Fizikanın mənası

Bu bilikdən bir maddənin necə hərəkət etdiyini, kosmosdakı qüvvəsini, enerjisini və sürətini, bizə necə təsir etdiyini və necə istifadə edilə biləcəyini öyrənmək və təsvir etmək mümkündür.

Ərt mühitlər fizikası

Mühəndis fizikası ixtisasına yiyələnmiş şəxslər maddələrin quruluşu və aralarındakı əlaqələri incələməklə məşğul olurlar. Nəzəri modelləşdirmə, analiz və təcrübələr yoluyla əldə edilmiş nəticələri texnologiyaya tətbiq edirlər. Elm və sənaye texnologiyalarının layihələndirilməsində və yaradılmasında riyazi və fizika biliklərindən istifadə edirlər. Fizika mühəndisliyi qısacası, fizika elminin müasir texnologiyalara tətbiq edilməsini təmin edir və həmçinin tətbiqi fizika adlandırılmaqdadır.

İxtisasın tarixi

Fizika, riyaziyyat və mühəndislik sahələrinin vəhdəti olaraq mühəndis fizikası ixtisasıının yaradılmasına ilk dəfə Birinci Dünya Müharibəsindən sonra cəhd edilmişdir, ancaq ilk dəfə ixtisasın tədrisinə 20-ci əsrin 30-cu illərində başlanılmışdır.

Bu ixtisas sahibi nə işlə məşğul olur?(iş öhdəlikləri)

Bu ixtisas üzrə dəqiq iş öhdəlikləri demək bir qədər çətindir. Belə ki, ixtisası bitirən məzunların davam edə biləcəyi nüvə fizikası, akustika mühəndisliyi, aerokosmik mühəndislik, fizika kimi onlarla istiqamət mövcudur, odur ki, iş öhdəlikləri də onların seçəcəyi sahədən asılı olaraq dəyişir. Lakin qısa olaraq bu öhdəlikləri aşağıdakə kimi ümumiləşdirmək olar:

• ➝ Keyfiyyətə nəzarət, araşdırma və inkişaf üçün davamlı tədqiqatların aparılması;
• ➝ Nüvə elektrik stansiyalarında təhlükəsizliyə, iş prosesinə nəzarət və tədqiqatların aparılması;
• ➝ Dozimetrik cihazlarla bağlı keyfiyyətə nəzarət işləri;
• ➝ Texnologiyada istifadə olunan müxtəlif maddələrin səmərəlilik və spesifik xüsusiyyətlərini təyin etmək üçün testlərin aparılması;
• ➝ Televizor, radio və mobil sistemlərlə bağlı siqnalizasiya və sensorlara əlaqədar lazımi testlərin aparılması, bu qəbildən olan texnologiyaların istehsalı və dizaynı ilə əlaqədar işlər;
• ➝ Molekulyar səviyyədə tədqiqatların aparılması.

Harada bu ixtisasa sahiblənmək olar?

• → Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti
• → Azərbaycan Texniki Universiteti
• → Milli Aviasiya Akademiyası
• → Azərbaycan Texnologiya Universiteti ( Gəncə şəhəri )
• → Sumqayıt Dövlət Universiteti

Bu ixtisas üzrə harada çalışmaq olar?

• ➝ Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası
• ➝ Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyi
• ➝ Sumqayıt Texnologiyalar Parkı
• ➝ İxtisasın tədris edildiyi ali məktəblərdə və s. işləmək mümkündür.

Bu ixtisas üzrə lazım olan bilik və bacarıqlar (kompetensiyalar)

Daha öncə də qeyd etdiyimiz kimi, ixtisas sahiblərinin seçəcəkləri istiqamətdən asılı olaraq lazımi bilik və bacarıqlar da fərqlənə bilərlər, bununla belə aşağıda qeyd edilmiş ümumi bacarıqlar vacibdir:

• ➝ Riyaziyyat və fizika bilikləri;
• ➝ Analitik düşünmə bacarığı;
• ➝ Detallara qarşı diqqətli olmaq;
• ➝ Özünü daima inkişaf etdirməyi və yeniliklərə ayaq uydurmağı bacarmaq;
• ➝ Səbrli olmaq;
• ➝ Xarici dil bilikləri .

