Proqram təminatı/Sistem proqramları

Kompüter proqramlaşdırma vasitələri
Bu proqramlar, yazılı kodları kompüter dilinə tərcümə etməklə nə ediləcəyini izah edir. Bu şəkildə kompüter / maşın bu tətbiqləri işlədə bilər. Proqram dili və istifadə olunan proqramlaşdırma vasitəsi uyğun gəlmirsə və ya düzgün əməliyyat sisteminə aid deyilsə, həmin proqram həmin cihazda işləməyəcəkdir. Azərbaycan dilində danışmayan birinə Azərbaycanca bir şey demək kimi düşünə bilərsiniz.

Proqram təminatı (Software) və Onun həyat dövrü(Life Cycle)

Software kompüterləri işlətmək və müəyyən tapşırıqları yerinə yetirmək üçün istifadə olunan təlimatlar, məlumatlar və ya proqramlar toplusudur. Software kompüterin dəyişkən hissəsi, hardware isə dəyişilməz hissəsi kimi düşünülə bilər.Software kompüterə nə edəcəyinizi izah edən təlimat və ya proqram dəstidir. Üç əsas növ var:

Programmers, or coders, verilənlər bazalarının birləşməsi, onlayn sifarişlərin işlənməsi, rabitə yönləndirmələri, axtarışların aparılması və ya mətn və qrafiklərin göstərilməsi kimi xüsusi tapşırıqlar üçün proqram kompüterlərinə mənbə kodu yazırlar. Proqramçılar adətən proqram təminatçılarından və mühəndislərindən gələn təlimatları şərh edir və onları həyata keçirmək üçün C ++ və ya Java kimi proqramlaşdırma dillərindən istifadə edirlər.

Software engineers problemlərin həlli üçün proqram və sistemlər qurmaq üçün mühəndislik prinsiplərini tətbiq edirlər. Problemlərə yalnız müəyyən bir instansiya və ya müştəri üçün həll olunmaqdan fərqli olaraq, ümumiyyətlə problemlərə ümumi şəkildə tətbiq oluna biləcək həllər hazırlamaq üçün modelləşdirmə dili və digər vasitələrdən istifadə edirlər. Proqram mühəndisliyi həlləri elmi metoda uyğundur və körpü və ya liftlərdə olduğu kimi real dünyada da işləməlidir.

Software developers mühəndislərdən daha az rəsmi rolu var və xüsusi layihə sahələri ilə, o cümlədən yazı kodu ilə yaxından maraqlana bilər. Eyni zamanda, onlar ümumi proqram inkişaf dövrünü idarə edirlər — tələbləri xüsusiyyətlərə çevirmək, inkişaf qrupları ,prosesləri idarə etmək ,proqram testi və texniki xidmətini həyata keçirmək daxil olmaqla funksional komandalar arasında işləmək.

Proqramın növləri nələrdir?
Bu mövzuda proqramı iki əsas başlıq altında araşdıracağıq:
I Komputer proqramı
II Elektron proqram
Kompüter əsasən elektron cihaz olsa da, proqram məntiqi əsas elektron cihazlardan bir qədər fərqli olduğu üçün onları iki ayrı kateqoriyaya bölmək daha düzgün olar. Yeri gəlmişkən, mobil qurğular kompüterlərlə eyni kateqoriyada təsvir edilə bilər, bunlar arasında elə də çox fərq yoxdur.

I Komputer proqramı:
Kompüter proqramı da daxilində üç funksiyaya bölünür. Bunlar;

Tətbiq proqramı
Sistem Proqramı
Kompüter proqramlaşdırma vasitələri

Tətbiq proqramı
Onlar kompüterdə istifadə olunan, bir tapşırıq yerinə yetirmək üçün yazılmış bir proqramdır. Məsələm:Web proqramları, Office proqramları, Şəkil və video tənzimləmə proqramları, oyunlar kimi bir çox kateqoriyada tətbiq var. Bir sözlə, proqram təminatı:Bunlar insanların işini sürətləndirmək və bir və ya bir neçə düymə ilə bir əməliyyat etmək üçün yazılmış bir proqramdır.

Sistem Proqramı
Hər kəsin bildiyi kimi, istifadəçinin ilk olaraq Windows, Android, iOS kimi qarşılaşdığı və aparat və proqram təminatlarının uyğun işləməsini təmin edən əsas proqramdır. Sistem proqramı, proqram təminatından daha çox kompüter və proqram təminatı haqqında daha dərin bilik tələb edir.

