehtiyojga zaruriyat seziladi.

Ikkinchidan, muayyan din o’z ta’limot tizimini vujudga keltirgach, o’ziga e’tiqod qiluvchilar jamoasini shu ta’limot doirasida saqlashga harakat qiladi. Bu ijtimoiy hodisa dinning birlashtiruvchilik – integratsion vazifasi deyiladi. Din hamisha muayyan ijtimoiy, etnik va ma’naviy hayotni qamrab olishga intiladi. Buning muntazamligini ta’minlash maqsadida din xalqlarning ijtimoiy hayotiga, s huningdek, adabiyoti va san’atiga chambarchas bog’lanib keta olgan.

Uchinchidan, har bir din o’z qavmlari turmushini tartibga solib, nazorat qiluvchilik – regulyativ vazifani bajaradi. Dinlar o’z urf-odatlarining, marosim va bayramlarining qavmlari tomonidan o’z vaqtida, qat’iy tartibga amal qilgan holda bajarilishini shart qilib qo’yadi.

To’rtinchidan, din aloqa bog’lashlik, birlashtiruvchilik – kommunikativ vazifani ham bajaradi, ya’ni har bir din o’z qavmlarining birligini, jamiyat bilan shaxsning o’zaro aloqadorlikda bo’lishini ta’minlashga intiladi. Bunda u yoki bu dinga e’tiqod qiluvchi kishilarning o’z dinidagi boshqa kishilar bilan aloqador ekanligi, o’zaro huquq va burchlarining borligi, urf-odat va ibodatlarni jamoa bo’lib bajarilishi lozimligi nazarda tutiladi.

Beshinchidan, din legitimizatsiya – qonunlashtiruvchilik funksiyasini ham bajaradi. Dinning bu funksiyasining nazariy asosini yirik amerikalik sotsiolog T.Parsons ishlab chiqdi. Uning fikricha, har qanday ijtimoiy sistema muayyan cheklovlarsiz mavjud bo’la olmaydi. Buning uchun u qonun darajasiga ko’tarilgan axloq normalarini ishlab chiqishi kerak. Din bunday normalarni qonunlashtiribgina qolmay, ularga bo’lgan munosabatni ham belgilaydi.

Oltinchidan, din vazifalarining falsafiy-nazariy jihatlari ham mavjud. Bu vazifa insonga yashashdan maqsad, hayot mazmunini, dorulfano va dorulbaqo masalalariga o’z munosabatini bildirib turishdan iboratdir. Din insonning ruhiy dunyosi bilan chambarchas bog’liq bo’lib, uning ijtimoiy hayotida doimo u bilan birga bo’ladi. Shuning uchun ham dinni o’rganish – bu insoniyatni o’rganish demakdir.Dinni insoniyatdan,insoniyatni dindan ajratib bo’lmaydi[Abdurahmanov F, Abdurahmanova Z (2011). “Din psixologiyasi” O’qituvchi.83b].

Hozirgi kunda milliy g’oya va istiqlol mafkurasini shakllantirish va yoshlar ongiga singdirishda dinni to’g’ri hamda tahliliy o’rganish dolzarb masalalardan biriga

