Sasanilərin allbaniyada təyin etdiyi mərzbanlar varsken

Müstəqil Alban kilsəsinin siyasi gücünü dövlət hakimiyyətinin möhkəmləndirilməsinə yönəltmək məqsədi ilə III Vaçaqan 488-ci ildə Aluen kilsə məclisini çağırdı. Məclisdə yüksək rütbəli din xadimləri və böyük torpaq sahibləri iştirak edirdi. Məclisin qəbul etdiyi 21 maddədən ibarət qanunlar toplusu kilsə xadimlərinin, dini və dünyəvi əyanların hüquqlarının və vergi münasibətlərinin tənzimlənməsinə həsr olunmuşdu.

Azərbaycan tarixi dövlətlərinin siyahısı

Azərbaycan dövlətlərinin siyahısı — Tarixi Azərbaycan torpaqlarında qurulmuş dövlətlərin siyahısı.

Mündəricat

• 1 Əsas siyahı
• 2 Monarx sarayları
• 3 Hökmdarların dəfn yerləri
• 4 Zərbxanalar
• 5 Qalereya
  • 5.1 Hökmdarların tarixi təsvirləri
  • 5.2 Möhürlər

  Əsas siyahı

  Monarx sarayları

  • Əhəmənilər sarayı
  • Qədim Gəncə hökmdar sarayı
  • Eldənizlər sarayı
  • Şirvanşahlar sarayı
  • Naxçıvan xan sarayı
  • Şəki xan sarayı
  • Qarabağ xan sarayı
  • Gəncə xan sarayı
  • Ağdam xan sarayı
  • Sərdar sarayı
  • Şamaxı xan sarayı
  • Lənkəran xan sarayı
  • Bakı xan sarayı

  Hökmdarların dəfn yerləri

  • Müqəddəs Yelisey monastırı
  • Möminə Xatun türbəsi
  • Gəncəsər monastırı
  • Qarabağlar türbəsi
  • Şirvanşahlar türbəsi
  • Xan qəbiristanlığı
  • Yeddigünbəz türbələr kompleksi
  • Kələzeyvə türbəsi
  • Cavad xan türbəsi

  Zərbxanalar

  • Gilan zərbxanası (Sasanilər və Elxanilər)
  • Gəncə zərbxanası
  • Naxçıvan zərbxanası
  • Əlincə zərbxanası (Cəlairilər və Teymurilər)

  Hökmdarların tarixi təsvirləri

  Atropatena çarı I Dara
  Albaniya knyazı Urnayr
  Albaniya knyazı Cavanşir
  Şəki çariçası Dinar
  Xaçın knyazı I Cəlal
  Xaçın knyazı Vaxtanq Taqavorazn
  Qarabağ bəylərbəyi Davud xan Undiladze
  Şirvan bəylərbəyi Əlqas mirzə Səfəvi
  İrəvan xanı Hüseynqulu xan

  Möhürlər

  Albaniya knyazı Yesuagenin möhrü
  Şəki xanı Məhəmmədhəsən xanın möhürü
  İstinadlar

  Həmçinin bax

  • Azərbaycan (tarixi ərazi)
  • Azərbaycan tarixi
  • Azərbaycan dövlətçilik ənənələri
  • Azərbaycanlılar
  • Azərbaycan hökmdarlarının siyahısı
  • Azərbaycan tarixinin xronologiyası
  • Azərbaycan Tarixi (Yeddi cilddə)
  • Azərbaycan hökmdarlarının siyahısı
  • Azərbaycan Tarixi Şəcərə cəmiyyəti
  • Шнирельман, В. А. (2003), Войны памяти: мифы, идентичность и политика в Закавказье, ISBN ISBN 5-94628-118-6
  • İsgəndər bəy Münşi Türkman. “Dünyanı bəzəyən Abbasın tarixi” (“Tarixe aləmaraye Abbasi”). Bakı. “Şərq-Qərb”. 2010. ISBN 978-9952-34-620-6 (yüklə)
  • Şahin Fərzəliyev. “Azərbaycan XV-XVI əsrlərdə”. Bakı. “Elm”. 1983. 108 səh. (yüklə)
  • “Qızılbaşlar tarixi”. Tərcümə və şərhlər: M. Ə. Məhəmmədi. Bakı, «Azərbaycan» nəşriyyatı. 1993. 48 səh. (yüklə [ölü keçid] )
  • Azərbaycan Tarixi. I cild. (ən qədim zamanlardan XX əsrədək). Bakı. “Azərnəşr”. 1994. 680 səh.
  • Rəhimə Dadaşova. Səfəvilərin son dövrü (ingilisdilli tarixşünaslıqda). B
  • Xacə Zeynalabidin Əli Əbdi bəy. Təkmilətül-əxbar (Səfəvi dövrü – şah İsmayıl və şah Təhmasib dövrlərinin tarixi). – Bakı: Elm, 1996-200s. ISBN 5-8066-0436-5
  • Əfəndiyev, Oqtay (2007), (PDF) , Kamil Muxtarov, Şərq-Qərb, ISBN 978-9952-34-101-0 , 2017-08-28 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib , İstifadə tarixi: 2019-06-30

  Avqust 12, 2021
  Ən son məqalələr

  Steçkin avtomatik tapançası

  Stibium

  Stigmata (musiqi qrupu)