Kompüter proqramlaşdırma vasitələri
Bu proqramlar, yazılı kodları kompüter dilinə tərcümə etməklə nə ediləcəyini izah edir. Bu şəkildə kompüter / maşın bu tətbiqləri işlədə bilər. Proqram dili və istifadə olunan proqramlaşdırma vasitəsi uyğun gəlmirsə və ya düzgün əməliyyat sisteminə aid deyilsə, həmin proqram həmin cihazda işləməyəcəkdir. Azərbaycan dilində danışmayan birinə Azərbaycanca bir şey demək kimi düşünə bilərsiniz.

II Elektron proqram
Bunlar bir və ya bir neçə işi yerinə yetirmək, adətən prosessorun giriş və çıxışlarına qoşulmuş sensorlardakı məlumatları oxumaq və işləmək, giriş və çıxışa qoşulmuş motor və ya LED kimi elektron cihaz üçün bir iş etmək üçün yazılmış proqramdır. Bu proqramlar kiçik layihələrdən tutmuş sənayedə istifadə olunan böyük qurğulara qədər hər sahədə istifadə olunur.
Elektron proqramın kompüter proqramından fərqi: Elektron proqramda, proqramlaşdırılmış prosessor elektron bir dövrə ilə bağlanmalıdır. Lazim olarsa, mexaniki dizaynla birləşdirilməli və istifadə edilməlidir.
Əslində burda Proqramlaşdırma dillərin müqayisəsinə girmək fikirləşirdim amma sora qərara gəldim ki bunları müqayisə eləmək bizim həddimiz deyil.Çünki hərəsinin öz işləvsəlliyi və dəyəri var.

Software Development Life Cycle nədir?

SDLC, bir proqram təşkilatı daxilində bir proqram layihəsi üçün izlənilən bir prosesdir. Xüsusi proqram təminatını necə hazırlamaq, qorumaq, dəyişdirmək və dəyişdirmək və ya inkişaf etdirmək barədə ətraflı bir plandan ibarətdir. Həyat dövrü proqram təminatının keyfiyyətini və ümumi inkişaf prosesini yaxşılaşdırmaq üçün bir metodologiya müəyyənləşdirir.

Aşağıdakı rəqəm tipik bir SDLC-nin müxtəlif mərhələlərinin qrafik təsviridir.

Mərhələ 1: Planlaşdırma və tələb təhlili
Tələbin təhlili SDLC-də ən vacib və əsas mərhələdir. Bu komandanın böyük üzvləri tərəfindən müştəri, satış şöbəsi, bazar araşdırmaları və sənayenin sahə mütəxəssisləri tərəfindən edilən məlumatlarla həyata keçirilir. Bu məlumatlar sonra əsas layihə yanaşmasını planlaşdırmaq və iqtisadi, əməliyyat və texniki sahələrdə məhsulun texniki-iqtisadi əsaslandırılmasını aparmaq üçün istifadə olunur.Keyfiyyətə zəmanət tələblərinin planlaşdırılması və layihə ilə əlaqəli risklərin müəyyənləşdirilməsi də planlaşdırma mərhələsində aparılır. Texniki-iqtisadi əsaslandırmanın nəticəsi, minimal risklərlə layihəni uğurla həyata keçirmək üçün təqib edilə bilən müxtəlif texniki yanaşmaları müəyyənləşdirməkdir.

Mərhələ 2: Müəyyənləşdirən tələblər
Tələb təhlili edildikdən sonra növbəti addım məhsula olan tələbləri dəqiq müəyyənləşdirmək və sənədləşdirmək və onları müştəridən və ya bazar analitiklərindən təsdiq etməkdir. Bu, layihənin həyat dövrü ərzində hazırlanmalı və hazırlanmalı olan bütün məhsul tələblərindən ibarət olanSRS (Software Requirement Specification yani Proqram Tələbi Xüsusiyyətləri)sənədi vasitəsilə həyata keçirilir.

Mərhələ 3: Məhsul memarlığının layihələndirilməsi
SRS məhsul memarlarının məhsulun inkişaf etdiriləcəyi ən yaxşı arxitekturaya sahib çıxması üçün istinaddır. SRS-də göstərilən tələblərə əsasən məhsulun arxitekturası üçün birdən çox dizayn yanaşması təklif olunur və bir DDS — Dizayn Sənədinin Təminatında sənədləşdirilir.Bu DDS bütün vacib tərəflər tərəfindən nəzərdən keçirilir və risk qiymətləndirilməsi, məhsulun dayanıqlığı, dizayn modulu, büdcə və vaxt məhdudiyyəti kimi müxtəlif parametrlərə əsaslanaraq məhsul üçün ən yaxşı dizayn yanaşması seçilir.
Dizayn yanaşması, xarici və üçüncü tərəf modulları (varsa) ilə ünsiyyət və məlumat axınının nümayişi ilə yanaşı məhsulun bütün memarlıq modullarını dəqiq müəyyənləşdirir. Təklif olunan arxitekturanın bütün modullarının daxili dizaynı DDS-də olan detalların ən azı ilə dəqiq müəyyənləşdirilməlidir.