İxtisasın gələcəyi

Sahənin özünün hələ yaxın keçmişdə yarandığını və ölkəmizdə nisbətən zəif inkişaf etdiyini demək olar. Bu səbəbdən bu ixtisasın mütəxəssislərinə tələbat ölkəmizdə qismən azdır, ancaq bununla belə, mütləq qeyd etmək lazımdır ki, texniki və texnoloji tərəqqi nəinki bu ixtisasa təhdid yaradır, əksinə bu inkişafın özü birbaşa ixtisas sahiblərindən asılıdır. Odur ki, gələcək illərdə ixtisas sahiblərinə olan tələbatın daha da artacağı qaçınılmazdır. İxtisas həmçinin beynəlxalq səviyyədə geniş perspektivə malikdir.

Əmək haqqı

İxtisas üzrə məvaciblər kadrların təcrübəsindən, işlədiyi sektordan, bilik və bacarıqlarından asılı olaraq 700-5000 AZN arasında dəyişməkdədir.

Fizikanın mənası

Fizika bir kainatın necə işlədiyini araşdıran dəqiq bir elm dörd əsas xüsusiyyəti nəzərə alaraq enerji, maddə, zaman və məkan, bir-birlərinə necə təsir etdikləri və təsir etdikləri.

Bu bilikdən bir maddənin necə hərəkət etdiyini, kosmosdakı qüvvəsini, enerjisini və sürətini, bizə necə təsir etdiyini və necə istifadə edilə biləcəyini öyrənmək və təsvir etmək mümkündür.

Buna görə fizika bir elmdir nəzəri olması ilə xarakterizə olunur (qanunların təsviri) və təcrübə (eksperimental), hipotezləri yoxlamağa, elmi tədqiqat metodlarını tətbiq etməyə və bir çox elmi bilinməyənlərə cavab verməyə imkan verir.

Bundan əlavə, fizika, başqaları arasında kimya, biologiya, riyaziyyat, tibb, geologiya, coğrafiya, mühəndislik kimi digər sahələrlə əlaqəli ola biləcək fərqli sahələrə sahib bir elmdir.

Tarixin əsas fizikləri arasında Galileo Galilei, Isaac Newton, Albert Einstein, Lev Landau və digərlərini qeyd edə bilərik.

Digər tərəfdən, fiziki və ya fiziki, bir sifət olaraq nisbi və ya fizikaya aiddir və ya bir bədənin konstitusiyası və təbiəti ilə əlaqədardır. Eyni şəkildə maddi və ya maddi reallıqla əlaqəli deməkdir.

Bir ad olaraq Latın dilindən gəlir fizika‘təbii’ və ya ‘təbiət’ olaraq tərcümə edilə bilən və bu da Yunan dilindən τὰ φυσικά.

Fizikanın əhəmiyyəti

Fizika nəticələri kainatın necə işlədiyini və bizi əhatə edənlərin çoxunu başa düşmək üçün vacibdirBeləliklə, elmi tədqiqatın müxtəlif sahələrini əhatə edir.

Fizika sayəsində həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq üçün texnoloji yeniliklərin böyük bir hissəsi inkişaf etdirildi. Məsələn, mühəndislik və onun müxtəlif sahələri başqaları arasında avtomobil, sağlamlıq, ətraf mühit, nüvə və telekomünikasiya sahələrində fizika biliklərini tətbiq edir.

Bu şəkildə elmi biliklərdən, təbii sərvətlərdən və onların tətbiqindən günümüzə daha yaxşı istifadə edə bilərik. Bizi əhatə edən hər şeyin çox sayda şübhə və problemini həll etməyə imkan verən bir elmdir.

Klassik fizika

Klassik fizika maddə, enerji, mexanika, optik, akustika və hərəkət haqqında bütün əsas fiziki bilikləri və nəzəriyyələri əhatə edir.

Newton Qanunları klassik fizikanın bir hissəsidir və təxminən 1900-cü ildən sonra müasir fizikanın daha mürəkkəb tədqiqatlarla ortaya çıxdığı kvant mexanikasının öyrənilməsindən əvvəldir.

Müasir fizika

Müasir fizika, iyirminci əsrdə ortaya çıxan fizika ilə əlaqəli, xüsusən kvant nəzəriyyəsi və nisbilik nəzəriyyəsinə əsaslanan biliklərin məcmusudur.