  Stifftioideae

  Stiks

  Stilbit

  Stilpon

  Stimpank

  Stimul

  Stinger

  Ən çox oxunan

  Şahrux Xan

  Şahrux Xanın aldığı mükafatların və nominasiyaların siyahısı

  Şahrux ibn Fərrux Yasar

  Şahrux mirzə Qovanlı-Qacar

  Şahsuvarovlar

  azərbaycan, tarixi, dövlətlərinin, siyahısı, məqalənin, bəzi, məlumatlarının, mənbəsi, göstərilməmişdir, daha, ətraflı, məlumat, üçün, məqalənin, müzakirə, səhifəsinə, baxa, məqaləyə, uyğun, formada, mənbələr, əlavə, edib, vikipediyanı, zənginləşdirə, bilərsin. Bu meqalenin bezi melumatlarinin menbesi gosterilmemisdir Daha etrafli melumat ucun meqalenin muzakire sehifesine baxa ve meqaleye uygun formada menbeler elave edib Vikipediyani zenginlesdire bilersiniz avqust 2021 Azerbaycan dovletlerinin siyahisi Tarixi Azerbaycan torpaqlarinda qurulmus dovletlerin siyahisi Mundericat 1 Esas siyahi 2 Monarx saraylari 3 Hokmdarlarin defn yerleri 4 Zerbxanalar 5 Qalereya 5 1 Hokmdarlarin tarixi tesvirleri 5 2 Mohurler 6 Istinadlar 7 Hemcinin bax 8 EdebiyyatEsas siyahi RedakteAdi Sekil Melumat1 Isquz Skif carligi Qurulusu Herbi ve ya siyasi birlik Dovr eramizdan evvel VII VI esrler Hokmdarlar Ispaka Prototi MadiyTarixi hadiseler Nineviyanin suqutu Teysebaini qalasinin dagidilmasi Ehemeniler imperiyasi e e 550 e e 330 2 Midiya satrapligi Kicik Midiya Qurulusu Satrapliq Dovr e e 550 e e 330Hokmdarlar Ehemenilerin teyin etdiyi satraplar Tarixi hadiseler Qaumata usyani Makedoniya carligi e e 330 e e 321 3 Atropatena Paytaxt Qazaka Dovr e e 321 b e 224 Hokmdarlar Atropatidler Atropatena Arsakileri4 Qafqaz Albaniyasi Paytaxt Kabalaka Partav indiki Berde Dovr e e IV esr b e 705 Hokmdarlar Aranogullari Alban Arsakileri Mehraniler5 Leq carligi Dovr III esr6 Maskutlarin olkesi Dovr III esr Sasaniler Imperiyasi 224 651 7 Aturpatakan merzbanligi Paytaxt Qazaka Dovr 224 651 Hokmdarlar Sasanilerin teyin etdiyi merzbanlar8 Albaniya merzbanligi Paytaxt Kabalaka Partav indiki Berde Dovr 252 639 Hokmdarlar Sasanilerin teyin etdiyi merzbanlar Tarixi hadiseler 387 ci il Akilisen sulhu Uti ve Arsaxin Albaniyaya verilmesi Ucuncu fars turk muharibesi Ereb xilafeti VIII IX esrler 9 Ermeniyye Paytaxt Dvin Berde Dovr 685 885 Hokmdarlar EmirlerTarixi hadiseler Xezer ereb muharibeleri Xurremiler herekati10 Seki dovleti Paytaxt Seki Telavi KisDovr VII esr 1117 Hokmdarlar Mehraniler ArevmanelilerTarixi hadiseler Xurremiler herekati 1020 ci illerde Kaxeti ile birlesme11 Layzansahlar Dovr 861 917 Hokmdarlar Mezyediler12 Sirvansahlar dovleti Paytaxt Sirvan Samaxi BakiDovr 861 1539 Hokmdarlar Sirvansahlar Mezyediler Kesraniler Derbendiler Tarixi hadiseler Ruslarin Qafqaz ekspedisiyalari Sefevi Sirvansahlar muharibeleri13 Derbend emirliyi Paytaxt DerbendDovr 861 1075 Hokmdarlar Derbend Hasimileri Sirvansahlar14 Saciler Paytaxt Maraga ErdebilDovr 889 929 Hokmdarlar Mehemmed ibn Ebu Sac Divdad ibn Mehemmed Yusif ibn Ebu Sac Ebul Musafir Feth15 Salariler Paytaxt ErdebilDovr 941 981 Hokmdarlar Mehemmed ibn Musafir Merzban ibn Mehemmed Mehemmed ibn Musafir Merzban ibn Mehemmed I Custan Ismail ibn Vehsudan Ibrahim Nuh Ibrahim II Merzban16 Seddadiler Paytaxt GenceDovr 970 1075 Hokmdarlar Mehemmed bin Seddad Eli Leskeri Merziban bin Mehemmed Fezl bin Mehemmed Ebulfeth Musa II Eli Enusirvan bin Leskeri Ebulesvar Savur II Fezl Asot bin Savur III Fezl17 Revvadiler Paytaxt GenceDovr 981 1054 Hokmdarlar I Revvad ibn Musenna el Ezdi Mehemmed II Revvad I Huseyn Mehemmed ibn Huseyn er Revvadi II Huseyn Ebulhica Mehemmed I Memlan Vedsudan Ebu II Memlan Ibrahim Ehmedil18 Sunik carligi Paytaxt QafanDovr 987 1170 Hokmdarlar I Smbat I Vasak II Smbat I Qriqor II Sahanduxt Senekerim II Qriqor Hesen Herakaraci19 Xacin knyazligi Paytaxt Xoxanaberd ZarDovr X XIV esrler Hokmdarlar Dop sulalesi Hesen Celalyanlar sulalesi20 Naxcivansahliq Paytaxt NaxcivanDovr X esrin sonlari XI esrin 60 ci illeriHokmdarlar EbudulefilerBoyuk Selcuq Imperiyasi 1038 1157 21 Ani emirliyi Paytaxt AniDovr 1072 1174 Hokmdarlar Menucohr bin Sapur II Ebulesvar Sapur IV Fezl bin II Sapur Mahmud Huscohr Seddad V Fezl Sahensah22 Azerbaycan Atabeyleri Paytaxt Naxcivan Hemedan TebrizDovr 1136 1225Hokmdarlar Semseddin Eldeniz Mehemmed Cahan Pehlevan Qizil Arslan Ebu Bekr Ozbek Monqol Imperiyasi 1239 1256 23 Elxaniler dovleti Paytaxt Maraga Tebriz SultaniyyeDovr 1136 1225Hokmdarlar Hulaku xan Abaqa xan Ehmed Tekudar xan Arqun xan Keyxatu xan Baydu xan Qazan xan Mehemmed Olcaytu Ebu Seid Bahadur xan Arpa xan Musa xan24 Cobaniler Paytaxt TebrizDovr 1335 1357Hokmdarlar Emir Coban Sulduz Emir Demirdas Sulduz Seyx Hesen Kicik Sulduz Melik Esref25 Celairiler sultanligi Paytaxt Bagdad Tebriz BesreDovr 1336 1432Hokmdarlar Taceddin Hesen noyon Sultan Uveys Celayir Sultan Celaleddin Huseyn Sultan Qiyaseddin Ehmed Sultan Beyazid Sultan Sahveled Sultan Mahmud Celayir II Sultan Uveys Sultan Mehemmed Celayir II Sultan Huseyn Celayir26 Seki hakimliyi Paytaxt SekiDovr en geci 1384 1551 Hokmdarlar Orlat sulalesi Qara kesis nesli27 Qaraqoyunlular Paytaxt TebrizDovr 1410 1468 Hokmdarlar Pirbudaq Qara Yusif Qara Isgender Cahan sah Hesen Eli28 