Siyasi mədəniyyət

“Sonralar da görüşlər davam etdirilmiş, artıq real fəaliyyətdə olan 52 partiyadan 51-nin rəhbəri ilə təkrar görüşlər keçirilmişdir. Görüşlərdə səsləndirilən fikir və təkliflər araşdırılaraq, müvafiq addımlar atılmışdır. Zaman məhdudiyyəti qoyulmayan görüşlərdə müstəqilliyin qorunması, milli həmrəylik, korrupsiyaya qarşı mübarizə, iqtidar-müxalifət dialoqunun inkişafı, yeni siyasi konfiqurasiyanın formalaşması, Prezidentin islahatlar kursu, çoxpartiyalı sistemin inkişaf perspektivləri, ölkənin tolerant və sülhpərvər imicinin qorunması, Ermənistanın Azərbaycana qarşı hərbi təcavüz siyasəti və digər aktual ictimai-siyasi mövzular müzakirə edilmişdir.

Siyasi Mədəniyyət və Yaxşı Vətəndaşlıq

Siyasi mədəniyyət xalqın siyasi davranışını formalaşdıran və eyni zamanda onların hökumət və bir-birinə necə aid olduğunu əks etdirən fikirlər, münasibətlər, praktika və mənəvi qərarların geniş yayılmış bir hissəsidir. Əslində, bir siyasi mədəniyyətin müxtəlif elementləri insanların kim olduğunu və “yaxşı vətəndaş” olmadığını qəbul edir.

Hökumətin özü bir ölçüdə siyasi mədəniyyət və ictimai fikri formalaşdırmaq üçün təhsil və ictimai hadisələrin ictimai xatirələri kimi səy göstərməyə səy göstərə bilər.

Həddindən artıq olduqda, siyasi mədəniyyəti idarə etmək üçün bu cür cəhdlər tez-tez totalitar və ya faşist hökumət formalarının hərəkətlərinə xarakterikdir.

Hökumətin indiki xarakterini əks etdirmələrinə baxmayaraq, siyasi mədəniyyətlər də bu hökumətin tarixi və ənənələrini özündə birləşdirir. Məsələn, Böyük Britaniyada bir monarxiya olsa da, kraliçanın və ya kralın demokratik yolla seçilən Parlamentin razılığı olmadan heç bir real hakimiyyəti yoxdur. Halbuki indi əsasən təntənəli monarxiyanı tərk edərkən hökuməti illik milyonlarla funt həcmində qurtarar, Britaniya hökmdarı 1200-dən çox il əvvəlki hökmdarlığının hökmranlığına görə qürur duyurdu, heç vaxt bunun üçün dayanmayacaqdı. Bu gün, həmişə olduğu kimi, “yaxşı” bir İngilis vətəndaşı Crown sayəsində.

Siyasi mədəniyyətlər millətdən millətə, dövlətə dövlətə, hətta regiondan regiona qədər dəyişkən olsa da, ümumiyyətlə zamanla nisbətən sabit qalırlar.

Siyasi Mədəniyyət və Yaxşı Vətəndaşlıq

Böyük bir səviyyədə siyasi mədəniyyət insanların yaxşı vətəndaşı olan xüsusiyyətlərini və keyfiyyətlərini nəzərdə tutur. Siyasi mədəniyyət baxımından “yaxşı vətəndaşlıq” xüsusiyyətləri vətəndaşlıq statusu əldə etmək üçün hökumətin əsas qanuni tələblərini aşır.

Aristotel Yunanıstan filosofu Aristotle siyasətində iddia etdi ki, sadəcə bir millətdə yaşayır, mütləq bir millətin vətəndaşı olmur. Aristotelə, əsl vətəndaşlıq, dəstəkləyici iştirak səviyyəsini tələb etdi. Bu gün gördüyümüz kimi, minlərlə qanuni qalıcı daimi yaşayan xaricilər və immiqrantlar ABŞ-da tam vətəndaşlığı olmayan vətəndaşlar olmadan siyasi mədəniyyət tərəfindən müəyyən edilmiş “yaxşı vətəndaşlar” kimi yaşayırlar.