Tədqiqat məqsədi atom və subatom səviyyədəki quruluş, xüsusiyyətlər, komponentlər və reaksiyalar və işıq sürətində və ya ona yaxın olan hadisələrdir.

Müasir fizika fiziki hadisələrin klassik fizika ilə əlaqəli biliklərinin irəliləməsini və dərinləşməsini nəzərdə tutur.

Kvant fizikası

Kvant fizikası fiziki bir sistemin xüsusiyyətlərini təsvir etmək və proqnozlaşdırmaq üçün kvant nəzəriyyəsinə əsaslanan fiziki hadisələri öyrənən bir fizikanın bir hissəsidir.

Kvant mexanikası olaraq da bilinir, buna baxmayaraq maddənin və onun xüsusiyyətlərinin subatomik səviyyədə öyrənilməsinə yönəldilmiş bir kvant fizikası sahəsi hesab edilə bilər.

Kvant konsepsiyası, sadələşdirilmiş şəkildə maddənin yayıla bilən və ya absorbe edə biləcəyi az miqdarda enerji olan ‘kvant’ terminini ifadə edir. Bu sahədəki bəzi diqqətəlayiq müəlliflər Max Planck və Werner Heisenbergdir.

Nüvə fizikası

Nüvə fizikası atom nüvələrini, quruluşunu, xüsusiyyətlərini və komponentləri arasındakı qarşılıqlı əlaqəni öyrənən bir fizikanın bir hissəsidir. Nüvə fizikasının tədqiqat obyekti bir atomun nüvəsini təşkil edən proton və neytronlara və parçalanma, birləşmə, toqquşma və parçalanma kimi hadisələrə yönəlmişdir.

• Nüvə fisiyası
• Atom Enerjisi

Fizika sahələri

Fizika geniş bir tətbiq və tədqiqat sahəsinə malikdir, buna görə də bir neçə şöbəyə sahibdir, bunların arasında qeyd edə bilərik:

• Akustika: səsin mənşəyini və yayılmasını öyrənmək.
• Optik: işığı, xassələrini, fenomenlərini və yayılmasını öyrənir.
• Klassik mexanika: cisimlərin hərəkətini və onlarla təsir edən qüvvələri öyrənir.
• Kvant mexanikası: maddənin atom və subatomik hissəciklərini, eləcə də əlaqələrini öyrənir.
• Termodinamika: istilik və istiliklə əlaqəli hər şeyi öyrənmək.
• Elektromaqnetizm: elektrik və maqnetizm hadisələrini öyrənmək.

Fizika sahələrinə də baxın.

Kvant fizikası nədir?

Kvant fizikası (Latınca: Quantum Physics) – kəşf edilənə qədər qəbul edilən ənənəvi Nyuton fizikasının təməli işığın zərrəcik yığını olduğuna söykənirdi. XIX əsr fizikaçılarından Ceyms Klerk Maksvell isə işığın dalğa davranışı göstərdiyini irəli sürdü. Kvant nəzəriyyəsi fizikanın bu ən böyük mübahisəsini uzlaşdırdı.

1905-ci ildə Albert Eynşteyn işığın kvantalara, yəni enerji porsiyalarına sahib olduğu iddiasını ortaya atdı. Bu enerji porsiyalarına foton adı verilirdi. Zərrəcik olaraq adlandırılsalar da fotonlar 1860-cı illərdə Ceyms Maksvellin iddia etdiyi kimi dalğa hərəkətinə bərabər şəkildə müşahidə edilə bilirdi. Bu səbəbdən işıq, dalğa və zərrəcik arasında keçid kimi idi. Ancaq bu vəziyyət, Nyuton fizikası baxımından olduqca böyük ziddiyyət kəsb edirdi.