Agqoyunlular Paytaxt TebrizDovr 1468 1503 Hokmdarlar Uzun Hesen Xelil Yaqub Baysunqur Rustem Godek Ehmed Sefeviler imperiyasi 1501 1736 29 Qarabag beylerbeyliyi Paytaxt GenceDovr 1501 1736 Hokmdarlar Sefeviler terefinden teyin edilmis beylerbeyleri30 Cuxurseed beylerbeyliyi Paytaxt IrevanDovr 1502 1736 Hokmdarlar Sefeviler terefinden teyin edilmis beylerbeyleri31 Sirvan beylerbeyliyi Paytaxt SamaxiDovr 1501 1736 Hokmdarlar Sefeviler terefinden teyin edilmis beylerbeyleri Efsarlar imperiyasi 1736 1747 Qacarlar imperiyasi Azerbaycan xanliqlari ve sultanliqlari32 Baki xanligi Paytaxt BakiDovr 1747 1806 Hokmdarlar I Mirze Mehemmed xan Feteli xan Qubali Abdulla bey Sirvan Melik Mehemmed xan II Mirze Mehemmed xan Mehemmedqulu xan Huseynqulu xan33 Gence xanligi Paytaxt GenceDovr 1746 1828 Hokmdarlar Sahverdi xan Ziyadoglu Qacar Mehemmedhesen xan Ziyadoglu Qacar Mehemmed xan Ziyadoglu Qacar Mehemmedrehim xan Ziyadoglu Qacar Cavad xan Ziyadoglu Qacar34 Irevan xanligi Paytaxt IrevanDovr 1747 1828 Hokmdarlar Mir Mehdi xan Xelil xan Heseneli xan Huseyneli xan Qulameli xan Mehemmed xan Eliqulu xan Qacar Hesen xan Makulu Mehemmed xan Mehdiqulu xan Ehmed xan Huseynqulu xan35 Naxcivan xanligi Paytaxt NaxcivanDovr 1747 1828 Hokmdarlar Heyderqulu xan Haci xan Rehim xan Eliqulu xan Veliqulu xan Abbasqulu xan Ceferqulu xan Sukureli xan Kelbeli xan Nezereli xan Kerim xan Ehsan xan36 Qarabag xanligi Paytaxt Bayat Sahbulaq SusaDovr 1747 1822 Hokmdarlar Penaheli xan Mehreli bey Ibrahimxelil xan Mehdiqulu xan37 Quba xanligi Paytaxt QubaDovr 1747 1806 Hokmdarlar Huseyneli xan Feteli xan Ehmed xan Seyxeli xan II Mirze Mehemmed xan38 Sirvan xanligi Paytaxt SamaxiDovr 1748 1820 Hokmdarlar Haci Mehemmedeli Mehemmedseid xan Agasi xan Feteli xan Abdulla bey Eldar bey Esger xan Qasim xan Mustafa xan39 Seki xanligi Paytaxt SekiDovr 1743 1819 Hokmdarlar Haci Celebi xan Agakisi bey Mehemmedhuseyn xan Haci Ebdulqadir xan Mehemmedhesen xan Selim xan Feteli xan Ceferqulu xan Ismayil xan Huseyn xan40 Derbend xanligi Paytaxt DerbendDovr 1747 1805 Hokmdarlar Mehemmedhesen xan Feteli xan41 Cavad xanligi Paytaxt CavadDovr 1747 1805 Hokmdarlar Qiyas xan Hesen xan Ibrahim xan Sefi xan42 Ilisu sultanligi Paytaxt IlisuDovr 1562 1844 Hokmdarlar Adigorklu bey Sari Eli bey Emirxan bey Mehemmedxan bey Xelil bey II Eli Sultan pasa Seki beylerbeyi ve Ilisu sancaginin hakimi Mehemmed bey I Ehmedxan Sultan Alxas bey Xanbaba bey II Ehmedxan sultan Musa bey Danyal SultanMonarx saraylari Redakte Ehemeniler sarayi Qedim Gence hokmdar sarayi Eldenizler sarayi Sirvansahlar sarayi Naxcivan xan sarayi Seki xan sarayi Qarabag xan sarayi Gence xan sarayi Agdam xan sarayi Serdar sarayi Samaxi xan sarayi Lenkeran xan sarayi Baki xan sarayiHokmdarlarin defn yerleri Redakte Muqeddes Yelisey monastiri Momine Xatun turbesi Genceser monastiri Qarabaglar turbesi Sirvansahlar turbesi Xan qebiristanligi Yeddigunbez turbeler kompleksi Kelezeyve turbesi Cavad xan turbesiZerbxanalar Redakte Gilan zerbxanasi Sasaniler ve Elxaniler Gence zerbxanasi Naxcivan zerbxanasi Elince zerbxanasi Celairiler ve Teymuriler Qalereya RedakteHokmdarlarin tarixi tesvirleri Redakte Atropatena cari I Dara Albaniya knyazi Urnayr Albaniya knyazi Cavansir Seki caricasi Dinar Sirvansah III Feriburz Sirvansah Huseng ibn Kavus Xacin knyazi I Celal Xacin knyazi Vaxtanq Taqavorazn Atabey Qizil Arslan Agqoyunlu Sultan Xelil Agqoyunlu Sultan Yaqub Qarabag beylerbeyi Davud xan Undiladze Sirvan beylerbeyi Elqas mirze Sefevi Irevan xani Huseynqulu xanMohurler Redakte Albaniya knyazi Yesuagenin mohru Sirvansah Qazi beyin mohru Seki xani Mehemmedhesen xanin mohuruIstinadlar RedakteHemcinin bax RedakteAzerbaycan tarixi erazi Azerbaycan tarixi Azerbaycan dovletcilik eneneleri Azerbaycanlilar Azerbaycan hokmdarlarinin siyahisi Azerbaycan tarixinin xronologiyasi Azerbaycan Tarixi Yeddi cildde Azerbaycan hokmdarlarinin siyahisi Azerbaycan Tarixi Secere cemiyyeti Vikianbarda Azerbaycan tarixi dovletlerinin siyahisi ile elaqeli mediafayllar var Edebiyyat RedakteShnirelman V A 2003 Vojny pamyati mify identichnost i politika v Zakavkaze ISBN ISBN 5 94628 118 6 Isgender bey Munsi Turkman Dunyani bezeyen Abbasin tarixi Tarixe alemaraye Abbasi Baki Serq Qerb 2010 ISBN 978 9952 34 620 6 yukle Sahin Ferzeliyev Azerbaycan XV XVI esrlerde Baki Elm 1983 108 seh yukle Qizilbaslar tarixi Tercume ve serhler M E Mehemmedi Baki Azerbaycan nesriyyati 1993 48 seh yukle olu kecid Azerbaycan Tarixi I cild en qedim zamanlardan XX esredek Baki Azernesr 1994 680 seh Rehime Dadasova Sefevilerin son dovru ingilisdilli tarixsunasliqda B Xace Zeynalabidin Eli Ebdi bey Tekmiletul exbar Sefevi dovru sah Ismayil ve sah Tehmasib dovrlerinin tarixi Baki Elm 1996 200s ISBN 5 8066 0436 5 Efendiyev Oqtay 2007 Azerbaycan Sefeviler dovleti PDF Kamil Muxtarov Serq Qerb ISBN 978 9952 34 101 0 2017 08 28 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 06 30Menbe https az wikipedia org w index php title Azerbaycan tarixi dovletlerinin siyahisi amp oldid 6065585, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

