Amerikanın Avropa müstəmləkəçiliyi: əvvəlkilər, səbəblər, nəticələr

Stalin dövrünün tənqid edilməsi iqtisadi sahədə də dəyişiklikləri zəruri edirdi. Xruşşov kommunizmin yalnız bolluq yaradılması ilə qalib gələcəyini düşünürdü. Bu məqsədlə “Amerikaya çatmaq və onu ötüb-keçmək” şüarını irəli sürdü. Mənzil təminatının yaxşılaşdırılması və kənd təsərrüfatına diqqətin artırılması ön plana çəkildi. Xalqın həyat şəraiti yaxşılaşdırıldı. Xam torpaqların istifadəsinə başlanıldı.
Lakin Xruşşovun daxili və xarici siyasətindən narazı olan qüvvələr 1964-cü ildə onu vəzifədən kənarlaşdırdılar.

SSRİ və Şərqi Avropa ölkələri

İkinci Dünya müharibəsindən sonra SSRİ-də Stalinin totalitar rejimi daha da gücləndi. Hər cür azadlıqların məhdudlaşdırılması, Kommunist Partiyasının diktaturası, iqtisadiyyat və mədəniyyət üzərində dövlət nəzarəti bu rejimin mahiyyəti idi. 1953-cü ildə Stalinin ölümündən sonra sovet cəmiyyətində tədricən yumşalma prosesi başladı.

Müharibə Sovet İttifaqına böyük iqtisadi zərbə vurmuşdu. Şəhərlər, kəndlər dağıdılmış, sənaye müəssisələri və kənd təsərrüfatı böyük zərər görmüşdü. Dördüncü beşillik planın (1946–1950) məqsədi ölkə iqtisadiyyatının bərpa edilməsi idi. Ağır sənaye və infrastruktura daha çox vəsait ayrılması əhalinin onsuz da ağır olan vəziyyətini daha da pisləşdirirdi. Böyük metallurgiya müəssisələrinin və nəhəng elektrik stansiyalarının yaradılması Soyuq müharibə dövründə Sovet İttifaqını dünyanın böyük hərbi və iqtisadi gücünə çevirdi. 1949-cu ildən atom bombasına sahib olan SSRİ-də sosial-iqtisadi problemlər tədricən dərinləşdi. Gündəlik tələbat məhsullarının azlığı, mənzil təminatı və iqtisadiyyatın xammalla təchiz edilməsi əsas problemlərdən idi.

Totalitar rejim

1946-cı ildən sonra dünyanın iki qütbə bölünməsi düşüncələr üzərində də nəzarəti gücləndirdi. Cəmiyyətin bütün sahələri, siyasi və sosial-iqtisadi fəaliyyət dövlətin inhisarında idi. Planlı iqtisadiyyat sistemi davam etdirilirdi. Rejim rəsmi ideoloji təbliğatı gücləndirmişdi. 1940-cı illərin ikinci yarısı – 1950-ci illərin əvvəllərində repressiyalar daha da sərtləşdirildi. Lakin 1953-cü ildə Stalinin ölümü ölkəni repressiyaların yeni dalğasından xilas etdi.

“Amerikaya çatmaq və onu ötüb-keçmək”

Stalinin vəfatından sonra hakimiyyətə Nikita Xruşşov gəldi. Xruşşov dövrü (1953–1964) Stalinin totalitar rejiminin mülayimləşdirilməsi ilə səciyyəvidir. 1956-cı ildə Sov. İKP-nin XX qurultayında Stalin dövrünün şəxsiyyətə pərəstiş siyasəti tənqid edildi. Bununla da, Xruşşov ölkədəki problemlərin səbəbi olaraq Kommunist Partiyasını deyil, Stalini və onun ətrafını günahlandırdı. Xarici siyasətdə də dəyişiklik baş verdi. Soyuq müharibə əvəzinə, “Kapitalist dövlətlərlə sülh şəraitində birlikdə yaşama” prinsipi irəli sürüldü.

Stalin dövrünün tənqid edilməsi iqtisadi sahədə də dəyişiklikləri zəruri edirdi. Xruşşov kommunizmin yalnız bolluq yaradılması ilə qalib gələcəyini düşünürdü. Bu məqsədlə “Amerikaya çatmaq və onu ötüb-keçmək” şüarını irəli sürdü. Mənzil təminatının yaxşılaşdırılması və kənd təsərrüfatına diqqətin artırılması ön plana çəkildi. Xalqın həyat şəraiti yaxşılaşdırıldı. Xam torpaqların istifadəsinə başlanıldı.
Lakin Xruşşovun daxili və xarici siyasətindən narazı olan qüvvələr 1964-cü ildə onu vəzifədən kənarlaşdırdılar.

Durğunluq dövrü

Xruşşovdan sonra rəhbərliyə gələn Leonid Brejnevin (1964– 1982) hakimiyyəti dövrü islahatlar aparılmaması ilə bağlı olaraq durğunluq dövrü adlanır.
Bütün dünyanı bürüyən iqtisadi böhranın başlanması ilə eyni vaxtda həyata keçirilən növbəti beşillik planda (1976–1980) hərbi sənaye və Sibirin geniş təbii resurslarının istifadəsi ön plana çıxdı. Dövlətin gəlirlərini artırmaq üçün, əsasən, xammal ixracetmə siyasəti gücləndi. Lakin bu, problemlərin həllinə deyil, iqtisadi tənəzzülün genişlənməsinə səbəb oldu. ABŞ-la silahlanma yarışında hərbi xərclərin artması, iqtisadi səmərəliliyin və sərmayə qoyuluşunun azalması iqtisadi tənəzzülə gətirib çıxardı. Təhsil səviyyəsinin tədricən yüksəlməsi, şəhər əhalisinin artması rəsmi ideologiyadan fərqli düşüncəyə sahib olan insanların çoxalmasına gətirib çıxardı. Sovet rejiminə müxalif fikirli ziyalılar ortaya çıxdı. Lakin təhlükəsizlik orqanları cəmiyyətin həyatına nəzarəti gücləndirdi. Bütün bunlar SSRİ-nin beynəlxalq nüfuzuna zərbə vurdu.

1980-ci illərin əvvəllərində SSRİ-nin dünyada və ölkə daxilində yürütdüyü təbliğatla sosial-iqtisadi reallıq fərqli idi. 1953-cü ildə Stalinin ölümündən sonra həyata keçirilən islahatlara baxmayaraq, sovet modeli sərt mərkəzləşmə, yuxarıdan planlaşdırma, iqtisadiyyatda bürokratik maneələr və şəxsi təşəbbüslərin qarşısının alınması 1930-cu illərdə olduğu kimi qalırdı. Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, 1930-cu illərdə cəmiyyətin əsasını kəndlərdə yaşayan və təhsil səviyyəsi aşağı olan sosial qruplar təşkil edirdi. 1980-ci illərdə isə cəmiyyət keyfiyyət və kəmiyyət cəhətdən dəyişmişdi.

Yenidənqurmadan süquta

1985-ci ildə hakimiyyətə gələn Mixail Qorbaçov “Yenidənqurma” adlanan islahatlar proqramı elan etdi. Xruşşovun dövründən fərqli olaraq, yenidənqurma yalnız iqtisadi sahəni deyil, daxili və xarici siyasi sistemi də əhatə edirdi. İqtisadi islahatlara əsasən ticarət və xidmət sahəsində xüsusi sahibkarlığa icazə verildi. Səmərəliliyin artırılması məqsədilə kadrların ixtisarı işsizliyin inkişafına səbəb oldu. İnflyasiya, tətillər artır, istehsal isə çökürdü.