Eynşteyndən sonra alman əsilli fizik Maks Plank, işıq üzərində çalışmalar apararaq işığın həm dalğa, həm də zərrəcik halında olduğunu söylədi və bütün elm dünyasını təəcübləndirdi. Kvant nəzəriyyəsi adı altında ortaya atdığı bu nəzəriyyəyə görə enerji düz və davamlı deyil, kəsik, qopuq və nöqtəvari porsiyalar halında yayılırdı. Bu düşüncə Plank sabiti olaraq riyaziyyata köçürüldü. Kvant hadisəsində işıq həm maddə, həm də dalğa xüsusiyyəti göstərirdi. Foton deyilən maddəyə kosmosda dalğa yoldaşlıq edirdi. Yəni işıq kosmosda dalğa kimi, qarşısına maneə çıxdıqda isə aktiv zərrəcik kimi davranırdı. Başqa sözlə işıq, qarşısına maneə çıxana qədər enerji şəklinə bürünür, maneə ilə qarşılaşdığında isə sanki maddi varlığı varmış kimi qum dənələrinə oxşar şəkildə zərrəciklər formasını alırdı. Bu nəzəriyyə Planck’dan sonra Albert Eynşteyn, Nils Bor, Louis De Broglie, Ervin Şrödinger, Verner Heyzenberq, Paul Adrian Maurica Dirac və Wolfgang Pauli kimi elm adamları tərəfindən inkişaf etdirildi. Hər birinə bu böyük kəşfdən ötrü Nobel mükafatı verilib.

Elm adamları, artıq maddənin cansız, kor və anlaşılmaz zərrəciklər olduğuna inanmırdılar. Başqa sözlə desək kvant fizikası materialist məna daşımırdı. Çünki maddənin özündə maddi olmayan bir şeylər vardı. Einstein, Phillip Lenard və Compton işığın dənəcik quruluşunu araşdırarkən, Luis De Broglie də dalğaların quruluşunu araşdırmağa başladı. Broglie’nin kəşfi isə fövqəladə idi. Apardığı çalışmalar nəticəsində atom altı zərrəciklərin də dalğa xüsusiyyətləri göstərdiklərini müşahidə etmişdi. Elektron, proton kimi zərrəciklər də özlərini dalğa kimi aparırdılar. Yəni materializmin mütləq maddə olaraq təyin etdiyi atomun içində materialistlərin inancının əksinə maddə deyil, əslində var olmayan enerji dalğaları vardı. Atomun içindəki bu kiçik zərrələr eynilə işıq kimi istədikləri zaman dalğa kimi davranır, istədikləri zaman da zərrəcik xüsusiyyəti göstərirdilər. Yəni materialist şərhə görə atomun içində «mütləq şəkildə var olan maddə», materialistlərin proqnozlarının əksinə bəzən görünən olur, bəzən də yox olurdu. Bu mühüm kəşf gerçək dünya zənn etdiyimiz görüntülərin kölgə varlıq olduğunu, maddənin fizikadan tamamilə uzaqlaşdığını və metafizikaya yönəldiyini göstərirdi.

Fizik Richard Feynman, atom altı zərrəciklər və işıqla bağlı bu maraqlı gerçəyi bu sözlərlə açıqlayır: «Elektronların və işığın necə davrandıqlarını artıq bilirik. Necə davranırlar? Zərrəciklər kimi davrandıqlarını söyləsəm səhv təəssürata gətirib çıxarmış olaram. Dalğa kimi davranırlar desəm, yenə eyni şey. Onlar özlərinə xas, bənzəri olmayan şəkildə hərəkət edirlər. Texniki olaraq buna „kvant mexaniki davranış forması“ deyə bilərik. Bu, daha əvvəl gördüyünüz heç bir şeyə bənzəməyən davranış formasıdır…

Ən azından belə bir sadələşdirmə edə bilərik: elektronlar müəyyən mənada eynilə fotonlar kimi davranırlar; ikisi də eyni şəkildə „əcaibdir“. Necə davrandıqlarını qəbul etmək təxəyyül tələb edir; çünki qəbul edəcəyiniz şey bildiyiniz hər şeydən fərqlidir… Bunun niyə belə olduğunu heç kim bilmir. „Bütün bunları yekunlaşdırsaq, kvant mexanikaçılarının söylədikləri obyektiv (həqiqi) dünyanın bir illuziya olduğu idi. Max Planck Institude of Physics (Max Planck Fizika İnstitutu) idarəçisi prof. Hans-Peter Dürr bu gerçəyi belə təqdim edir: “Maddə hər nədirsə, maddədən hazırlanmamışdır» 1920-lərdə ən məşhur fiziklər Paul Diracdan Niles Bora, Albert Einsteindən Werner Heisenbergə qədər hamı kvant təcrübələrinin nəticələrini açıqlamaq üçün çalışırdı.