  ne axtarsan burda

  en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.

  Albaniyanın siyasi tarixinin əsas məsələləri

  I əsrdə Arşaki nəslindən olan I Cəsur Vaçaqan Albaniyanın bütün vilayətlərini vahid dövlətdə birləşdirmişdi. Tarixdə onun və varislərinin hakimiyyət dövrü haqqında geniş məlumatlar yoxdur. 226-cı ildə yaranmış Sasani dövlətinin Roma ilə apardığı uğurlu müharibələrin nəticələri Albaniya üçün böyük təhlükə yaratmışdı. 262-ci ildə Albaniya Sasani dövlətinin nüfuz dairəsinə daxil edilsə də, 272-ci ildə onun asılılığından çıxa bilmişdi. Müxtəlif vaxtlarda Alban hökmdarlarının Sasanilərdən asılılığı nominal səciyyə daşıyırdı. Bəzi hallarda bu asılılıq qohumluq münasibətləri ilə pərdələnirdi. Albaniyanı öz hökmdarları idarə edir və onlar çox zaman müstəqil siyasət yeritməyə çalışırdılar. Alban hökmdarı Urnayrın (313-371) dövründə bütpərəstliklə mübarizə güclənmiş, xristianlıq dövlət dini elan edilmiş və kilsələrə torpaqlar bağışlanmışdı. Ümumiyyətlə, xristianlıq Albaniyada I əsrdən yayılmağa başlamışdı, Qafqazda ilk xristian məbədi indiki Şəki ərazisində Kis (Kiş) kəndində inşa edilmişdi. Urnayrın dövründə Albaniya əhalisinin bir hissəsi xristianlığı qəbul etmişdi, qalan əhali öz əvvəlki dinində qalmışdı. Alban katalikosluğunun mərkəzləri müxtəlif vaxtlarda Çola, Qəbələ və Bərdə şəhərləri olmuşdur.

