Xeyrulla xayal

Təsəvvür edirsiniz, Çörçill Səməd Vurğuna təzim edir… Yəqin Səməd Vurunu təq dim ediblər, o da qaşını tərpədib…

Səməd vurğun şeirləri

Şair, nə tez qocaldın sən? – Səməd Vurğunun şeirləri

MANERA.AZ Xalq şairi Səməd Vurğunun doğum günü münasibəti ilə seçmə şeirlərini təqdim edir:

Azərbaycan

Çox keçmişəm bu dağlardan,
Durna gözlü bulaqlardan;
Eşitmişəm uzaqlardan
Sakit axan arazları;
Sınamışam dostu, yarı…

El bilir ki, sən mənimsən,
Yurdum, yuvam, məskənimsən,
Anam, doğma vətənimsən!
Ayrılarmı könül candan?
Azərbaycan, Azərbaycan!

Mən bir uşaq, sən bir ana,
Odur ki, bağlıyam sana:
Hankı səmtə, hankı yana
Hey uçsam da yuvam sənsən,
Elim, günüm, obam sənsən!

Fəqət səndən gen düşəndə,
Ayrılıq məndən düşəndə,
Saçlarıma dən düşəndə
Boğar aylar, illər məni,
Qınamasın ellər məni.

Dağlarının başı qardır,
Ağ örpəyın buludlardır.
Böyük bir keçmişin vardır;
Bilinməyir yaşın sənin,
Nələr çəkmiş başın sənin.

Düşdün uğursuz dillərə,
Nəhs aylara, nəhs illərə.
Nəsillərdən nəslərə
Keçən bir şöhrətin vardır;
Oğlun, qızın bəxtiyardır…

Hey baxıram bu düzlərə,
Ala gözlü gündüzlərə;
Qara xallı ağ üzlərə
Könül istər şeir yaza;
Gəncləşirəm yaza-yaza…

Bir tərəfin bəhri-Xəzər,
Yaşılbaş? sonalar gəzər;
Xəyalım dolanar gəzər
Gah Muğanı, gah Eldarı,
Mənzil uzaq, ömür yarı!

Sıra dağlar, gen dərələr,
Ürək açan mənzərələr…
Ceyran qaçar, cüyür mələr,
Nə çoxdur oylağın sənin!
Aranın, yaylağın sənin.

Keç bu dağdan, bu arandan,
Astaradan, Lənkərandan.
Afrikadan, Hindistandan
Qonaq gəlir bizə quşlar,
Zülm əlindən qurtulmuşlar…

Bu yerlərdə limon sarı,
Əyir, salır budaqları;
Dağlaraının dümağ qarı
Yaranmışdır qarlı qışdan,
Bir səngərdir yaranışdan.

Lənkəranın gülü rəng-rəng,
Yurdumuzun qızları tək.
Dəmlə çayı, tök ver görək,
Anamın dilbər gəlini!
Yadlara açma əlini.

Sarı sünbül bizim çörək,
Pambığımız çiçək-çiçək,
Hər üzümdən bir şirə çək
Səhər-səhər acqarına,
Qüvvət olsun qollarına.

Min Qazaxda köhlən ata,
Yalmanına yata-yata,
At qan tərə bata-bata,
Göy yaylaqlar belinə qalx,
Kəpəz dağdan Göy gölə bax.

Ey azad gün, azad insan,
Doyunca iç bu bahardan!
Bizim xalı-xalçalardan
Sar çinarlar kölgəsinə,
Alqış günəş ölkəsinə!

Könlüm keçir Qarabağdan,
Gah bu dağdan, gah o dağdan;
Axşam üstü qoy uzaqdan
Havalansın Xanın səsi,
Qarabağın şikəstəsi.

Gözəl Vətən! Mənan dərin,
Beşiyisən gözəllərin
Aşıq deyər sərin-sərin,
Son günəşin qucağısan
Şeir, sənət ocağısan.

Ölməz könül, ölməz əsər
Nizamilər, Füzulilər!
Əlin qələm, sinən dəftər,
De gəlsin hər nəyin vardır,
Deyilən söz yadigardır.

Bir dön bizım Bakıya bax,
Sahilləri çıraq-çıraq,
Buruqları hayqıraraq
Nərə salır boz çollərə,
İşıqlanır hər dağ, dərə.