aylandi. Globallashuv jarayoni bugungi kunda g’oyaviy, mafkuraviy jarayonlarga o’z ta’sirini ko’rsatayotganligiga guvoh bo’lmoqdamiz. Hozirgi vaqtda ko’z o’ngimizda dunyoning geopolitik, iqtisodiy va ijtimoiy, axborot kommunikatsiya manzarasida chuqur o’zgarishlar ro’y berayotgan, turli mafkuralar tortishuvi keskin tus olayotgan bir vaziyatda, fikrga qarshi fikr, g’oyaga qarshi g’oya, jaholatga qarshi ma’rifat bilan kurashish har qachongidan ko’ra muhim ahamiyat kasb etmoqda. Hozirgi kunda dinni o’ziga niqob qilib olib, uni mafkuraviy ta’sir o’tkazishning nihoyatda kuchli vositasiga aylantirishga urinayotgan kuchlar soni oshganligi hech kimga sir emas. Din va diniy qadriyatlar kishilarni hamisha yaxshilikka va ezgu ishlarga chorlagan hamda muqaddas e’tiqodlarga asoslanib, shaxsda yuksak insoniy fazilatlarning shakllanishiga xizmat qilgan, insoniyatni komillikka da’vat etuvchi buyuk ta’limot bo’lib kelgan. Biroq ayrim hollarda dinni soxtalashtiruvchilar, undan o’z shaxsiy manfaatlari yo’lida foydalanuvchilar ham mavjudligini, ayni ana shu salbiy hodisalar jamiyat taraqqiyotida kutilmagan fojialarni keltirib chiqarishi mumkinligini hayotning o’zi ko’rsatmoqda. Afsuski, diniy ongning ajralmas qismi bo’lgan e’tiqoddan faqat bunyodkor kuch sifatida emas, balki, vayronkor g’oyalarni o’zlariga maqsad qilib olgan kimsalar ham foydalanmoqdalar. Bu esa butun kishilik jamiyatiga, jumladan, mustaqil O’zbekiston davlatiga nisbatan turli tahdidlarning yuzaga kelishiga sabab bo’lmoqda. Bu zo’ravonlikka asoslangan harakatlar nafaqat O’zbekiston, balki, jahonning barcha davlatlarining osoyishta yashashlariga rahna solmoqda. Dinni, xususan, islom dinini noto’g’ri talqin qilib, o’zining yovuz niyatini amalga oshirishda xalqning diniy qadriyatlaridan va dinga bo’lgan hurmatidan foydalanishga urinayotganlar katta muammolar keltirib chiqarayotgani bugun hech kimga sir emas. Ushbu muammolarni bartaraf etish, nafaqat islom dinining, balki, jahon dinlarining ham sof insonparvarlik tamoyillarini yuzaga chiqarish bugungi kunning dolzarb masalalardan hisoblanadi. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev BMT minbaridagi nutqida butun jahon jamoatchiligiga islom dinining asl insonparvarlik mohiyatini yetkazishni eng muhim vazifa deb hisoblashni aytgan. “Biz muqaddas dinimizni azaliy qadriyatlarimiz mujassamining ifodasi sifatida behad qadrlaymiz. Biz muqaddas dinimizni zo’ravonlik va qon to’kish bilan bir qatorga qo’yadiganlarni qat’iy qoralaymiz va ular bilan hech qachon murosa qila olmaymiz. Islom dini bizni ezgulik va tinchlikka, asl insoniy fazilatlarni asrab-avaylashga da’vat etadi, islom dinini to’g’ri tashviqot qila olsak, xalqqa yetkaza olsak, boshqa davlatlarda islom dinini o’ziga niqob qilib, boshqa yo’llarga yurayotgan bolalar, shu terrorizm, diniy aqidaparastlik kabi narsalar bizga yot bo’lishi muqarrar” [Mirziyoyev Sh.M .(2017) BMTning 72-sessiyasidagi ma’ruzasi] .-deya ta’kidladi Prezident

Shavkat Mirziyoyev BMT minbarida. O’z navbatida, O’zbekistonning dunyoviy davlat sifatida diniy tashkilotlar bilan o’zaro munosabatining muhim prinsiplarini ham ko’rsatib bergan edilar. Unga ko’ra:

– dindorlarning diniy tuyg’ularini hurmat qilish;

– diniy e’tiqodlarni fuqarolarning yoki ular uyushmalarining xususiy ishi deb tan olish;

– diniy qarashlarga amal qiluvchi fuqarolarning ham, ularga amal qilmaydigan fuqarolarning ham huquqlarini teng kafolatlash hamda ularni ta’qib qilishga yo’l qo’ymaslik;

– ma’naviy tiklanish, umuminsoniy axloqiy qadriyatlarni qaror toptirish ishida turli diniy uyushmalarning imkoniyatlaridan foydalanish uchun ular bilan muloqot qilish yo’llarini izlash zaruriyati;

– dindan buzg’unchilik maqsadlarida foydalanishga yo’l qo’ymaslik O’zbekistonning dasturulamal siyosati hisoblanmog’i lozim.