Cəmiyyətdə baş verən sosial-iqtisadi proseslər Baltik ölkələrində, Qafqazda və başqa bölgələrdə millətçiliyin artmasına səbəb oldu. Yenidənqurma siyasəti bir çox qüsurlarla həyata keçirildi. Bu qüsurları hökumət iclasında M.Qorbaçova cəsarətlə bildirən Heydər Əliyev 1987-ci ildən vəzifədən uzaqlaşdırıldı. Bundan istifadə edən Ermənistan Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ ərazisinə qarşı iddia irəli sürdü. Tezliklə Ermənistanda və Qarabağda azərbaycanlı əhaliyə qarşı terrorçuluq fəaliyyəti başlandı. Sovet rəhbərliyi tərəfindən qarşısının alınmaması ölkədə yeni milli münaqişə ocaqlarının yaranmasına səbəb oldu. Bu, iqtisadi və siyasi böhranı dərinləşdirdi. Digər tərəfdən, partiya və dövlət rəhbərliyindəki mühafizəkar qrup Qorbaçovu anarxiya yaratmaqda günahlandırdı. 1991-ci ilin avqustunda dövlət çevrilişinə cəhd edildi. Lakin xalqın müqaviməti çevrilişin uğursuzluğuna səbəb oldu. Bu, ölkədə kommunist rejiminə qarşı narazılığı artırdı və mərkəzi hakimiyyətin süqutunu sürətləndirdi. SSRİ-yə daxil olan dövlətlər öz müstəqilliyini elan etdilər.
1991-ci ilin dekabrında Qorbaçovun istefası ilə SSRİ-nin varlığına son qoyuldu.

Rusiya müasir dövrdə

Rusiya tarixi üçün 1990-cı illər bazar iqtisadiyyatına keçidlə bağlı iqtisadi islahatlarla səciyyəvidir. Bu islahatların əsasında özəlləşdirmə prosesi dayanırdı. Lakin özəlləşdirmə prosesində yol verilən qanunsuzluqlar, korrupsiya və ölkədə kriminal vəziyyətin pisləşməsi islahatların uğursuzluğuna səbəb oldu. İnflyasiya artdı, əhalinin vəziyyəti pisləşdi. Bu dövrdə siyasi həyatda da müəyyən dəyişikliklər baş verdi. Çoxpartiyalı sistem formalaşdı. Eyni zamanda ölkənin çoxmillətli olması etnik-dini münaqişələrin, müstəqillik meyillərinin artmasına səbəb olurdu. 1994–1996-cı illər Çeçenistan müharibəsində məğlubiyyət siyasi və sosial-iqtisadi vəziyyəti daha da pisləşdirdi. Rusiya Federasiyasının ilk prezidenti Boris Yeltsin 1999-cu ilin sonunda istefa verməyə məcbur oldu. Hakimiyyətə Vladimir Putin gəldi. Onun siyasətinin əsasını dövlət hakimiyyətinin möhkəmləndirilməsi və Rusiyanın beynəlxalq nüfuzunun bərpa edilməsi təşkil edirdi. Siyasi sabitlik və Rusiyanın ixracatının əsasını təşkil edən neft-qaz məhsullarının qiymətinin dünya bazarında yüksəlməsi nəticəsində ölkənin sosial-iqtisadi vəziyyəti yaxşılaşmağa başladı. Hərbi sənayenin modernləşməsi Rusiyanın əvvəlki hərbi qüdrətinin bərpasına səbəb oldu.

2014-cü ildə Rusiya tərəfindən Krımın ilhaq edilməsi ABŞ və Avropa Birliyinin ona qarşı iqtisadi sanksiya tətbiq etməsinə səbəb oldu.

Şərqi Avropada sovet modelinin yaradılması

İkinci Dünya müharibəsindən sonra Şərqi Avropa ölkələrində əvvəlcə bütün siyasi qüvvələri birləşdirən Milli Birlik Hökumətləri yaradıldı. Siyasi azadlıqlar bərpa edildi. Parlament seçkiləri keçirildi. Ona görə də bu dövr “xalq demokratiyası” dövrü adlanırdı. Lakin tədricən bu ölkələrdə olan sovet qoşunlarının müdaxiləsi ilə Kommunist Partiyalarından başqa digər siyasi təşkilatlar qadağan edildi. 1940-cı illərin sonlarında Rumıniyada, Macarıstanda, Polşada,Bolqarıstanda, Şərqi Almaniyada və Çexoslovakiyada sosialist sistemi – sovet modelli totalitar rejimlər yaradıldı. Təkpartiyalı rejim, xüsusi mülkiyyətin ləğvi və milliləşdirmə, planlı iqtisadiyyat bu rejimin xüsusiyyətləri idi. SSRİ-nin üstünlüyünü qəbul etməsə də, sosialist rejimi Yuqoslaviyada da qurulmuşdu.

Stalinin ölümündən sonra SSRİ-də baş verən mülayimləşmə siyasəti Şərqi Avropa ölkələrinə də təsir göstərdi. 1956-cı ildə Macarıstanda sosialist rejiminə qarşı xalq hərəkatı baş verdi, lakin sovet hərbi qüvvələri tərəfindən yatırıldı. 1968-ci ildə Çexoslovakiyada rejimin liberallaşdırılması üçün islahatlara təşəbbüs edildi. Senzura ləğv olundu, Kommunist Partiyasından başqa digər siyasi partiyaların fəaliyyətinə icazə verildi. “Praqa baharı” adlanan bu islahatlar sovet rəhbərliyinin narazılığına səbəb oldu. Ona görə də SSRİ və onun müttəfiqləri: Bolqarıstan, Polşa, Macarıstan ölkəyə müdaxilə etdilər. Çexoslovakiyada xalqın iradəsinə zidd olaraq hakimiyyət dəyişikliyi baş verdi.

1980-ci illərin ikinci yarısında SSRİ-də başlanan yenidənqurma və aşkarlıq siyasəti Şərqi Avropa ölkələrinə də təsir göstərdi. Bu ölkələri tətil və nümayişlər bürüdü. 1989-cu il Şərqi Avropanın sosialist ölkələri üçün dönüş nöqtəsi oldu. Polşada, Çexoslovakiyada, Macarıstanda və Bolqarıstanda sosialist sisteminin dağılması dinc yolla, islahatlarla həyata keçirildi.

RumıniyadaNikolaye Çauşeskunun diktatura rejimi xalq üsyanı ilə devrildi.1989-cu ildə Berlin divarı dağıdıldı və 1990-cı ildə Almaniya birləşdirildi.