Yaxşı Vətəndaşların xüsusiyyətləri

Yaxşı vətəndaşlar, gündəlik həyatda, üstün siyasi mədəniyyət tərəfindən əhəmiyyət verdiyi keyfiyyətlərin əksəriyyətini nümayiş etdirirlər. Başqa bir nümunəvi həyat yaşayan, lakin ictimai həyatda fəal iştirak etməklə cəmiyyətə dəstək olmaq və ya inkişaf etdirmək üçün heç bir iş görməyən şəxs yaxşı bir insan hesab edilə bilər, lakin mütləq yaxşı bir vətəndaş deyil.

Birləşmiş Ştatlarda yaxşı bir vətəndaşın, ümumiyyətlə, bunlardan ən azı bir neçəsini edəcəyi gözlənilir:

• Seçkilərdəsəs vermək və səsvermək üçün qeydiyyatdankeçərək təmsil olunan demokratiyaya iştirak edin.
• Seçilmiş rəhbərliyə və ya təyin edilmiş idarəetmə qurumlarına xidmət etmək üçün könüllü olaraq çalışın.
• Bütün federal , dövlət və yerli qanunlara riayət edin.
• Çağırıldıqda münsiflər heyətinə göstərin.
• ABŞ Konstitusiyasında olan əsas azadlıqları, hüquqlarını və məsuliyyətlərini bilirik.

• Bütün müvafiq federal, dövlət və yerli vergiləri ödəyin.
• Siyasi məsələlər və hökumət siyasəti barədə məlumatlı olmalıyıq.
• İcma inkişaf proqramlarında iştirak etmək üçün könüllüdür.
• İstiqlal Marşıyla qarşı-qarşıya qalmaq və Sədaqətin Girovunu bilmək kimi vətənpərvər müşahidələrə və ənənələrə qatılın .

ABŞ-da belə siyasi mədəniyyət – beləliklə yaxşı vətəndaşlıq hissi bölgədən regiona dəyişə bilər. Nəticədə, bir insanın vətəndaşlıq keyfiyyətini qiymətləndirərkən stereotiplərdən asılı olmamaq vacibdir. Məsələn, bir bölgədə olan insanlar digər bölgələrdə olanlara nisbətən vətənpərvərlik ənənələrini ciddi şəkildə yerinə yetirməyə daha çox əhəmiyyət verə bilərlər.

Siyasi Mədəniyyət dəyişə bilər

Tez-tez nəsillərin baş verməsinə baxmayaraq, zehinlər – və beləliklə siyasi mədəniyyət – dəyişə bilər. Misal üçün:

• Onun müstəmləkə dövründən bəri, Amerika hakim siyasi mədəniyyət xarici işlərdən, xüsusilə də xarici müharibələrdən təcrid olunmuş bir siyasətə üstünlük verən dövrləri gördü. Bu halların hər birində xarici müharibələrin birbaşa Amerikan həyatlarını və azadlıqlarını təhdid edə biləcəyi təhdidlər tacirist siyasi mədəniyyətin sürətlə geri çevrilməsinə səbəb oldu.
• Prezident Lindon Consonunböyük ictimai islahat təşəbbüsünün bir hissəsi olaraq, Konqres 1965-ci ildə səsvermə hüququ aktını qəbul etdi. Vətəndaş müharibəsi irqi ayrı-seçkilikdən sonrakı dövrlərdən sonra, qanun qara Amerikalıların səs hüquqlarını qorumaq üçün bir sıra Cənubi dövlətlərdə seçkiləri nəzarət etmək üçün federal qoşunların istifadəsinə icazə vermişdi. Kiçik illərdən sonra, Cənubi Qüdsdə irqçi ittiham olunan siyasi mədəniyyət hələ də qardaşların siyasi azadlığı üçün təhlükə ola biləcəyindən qorxaraq, Konqres və prezident Corc Buş 2006-cı ildə səsvermə hüquqlarının uzadılmasına dair Aktı qəbul edib. Bu gün çoxsaylı irqçi səsvermə koaliyaları millətin bütün ərazisində mövcuddur və Qara Amerikalılar federal, dövlət və yerli şöbələrə seçilirlər.