Xulosa o’rnida shuni ta’kidlamoqchimizki, O’zbekiston Respublikasida ziyolilar oldiga ma’naviy barkamol insonni shakllantirish vazifasi qo’yilgan bir paytda din masalasini chetlab o’tish mumkin emas. Dunyodagi dinlarning barchasi ezgulik g’oyalariga asoslanadi va yaxshilik, tinchlik, do’stlik kabi xususiyatlarga tayanadi. Din odamlarni halollik va poklik, mehr-shafqat, birodarlik va bag’rikenglikka da’vat etadi. Milliy va diniy qadriyatlarni yaxshi bilmay, ularning hurmatini o’rniga qo’ymay turib, inson yuksak ma’naviyatli bo’la olmaydi.

1. Muminov A, Yoldashkhujayev H, Rahimjonov D (2003). “Religious studies”. (1) 27

2. Abdurahmanov F, Abdurahmanova Z (2011). “Psychology of religion”. (2) 83

3. Mirziyoyev Sh.M (2017) report from the 72-th session of the UN.(3)

4. Khasanovna, S. D. (2021). EDUCATION OF FEELINGS WITH ARTISTIC WORDS. International Engineering Journal For Research & Development, ¿(ICDSIIL), 4

5. Сайдахметова, Д. Х. (2021). КАЧЕСТВА ОБУЧЕНИЯ В СИСТЕМЕ ВУЗОВСКОГО ОБРАЗОВАНИЯ. Academic research in educational sciences, 2(1).

Gestalt psixologiyasi: nazariya, qonunlar, mualliflar

TheGestalt psixologiyasiBu 20-asr boshlarida Germaniya va Avstriyada paydo bo’lgan psixologiyaning bir bo’lagi. Bu avvalo idrok va uning kognitiv tarkibiy qismiga yo’naltirilgan fikr oqimidir: uning mualliflari bizning sezgilarimiz dunyoni shu tarzda ko’paytirmaydi, aksincha uni ketma-ketlikda qayta tiklaydi degan g’oyani himoya qildilar o’rganilishi mumkin bo’lgan printsiplar.

Ushbu fanda ishlatiladigan “gestalt” so’zi “naqsh” yoki “konfiguratsiya” deb tarjima qilinishi mumkin. Ushbu oqimning asosiy mualliflari orasida biz Maks Vertxaymer, Volfgang Koxler va Kurt Koffka kabi muhim psixologlarni topamiz. Ularning ham, ularning shogirdlarining ham ta’kidlashicha, odamlar alohida elementlarni aniqlash o’rniga, tartiblangan naqsh va to’plamlarni idrok etadilar.

Gestalt psixologiyasi va uni ishlab chiquvchilarining asosiy vazifalaridan biri inson idrokini belgilaydigan ba’zi printsiplarni o’rganish edi, ayniqsa ingl. Shunday qilib, ushbu filial psixologlari yaqinlik, uzluksizlik, yopilish yoki bog’lanish kabi hodisalarni o’rgandilar.

Bugungi kunga qadar Gestalt psixologiyasi terapiya kabi boshqa sohalarda kengayib bordi. Biroq, bu o’tgan asr davomida juda ko’p rivojlanmagan oqim, garchi uning tamoyillari hali o’rganilmoqda va idrok sohasida juda muhimdir.

Gestalt nazariyasi

– Kontekst va asoslar

Gestalt psixologiyasi ushbu fan ichida paydo bo’lgan birinchi tarixiy oqimlardan biri edi. U inson idrokini o’rganishga katta ahamiyat berdi va boshqa tarmoqlardan farqli o’laroq u biz idrok etgan narsa haqiqatning aniq aksi emas, balki biz uni muayyan aqliy mexanizmlar orqali quramiz, deb himoya qildi.