Nəticədə, 1927-də Brüsseldəki beşinci Solvay Fizika Konqresində bir qrup fizik – Bohr, Max Born, Paul Dirac, Werner Heisenberg və Wolfgang Pauli- Kvant Mexanikasının Kopenhagen Şərhi olaraq adlandırılan yekun nəticəyə gəldilər. Bu ad, qrupun liderliyindəki Borun çalışdığı yerin adı idi. Bor, kvant nəzəriyyəsinin nəzərdə tutduğu fiziki həqiqətin, bir sistemə dair bizim sahib olduğumuz məlumat olduğunu və bu məlumata söykənərək ortaya atdığımız təxminlər olduğunu söylədi. Ona görə bizim beynimizdəki bu «təxminlər», «zahirdəki» (outside) gerçək ilə əlaqəsiz idi. Yəni «içimizdəki dünya», Aristoteldən bu tərəfə fizikaçıların maraqlandığı başlıca mövzu olan «zahirdəki gerçək» dünya ilə əlaqədar deyildi. Fizikaçılar, bu görüş ilə bağlı köhnə düşüncələrini bir kənara atmışlar və kvant anlayışının fiziki sistem üzərində yalnız «bizim məlumatımızı» təmsil etdiyi barədə həmfikir olmuşdular. Başqa sözlə desək, bizim qəbul etdiyimiz maddi dünya, yalnız bizim beynimizdəki məlumatlar ilə var olurdu. Yəni zahirdəki maddənin əsli ilə heç bir zaman əlaqədə ola bilmirdik.

Jeffrey M. Schwartz, Kopenhagen şərhinə görə ortaya çıxan nəticəni bu şəkildə izah edirdi: Fizikaçı John Archibald Wheelerin söylədiyinə görə: «Heç bir hadisə, müşahidə edilmədən hadisə deyil. » Xülasə etsək, kvant mexanikasının bütün ənənəvi şərhi «qavrayanın» varlığına bağlı idi.

Amit Goswami, bu gerçəyi belə təqdim etmişdi: Bunu soruşduğumuzu fərz edək: Yuxarıya baxmadığımızda da Ay hələ yerindədirmi? Ay, nəticədə kvant obyekti olduğu üçün (tamamilə kvant obyektlərindən meydana gəldiyi üçün), fizikaçı David Mermin’in də ifadə etdiyi kimi buna xeyr deməliyik. Bəlkə də ən əhəmiyyətli və uşaqlığımızda mənimsədiyimiz ən hiyləgər zənn, zahirdə (outside) var olan obyektlərin maddi dünyasının, müşahidə edənlərin meydana gətirdiyi obyektlərdən müstəqil olduğudur. Bu zənnin lehində dolaylı dəlillər var. Məsələn, biz Aya baxdığımızda onun klassik olaraq hesablanmış orbitində olduğu (bizim gözlədiyimiz) yerdə tapırıq. Təbii olaraq, biz ona baxmasaq belə zaman-məkan anlayışı içində Ayın mütləq orada olduğunu zehinimizdə hazırlayarıq. Kvant fizikası isə buna xeyr deyir. Biz Aya baxmadığımızda hər nə qədər çox kiçik miqdarlarda da olsa Ayın mümkün dalğaları yayılır. Biz ona baxdığımızda, dalğa dərhal sönür və dalğa artıq zaman məkan anlayışı içində olmaz. İdealist bir metafizik fərziyyəni ifadə etmək daha aydın olacaq: Əgər ona (yəni Aya) baxan şüurlu bir adam yoxdursa, zaman məkan anlayışı içində heç bir obyekt yoxdur.