  Sasani hökmdarı II Şapurun vassalı və müttəfiqi olan Urnayr Romaya qarşı Sasanilərin apardığı müharibələrdə hərbi qüvvə ilə iştirak edirdi, 359-cu il Amid və 371-ci il Dzirav döyüşlərində sasanilərin tərəfində çıxış etməkdə Umayrm əsas məqsədi Albaniyanın müstəqilliyini və ərazi bütövlüyünü qoruyub saxlamaqdan ibarət idi. 359-cu il Amid döyüşündə Sasani-Alban qüvvələri qalib gəldiyindən Albaniya əvvəllər itirdiyi Arsax, Naxçıvan və Kaspiananı geri qaytarmışdı. Ancaq 371-ci il Dzirav döyüşündə müttəfiqlər məğlub olduqlarından Alban torpaqlarının bir hissəsi Romanın əlinə keçmişdi.

  Umayrdan sonra hakimiyyətdə olmuş Ycsuagenin dövründə Alban əlifbası yenidən işlənib hazırlanmış və məktəb şəbəkəsi genişlənmişdi. 444- cü ildə hökmdar taxtında atası Yesuageni əvəz etmiş II Vaçenin hakimiyyəti dövründə (444-463) Partav (Bərdə) şəhəri salınmış və dövlətin paytaxtı bu şəhərə köçürülmüşdü. II Vaçenin dövründə Albaniyanın hərbi-siyasi və beynəlxalq vəziyyəti çox gərgin olmuşdur. Bu, Sasani hökmdarı II Yezdəgerdin (438-457) Cənubi Qafqazla bağlı siyasətini hədsiz dərəcədə sərtləşdirməsi ilə bağlı idi. Sasanilər Xəzər sahilləri boyunca bütöv bir müdafiə tikililəri silsiləsinin (Beşbarmaq, Gilgüçay və alınmaz Dərbənd) salınması işlərinə çoxlu Alban əhalisini cəlb edirdilər. Bu zaman əhali əsas məşğuliyyətindən ayrıldığından, ölkənin təsərrüfat həyatına ağır ziyan dəyirdi. Bu işlər üçün Alban əhalisindən çoxlu vergi də toplanırdı. Sasanilər ölkənin ən mühüm strateji bölgələrinə fars dilli əhali köçürüb yerləşdirirdilər və onlar yerli Alban əhalisinin hesabına ən yaxşı torpaqlarla təmin olunurdular. Bu yolla sasanilər etnik dayaq yaratmağa çalışırdılar. Cənubi Qafqazdakı xristianlara Romanın və Bizansın tərəfdarları kimi baxan sasanilər hər vasitə ilə albanları, iberləri və digər xalqları mədəni-ideoloji assimilyasiyaya uğratmağa yönələn siyasət yürüdürdülər. Bu zaman əsas diqqət Cənubi Qafqazda zərdüştlüyün yayılmasına verilirdi. II Yezdəgird 450-ci ildə Alban, İber hökmdarlarını və digər hakimləri paytaxt şəhəri Ktesifona çağıraraq onlara zorla zərdüştlüyü qəbul etdirmişdi. Onların arasında Alban hökmdarı və Yezdəgirdin bacısı oğlu II Vaçc də var idi. Sasani hökmdarı zərdüştlüyü Cənubi Qafqazda yaymaq üçün 700 kahin göndərmişdi və onlardan 300-ü Albaniya üçün nəzərdə tutulmuşdu.

  Sasanilərin həyata keçirdiyi köçürmə, vergi və dini siyasət Azərbaycanda və ona qonşu olan ölkələrdə tez-tez üsyanların baş verməsinə səbəb olmuşdu. Albanların digər Qafqaz xalqları ilə birlikdə sasanilərə qarşı yönəlmiş 450-ci il üsyanına Alban katalikosu başçılıq edirdi. 450-ci il Xalxal döyüşündə üsyançılar sasanilərə qalib gəlsələr də, 451-ci il Avarayr düzündə baş vermiş döyüşdə ağır məğlubiyyətə uğramışdılar.

  457-ci ildə II Yezdəgirdin ölümü ilə II Vaçe zərdüştlükdən imtina edərək xristianlıq məzhəbinə qayıtmış və həmin il II Vaçenin başçılığı ilə Albaniyada sasanilərə qarşı üsyan başlamışdı. Sasani hökmdarı Firuz 462-ci ildə hunları -onoqurları üsyanın yatırılmasına cəlb etdikdən sonra bir illik ağır döyüşlərdən sonra, 463-cü ildə üsyançılar məğlubiyyətə uğramışdılar. II Vaçe taxtdan salınmış və Albaniyada çar hakimiyyəti ləğv edilmişdi. Nəticədə ölkəni Sasani mərzbanı idarə etməyə başladı.

  481- 484-cü illərdə Albaniya, İberiya və başqa bölgələrdə sasanilərə qarşı baş vermiş üsyan qələbə ilə başa çatdı. 485-ci ildə üsyançılarla Sasani hökmdarı Valaş arasında bağlanmış Nvarsak müqaviləsinə görə Albaniya daxili müstəqil idarəetmə hüququ qazanmışdı. Xristianların təqibi dayandırılmış, Albaniyadan Sasani xəzinəsinə daxil olan bacın miqdan isə azaldılmışdı.