Sosialist sisteminin dağılması yeni münaqişələrin yaranması ilə müşahidə edilirdi. Yuqoslaviya dini (islam, katolik və pravoslav) və etnik müxtəlifliyi ilə seçilirdi. 1991-ci ildə Yuqoslaviyada etnik və dini müharibə başladı. Pravoslav serblər, katolik xorvatlar və müsəlman bosniyalılar arasında müharibə gedirdi. 1992-ci ildə BMT Yuqoslaviyaya iqtisadi embarqo (qadağa) tətbiq etdi. Serb millətçiləri bosniyalı müsəlmanlara qarşı soyqırımı həyata keçirdilər. Bölgənin təhlükəsizliyi BMT Sülhməramlı qüvvələrinə həvalə edildi, onlar isə müsəlmanların silahlarını topladılar. Bundan istifadə edən serb millətçiləri 1995-ci ildə Srebrenitsa şəhərində müsəlmanlara qarşı soyqırımı etdilər. Bu, İkinci Dünya müharibəsindən sonra Avropada ən kütləvi insan qətliamı oldu.
1995-ci ildə NATO təyyarələri Bosniyada serb hərbi qüvvələrinə zərbə endirdi. Bosniya müharibəsi Deyton (ABŞ) sazişı ilə başa çatdı. BMT Hərbi Cinayətlər Məhkəməsi Srebrenitsa soyqırımının günahkarları olan serb hərbi-siyasi rəhbərlərini mühakimə etdi. 2015-ci ildə BMT Təhlükəsizlik Şurasında hadisələrin soyqırımı kimi tanınması təklifinə Rusiya veto qoydu.
Sonralar Bosniya prezidenti Aliya İzzetbeqoviç xalqa müraciətində qeyd etmişdir: “Müharibədə böyük zülmə məruz qaldınız. Zalımları əfv edib-etməməkdə sərbəstsiniz. Nə edirsiniz, edin, amma soyqırımını unutmayın. Çünki unudulan soyqırımı təkrar olunur!”

• Teqlər:
• SSRi tarixi
• , sovet ittifaqı
• , Sovet dövrü
• , sosialist bloku

Amerikanın Avropa müstəmləkəçiliyi: əvvəlkilər, səbəblər, nəticələr

The Amerikanın Avropa müstəmləkəçiliyi Avropa qitəsindəki bir neçə ölkənin böyük Amerika ərazilərinə nəzarət etdiyi müddət idi. Bu müstəmləkəçilik Xristofor Kolumbun yeni qitəyə gəlişi və sonrakı dövrdə avropalılar tərəfindən kəşf edilən torpaqları idarə edən avtokon imperiyaların fəthi ilə başladı.

Ən çox Amerika ərazilərini işğal edən ölkə, Tacının Kolumbun səyahətlərini maliyyələşdirdiyi və sonrakı digər fəthçilərlə razılaşdığı İspaniya idi. Beləliklə, bir neçə onillikdə İspan İmperiyası demək olar ki, Mərkəzi və Cənubi Amerikanın hamısını, eləcə də Şimali Amerikadakı geniş əraziləri idarə etməyə başladı.

Portuqaliya, dənizlərin hakimliyində İspaniyanın ənənəvi bir rəqibi, Braziliyanı müstəmləkə vəziyyətinə gətirmək məcburiyyətində qaldı. Bu iki millətə 16, 17-ci əsrlərdə İngiltərə, Hollandiya və ya Fransa kimi digər Avropa gücləri qoşuldu.

Avropa ölkələrinin Amerikanı müstəmləkə etməsinin əsas səbəbi iqtisadi səmərə əldə etmək idi.Əvvəlcə ispanlar ticarəti yaxşılaşdırmaq üçün Şərqi Hindistana bir keçid axtarırdılar və daha sonra xammal müstəmləkəçilər üçün sərvət mənbəyi oldu.

Fon

Kastiliya Tacının himayəsində olan Christopher Columbus, ilk olaraq Amerika torpaqlarına 12 Oktyabr 1492-də, xüsusən Hispaniola adasına çatdı. Tezliklə ilk yaşayış məntəqəsini tiksələr də, müstəmləkəçiliyin özü illər sonra, İspanların qitədə qarşılaşdıqları yerli xalqları məğlub etməsi ilə başladı.

O andan etibarən Avropa gücləri bütün Amerika boyunca koloniyalar qurmaq üçün bir yarışa başladılar. İspanlarla eyni vaxtda Portuqaliya Cənubi Amerikanın bir hissəsini fəth etdi və müstəmləkə etdi. Sonra, XVII əsrin əvvəllərindən İngilislər, Fransızlar və Hollandlar qoşuldu.

Avropa ölkələri bu koloniyaların yaradılması ilə iki əsas hədəfi axtardılar. Birincisi və əsas, həm yeni ticarət yollarının açılması, həm də xammal əldə edilməsi sayəsində iqtisadi xarakter daşıyırdı. Digər tərəfdən söhbət həm də qitə rəqiblərinə qarşı siyasi gücün artırılması ilə bağlı idi.

Konsepsiya

Bir ərazinin müstəmləkəçiliyi, digər ərazilərdə yerləşən bir ərazidə bir ölkə əhalisinin məskunlaşması olaraq təyin edilir. Həmişə bir-biri ilə əlaqəli olmasa da, fəth anlayışı ilə sıx əlaqəli bir anlayışdır. Beləliklə, bəzən torpaqlar daha sonra koloniyalar yaratmadan fəth edilə bilər.

Müstəmləkəçilər xarici əraziləri işğal etmək hüquqlarını əsaslandırmaq üçün tez-tez müxtəlif dəlillərdən istifadə edirlər. Bunlar, yerli xalqların varlığını qəsdən görməməzlikdən tutaraq müstəmləkəçiliyin guya bir mədəni və ya dini üstünlüklə əsaslandırıldığını düşünməyə qədərdir.

Vikinq qəsəbələri

İspanlar ilk koloniyalarını qurmazdan əvvəl Amerikaya bir neçə dəfə hücum etmiş insanlar var idi. Beləliklə, Vikinqlərin X əsrdə Qrenlandiya və Nyufaundlendə gəldiklərini sübut edən dəlillər tapıldı.

Mütəxəssislər, Qrenlandiyada qurulan bəzi yaşayış məntəqələrinin təxminən 500 il davam etdiyinə, Nyufaundlenddəki yaşayış yerlərinin isə daha müvəqqəti olduğuna inanırlar.

Səbəblər

Asiyaya çatmaq üçün yeni ticarət yollarının axtarışı Amerikanın kəşfinə təkan oldu. Avropalılar yeni bir qitə tapdıqlarını başa düşdükdən sonra, Avropa gücləri tapılmış ərazilərdən istifadə etmək üçün bir yarışa başladılar.

Ticarət

Osmanlılar Konstantinopolu və Bizans İmperiyasının qalan hissəsini aldıqdan sonra Avropadan Asiyaya quru yolları bağlanmışdı. Bu, avropalıları Asiya ölkələri ilə ticarəti davam etdirmək üçün yeni yollar tapmağa məcbur etdi.

Alternativ marşrutları ilk axtaranlar Portuqaliyalılar və İspanlardı. Columbus, Portuqal Tacından dəstək almadıqdan sonra, Kastilya kraliçasını Atlantik tərəfindən Hindistanlara çatmağın mümkün olduğunu iddia edərək səyahətini dəstəkləməyə inandırmağı bacardı. Lakin məqsədinə çatmaq əvəzinə yeni bir qitə tapmaqla nəticələndi.

Bundan sonra Amerika bütün Avropa gücləri üçün ticarət hədəfi oldu.

Texnoloji

Dövrün texnologiyası, kartoqrafiya və ya naviqasiya alətləri kimi sahələrdə irəliləyişlərlə, avropalıların daha uzun səyahətlərə çıxmalarına imkan verdi.

Ərazi genişləndirilməsi

Mümkün olan maksimum ərazilərin toplanması da geosiyasi bir hədəf oldu. Avropa gücləri qitələrindəki güclərini gücləndirməyə çalışdılar və müstəmləkəçilik bunun üçün bir vasitə oldu.

Digər tərəfdən, Avropa daha çox qida və təbii mənbələrə ehtiyac duyulan böyük bir demoqrafik genişlənmə yaşanırdı.