Nazlandıqca sərin külək
Sahillərə sinə gərək,
Bizim Bakı – bizim ürək!
İşıqdadır qüvvət sözü,
Səhərlərin ülkər gözü.

Gözəl Vətən! O gün ki, sən
Al bayraqlı bir səhərdən
İlham aldın…yarandım mən.
Gülür torpaq, gülür insan
Qoca Şərqin qapısısan.

El bilir ki, sən mənimsən,
Yurdum, yuvam, məskənimsən,
Anam, doğma vətənimsən!
Ayrilarmı könül candan?
Azərbaycan, Azərbaycan!

Şair, nə tez qocaldın sən?

Nemətsə də gözəl şer,
Şair olan qəm də yeyir.
Ömrü keçir bu adətlə,
Uğurlu bir səadətlə.
Görən məni nədir deyir:
Saçlarına düşən bu dən?
Şair, nə tez qocaldın sən!

Dünən mənə öz əlində
Gül gətirən bir gəlin də
Gözlərində min bir sual
Heykəl kimi dayandı lal…
O bəxtəvər gözəlin də
Mən oxudum gözlərindən:
Şair, nə tez qocaldın sən!

Ovçuluğa meyil saldım,
Gecə – gündüz çöldə qaldım,
Dağ başından enib düzə
Bir ox kimi süzə – süzə
Neçə ceyran nişan aldım;
Cavab gəldi güllələrdən:
Şair, nə tez qocaldın sən?

Bəzən uca, bəzən asta,
Ötür sazım min sim üstə.
Andı yalan, eşqi yalan,
Dostluğu da rüşvət olan,
Ürək yıxan bir iblis də
Üzəvari deyir hərdən:
Şair, nə tez qocaldın sən!

Saç ağardı, ancaq ürək
Alovludur əvvəlki tək.
Saç ağardı, ancaq nə qəm!
Əlimdədir hələ qələm…
Bilirəm ki, deməyəcək
Bir sevgilim , bir də Vətən:
-Şair, nə tez qocaldın sən!

Mən tələsmirəm

Dostlar, badələri qaldırın içək!
Gecə, ulduzludur, hava da sərin.
Demirəm məst olub dünyadan keçək…
Deyirəm mehriban düşüncələrin
İsti qücağında qızınaq bir az…
Qoy uzansın gecə, geciksin səhər,
Yuxuya getməsin məclisdəkilər –
Mənim söhbətimdən yorulmaq olmaz.
Hələ yer üstündə, insan yanında
Deyib danışmaqdan doymamışam mən…
Uzadaq ömrünü hər bir anın da,
Yel kimi keçməsin vaxt üstümüzdən…
Bu aylı gecədə, bu dağ döşündə,
Bu sazlı, söhbətli bulaq başında
Bu saat, bu dəm
Heç yana, heç yerə mən tələsmirəm!

Sevgilim, qolunu boynuma dola!
Demə ki, yorğunam, ya qocalmışam.
Mən hələ dünyadan nə zövq almışam?
Dur, bütün aləmi gəzək qol-qola!
Yenə də fikrimin səyyar yelkəni
Dənizdən – dənizə atsa da məni,
Qorxma! Ürəkdə de:: «Uğurlar ola!»
Dur, bütün aləmi gəzək qol – qola,
Sellərdən, sulardan yeyin axsam da,
Şimşəklə yanaşı göydə çaxsam da,
Nə şadlıq səyirtsin atını, nə qəm,
Heç yana, heç yerə mən tələsmirəm!

Sən də, ovçu dostum, tələsmə sən də,
Bu qəlbi dağları qoy asta aşaq.
O çay yanındakı yaşıl çəməndə
Asta addımlayıb ağır dolaşaq.
Hər güllə, çiçəyə salam verməsəm,
Xoş üz göstərməsəm, xoş üz görməsəm;
Nanələr, reyhanlar inciyər məndən.
Güllərin yarpağı tökülər dən – dən…
Odur ki, yel olub çöldə əsmirəm,
Heç yana, heç yerə mən tələsmirəm!

Bulud tez keçməsin başımın üstdən,
Çay da yavaş axsın…sular boyunca.
Baxım hər zərrəyə, baxım doyunca…
Ürək tərpənməyir ötərgi səsdən,
Nə çıxar bir anlıq yanan həvəsdən?