  Məzdəkilər hərəkatı. Sasani hakimiyyəti altında olan Atropatenada V əsrin 80-ci illərində Məzdəkilər adlanan güclü bir xalq hərəkatı (481-529) başladı. Hərəkatın başçısı Məzdəkin əsas ideyası allahın yaratdığı nemətlərin insanlar arasında bərabər bölünməsindən ibarət idi. Məzdəkilər əmlak və sosial bərabərliyi yaratmaq, ədalətli cəmiyyət qurmaq uğrunda mübarizə aparırdılar. Hərəkatda kəndlilər, sənətkarlar, şəhər yoxsulleın və bəzi əyanlar da iştirak edirdilər. Məzdəkin ardıcılları iri əyanların malikanələrinə və varlı tacirlərin evlərinə basqınlar edərək onların əmlaklarını öz aralarında bölüşdürürdülər. İri torpaq sahiblərinin bir çoxu öldürülmüş, çoxları isə ölkədən qaçmışdı. Sasani hökmdarı I Qubad (488-531) hiylə işlədərək üzdə bu hərəkatı himayə edirdi. O, Məzdəkilər hərəkatından mərkəzi hakimiyyətə düşmən olan iri əyanları və din xadimlərini sıradan çıxarmaq üçün istifadə edirdi. Hərəkatın çox təhlükəli həddə qədər genişləndiyini görən I Qubad siyasətini dəyişdi və 529-cu ildə Məzdəkilər hərəkatını amansızlıqla yatırdı. Hərəkatın başçıları və Məzdək qətlə yetirildi. Hərəkat iştirakçılarına kütləvi divan tutularaq 80 minə qədər adam öldürüldü.

  III Vacaqanın hakimiyyətə gəlməsi. 487-ci ildə Albaniyada III Vaçaqan hakimiyyətə gəldi. III Vaçaqanın hakimiyyətdə olduğu 487-510-cu illər Albaniyanın siyasi, mədəni və dini dirçəlişi dövrü hesab edilir. III Va- çaqan Sasani zülmündən qaçıb dağılışmış kəndliləri, sənətkarları geri qaytardı, sadə xalqın dinc əməklə məşğul olmasına şərait yaratdı, kənd təsərrüfatı, sənətkarlıq və ticarət inkişaf etməyə başladı. Sasanilərə qarşı çıxdıqları üçün torpaq və əmlakları əlindən alınmış hakim zümrənin nümayəndələrinin mülkiyyət hüquqları bərpa edildi. Sasanilərə qulluq edən əyanların isə hüquqları məhdudlaşdırıldı. O, yeni kilsələr tikdirir, kilsə məktəbləri açdırır və digər dindən olanları sıxışdırırdı.

  Müstəqil Alban kilsəsinin siyasi gücünü dövlət hakimiyyətinin möhkəmləndirilməsinə yönəltmək məqsədi ilə III Vaçaqan 488-ci ildə Aluen kilsə məclisini çağırdı. Məclisdə yüksək rütbəli din xadimləri və böyük torpaq sahibləri iştirak edirdi. Məclisin qəbul etdiyi 21 maddədən ibarət qanunlar toplusu kilsə xadimlərinin, dini və dünyəvi əyanların hüquqlarının və vergi münasibətlərinin tənzimlənməsinə həsr olunmuşdu.

  III Vaçaqan Alban Arşaki sülaləsinin sonuncu nümayəndəsi oldu. 510-cu ildə onun ölümü ilə sasanilər Albaniyada hökmdar hakimiyyətini ləğv etdilər.

  510-cu ildən 629-cu ilədək Albaniyanı Sasani canişinləri-mərzbanlar idarə edirdilər. Böyük mərzbanlıq adlanan bu dövrdə Azərbaycan dəfələrlə Bizansla Sasanilər arasında gedən müharibənin meydanına çevrildiyindən ölkənin iqtisadiyyatı tənəzzülə uğrayır, şəhərlərimiz və kəndlərimiz dağıdılır, əhalimiz qırılır və mədəniyyət abidələrimiz məhv edilirdi. Sonuncu Sasani -Bizans müharibəsi (603-628) Bizansın qələbəsi ilə başa çatdı. Bu qələbənin qazanılmasında Bizansla ittifaqda olan Xəzər xaqanlığı böyük rol oynamışdı. Buna görə də Bizansın razılığı ilə Albaniya ərazisi Xəzər xaqanlığının siyasi təsiri altına düşdü.

  Albaniyada Mehranilər sülaləsinin hakimiyyəti. Girdman knyazlığı. VI əsrin sonu-VII əsrin əvvəllərində Albaniyada Mehrani nəsli möhkəmlənmişdi. Bu nəslin nümayəndələri Sasanilərlə qohum olub, Albaniyanın Girdman vilayətini idarə edirdilər. Mehranilər Albaniyada siyasi cəhətdən möhkəmlənmək üçün Arşaki nəslindən olan bütün iri əyanları məhv etmiş və onların torpaqlarını və əmlaklarını ələ keçirmişdilər. Mehranilər Sasanilərlə qohum olsalar da, yerdə qalan Alban əsilzadələri ilə yaxınlaşmış, xristianlığı qəbul etmiş və albanlaşmışdılar. 629-630-cu illərdə Xəzər xaqanlığında daxili çəkişmələrin güclənməsi ilə Xaqanın öldürülməsi Mehranilərin qəti hərəkətə keçməsinə imkan yaratdı. Albaniya Xəzər xaqanının siyasi asılılığından çıxaraq müstəqillik qazandı. Varaz Qriqor 630-cu ildə Albaniyanın knyaz taxtına oturdu. Varazın hakimiyyəti dövründə (630-642) Albaniya Sasanilərlə yaxınlıq etdiyindən o, oğlu Cavanşiri ərəblərə qarşı müharibədə Sasanilərə köməyə göndərmişdi. Cavanşir 7 il ərəblərə qarşı aparılan ağır döyüşlərdə bir sərkərdə kimi qəhrəmanlıqla vuruşduqdan sonra vətəninə dönmüş və 642-ci ildən böyük knyaz titulu ilə Albaniyanı idarə etməyə başlamışdı. Moisey Kalankatlı «Alban tarixi» əsərində Cavanşiri dövləti ədalətlə idarə edən, bütün gücünü öz ölkəsinin inkişafına və təhlükəsizliyinin təmin olunmasına yönəldən bir hökmdar kimi təsvir etmişdir. Cavanşirin ölkədə quruculuq, təsərrüfat və abadlıq işləri aparması, paytaxt şəhəri olan Bərdədə və digər yerlərdə gözəl saraylar və binalar tikdirməsi, alimləri, şairləri, elm və mədəniyyət xadimlərini himayə etməsi haqqında məlumatlara rast gəlinir. Onun hakimiyyəti dövründə Albaniyanın sərhədləri qərbdə İberiyaya, şimalda «Hun qapıları» adlandırılan Dərbəndə, cənubda isə Araz çayına gedib çatırdı.