17-ci əsrdə Avropadakı vəziyyət

İspanların ilk müstəmləkələrini qurmasından bir əsr sonra, qalan Avropa gücləri İspaniya İmperatorluğunun gücünü itirmək üçün rəqabət etməyə başladılar. İngiltərə və Fransa, Asiyada yaşayış yerləri qurdular və İspan daşınmalarına hücum etməyə başladılar.

Tezliklə, İspaniya İmperiyasının tənəzzülünün başlaması ilə, digər Avropa ölkələri müxtəlif Amerika ərazilərini fəth etməyə və müstəmləkə etməyə başladılar.

Din

İspan Katolik Monarxları Katolik dinini Yerli Amerikalılar arasında yaymaq üçün papadan icazə aldı. Beləliklə, məcburi prozelitizm Amerika torpaqlarını fəth etmək üçün irəli sürülən səbəblərdən biri oldu.

İngilislər və Fransızlar məsələsində din də müstəmləkələrin yaranmasında mühüm rol oynadı. Bununla belə, bu hallarda yerli xalqı çevirmək deyildi, amma Amerika mənşə ölkələrində dini inanclarına görə təqib olunan bir çox avropalı üçün sığınacaq oldu.

İspan müstəmləkəçiliyi

Qeyd edildiyi kimi, Kastiliya Tacı Cenevizli kəşfiyyatçı Kristofer Kolumbun Atlantiki keçərək Hindistanlara çatma cəhdinə sponsorluq etdi. Naviqator Portuqaliyalı monarx II Juanın dəstəyini almağa çalışmışdı, lakin rədd edildi.

İspan kralları da öz növbəsində yarımadadakı son müsəlman anklavını fəth etmiş və Columbus ideyasını dəstəkləməyə razı olmuşdular.

Bir neçə həftəlik keçiddən sonra Columbus 12 Oktyabr 1492-ci ildə Guanahani adasına çatdı. Yeni qitədə ilk İspan məskunlaşması Hispaniola’da quruldu və dörd il sonra Christopher Columbus’un qardaşı Santo Domingo’yu qurdu.

Qitədə meydana gələn ilk qəsəbə 1500-cü ildə Nueva Cadiz idi, bu gün Kubagua (Venesuela). Növbəti il ​​İspanlar indiki Venesuelada da Cumaná’yı qurdular.

Portuqaliya ilə gərginlik

Columbusun Amerikaya gəlişi dövrün digər böyük dəniz gücü ilə Portuqaliya ilə ciddi gərginliyin yaranmasına səbəb oldu. Mübahisələri həll etmək üçün hər iki ölkə Papa VI Aleksandrın arbitrajına müraciət etdi.

Nəticə budur ki, İspaniya Azorların qərbində 100 liqada yerləşən bir xəttin qərbində yerləşən əraziləri müstəmləkə etmə hüququnu əldə etdi, Portuqallar isə bu xəyali sərhədin şərqində yerləşə bildilər.

Lakin razılaşma Portuqaliyanı qane etmədi. Bu səbəbdən Tordesillas müqaviləsi adlanan yeni bir razılaşma müzakirə edildi. 1494-cü ilin iyununda imzalanan bu sənəd sayəsində Portuqaliyalılar Braziliyanı müstəmləkə etmələrinə imkan verən ərazilərini genişləndirməyi bacardılar.

Fəth

Antiller, İspanların qitənin fəthinə başladığı ilk baza idi. Bunu etmək üçün iki böyük yerli imperiya ilə qarşılaşmalı idilər: Azteklər və İnkalar.

Hernán Cortés, Aztek İmperiyasının fəthinin baş qəhrəmanı idi. 31 Avqust 1521-ci ildə nəhayət indiki Meksikanın müstəmləkəçiliyinin başlanğıcını qoyan paytaxt Tenochtitlanı aldı.

Öz növbəsində Francisco Pizarro 1531-ci ildə indiki Peruya girdi. İspanlar İnklar arasındakı mövcud vətəndaş müharibəsindən istifadə edərək Cuzco’yu aldılar. Bundan sonra yeni bir paytaxt qurdular: Lima.

Təşkilat

İspanlar yerli xalqları məğlub etdikdən sonra ərazilərinin idarə edilməsini təşkil etməyə başladılar. Əvvəlcə Tac, Yeni İspaniya və Perununki kimi iki böyük vitse-qonorar yaratdı.

Daha sonra, cənubda yeni əraziləri fəth edib müstəmləkə edərkən, digər canişinliklər də quruldu: Yeni Granada və Río de la Plata.

Bu proses bəzən bəzi yerli xalqların müqaviməti ilə qarşılaşdı. Baş verən bütün üsyanların içərisində Mapuches-in biri, Çilinin mərkəzi və Argentinada fərqləndi. Arauco Müharibəsi deyilən bütün Amerikada ən çox İspan itkisinə səbəb olan müharibə idi.

Digər tərəfdən, İspaniyanın hərbi üstünlüyünə baxmayaraq, nəzarət edə bilmədikləri bəzi sahələr var idi. Ən əhəmiyyətlisi Patagoniya, Gran Chaco, Amazon və Mesoamerica’nın şimalındakı səhra bölgələri idi.

İspan domeni

İspan müstəmləkəçiliyi 19-cu əsrin əvvəllərinə qədər təxminən üç yüz il davam etdi. Amerika müstəmləkələri, onlardan alınan xammal, qızıl və gümüş sayəsində İspan Tacının əsas sərvət mənbəyi oldu.

Bütün bu sərvət, İspaniyanın Avropadakı bir güc rolunu qorumasına kömək etmədi. Bunun çox hissəsi yarımadalı əhaliyə təsir göstərmədən davamlı müharibələrin maliyyələşdirilməsinə sərf edilmişdir.

Gümüş və qızıl hasilatı ilə yanaşı müstəmləkə iqtisadiyyatı maldarlıq və əkinçilik üzərində qurulmuşdu. Torpaqları işlətmək üçün kolonistlərin yerli xalq arasında apardıqları xəstəliklərin səbəb olduğu ölüm nəzərə alınmaqla, Afrika kölələrinin gəlməsi lazım idi.

İspanların koloniyalarını idarə etmək üçün yaratdığı inzibati sistem daxilində iki əsas qurum quruldu. Birincisi, ticarət və iqtisadiyyatla əlaqəli bütün məsələləri idarə etməyə həsr olunmuş Casa de Contratación idi. Qalan işlərdə Hindistan Qanunlarının yazılması və tərtibindən məsul olan Hindistan Şurası quruldu.

Müstəqillik

İspan müstəmləkələri 19-cu əsrin əvvəllərində mərkəzi hökumətə qarşı üsyan qaldırmağa başladılar. Bir neçə onillikdə, 1824-cü ilə qədər müstəmləkə ərazilərinin əksəriyyəti müstəqillik əldə etdilər.

1808-ci ildə İspaniyaya Napoleon istilası, Kreolların siyasi mövqelərdən kənarda qalmalarından narazılıqları və Fransız İnqilabı və ABŞ-ın İstiqlal ideyalarının təsiri viceregal hakimiyyətlərinə qarşı davamlı qiyamların səbəbi idi.

Portuqaliyanın müstəmləkəçiliyi

Portuqaliya XV əsrin əvvəllərində əsas dəniz güclərindən biri idi. Bu, Amerikaya səyahət etmək üçün əla baza olan Azor və Madeyra adalarını müstəmləkə etməsinə imkan verdi.