Gestalt psixologiyasi 20-asr boshlarida Avstriya va Germaniyada paydo bo’lgan. Uning mualliflari insoniyat tajribasini bir-biriga hech qanday aloqasi bo’lmagan turli xil elementlarga ajratadigan tarixning birinchi oqimi bo’lgan assotsiatsiya psixologiyasiga qarshi chiqishdi.

Geshtalt psixologiyasi inson idrokini va uning tamoyillarini o’rganish uchun fenomenologiyadan foydalangan; ya’ni o’rganilayotgan elementni ham, shaxsning sub’ektiv tajribasini ham tahlil qilish niyatida to’g’ridan-to’g’ri psixologik tajribani bepul tavsifi.

Shu ma’noda, Gestalt psixologiyasi tarixda aqliy faoliyatni o’rganishga gumanistik nuqtai nazarni qo’shgan birinchi oqim edi. O’sha vaqtga qadar psixologiya inson tajribasini to’liq ilmiy nuqtai nazardan o’rganishga urinib ko’rdi va shu bilan boshdan kechirolmaydigan ko’plab hodisalarni chetga surib qo’ydi.

Gestalt psixologiyasini asosan Maks Vertxaymer va uning shogirdlari Volfgang Koxler va Kurt Koffka ilgari surishgan.

– idrokni o’rganish

Gestalt psixologlari ko’proq e’tibor qaratgan hodisa idrok, ayniqsa ko’rish va tashkilot edi. Bu qiziqish 1912 yilda Vertxaymer “phi fenomeni” ni topgandan so’ng boshlandi, bu juda tez taqdim etilganda bir nechta harakatsiz narsalar harakatlanadigan optik xayol. Bu ularga ko’rishning doimiyligi printsipini postulyatsiya qilishga imkon berdi.

Phi hodisasining kashfiyoti shuni ko’rsatdiki, bizning dunyoqarashimiz dunyoni haqiqatan ham aks ettiradi degan g’oya yolg’ondir. Shunday qilib, Vertxaymer tekshirishni boshladi va tez orada u “paydo bo’lgan hodisalar” deb atagan narsalarning mavjudligini angladi, ular haqiqat elementlaridan emas, balki bizning ongimiz ish uslubidan kelib chiqqan idrok etish tajribasi.

Shu paytdan boshlab Vertxaymer va uning shogirdlari bizning vizual in’ikosimizni boshqaradigan ba’zi qoidalarni o’rganishga kirishdilar. Keyinchalik ular ushbu oqim tamoyillarini o’rganish, fikrlash, motivatsiya, shaxsiyat yoki ijtimoiy psixologiya kabi boshqa sohalarga ham tarqatdilar.

Hislar sohasida Gestalt psixologiyasi hali ham katta ahamiyatga ega, chunki u shu paytgacha tushunilmagan ko’plab hodisalarni tushuntirishga muvaffaq bo’lgan birinchi oqim edi: optik illyuziyalar, harakatni yoki pertseptual barqarorlikni anglash boshqalar.

– Nazariy asos

Gestalt psixologlari o’zlarining barcha nazariyalarini shakllantirishda ularni boshqaradigan bir qator nazariy printsiplarni ishlab chiqdilar. Eng muhimi, totallik printsipi va psixofizik izomorfizm printsipi edi.

• The totallik printsipi ongli tajriba global miqyosda ko’rib chiqilishi kerakligini ta’kidlaydi, chunki barcha elementlarning yig’indisi uning alohida qismlari to’plamidan kattaroqdir. Shunday qilib, elementlar to’plamida “paydo bo’ladigan xususiyatlar” deb nomlangan narsa paydo bo’ladi, agar barcha qismlar mavjud bo’lmasa, ularni kuzatib bo’lmaydi.