  Cavanşirin xarici siyasətinin əsas məqsədi Albaniyanın bütövlüyünü və müstəqilliyini qoruyub saxlamaqdan ibarət idi. Cavanşir ərəblər tərəfindən məğlubiyyətə uğrayan Sasani qoşunlarının Alban torpaqlarına dağıdıcı basqınlarının qarşısını almaq üçün bir neçə dəfə savaşa girərək qalib gəlmiş, Girdman, Uti, Sakasen və digər vilayətləri, paytaxt şəhəri Bərdəni sasanilərdən təmizləmişdi. Cavanşirin Sasanilərə qarşı müttəfiqi İberiya idi. Ərəblərin Azərbaycanın cənubundan-Atropatenadan Albaniyaya basqınlarının güclənməsi Cavanşiri güclü bir dövlətə-Bizansa sığınmağa məcbur etmişdi. Albaniyanın strateji əhəmiyyətini əsas götürən və ərəb hücumları qarşısında özünün şərq sərhədlərinin təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədi güdən Bizans hökmdarı II Konstantin 660-cı ildə Cavanşiri himayəsinə qəbul edərək onunla «səmimi» ittifaqa girmişdi. Bizans hökmdarının Albaniya ölkəsi ilə bağlı verdiyi fərmanda Cavanşir Girdman hakimi və Aqvan (Alban) knyazı adlandırılmışdır. O, Cavanşirə söykənəcəyi qızıldan olan bərbəzəkli qızıl taxt, öz belindən açdığı mirvarilərlə bəzədilmiş qılınc göndərmiş və 1200 Aqvan əsilzadəsinə patrisi və digər yüksək əyan rütbələri bağışlamışdı.

  662-ci ildə Xəzərlərin qazanc və qənimət dalınca Albaniya üzərinə yürüşünün qarşısını almaq üçün Cavanşir onlarla Kür çayı sahilində döyüşə girdi və qalib gəldi. M.Kalankatlının yazdığına görə, Cavanşir böyük qələbə qazandığı üçün düşmənə belə söyləmişdi: «Get, Çola qapılarından (Dərbənd keçidi) geri qayıt və bir də buraya gəlmə, çünki Tanrı sənin gücünü yox etmişdir».

  «Alban tarixi»nə görə 665-ci ildə Türküstanın və ya Hunların hökmdarının saysız-hesabsız qoşunla Alban torpaqlarına çox təhlükəli yürüşlərini dayandırmaq üçün Cavanşir hunların düşərgəsinə getmiş, onlarla sülh bağlayıb Hun hökmdarının qızı ilə evlənmişdi. Cavanşir bu yolla əsir alınmış 1200 nəfər kişini, çoxlu at və mal-qaranı geri qaytarmışdı.

  Bizansın getdikcə zəifləməsi və Ərəb dövlətinin güclənməsi şəraitində Cavanşir ərəblərlə yaxınlaşmağa başladı. 667-ci ildə Ərəb xəlifəsi Müaviyənin Dəməşqdəki sarayında olan Cavanşir ondan vassal asılılığını qəbul edərək ölkəsini dağıntıdan xilas etdi. 670-ci ildə xəlifə Müaviyə ilə ikinci dəfə diplomatik danışıqlar apararaq Albaniyanın daxili müstəqilliyini qoruyub saxladı. Xəlifə onun ölkəsi üzərinə qoyulmuş ağır vergini ikiqat azaltmış və bundan sonra əvvəlki məbləğin üçdə birinin ödənilməsi ilə razılaşmışdı.

  680/681-ci ildə Cavanşir tarixdə səbəbi dəqiq bilinməyən saray çevrilişi nəticəsində öldürüldü. Onun yerinə keçmiş qardaşı oğlu Varaz Trdat (680 -699) mərkəzdən qaçan narazı qüvvələri zərərsizləşdirərək böyük knyaz hakimiyyətini bütün ölkə ərazisində bərpa etdi. Ölkə ərəblərə əvvəlki qaydada bac verirdi və ərəblər onu Albaniyanın və Uti vilayətinin hökmdarı kimi tanıyırdı. Varaz Trdat Cavanşirin siyasətini davam etdirərək xəzərlərin (hunların) ölkəyə hücumlarının qarşısını diplomatik yolla aldı və onlarla sülh bağladı.