Columbus Amerika qitəsinə gəldikdən sonra Portuqaliya yeni kəşf edilmiş ərazilərin bir hissəsinə nəzarət etmək üçün kampaniyasına başladı. Tordesillas müqaviləsi onlara geniş bir ərazini müstəmləkə etmək hüququ verdi və Kral I Manuel bir neçə ekspedisiya göndərdi. Bunların arasında Pedro Alvares Cabralın rəhbərliyi ilə seçilən biri diqqət çəkdi.

Şimali Amerika

Tordesillas müqaviləsinin Portuqaliya təfsirində Yeni Qitənin şimal torpaqlarının bir hissəsini müstəmləkə etmək hüquqlarına sahib olduqları bildirilir. Beləliklə, 1499 və 1500-cü illərdə bir ekspedisiya şimal-şərq sahillərinə və Qrenlandiyaya çatdı.

Bu son ada iki il sonra Newfoundland və Labrador’u da ziyarət edən yeni bir ekspedisiya ilə xəritələndi. Bütün bu ərazilərin Portuqaliya İmperiyasına aid olduğu iddia edildi.

16-cı əsrin ikinci onilliyində Portuqaliya tezliklə tərk edilməsinə baxmayaraq, Nyufaundlend və Yeni Şotlandiya ərazilərində bəzi yaşayış məntəqələri tikdirdi. Portuqaliyalılar Cənubi Amerikada onlara uyğun olan sahələrə diqqət yetirməyi və Şimali Amerika bölgələrini görməməzlikdən gəlməyi üstün tutdular. Lüksemburq, Lüksemburq, Lüksemburg, Lüksemburq, Lüksemburg, Lüksemburg, Lüksemburg, Lüksemburg, Lüksemburq, Lüksemburq, Lüksemburq, Lüksemburg, Lüksemburq, Lüksemburq, Lüksemburq, Lüksemburg, Lüksemburg, Lüksemburq, Lüksemburq, Lüksemburq, Lüksemburq, Lüksemburq, Lüksemburq, Lüksemburq, Lüksemburq, Lüksemburq, Lüksemburq, Lüksemburg, Lüksemburq, Lüksemburq, Lüksemburq, Lüksemburq, Lombard, Lüksemburg, Lüksemburq, Lüksemburq, Lüksemburq, Lombard, Lüksemburg

Braziliya

Portuqaliyanın Amerikada müstəmləkə etdiyi ən əhəmiyyətli ərazi Braziliyadır. Fəthi 1500 Aprel ayında, tədqiqatçı Alvares Cabralın sahillərinə çatmasıyla başladı. Portuqaliyalılar oradan içəri doğru irəliləyərək 300 il davam edən hökmranlığı möhkəmləndirirdilər.

Bunun üçün 1530-cu ildə Braziliya sahillərinə ekspedisiya göndərən Fransızlarla qarşılaşmalı idilər.

Braziliya ərazisinin inzibati təşkilatı 1533-cü ildə Portuqaliya kralı tərəfindən quruldu. Monarx müstəmləkəni hər birinin eni 150 mil olan 15 kapitanlığa böldü. Hər zolağın əmri Portuqaliyalı zadəganlara irsi əsasla verildi və bu da dövlətin xərclərə qənaət etməsini təmin etdi.

Zadəganların öhdəlikləri arasında yerli əhalinin katolikliyə çevrilməsi, torpaqlarının müstəmləkə edilməsi və kapitanlığının iqtisadi inkişafı var idi.

Bu sistem 1549-cu ildə, kralın koloniyanı idarə etmək üçün bir general qubernator göndərdiyi zaman dəyişdi. Məqsədləri mərkəzləşmiş bir hökumətin mövcud olması idi, amma praktik olaraq zadəganlar hər kapitanlıqda, xüsusən iqtisadi sahədə demək olar ki, bütün hakimiyyəti istifadə etməyə davam etdilər.

Braziliyanın müstəqilliyi

İspaniyada olduğu kimi, Portuqaliyanın da Amerikadakı müstəmləkəçiliyinin sonu ölkəni Napoleon işğalı ilə əlamətdar etdi. Kral ailəsi sürgünə getməli və Rio-de-Janeyroda yerləşməli idi. Bu bölgə daha sonra İmperiyanın paytaxtı oldu.

Yeddi il sonra Portuqaliyalı şahzadə Don Juan, Portuqaliya, Braziliya və Algarve Birləşmiş Krallığını qurdu. 1821-ci ildə taxtı miras aldıqdan sonra Portuqaliyaya qayıtdı və oğlu Pedronu koloniyanın qubernatoru olaraq tərk etdi.

Braziliyanın İmperiya daxilində qazandığı muxtariyyəti ləğv etmək cəhdi, Braziliyalıların rədd edilməsinə səbəb oldu. Yerli liderlər Pedronu 1822-ci ildə müstəqilliyini elan etməyə inandıra bildilər.

İngilis müstəmləkəçiliyi

Yeni Qitəyə ilk İngilis ekspedisiyası, Xristofor Kolumbun gəlişindən bir müddət sonra meydana gəldi, baxmayaraq ki, heç bir yaşayış yeri qurulmadı. Daha sonra, 1585-ci ildə Sir Walter Raleigh tərəfindən komandanlıq edilən başqa bir ekspedisiya, Şimali Amerikadakı ilk koloniyaları yaratmağa çalışdı.

Bununla birlikdə, yalnız 1607-ci ildə Amerikadakı ilk İngilis stabil qəsəbəsi quruldu: Jamestown.

On üç koloniya

İngilislər Şimali Amerikada on üç fərqli koloniya qurdular. Bəzilərinə iqtisadi fayda gətirmək istəyən məskunlaşanlar yerləşdilər. Digərləri, bu arada Avropada dini zülmdən qaçan köçkünlər tərəfindən quruldu.

İspan və Portuqaliya müstəmləkələrindən fərqli olaraq, On üç İngilis müstəmləkəsi feodal xüsusiyyətləri olmadan daha açıq idarəetmə sistemlərinə sahib idi.

Genişləndirmə

Tezliklə İngilis koloniyaları genişlənmə prosesinə başladı. Hollandiyaya qarşı müharibədən sonra Yeni Amsterdamı idarə etməyi bacardılar və yeddi illik müharibədən sonra da Yeni Fransa ilə eyni şeyi etdilər.

Yeddi illik müharibə

Yeddi illik müharibənin sonu, 1763-cü il, Avropa güclərini böyük iqtisadi problemlərlə qarşıladı. İngiltərə, daha çox fayda əldə etmək üçün imperatorluğunun rəhbərliyində bir dəyişiklik nəzərdə tutdu, bu da müstəmləkəçilərin rəddini tapdı.

Əvvəlki onilliklər ərzində On üç müstəmləkə xeyli muxtariyyətə sahib idi. Onların hər biri idarəetmə formasına qərar vermişdi və sakinləri metropolün maliyyə və siyasi iddialarına uymamağın lehinə səs verdilər.

İngiltərənin tətbiq etmək istədiyi vergilərə qarşı üsyanlar bütün müstəmləkələrdə baş verdi. Bundan əlavə, on üçü 1775-ci ildə Qurtuluş Müharibəsinin başlamasına səbəb olan İngilislərlə qarşı-qarşıya gəlmək üçün qüvvələrini birləşdirdi.

ABŞ-ın anadan olması

Üsyançılar 1776-cı ilin iyulunda müstəqillik elan etdilər və yeni bir millətin doğulduğunu elan etdilər: Amerika Birləşmiş Ştatları. Mübarizələrində İngiltərənin İspaniya və ya Fransa kimi ənənəvi rəqiblərinin dəstəyini aldılar.