Bunga misol sifatida yuqorida aytib o’tilgan phi hodisasi keltirilgan bo’lib, u faqat statik fotosuratlar ketma-ket va juda tez taqdim etilganda paydo bo’ladi. Agar bitta rasm bo’lsa yoki kerakli tezlik darajasi mavjud bo’lmasa, bu hodisani kuzatib bo’lmaydi.

• Boshqa tomondan, psixofizik izomorfizm printsipi ongli tajriba va miya faoliyati o’rtasida to’g’ridan-to’g’ri bog’liqlik mavjudligini ta’kidladi. Shunday qilib, biz duch keladigan har bir sezgi hodisasi uchun hamrohlik qiladigan miya faoliyatining bir turini topish mumkin edi.

– Metodika

Ushbu ikki nazariy printsipdan gestalt psixologlari inson idrokini tekshirishning yangi usullarini yaratdilar. Eng muhimi, hodisalarni eksperimental tahlil qilish va biotik tajribalar; ya’ni tabiiy muhitda va ozgina boshqariladigan vaziyatlarda o’tkazilgan tajribalar.

– Xususiyatlar

Favqulodda vaziyat

Tashqi ko’rinish printsipi sifatida ham tanilgan, u avvalgi vizual in’ikoslar bilan biz olgan global in’ikosdan ongdagi tasvirni chiqaradi. Ya’ni, agar ong qaysi narsaning uning qismlaridan mavjudligini aniq belgilamagan bo’lsa ham, u global shakldan ongda paydo bo’lishi mumkin.

Masalan, paydo bo’lishning ushbu printsipi tufayli zebralar guruhi, uning barcha qismlari aniqlanmagan bo’lsa ham, ovqatlanishni anglash mumkinligi tushuntiriladi. Idrok hayollar yoki soyalar shaklida aqlimizni qurgandan so’ng, tasvirning umumiyligidan kelib chiqadi.

Reifikatsiya

Shuningdek, reifikatsiya deb ham ataladi. Bu rasmni ko’rishda aniqlanadigan aniq bo’lmagan kosmik ma’lumotlarga ishora qiladi. Ya’ni, aql bizni tasvir shakli ko’rsatgandan ko’ra ko’proq tafsilotlarni chiqarishga qodir.

Masalan, chapdagi rasmda bizning fikrimiz uchta uchburchakni anglashi mumkin, garchi bu tasvir bizga aniq ko’rsatmasa ham. O’z navbatida, o’ngdagi rasmda biz haqiqatan ham 2 o’lchovli chizilgan bo’lsa, biz uch o’lchovli raqamni ko’rishimiz mumkin.

Ko’p o’zgaruvchanlik

Shuningdek, u ko’p o’zgaruvchan in’ikos sifatida ham tanilgan. Bir xil tasvirda ikkita ob’ekt / siluetni ko’rish imkoniyati paydo bo’lganda ongda paydo bo’ladigan hodisani tushuntiring.

Ushbu vizual idrok Rubin oynasi bilan juda yaxshi tushuntiriladi. Ushbu rasmda, inson ongi bir stakan yoki ikkita yuzni profilda ko’rayotganligini aniqlay oladi.

O’zgarish

Ushbu hodisada ong oddiy geometrik ob’ektlarni, ularning aylanishi, masshtabida yoki tarjimasida o’zgartirilgan bo’lsa ham, idrok etishga qodir. Hatto buzilgan yoki elastik deformatsiyaga uchragan yoki yorug’likni yoki kontrastdagi o’zgarishlarni qo’llagan holda ham, uni idrok qilish taniqli bo’ladi.

Masalan, quyidagi rasmda biz mashhur o’yinchoqni ko’ramiz Bumerang, yorug’likning turli xil nuqtai nazardan, deformatsiyalari va kontrastlaridan. Ushbu buzilishlarga qaramay, o’yinchoq hali ham ongimizda seziladi.