  VII əsrin 90-cı illərində Cənubi Qafqaz uğrunda Bizans-Ərəb qarşıdurması gücləndi. Varaz Trdat ərəblərlə yaxınlıq etdiyinə görə 699-cu ildə Bizans tərəfindən hakimiyyətdən salınmış və o, 5 il Konstantinopolda əsir həyatı yaşamalı olmuşdu. Bu zaman erməni katalikosu İliya Alban kataliko-sunun Bizansa meyllənməsi, Albaniyadakı xristianlıq məzhəbini Bizansdakı məzhəblə eyniləşdirməsi haqqında xəlifə Əbdülmalikə cəsusluq etməyə başladı. Əbdülmalikin 704-cü ildə göndərdiyi ərəb qoşunu Alban katalikosu və digər bizanspərəst qüvvələri qılıncdan keçirtdi. Bundan sonra Alban kilsəsi erməni kilsəsinə tabe edildi. 705-ci ildə hakimiyyətə qaytarılmış Varaz Trdat ərəb təəbəliyini qəbul etdi. Bu vaxtdan Albaniya faktiki və hüquqi baxımdan tamamilə ərəblərin hakimiyyəti altına düşdü. Varaz Trdatdan sonra Albaniyanı ərəb əmirləri idarə etməyə başladılar.

  Mədəniyyət

  Erkən orta çağda Albaniyanın maddi və mənəvi mədəniyyətində mühüm dəyişikliklərin baş verməsi şəhər həyatının inkişafı, memarlıq abidələrinin inşası və xristian dininin yayılması ilə bağlı idi. Bu dövrdə ölkədə çoxlu qalalar, sədlər, saraylar, kilsə və məbədlər tikilmişdi. Belə abidələrdən Alazan çayı sahilindəki Torpaqqala, Ağdamdakı Govurqala, İsmayıllıdakı Cavanşir qalası, Şirvan səddi, Dərbənd səddi və başqaları Alban memarlığının çox yüksək səviyyədə olduğunu göstərir. Albaniya dünyada xristianlığın ən qədim mərkəzlərindən biri olduğundan cəmiyyətin mənəvi həyatına bu din güclü təsir göstərmişdir. Albanların öz yazısı, öz təqvimi və məktəbləri var idi. Alban əlifbası 52 hərfdən ibarət idi. Son araşdırmalara görə V əsrdə bu əlifba uti ləhcəsinə uyğun şəkildə yenidən işlənib hazırlanmışdı. Alban əlifbasının hansı səsləri ifadə etməsi müəyyən olunmuş, alban dilində yazılmış dini kitab-“İncil” dövrümüzə qədər gəlib çatmışdır. Albaniyanın mənəvi mədəniyyət abidələrini erməni dilinə çevirmiş Qriqoryan kilsəsi alban dilində yazılmış abidələrin böyük əksəriyyətini məhv etmişdir.

  Albanlar ilk vaxtlar Ay təqvimindən, IV əsrin ortalarından isə İsgəndəriyyə məktəbi üçün səciyyəvi olan təqvimdən istifadə edirdilər. Bu təqvimdə ilin başlanğıcı avqustun 29-u götürülürdü.

  Albaniyada V əsrdə məktəblər fəaliyyət göstərirdi. M.Kalankatlının yazdığına görə. Alban hökmdarı Yesuagen uşaqların məktəblərə göndərilməsi və onlara yazmağın öyrədilməsi, məktəblərdə uşaqların, hətta yeməklə təmin olunması haqqında əmr vermişdi. Yesuagen Alban əlifbasının yeni variantını başa çatdırandan sonra, dini kitabların yunan dilindən alban dilinə tərcüməsinə xüsusi diqqət yetirirdi.

  Albaniyanın mənəvi-dini dirçəlişi III Mömün Vaçaqanın adı ilə bağlı idi. Xristianlığı bütün ölkə ərazisində yaymaq üçün bütpərəst və atəşpərəstləri, kahinləri təqib edən, ölkədən qovan III Vaçaqan yeni kilsə və mo- nastrlar tikdirir, məktəblər açırdı. O, kəndlərə gələrkən ilk növbədə məktəblərə baş çəkər və şagirdləri başına toplayardı. Uşaqların əllərində kitablar və yazı lövhələri olardı. M. Kalankatlının yazdığına görə, «hökmdar hamının ucadan kitab oxumasını əmr edər, özü isə buna xəzinə tapan adam kimi sevinərdi».

  Mənbə: AZƏRBAYCAN TARİXİ (ən qədim zamanlardan-XXI əsrin ilk onilliklərinədək), Ali məktəblər üçün dərslik, (yenilənmiş üçüncü nəşri), “Bakı Universiteti” nəşriyyatı, BAKI-2016
  Dərsliyin müəlliflər kollektivi: kafedra müdiri, dosent Mehman Qəhrəman oğlu Abdullayev, əməkdar elm xadimi, prof. Süleyman Sərdar oğlu Əliyarlı, prof. Sevda Yunis qızı Süleymanova, prof. Xaqani Məmməd oğlu Məmmədov, prof Zabil Həsrət oğlu Bayramov, dos. Tamilla Kərim qızı Babayeva, dos. Yunis Məsməli oğlu Nəsibov, dos. Bəymirzə Şabi oğlu Şabiyev, dos. Ərəstun Balaxan oğlu Mehdiyev, dos. Rəsul Sabir oğlu Hüseynli, dos. Kərəm Hətəm oğlu Məmmədov, t.ü.fd. Lalə Ağamirzə qızı Əliyeva, tü.fd. Rabil Habil oğlu Süleymanlı, baş müəllim Əminə Qasım qızı Şirinova, baş müəllim Nurlana Allahyar qızı Cavanşir, tü.fd. Ərşad Həsən oğlu Həsənov, t.ü.fd. Ülviyyə Əjdər qızı İbrahimova, t.ü.fd. Almas Sabir qızı Cavadova, t.ü.fd. Arzu Əşrəf qızı Məmmədova

  • Teqlər:
  • Albaniya
  • , Azərbaycan tarixi
  • , Qafqaz Albaniyası

  Related posts:

  1. Sinifdən xaric oxu 4-cü sinif pdf
  2. Azerbaycan tarixi bdu
  3. Azərbaycan xalçaları
  4. Ismayıl şıxlı