Elə zənn etmə ki, ağırlaşmışam,
Ayağı sarıqlı şikəst bir quşam…
Qoy dünya böyüsün, zaman uzansın,
Bir günün ərzində aylarla yansın
Al günəş üzündən nur yağa – yağa..
Ömrün kitabını tamamlamağa
Çox da can atmasın əlimdə qələm,
Mən tələsmirəm,
Mən tələsmirəm!

Yada sal məni

Aşıq Şəmşir, Dəlidağdan keçəndə,
Kəklikli dağlardan xəbər al məni.
Ceyran bulağından qızlar içəndə,
Saz tutub, söz qoşub yada sal, məni.

Hay vurub, qıy vurub, səs sal dağlara,
Gözəllər oylağı göy yaylaqlara.
Mənim bu dərdimi de oylaqlara –
Sinəmdən oxladı bir maral məni.

O ceyran baxışlı baxdı uzaqdan,
Canımı odlara yaxdı nahaqdan.
Yüz il də dolanıb keçsə o vaxtdan,
Unutmaz aləmdə əhli-dil məni.

Gəlmişəm gəzməyə sizin dağları,
Baxım yaylaqlara doyunca
barı…
Bu yerə şairin düşdü güzarı,
Gözəl qarşıladı xoş iqbal məni.

Bəxt məni bu yerə qonaq göndərdi,
Gedirəm, yamandır ayrılıq dərdi.
Demə, Səməd Vurğun gəldi-gedərdi,
Unutmaz bu oba, bu mahal məni…

Dünya

Buludlar dağılır uzaqda lay-lay,
Yenə öz yerində yuvarlanır ay,
Fəqət nə Cəlal var, nə də ki, Humay,
Nə ömrə acıyır, nə yaşa, dünya.

Ulduzlar havanın bağrını dəlir,
Qayalı dağlardan duman yüksəlir,
Xəyalım gecəni salama gəlir,
Çapdırır atını birbaşa dünya.

Ellərə baxıram bağçalı, bağlı,
Göylərə baxıram qapısı bağlı,
Kainat ixtiyar, sirli, soraqlı,
Əzəldən yaranıb tamaşa dünya.

Bir də görürsən ki,açılan solur,
Düşünən bir beyin bir torpaq olur.
Bir yandan boşalır, bir yandan dolur,
Sirrini verməyir sirdaşa dünya.

Əzəldən belədir, çünki kainat,
Cahan daimidir, ömur amanat.
Əldən-ələ keçir vəfasız həyat.
Biz gəldi-gedərik, sən yaşa dünya!

Ölüm sevinməsin qoy

Bir qocaman qartalın, qanadları dayandı
O bir daha qıy vurub dağlardan keçməyəcək.
Dünya öz yerindədir yenə səhər oyandı
O vətən dağlarının suyundan içməyəçək.

Ölüm sevinməsin qoy! Ömrünü vermir bada!
El qədrini canından daha əziz bilənlər,
Şirin bir xatirətək qalacaqdır dünyada
Sevərək yaşayanlar, sevilərək ölənlər.

Budur baxır üzümə, baxır sənətkar gözü
Yenə gülür, danışır, nəfəs alır Üzeyir.
Süzülür qəlb evimə onun hər odlu sözü,
Rübabının səsindən qanad açır min şeir.

O sabahda bizimlə addımlayır yanaşı
Koroğludan oxuyur yenə zəfər ordumuz.
Ey Füzuli şeirinin bir bəstəkar qardaşı
Şöhrət tapdı adınla bizim ana yurdumuz

Mən bu kiçik şeirimi yazıram göz yaşımla
Çünki vidalaşıram öz ürək sirdaşımla!

xeyrulla xayal

şeir, nəsr, felyetonlar, məqalələr, müxtəlif dillərdən tərcümələr

SƏMƏD VURĞUNUN GÜLMƏLİ ŞEİRLƏRİ: «MƏNİM BABAM OLMUŞ İYİRMİALTILAR…»

1947-ci ildə Londonda sovet nümayəndə heyətinin şərəfinə ziyafət verilmişdir. Heyətdəki yazıçılar arasında Səməd Vurğun da olmuş, və zəiyafətdən sonra “Ziyafət” şeirini yazmışdır. Bu şeir on illərlə məktəb dərsliklərinə salınmış, Britaniyaya, onun adamlarına, tarixinə nifrət yaratmaq vasitəsinə çevrilmişdir.