Gestalt qonunlari

Gestalt psixologiyasining muhim hissalaridan biri bu vizual in’ikosni boshqaradigan tamoyillar ro’yxatini yaratishdir. Keyin biz ulardan qaysi biri eng yaxshi tanilganligini va har biri uchun misolni ko’rib chiqamiz.

1- printsipial shakl – fon

Raqam-fon printsipi, odamlar avtomatik ravishda ob’ektlarni ular ramkalangan fonga o’tirgandek idrok etadilar. Shunday qilib, ular undan ajralib turishi mumkin, yoki aksincha, u bilan birlashishi va ingl.

Masalan, ushbu rasmda o’ngdagi nuqtani uning fonidan farqli ravishda anglash oson; ammo chapdagi nuqta bilan bir xil narsani aniqlash ancha qiyin.

2- o’xshashlik printsipi

O’xshashlik printsipi himoya qiladi, agar bir nechta elementlar bir-biriga o’xshash bo’lsa, biz ularni birlashtiramiz va ular bir xil funktsiyaga ega yoki bitta to’plamga tegishli deb o’ylaymiz.

Masalan, ushbu rasmda qora va oq nuqta ikkitasi bir-biridan bir xil masofada joylashgan bo’lsa ham, rangidan boshqa o’ziga xos xususiyatlarga ega bo’lmasa ham, ikkita alohida guruhni tashkil etadigan ko’rinadi.

3- yaqinlik printsipi

Yaqinlik printsipi shuni ko’rsatadiki, kosmosda bir-biriga yaqin bo’lgan raqamlar, aslida ular bir guruhga kirmasa ham, umuman olganda qabul qilinadi.

Ushbu misolda bir-biriga eng yaqin bo’lgan doiralar bir xil figuraga tegishli bo’lib ko’rinadi, ular orasidagi bo’sh joylar esa har xil to’plamlarni ajratib turadigan taassurot qoldiradi.

4- Umumiy mintaqa printsipi

Umumiy mintaqa printsipi shuni himoya qiladiki, biz har xil elementlarni bir xil to’plamga tegishli bo’lib tuyulganda yoki ular o’rtasida haqiqiy munosabatlar bo’lmasa ham, umumiy maydonda bo’lganda, ularni birlashtiramiz.

Ushbu misolda, xuddi shu ko’k chiziq bilan o’ralgan doiralar, keyingi guruhdagi birinchi nuqtadan bir-biridan uzoqroq bo’lishiga qaramay, xuddi shu to’plamning bir qismi bo’lib ko’rinadi.

5- Uzluksizlik printsipi

Uzluksizlik printsipi, egri yoki to’g’ri chiziqqa joylashtirilgan elementlar bir-biri bilan, uning tashqarisidagi boshqa elementlarga qaraganda ko’proq munosabatda bo’lishiga o’xshaydi.

Masalan, ushbu rasmda biz o’ngdagi pastki misolda bo’lgani kabi bir nechta ajratilgan shakllarni idrok etish o’rniga chapdagi rasmda bir-biriga bog’langan ikkita satrni sezishimiz mumkin. Biroq, ularni shu tarzda qabul qilishimiz uchun haqiqiy sabab yo’q.

6- Yopish printsipi

Yopish printsipi shuni anglatadiki, biz murakkab elementlar to’plamini ko’rib chiqishda, biz osonlikcha tanib oladigan bitta naqshni qidirishga intilamiz. Shu tarzda, masalan, to’liqsiz ko’rinadigan tasvirni ko’rib chiqsak, miyamiz avtomatik ravishda bo’shliqlarni to’ldiradi, shunda biz tasvirlangan raqamni taniy olamiz.

Masalan, ushbu rasmda biz ikkalasi ham to’liq bo’lmasada ko’rsatilgan doirani va kvadratni ko’rishimiz mumkin.

7- Fokus printsipi

Fokus printsipi shuni ko’rsatadiki, vizual ravishda ajralib turadigan har qanday element tomoshabinning e’tiborini tortadi va tasvirning qolgan qismlaridan ustun turadi.