Bəzi siyasi mədəniyyətlər qanunların qəbul edilməsi ilə dəyişdirilə bilər, digərləri isə bilməzlər. Ümumiyyətlə, vətənpərvərlik, din və ya etnik mənsubiyyət kimi dərin oturmuş inanclara və ya gömrüklərə əsaslanan siyasi mədəniyyət elementləri sadəcə hökumətin siyasətinə və təcrübələrinə əsaslanan dəyişikliklərdən daha çox dayanıqlıdır.

Siyasi Mədəniyyət və ABŞ Nation Building

Hər zaman çətin və bəzən təhlükəli olsa da, hökumətlər tez-tez digər millətlərin siyasi mədəniyyətinə təsir etməyə çalışırlar.

Məsələn, Birləşmiş Ştatlar tez-tez mübahisəli xarici siyasət praktikası ilə tanınır – “millət quruculuğu” – xaricilərin ümumilikdə silahlı qüvvələrin istifadəsi ilə Amerika üslublu demokratiyaya çevrilməsi səyləri.

2000-ci ilin oktyabrında prezident Corc Buş millətin qurulmasına qarşı çıxdı. “Biz ordumuzun millət quruluşu üçün istifadə edilməsini düşünmürəm. Məncə, əsgərlərimiz müharibə və müharibə qazanmaq üçün istifadə olunmalıdırlar “. Lakin 11 ay sonra 2001-ci il 11 sentyabr terror hücumları prezidentin perspektivini dəyişdi.

Əfqanıstan və İraqdakı müharibələrin sona çatması kimi, Amerika Birləşmiş Ştatları bu ölkələrdə demokratik dövlət qurmağa cəhd göstərdi. Bununla belə, siyasi mədəniyyətlər ABŞ-ın dövlət quruculuğu səylərinə mane olur. Hər iki ölkədə uzun illər boyu təhqiramiz qayda ilə formalaşan digər etnik qruplara, dinlərə, qadınlara və insan hüquqlarına uzunmüddətli münasibətlər davam edir.

Siyasi mədəniyyət

“Şöbə üçün son bir ilin ən mühüm yekunu isə bundan ibarətdir ki, dövlətimizin başçısının qarşıya qoyduğu tapşırıqların icrası nəticəsində Azərbaycanın siyasi həyatı daha konstruktiv dinamikaya köklənmiş, yersiz qarşıdurma, siyasi ittiham, inciklik, süni hüquqi maneələrlə bu və ya digər siyasi xadimlərin və qüvvələrin marginallaşdırılması, partiyalar, siyasi qüvvələrarası ifrat qütbləşmə, bir-birini qəbul etməmək, ayrı-ayrı şəxslərə, bəzən şübhəli dairələrə xidmət etmək, sifariş əsasında hansısa qurumları hədəfə gətirmək kimi olduqca mənfi meyillər, demək olar ki, aradan qaldırılmışdır. Obrazlı desək, ölkədə gedən quruculuq işləri, islahat kursu, nəhayət ki, partiya təsərrüfatına da çatmışdır”.

Unikal.org xəbər verir ki, bu fikirlər Azərbaycan Respublikası Prezidenti Administrasiyasının (PA) Siyasi partiyalar və qanunvericilik hakimiyyəti ilə əlaqələr şöbəsinin müdiri Ədalət Vəliyevin “Azərbaycan dövlətçiliyinin islahatlar və zəfər mərhələsi” adlı məqaləsində öz əksini tapıb.