Holland müstəmləkəçilik

Hollandiya öz yaradıcılığından böyük bir müstəmləkə gücünə çevrildi. Amerikaya ilk ekspedisiyaları, 16-cı əsrin birinci yarısında tacirlərin Antilləri getməsindən başladı. Bundan əlavə, 1625-ci ildə gələcək New York olan Yeni Amsterdamı qurdular.

Holland iddiaları digər müstəmləkə gücləri ilə toqquşdu. Beləliklə, Antilllərdə ispanlarla, Braziliyada portuqallarla toqquşdular.

İspaniya ilə qarşıdurma

Qeyd olunduğu kimi, Hollandiyalılar bəzi ərazilərə sahib olmaq üçün İspanlarla bir neçə dəfə hərbi qarşıdurmaya girmişlər. 1593-cü ildə Hollandiyalı bir ekspedisiya Venesueladakı Araya yarımadasının duz sahələrini fəth etdi.

Daha sonra, 1622-ci ildə Hollandiyanın Araya son idarəsini qazanmaq üçün hücum etdiyi o dövrün ən əhəmiyyətli dəniz döyüşlərindən biri oldu. İspaniyalılar hücumu dəf etməyi bacardılar.

Surinam və Qayana

Hollandiya Surinamda və Guyanaların bir hissəsində yerləşməyi bacardı. Orada 17-18-ci əsrlər ərzində əkinçiliyə əsaslanan iqtisadi sistem inkişaf etdirdilər. Əkin sahələrindəki müvəffəqiyyət bu koloniyaların bütün Amerikada ən çox kölənin cəmləşdiyi koloniyalara çevrilməsinə səbəb oldu.

Şimali Amerika

17-ci əsrin əvvəllərində Hollandlar indiki New York əyalətinə bir ekspedisiya göndərdi. Ticarət fəaliyyətlərini idarə etmək üçün, ölkə 1621-ci ilə qədər Amerika sahillərində bir neçə ticarət məntəqəsi yaratmış Holland West Indian şirkətini yaratdı.

Hollandiyalıların iddiaları tezliklə İngilislərin bütün əraziyə nəzarət etmək niyyətləri ilə toqquşdu. 17-ci əsrin ortalarında, gərginlik davam etsə də, İngiltərə Long Island’ın şərq hissəsini rəqiblərindən aldı. 1660-cı illərdə bu gərginlik iki ölkə arasında müharibəyə səbəb oldu və nəticəsi İngilislərə fayda verdi.

İdarəetmə

Əvvəlcə Hollandiya ticarət şirkətlərinin böyük gücə sahib olduqları bir inzibati sistem qurdu. İstisna, kral ailəsinin üzvü tərəfindən idarə olunan Braziliyanın bir hissəsində qurulmuş müstəmləkə idi.

Portuqaliyalılar və İngilislərlə qarşıdurmalar Hollandların uzun müddət öz müstəmləkələrini saxlamağına mane oldu. Sonda onlar yalnız Karib dənizindəki kiçik əraziləri saxlaya bildilər.

Digər

Əvvəlki Avropa ölkələrindən başqa Amerikanın müstəmləkəçiliyində digər millətlər də iştirak etdi. Bəziləri Fransa kimi qitə gücləriydi, bəziləri Almaniya kimi güc əldə etməyə başladı və nəhayət, sərvətlərindən istifadə etmək üçün yeni ərazilər axtaran kiçik ölkələr.

Fransa

Fransızlar 16-cı əsrdə Amerika ərazilərini müstəmləkə salmağa maraq göstərməyə başladılar, ancaq 17-ci əsrdə ilk koloniyalarını qurmağı bacardılar. İlk hədəfi indiki Kanadada Şimali Amerika idi. 1608-ci ildə ilk sabit yaşayış yerlərini qurduqları, xüsusilə Quebecdə var idi.

Fransanın müstəmləkə irqində iştirak etməsinə iqtisadi fayda axtarışı səbəb oldu. Bundan əlavə, bu həm də digər Avropa güclərinə qarşı hərbi mövqelərini gücləndirməyin bir yolu idi.

Kanada, ABŞ və Karib dənizi

Qeyd olunduğu kimi, Fransa ilk müstəmləkəçi səylərini Amerika qitəsinin şimalına yönəltdi. Orada ilk koloniyası Quebec-ə əlavə olaraq Nova Scotia və Annapolis adlı iki ticarət limanı qurdu.

Bir qədər sonra Fransızlar, Missisippi çayına qədər uzanan Böyük Göllər ərazisinə girmək üçün əsas rolunu oynayan Montreal şəhərini qurdu.

İngiltərədən gələn ilk köçkünlərin etdiklərinin əksinə olaraq, Fransızlar qitənin sahillərində yaşayış yerləri yaratmaqla məhdudlaşmırdılar, daxili ərazilərə köçür və yerli sakinlərlə ticarət əlaqələrini inkişaf etdirirdilər. Bu, 18-ci əsrin ortalarında Detroit, İllinoys və Yeni Orlean kimi qəsəbələr qurduqlarına imkan verdi.

Təcrübədə, Fransızların qitənin daxili bölgələrinə etdiyi ekspedisiyalar, Kanadadan Luiziana’ya gedən çox geniş bir əraziyə nəzarət etdiklərini düşünürdülər.

Şimali Amerikaya əlavə olaraq, Fransa Karib dənizində bəzi koloniyalar qurdu. Birincisi, on yeddinci əsrdə, donanmasının başqaları arasında San Bartolomé, Granada, San Martin və Hispaniolanın bir hissəsini fəth etdiyi zaman quruldu.

Alman müstəmləkəçiliyi

Almaniya yalnız Amerikada koloniyalar əldə etmək üçün ciddi bir cəhd etdi. Bu, İmperator V Carlosun, tanınmış bir bankir ailəsinə: Welsersə Venesuelada torpaq verməsi 1528 ilə 1556 arasında baş verdi.

Welsers-in məqsədi məşhur El Doradonu tapmaq və bunun üçün yerli xalqla mübarizə üçün vacib hərbi qüvvələr yerləşdirmək idi.

Mifik şəhər heç vaxt tapılmasa da, almanlar bölgədəki qızıl mədənlərindən çox sayda alman madencisi olduğu üçün istismar etdilər. Onlara şəkər qamışı yetişdirmək üçün təxminən 4000 afrikalı kölə qoşuldu.

Bölgədə yaşayan İspanlar Almanların nəzarətini qəbul etmədilər və qarşıdurmalar bir-birini izlədi. Nəhayət, Welser koloniyanın qorunub saxlanmasından imtina etdi və ərazi Yeni Qranada Krallığına daxil edildi.

Bu cəhdə əlavə olaraq, Brandenburg-Prussiya da uğurlu olmasa da Karib dənizində koloniyalar yaratmağa çalışdı. II Reich, yeni inkişaf etməkdə olan bir ABŞ-dan güc çıxarmaq niyyəti ilə eyni şeyi etdi.

İtalyan müstəmləkəçiliyi

Bir koloniya yaratmaq üçün Yeni Dünyaya göndərilən tək İtalyan ekspedisiyasını təşkil edən Duke Ferdinand I de Medici idi. 1608-ci ildə başlayan səyahət, Şimali Braziliyaya yönəlmiş və bir İngilis Kapitan Thornton tərəfindən idarə edilmişdir.