Masalan, ushbu rasmda aniq diqqat markazida tabassum yuzi turadi, u fotosuratning qolgan qismidan rangi va shakli bilan ajralib turadi.

8- Homiladorlik qonuni

Ushbu qonun shuni ko’rsatadiki, bu ob’ekt bilan muntazam aloqalar tufayli raqam inson ongi tomonidan darhol qabul qilinadi. Boshqacha qilib aytadigan bo’lsak, u shunchalik kundalikki, u nima uchun ekanligini aniqlash uchun vizual idrokni rag’batlantirishni talab qilmaydi.

Masalan, quyidagi siluetda biz itni aniq ko’ramiz, chunki u juda tanish figura.

Gestalt mualliflari / vakillari

Gestalt psixologiyasi bir-biri bilan chambarchas bog’liq bo’lgan nisbatan kam miqdordagi mualliflar tomonidan ishlab chiqilgan. Eng muhimi quyidagilar edi:

– Maks Vertxaymer (1880 yil 15 aprel – 1943 yil 12 oktyabr) Gestaltning yaratuvchisi va phi hodisasini kashf etgan. Uning eng mashhur asari – bu kitobSamarali fikrlash.

– Kurt Koffka (1886 yil 12 mart – 1941 yil 22 noyabr) Gestaltning asosiy nazariyalarini ishlab chiqqan bir nechta asarlarini nashr etdi, shu jumladanAqlning o’sishi(1924) vaGestalt psixologiyasining tamoyillari(1935).

– Volfgang Köler (1887 yil 21-yanvar – 1967 yil 11-iyun) Gestalt psixologiyasining uchinchi asoschisi va AQShda uning asosiy diffuzeri bo’lib, u Germaniyadan qochishga majbur bo’lgandan keyin universitet mashg’ulotlarini olib borgan. Natsistlar rejimi.

Adabiyotlar

1. “Gestalt psixologiyasining tarixi”: Juda yaxshi aql. Olingan: 18-iyun, 2020-yil: Juda yaxshi fikr: verywellmind.com.
2. “Gestalt psixologiyasi” ingliz tilida: Britannica. 2020 yil 18-iyun kuni Britannica: britannica.com saytidan olindi.
3. “Gestalt printsiplari”: o’zaro ta’sirlarni loyihalash. Olingan vaqti: 2020 yil 18-iyun, Interaction design: interaktiv-design.org.
4. “Vizual idrokning 7 gestalt printsipi: UX uchun kognitiv psixologiya”: User Testing. 2020 yil 18-iyun kuni foydalanuvchi tomonidan sinovdan olingan: usertesting.com.
5. Vikipediya: “Gestalt psixologiyasi”. 2020 yil 18-iyun kuni Vikipediya: en.wikipedia.org saytidan olindi.

Yaradıcılığın psixologiyası

Yaradıcılıq psixologiyası elmi kəşflər, ixtiralar, incəsənət əsərlərinin yaranması, insanın yaradıcılıq potensialının aşkarlanması sahəsində psixoloji tədqiqatlara daxildir. “Yaradıcılıq” termini müəyyən bir şəxsin fəaliyyətini və onun yaratdığı dəyərləri nəzərdə tutur, sonra isə mədəniyyət amilidir. Yaradıcılığın psixologiyasının problemli sahəsidir, insanın yaradıcılığını stimullaşdıran təsəvvürün, intuisiyanın, düşüncənin və digər amillərin rolu vardır.

Psixologiya düşüncəsi və yaradıcılığı

Düşüncə dünyanın bilik növlərindən biridir, yaradıcılıq yalnız idrak içində deyil, yaradılmada da mümkündür. İnsan beyninin imkanları zəif başa düşülür və yalnız insanın yaradıcılığında fərdi anlarda bacara biləcəyini təsəvvür edə bilərik. Buna görə də, sual doğuran ətraf mühitin şərtləri olmalıdır, belə ki, insanın öz yaradıcılıq qabiliyyətlərini nailiyyətdə həyata keçirə bilməsi üçün. Bəlkə böyük yaradıcılar sıravi insanlardır, yalnız onların beyninin ehtiyatlarını tam istifadə edirlər.