Mərhələ 4: Məhsulun yaradılması və ya inkişafı
SDLC-nin bu mərhələsində həqiqi inkişaf başlayır və məhsul qurulur. Proqramlaşdırma kodu bu mərhələdə DDS başına uyğun olaraq yaradılır. Dizayn detallı və mütəşəkkil bir şəkildə aparılırsa, kod yaratmaq çox çətinlik çəkmədən həyata keçirilə bilər.
Geliştiricilər, təşkilatlarını təyin etdikləri kodlaşdırma qaydalarına riayət etməlidirlər və kodu yaratmaq üçün istifadə olunan tərtibçilər, tərcüməçilər, debuggers və s. Kodlaşdırma üçün müxtəlif yüksək səviyyəli proqramlaşdırma dilləri, məsələn, C, C ++, Paskal, Java və PHP istifadə olunur.
Qeyd:Proqramlaşdırma dili hazırlanan proqram növünə görə seçilir.

Mərhələ 5: Məhsulu sınamaq
Bu mərhələ, ümumiyyətlə, müasir SDLC modellərindəki kimi, test işləri əsasən SDLC-nin bütün mərhələlərində iştirak etdiyi kimi bütün mərhələlərin alt hissəsidir. Bununla birlikdə, bu mərhələ məhsulun SRS-də müəyyən edilmiş keyfiyyət standartlarına çatana qədər məhsul qüsurlarının bildirildiyi, izlənildiyi, sabitləşdirildiyi və yenidən sınandığı məhsulun sınaq mərhələsinə aiddir.

Mərhələ 6: Bazarda yerləşdirmə və texniki xidmət
Məhsul sınaqdan keçirildikdən və satışa hazır olduqdan sonra rəsmi bazarda rəsmi olaraq buraxılır. Bəzən məhsulun yerləşdirilməsi həmin təşkilatın iş strategiyasına uyğun olaraq mərhələlərlə baş verir. Məhsul əvvəlcə məhdud bir seqmentdə buraxıla bilər və real iş mühitində sınaqdan keçirilə bilər (UAT- İstifadəçi qəbulu testi).Geribildirimə əsasən, məhsul olduğu kimi və ya hədəf bazar seqmentində təklif olunan genişləndirmələrlə buraxıla bilər. Məhsul bazara çıxarıldıqdan sonra, mövcud müştəri bazası üçün texniki xidmət aparılır.

Məqaləmi burda yekunlaşdırıb toparlamaq isdəyirəm ki məsələlər başqa yönlərə getməsin ümüd edirəm məqaləm sizə faydalı oldu.Əgər məqaləm sizlərə faydalı oldusa digər məqalələrimlədə tanış ola bilərsiz.

Mənim başqa məqalələrim:

Proqram təminatı/Sistem proqramları

Sistem proqramları kompyuterin resurslarını – mərkəzi prosessoru, yaddaşı, giriş-çıxış qurğularını idarə etmək üçündür. Onlar bütün istifadəçilər üçün nəzərdə tutulmuş proqramlardır. Kompyuterin sistem proqramları elə hazırlanır ki, tətbiqi proqramlar səmərəli işləyə bilsin.

Sistem proqramları arasında əməliyyat sistemləri xüsusi yer tutur, sistem proq ram təminatının əsasını əməliyyat sistemi təşkil edir. O, fərdi kompyuterlərin vacib elementlərindən biridir. Əməliyyat sistemi kompyuter yandırıldıqda işə düşən, kompyuterin bütün hissələrinin tam bir vəhdət halında işləməsini təminedən və informasiyanı idarə edə bilən proqramlar sistemidir.

Əməliyyat sisteminin köməyilə:

• kompyuterlə istifadəçi arasında dialoq yaranır;
• operativ və daimi yaddaş qurğuları işə salınır;
• kompyuter idarə olunur;
• istənilən proqram yerinə yetirilməyə başlayır və s.

Vaxtilə IBM PC tipli kompyuterlərdə əsasən Microsoft firmasının hazırladığı MS-DOS əməliyyat sistemindən istifadə olunurdu. Bu əməliyyat sistemində işləyən istifadəçi yalnız konkret bir məsələni həll edə bilərdi. Hazırda fərdi kompyuterlərdə çoxtapşırıqlı əməliyyat sistemlərindən istifadə olunur – fərdi kompyuterlərin yaddaşında eyni zamanda bir neçə proqram və məsələlər olur ki, mikroprosessor kompyuterin resurslarını onların arasında bölüşdürür. Belə əməliyyat sistemlərinə misal olaraq OS/2, MacOS, UNIX, Linux, Windows XP, Windows Vista və digər əməliyyat sistemlərini misal göstərmək olar.