Thorntonun ilk səfəri sonrakı ekspedisiyaya hazırlaşmaq üçün Amazon’a çatmağı hədəf almışdı. Ancaq İtaliyaya qayıtdıqda, I Ferdinand vəfat etdi və varisi layihəni ləğv etdi.

Daha sonra, 19-cu əsrin əvvəllərində bir çox İtalyanlar Latın Amerikasında yerləşdilər. Ancaq bu müstəmləkələr İtaliyanın hakimiyyəti altında deyildi, əksinə mühacirlər tərəfindən qurulmuş yerlər idi.

Danimarka müstəmləkəçiliyi

Danimarka, 15-ci əsrin əvvəllərinə qədər Qrenlandiyada bəzi müstəmləkələri olan bir ölkəyə – 1535-ci ildə Norveçə qoşuldu. Bu birləşmədən sonra danimarkalılar Şimali Amerika adasındakı köhnə Norveç mülklərinə iddia etdilər.

Danimarka 1721-ci ilə qədər Qrenlandiyanın cənub-qərbində öz koloniyalarını qurdu. İlk tədbirlərindən biri adanın sakinlərini xristianlığa çevirmək üçün missionerlər göndərmək idi.

Vaxt keçdikcə bütün ada öz suverenliyi altına girdi, bu vəziyyət bu günə qədər davam edir, baxmayaraq ki, Qrenlandiyalılar geniş özünüidarə hüququndan istifadə edirlər.

Danimarka Qrenlandiyadan əlavə Virgin adalarında da müstəmləkə qurdu. Bunu etmək üçün, digər ölkələrin etdikləri şəklində özəl bir ticarət şirkəti yaratdı: Danimarka West Indies Company.

Qrenlandiyada əsas iqtisadi fəaliyyət balıq ovu olduğu halda, Virgin adalarında bu rol kənd təsərrüfatı, daha doğrusu şəkər qamışı əkilməsi ilə məşğul idi. İşçilərə olan ehtiyac, çox sayda Afrika köləsinin gəlməsinə səbəb oldu, o qədər ki, qısa müddətdə sakinlərin əksəriyyətini təşkil etdilər.

1803-cü ildə kölə ticarəti ləğv edildi və 1848-ci ildə onlara sahib olmaq qanunsuz edildi. Bu, adaların iqtisadiyyatını böhrana saldı və əhalidə azalma oldu. Nəhayət, 1917-ci ildə Danimarka adaları ABŞ-a satdı.

İsveç müstəmləkəçiliyi

İsveç də Şimali Amerikada və Karib dənizində öz koloniyalarını qurdu, baxmayaraq ki, yerlilər indi Finlandiya məxsus olan bir bölgədən gəldilər. İsveç mülkləri çox geniş deyildi və ümumiyyətlə qısa bir varlığa sahib idi.

İlk koloniyalar 1638 ilə 1655 arasında quruldu: Yeni İsveç və Yeni Stokholm, ikisi də indiki ABŞ-da. Ancaq qısa müddətdə Hollandlar tərəfindən fəth edildi və Yeni Hollandiyaya inteqrasiya edildi.

Digər tərəfdən, İsveç 18-19-cu əsrlər arasında San Bartolomé və Guadalupe adalarını bir əsr boyunca idarə etdi. İkisi suverenliyini bu günə qədər qoruyan Fransız əlinə keçdi.

Rus müstəmləkəçiliyi

1732-ci ildə Rus İvan Fedorov tərəfindən kəşf edilən bir yarımada olan Cənubi Alyaska, Rusiyanın 18-ci əsrin sonunda əsas koloniyalarını qurduğu ərazi idi. Bu vəziyyətdə, dərilərin müalicə edildiyi və satışa hazırlandığı fabriklər idi.

Ruslar Alyaskanın qalan hissəsini və Aleutian adalarını da nəzarətə götürdülər. Ekspedisiyaları qitənin şimal-qərb sahillərini təqib edərək Kaliforniyanın şimalına çatdı. Bu, İspanların bölgəni işğal etmək üçün mümkün Rusiya cəhdindən qorxmasına səbəb oldu, baxmayaraq ki, bu baş tutmadı.

Rusiyanın nəzarətində olan ərazidə sərt iqlim şəraiti əhalinin kifayət qədər seyrək olmasının səbəblərindən biri idi. Sakinlərin əksəriyyəti rus missionerləri tərəfindən xristianlığı qəbul edən yerli insanlar idi.

Zaman keçdikcə Rusiya Çarı hökuməti, Alyaskadakı mülklərin saxlanmasının ölkə üçün zərərli olduğunu tapdı. Bu səbəbdən və Krım müharibəsindən sonra maliyyələşdirmə ehtiyacı olduğu üçün ərazinin satılması üçün ABŞ ilə danışıqlar apardı. Bu, 9 aprel 1867-ci ildə baş verdi və amerikalıların ödədiyi qiymət 7 milyon dollardan biraz çox idi.

Norveç müstəmləkəçiliyi

1814-cü ilə qədər Danimarkaya bağlı olan Norveç, İsveç tərəfindən birləşdirildikdən sonra bütün koloniyalarını itirdi. Mülkləri daha sonra Danimarka İmperiyasına keçdi.

Artıq 20-ci əsrdə, 1905-ci ildə Norveç özünü müstəqil elan etdi və o zaman Amerikada bəzi koloniyalar yaratmağa çalışdı.

Əsas Norveç iddiası Sverdrup Adaları idi, lakin 1930-cu ildə İngilis suverenliyi altına girdilər. Bundan əlavə, Qrenlandiyada Erik Torpağı Qırmızı adlanan bir adaya da iddia etdilər. Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi qarşısında suverenliyini tələb etsə də, məhkəmə Danimarka lehinə qərar verdi.

Xəstəxana kolonizasiyası

Malta cəngavərləri, Fransızların həyata keçirdiyi müstəmləkəçilikdə diqqətəlayiq bir şəkildə iştirak etmişdilər. Məsələn, Yeni Fransada bu nizamın üzvləri, demək olar ki, bütün aristokratlar, çox vacib bir qrup yaratdılar. Bu, Sifarişin Böyük Ustadını Acadia-da bir fikir yaratmağa sövq etdi, baxmayaraq ki, fikir rədd edildi.

Böyük Usta dəyişikliyi baş verdikdən sonra, vəzifənin yeni sahibi Amerikada Sifarişin öz hakimliyini qurma ehtimalı ilə daha çox maraq göstərdi. Beləliklə, 1651-ci ildə Xəstəxanaçılar San Cristobal, San Bartolomé və San Martin’i aldılar.

Sifarişin bir sıra istehkamlar, kilsələr və şəhəri bütün Karib dənizindəki ən təsirli şəhərlərdən birinə çevirən bir xəstəxana inşa etdiyi San Cristobalda idi. Ancaq paytaxt xaricində vəziyyət fərqli idi.

San Bartolomé yerli kariblərin hücumuna məruz qaldı və bütün köçkünlər öldürüldü və ya qaçmağa məcbur edildi. Hökumət yaşayış məntəqəsini yenidən məskunlaşdırmaq üçün təxminən 100 kişi göndərdi. Sifarişin nəzarətində olan digər bölgələr də üsyan və hücumlara məruz qaldı.

Bu yerli müxalifətə əlavə olaraq, müstəmləkələrindən alınan faydaların olmaması səbəbindən Sifarişdə bəzi məyusluqlar meydana çıxmağa başladı.