Düşüncə düşüncə prosesinin həyata keçirilməsi yeniliklərin aşkar olunmasına gətirib çıxaran yaradıcı bir prosesdir. Düşüncə psixologiyasında ən mühüm konsepsiya problemli bir vəziyyət anlayışı ola bilər. Bunun səbəbi, mövzunun şəxsi təcrübəsində bu vəziyyəti həll etmək üçün kifayət qədər məlumat yoxdur və bu, müəyyən psixoloji reaksiyalar ilə müşayiət olunur – qəzəb, narahatlıq, sürpriz və s. Bu, şəxsin axtarış fəaliyyətini aktivləşdirir və problem vəziyyətinə həll tapmaq üçün qeyri-müəyyən bir şey axtarmaq üçün yönəldir və yaradıcılıqdakı yeni kəşflərə uğurla təsir edə bilər. Eyni cür fəaliyyət fərziyyələr, fərziyyələr verərkən görünə bilər. Bu olmadan, gündəlik insan düşüncəsi yoxdur. Misal üçün, dar bir açılış vasitəsilə həcmli bir obyekti daşımaq istəyirsinizsə, birdən çox hipotez təklif edə bilərsiniz.

Psixologiya yaradıcılıq növləri

E.V. kitabında. İlyina “Yaradıcılıq, yaradıcılıq və istedadlılıq psixologiyası” yaradıcı sənətin bütün komponentləri haqqında ətraflı məlumat əldə edə bilərsiniz. Xüsusilə psixologiyada aşağıdakı yaradıcılıq fəaliyyət növləri təsvir olunur:

1. Elmi yaradıcılıq artıq mövcud olan bir şeyin axtarışıdır, ancaq şüurumuzda mövcud deyildir. O, hadisələrin öyrənilməsinə və dünyanın müxtəlif inkişaf modellərinə xasdır.
2. Texniki yaradıcılıq elmi yaradıcılığa yaxındır və həqiqətdə praktiki dəyişiklik, kəşflər və ixtiraların yaranmasını nəzərdə tutur. Onun prosesində cəmiyyət üçün yeni maddi dəyərlər yaranır.
3. Bədii yaradıcılıq estetik dəyərlərin yaranmasına, bir insanda mənəvi təcrübə yaradan təsvirlərdən ibarətdir. Özünüz üçün bir şey və məqsədi – yaradıcılıq prosesində cəmiyyət üçün bir şey yaratdığınız zaman, subyektivdən ayırmaq vacibdir.
4. Birgə yaradıcılıq , izləyənin və ya dinləyicinin işin hadisə tərəfinin arxasında dərin məna, yəni müəllifin izləyiciyə çatdırmaq istədikləri subtextin dərk edilməsinə imkan verən bir qavrayış səviyyəsidir.
5. Pedaqoji yaradıcılıq – pedaqoji fəaliyyət sahəsində yeni bir kəşf. Bu, həm yenilik, həm də qeyri-standart problemlərin həlli üsulları və innovasiya ola bilər – yeni şəraitdə hazırlıqlı köhnə metodlardan istifadə. Beklenmeyen pedaqoji qərarı tapmaq və xüsusi hallarda tətbiq etmək, improvizasiya adlanır və tez-tez baş verir.

İncəsənət və yaradıcılıq mənalı bir insanın həyatını doldurur və insanın həyatı üçün ayrılmaz elementlərdir. Onun sayəsində yeni inkişaf imkanları və mədəni tendensiyalar yaranır. Yaradıcılıq prosesində müəllif öz imkanlarını sərf edir və onun şəxsiyyətini ifadə edir. Bu, yaradıcılığın əlavə dəyərinin əsərlərini verir.