Bu əlbəttə bizim qavrayış (perception) dünyamız üçün etibarlıdır. Əlbəttə, xarici dünyada Ayın varlığı aşkardır. Amma biz baxdığımızda, ancaq Ayın öz qavrayış dünyamızdakı varlığı ilə qarşılaşırıq. Kaliforniya Universitetindən nevrologiya və psixiatriya professoru Jeffrey M. Schwartz isə müxtəlif fizikaçıların mövzuyla əlaqədar şərhlərini bu şəkildə qeyd edir: Jacob Bronowski’nin «The Ascent of Man» kitabında ifadə etdiyi kimi: «Fizika elmlərinin bir məqsədi, maddi dünyanın tam bir görüntüsünü vermək idi. 20-ci əsrdə fizikadakı ən böyük müvəffəqiyyətlərdən biri isə bu məqsədin əlçatmaz olduğunu sübut etmək oldu.» Heisenberg’ə görə isə obyektiv həqiqət «buxar olub ucmuşdur». 1958-ci ildə bunları etiraf etmişdir: «Kvant nəzəriyyəsində riyazi olaraq düstura saldığımız təbiətin qanunları artıq birbaşa zərrəciklərlə əlaqədar deyil, zərrəciklər haqqındakı məlumatımızla əlaqədardır.» Bohr isə, «Fizikanın vəzifəsinin ‘təbiətin necə olduğunu tapa bilmək’ olduğunu düşünmək səhvdir. Fizika, təbiət haqqında bizim nə söyləyəcəyimizlə bağlıdır.» demişdir. Bir çox ölkədə nümayiş etdirilən «What the Bleep Do We Know» (Nə Bilirik ki?) sənədli filmindəki fizikaçılardan Fred Alan Wolf isə bu gerçəyi belə ifadə edir: Obyektləri meydana gətirənlər, daha çox obyektlər deyil. Obyektləri meydana gətirənlər fikirlər, anlayışlar və məlumatdır.

80 il davam edən insan zəkasının reallaşdıra biləcəyi ən maraqlı və həssas təcrübələrdən sonra qəti və elmi cəhətdən isbat edilmiş olan kvant fizikasının əleyhinə heç bir görüş yoxdur. Aparılmış təcrübələrdən alınan nəticələrin əleyhinə təklif edilən görüş də yoxdur. Kvant nəzəriyyəsi, yüzlərlə fərqli istiqamətdən mümkün olan hər cür təcrübəyə salınmış və elm adamlarının inkişaf etdirdiyi hər cür testi keçmişdir. Bir çox elm adamına Nobel mükafatı qazandırmışdır və hələ qazandırmaqdadır. Şərtsiz, tək gerçək şəklində qəbul edilmiş Newton fizikasının gətirdiyi ən fundamental anlayışı- mütləq maddə anlayışını ortadan qaldırmışdır. Köhnə fizikanın müdafiəçiləri, maddənin tək və gerçək varlıq olduğuna inanan materialistlər, kvant fizikasının gətirdiyi «maddəsizlik» gerçəyi qarşısında həqiqi tərəddüdlər yaşamışlar. Artıq bütün fizika qanunlarını metafizika içində axtarmaq məcburiyyətindədirlər. Bu böyük şok, 20-ci əsrin əvvəllərində, materialistlərə, bu an bu sətirlərlə ifadə edilə bilməyəcək qədər böyük çaxnaşma yaşatmışdır.

Kvant mexanikasının bizlərə göstərmiş olduğu nəticə belədir: Maddə, materialistlərin iddia etdikləri kimi mütləq və sonsuz deyil. Maddə əzəli və ya əbədi olmadığı kimi ətrafımızda gördüyümüz varlıqlar da yalnız bir atom yığını deyillər. Kvant fizikasına görə maddə, materialistlərin heç hesaba qatmadığı ölçülər içində xüsusiyyət dəyişdirmiş və maddənin təməlinin yalnız bir enerji şəkli olduğu elmi cəhətdən sübut edilmişdir. Materializm, kvant fizikasının göstərdiyi gerçəklər ilə elmi mənada qəti olaraq çökmüşdür. Paul Davies və John Gribbin, yeni fizikanın materializmi tamamilə ortadan qaldırdığı gerçəyini bu şəkildə ifadə edirlər: Materializmə həyat verən elm olan fizikanın eyni zamanda materializmin ölümü üçün bir siqnal olduğunu söyləmək doğrudur. 20-ci əsr boyunca yeni fizika, ardıcıl inkişaf ilə materialist doktrinanın təməllərini ortadan qaldırdı. İlk əvvəl, Newton’un məkan və zaman barəsindəki təxminlərini ortadan qaldıran nisbilik nəzəriyyəsi gəldi… və daha sonra kvant nəzəriyyəsi ortaya çıxdı və bizim maddə görüntümüzü tamamilə dəyişdirdi.