Məqalədə qeyd olunub ki, bu ilin fevral ayında şöbə tərəfindən aparılmış ilk monitorinqin nəticəsində müəyyən edilib ki, dövlət qeydiyyatında olan 55 siyasi partiyadan 8-nin sədri vəfat edib, 6-sının sədrinin səlahiyyət müddəti nizamnamə ilə tənzimlənməyib, mövcud siyasi partiyaların bir çoxunun uzun illərdir (bəzən 20 ilə qədər müddətdən söhbət gedir) ya sədri yoxdur, ya da sədr adına iddia edən şəxslər legitim deyillər:

“Nəinki sədrlər, uzun illər qurultayları keçirilmədiyindən 21 siyasi partiyanın heç bir ali orqanları seçkili və legitim sayılmırdı. 7 siyasi partiya isə qanunvericiliyin tələblərini nəzərə almadan maliyyə hesabatlarını Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Seçki Komissiyasına təqdim etməmişdir. Beləliklə, onlarla partiyanın legitimliyi şübhə altında idi. Yalnız 16 partiyanın qurultayı nizamnaməyə uyğun keçirilmiş və yeni sədrin seçilməsi ilə əlaqədar müvafiq sənədlər Ədliyyə Nazirliyinə təqdim edilmişdi.

“Sonralar da görüşlər davam etdirilmiş, artıq real fəaliyyətdə olan 52 partiyadan 51-nin rəhbəri ilə təkrar görüşlər keçirilmişdir. Görüşlərdə səsləndirilən fikir və təkliflər araşdırılaraq, müvafiq addımlar atılmışdır. Zaman məhdudiyyəti qoyulmayan görüşlərdə müstəqilliyin qorunması, milli həmrəylik, korrupsiyaya qarşı mübarizə, iqtidar-müxalifət dialoqunun inkişafı, yeni siyasi konfiqurasiyanın formalaşması, Prezidentin islahatlar kursu, çoxpartiyalı sistemin inkişaf perspektivləri, ölkənin tolerant və sülhpərvər imicinin qorunması, Ermənistanın Azərbaycana qarşı hərbi təcavüz siyasəti və digər aktual ictimai-siyasi mövzular müzakirə edilmişdir.

“Prezident Administrasiyasının nümayəndələri son vaxtlar, demək olar ki, bütün siyasi qüvvələrin rəhbərləri ilə görüşlər keçirir. Mənə bu görüşlər haqqında müntəzəm olaraq məruzə edilir. İndiki genişmiqyaslı islahatlar dövründə siyasi islahatlar mütləq aparılmalıdır. Siyasi islahatlar partiyalararası geniş dialoq olmadan həyata keçirilə bilməz. Azərbaycanın yeni siyasi konfiqurasiyası formalaşır. Qanunvericilik sahəsində də siyasi sistemin təkmilləşdirilməsi üçün Milli Məclis tərəfindən lazımi addımlar atılacaq və Azərbaycanda çoxpartiyalı sistem daha da möhkəm əsaslar üzərində qurulacaq”.

Noyabrın 8-də Şuşanın işğaldan azad olunması münasibətilə 50 siyasi partiya Prezident, Müzəffər Ali Baş Komandanı təbrik edərək, bu qələbəni illərlə yürüdülmüş müdrik siyasətin, siyasi uzaqgörənliyin, iqtisadi islahatların, xalqın iqtidara göstərdiyi yüksək etimadın, xalq-dövlət vəhdətinin ən ali təcəssümü olduğunu bildirmişlər. Azərbaycanın yaxın siyasi tarixində ilk dəfə olaraq radikal müxalif qanadı təmsil edən AXCP və Müsavat rəhbərləri də qazanılmış qələbə münasibətilə Müzəffər Ali Baş Komandanımızı, milli Ordumuzu və Azərbaycan xalqını təbrik etmiş, onları qələbənin əsas müəllifləri adlandırmışlar.

Yaranmış yeni sağlam mühit təşəbbüskar gənclərin siyasi birliklərdə iştirakını artıracaq, eyni zamanda, sağlam rəqabət aparmağa qabil olmayan qüvvələr siyasi səhnəni gec-tez tərk edəcəklər. Prezident İlham Əliyev deyib: “Mən yeni siyasi islahatlar proqramını təqdim etmişəm, o, bütün siyasi partiyaların mütləq əksəriyyəti tərəfindən dəstəklənib. Biz siyasi dialoqun çox aktiv fazasındayıq”.