1660-cı illərin əvvəllərində Xəstəxanaçılar Fransanın adaları almaq üçün verdiyi krediti tam ödəməmişdilər və liderlər bu əşyalarla nə edəcəyimizi müzakirə etməyə başladılar. Nəhayət, 1665-ci ildə bütün əraziləri Fransız Qərbi Hindistan şirkətinə satmağa qərar verdilər.

Curian müstəmləkəçilik

Amerikada müstəmləkə yaratmağa çalışan təkcə böyük Avropa ölkələri deyildi. Bəzi kiçik millətlər də yeni qitənin zənginliklərindən faydalanmaq üçün ərazilər əldə etməyə çalışdılar.

Bu ölkələrin ən kiçiyi o zaman Polşa-Litva Konfederasiyasının vassal dövləti olan Kurland Hersoqluğu idi. Müstəmləkəçilik layihəsinin təşviqatçısı Avropadakı səyahətləri zamanı merkantilizmin alovlu davamçısı olmuş Duke Jacob Kettler idi.

Kettlerin yaxşı hökuməti sayəsində Curland, həm Latviyada, həm də indiki Liepaya və Ventspilsdə yerləşən böyük bir ticarət donanması inşa edə bildi. Bu filo ilə knyazlıq Yeni Kurlandı quraraq Tobaqoya müstəmləkəçi bir ekspedisiya göndərdi. Koloniya, ilk mərhələdə 1654 ilə 1659 arasında, ikinci birində isə 1660 ilə 1689 arasında davam etdi.

Nəticələr

Amerikanın Avropa müstəmləkəçiliyinin nəticələri çoxsaylı yerli əhalinin ölümündən tutmuş, yerli mədəniyyətlərin müstəmləkəçilər tərəfindən dəyişdirilməsinə qədər dəyişdi.

Digər tərəfdən, bu gün qitəni təşkil edən və 18-ci əsrdən etibarən müstəqilliklərini elan edən millətlərin görünüşünü nəzərdə tuturdu.

Yerli ölümlər

İspanların və Portuqalların müstəmləkə etdiyi bölgələrdə məskunlaşmış yerli əhali ilk dəfə böyük bir qırğına məruz qaldı. Çoğunlukla, ölümün səbəbi, yerlilərin müdafiə etmədiyi fəth edənlər və köçkünlər tərəfindən daşınan yoluxucu xəstəliklər idi.

Qitədə yerli əhalinin azalmasında xəstəliklərlə yanaşı müharibələr də mühüm rol oynadı. İspaniyadan çıxarılan qanunlara rəğmən, komitələrdəki iş şəraiti də pis yaşayış şərtləri səbəbiylə ölümlərə səbəb oldu.

Digər tərəfdən, İngilislər və Fransızların hakim olduğu bölgələrdə çox sayda ölümdən xəstəliklər də məsuliyyət daşıyırdı. Lakin, Amerika Birləşmiş Ştatları müstəqillik qazandıqdan sonra, yeni ölkə Şimali Amerika qərbindəki bütün torpaqları fəth etmək üçün bir kampaniya başlatdı, bu müddət ərzində yerli sakinlərə böyük itki verdi.

Köləlik

Yerli əhalinin azalması, Amerika sərvətlərindən istifadə etmək üçün kifayət qədər işçinin olmamasına səbəb oldu. Müstəmləkəçilərin cavabı Afrikada əsir götürülmüş çox sayda köləni qitəyə gətirmək idi.

Bu kölələr hər hansı bir haqq sahibi deyildilər və ağalarının bir başqa sahibliyi oldular. Bu mənada onların vəziyyəti, heç olmasa, qanun çərçivəsində müəyyən dərəcədə qorunması olan yerli xalqın vəziyyətindən qat-qat pis idi.

Katolik Kilsəsinin genişlənməsi

Bir çox İngilis köçkün Amerikaya dini zülmdən qaçaraq gəldiyində və On üç müstəmləkənin bəziləri din sahəsində çox dözümlü olduqları halda, İspanların idarə etdiyi ərazilərdə Katolikliyə məcburi çevrilmə kampaniyası aparıldı.

Bu, Katolik Kilsəsinin fəth və müstəmləkəçilik dövründə ən vacib qurumlardan biri olmasına səbəb oldu. Papa, yerli insanları çevirmək üçün İspan Tacına müstəsna hüquqlar vermişdi və missionerlər və keşişlər bir çox tarixçinin “mənəvi fəth” dediklərini həyata keçirmək üçün vacib idi.

Müsbət tərəfdən, bu keşişlərin çoxu yerli xalqların müdafiəçiləri oldular və bir çox kolonistin etdikləri həddini aşdılar.

Mədəni nəticələr

Amerikanın Avropadakı müstəmləkəçiliyinin sosial və mədəni nəticələri arasında çox sayda ana dilinin itməsi diqqət çəkir. Bunlar ispan, portuqal və ya ingilis olsun müstəmləkəçilərin dili ilə əvəzləndi. Eyni şey digər mədəni təzahürlərdə və ya dini inanclarda baş verdi.

İqtisadi nəticələr

Amerikanın fəthi və müstəmləkəçiliyinin təsiri o qədər böyük idi ki, bir çox tarixçilər bunun ilk böyük qloballaşma olduğunu düşünürlər. Avropa ölkələrinin əldə etdikləri böyük sərvət beynəlxalq ticarətin meydana çıxması üçün əsas idi.

Dünya iqtisadiyyatının bu dinamikləşməsi Amerika ölkələri müstəqillik qazandıqdan sonra davam etdi. Bunlar, Asiya ölkələrini əvəz edən Avropa xalqları üçün xammal tədarükçüsü oldu.

Amerikadan Avropaya gələn məhsullar arasında qarğıdalı, tütün, pomidor, kakao və ya şirin kartof da var. Hamısı müstəmləkəçi dövlətlərin iqtisadiyyatında mühüm rol oynadı.

Avropada siyasi nəticələr

Avropalılar Amerikada yalnız zənginlik üçün koloniyalar qurmadılar. Köhnə Qitədə hegemonluğa nail olmaq üçün qarşıdurma da inkişaf edirdi. İspaniya kimi ən qədim güclər böyük bir imperatorluq qurmağı bacardılar, ancaq yavaş yavaş İngiltərə və ya Fransa kimi digər millətlərin lehinə gücünü itirirdi.

İstinadlar

1. Rubino, Francisco. Amerikanın müstəmləkəçiliyi. Classeshistoria.com saytından əldə edilmişdir
2. Tarix Ensiklopediyası. Amerikanın fəthi. Ensiklopediadehistoria.com saytından əldə edilmişdir
3. Elcacho, Joaquim. Amerikanın müstəmləkəçiliyi 56 milyon yerli insanı öldürdü və dünya iqlimini dəyişdirdi. Fromvanaguardia.com saytından əldə edildi
4. Britannica Ensiklopediyasının Redaktorları. Amerika koloniyaları. Britannica.com-dan əldə edildi
5. Konqres Kitabxanası. Müstəmləkə Amerika (1492-1763). Americaslibrary.gov saytından əldə edilmişdir
6. Minster, Christopher. Müstəmləkə dövründə Latın Amerikası tarixi. Thoughtco.com-dan əldə edildi
7. Xan Akademiyası. Yeni Dünyada Fransız və Hollandiyalı kəşfiyyat. Khanacademy.org saytından bərpa edildi
8. 1450-ci ildən bəri Qərb müstəmləkəçilik ensiklopediyası. Amerika qitəsindəki imperiya, Portuqal dili, ensiklopediya.com-dan alınmışdır.