Səməd Vurğunun Britaniyaya nifrət etməyə şəxsi səbəbi vardı. Səməd Vurğun belə hesab edirdi ki, onun “babalarını”, yəni 26 Bakı komissarını britaniyalılar güllələyiblər. Hərçənd komissarları ingilislər güllələməyiblər…

Bəli, Səməd Vurğun yazır ki, “orta əsrlərdən qalma” bir saraya “bir neçə min möhtəkir” yığışıb:

“Bu bol ziyafətdə müftə yeməyə”.

Yəqin ki, Səməd Vurğun qonaqların sayını artırır, ziyafətdə bir neçə min adam olmaz. Həm də niyə “möhtəkir”? İkinci dünya müharibəsi təzə qurtarıb, Britaniya qaliblərdən biridir, beş-altı il ərzində britaniyalılar almanlarla şir kimi vuruşublar, ölkə faşistlərin Avropada girə bilmədiyi yeganə ölkə olub. İndi bu qüdrətli insanları Səməd Vurğun niyə “möhtəkir” adlandırır?

Səməd Vurğun mərmər döşəmədəki xalçalara baxanda cin atına minir, çünki, onun dediyinə görə, bu xalçalar “hinddən”, və “Çindən” gəlib. Gözünün qabağına hind qızını gətirir. Hind qızının “xəyalı pəjmürdədir”. Çünki:ə

“Onun toxuduğu xalılar üstdə,
Qol-qola tutuşub rəqs edir lordlar”.

Hind qızının xalçası gərək Hindistanda qalıb çürüyəydi… Bu heç… “ Qol-qola tutuşub rəqs edir lordlar” – bu, şübhə doğurur. Lordlar lordlarla qol-qola tutmazlar, xanımlarla qol-qola tutarlar. Əgər gey-klub deyilsə…

“Xörəklər müxtəlif, şərablar rəng-rəng,
Zəncinin, həbəşin qanıdır onlar…”

Şərablar 1947-ci ildə yəqin ki, fransızların, italyanların olardı. Həbəş – efiopdur. Efiopiyada nə şərab? Həm də Efipöiyada Britaniya olmayıb, İtaliya olub…

Sovetlərin şərəfinə sağlıqlar deyilir. Ancaq:

“Yüz sağlıq deyilir şərəfimizə,
Düşmən can desə də düşməndir bizə…”

Düşmən – yəni Səməd Vurğunun babalarını öldürənlər. İyirmialtıları…

“Döşü nal medallı seçilmiş merlər,
Onuncu əsrdə yaayır hələ”.

Səməd Vurğunun öz sinəsi ordenlə, medalla dolu olub. Həm də mer seçilirsə, bu, ölkənin qabaqcıllığını göstərmirmi? Heç kimin seçmədiyi Bağırovun, Stalinin ölkəsi onuncu əsrdə yaşamırdımı?

Səməd Vurğunun qanı qaradır. Niyə? Necə niyə:

““Deyin, şeir yazan bir bolşevikin,
Qəlbi açılarmı lord alqışından…”

Şeir yazan bolşevik. Özünə nə gözəl və doğru xasiyyətnamə verir… Şair deyil, şeir yazan bolşevikdir…

Bolşevik Şaumyan babasının intiqanm hissi ilə yanır::

“Hirsimdən az qaldım sağ əlimdəki,

Qədəhi bir lordun başına çırpam…”

Təsəvvür etdiniz? Qədəh sağ əldə. Qolaylanır… Lordun əngi dağılır… Al, bu da Şaumyan babamın qisası!

“Məni qınamayın, ağırdır, dostlar,
Qatillər evində məclis keçirmək…”

Britaniyalılar – qatildirlər… İkinci dünya müharibəsinin bütün ağırlıqlarına dözmüş və ondan şərəflə çıxmış britaniyalılar…

“Qarşımda üzünün dərisi çil-çil,

Bir ledi dayanmış, əlində çəlik

Yanında əridir, cənab Çörçill,

Mənə əl uzadır təzim edərək”.

Təsəvvür edirsiniz, Çörçill Səməd Vurğuna təzim edir… Yəqin Səməd Vurunu təq dim ediblər, o da qaşını tərpədib…

Xatırladım ki, 1947-ci ildə Çörçill baş nazir deyildi…

“O, tox qaban kimi sızıldayır, bax,
Onun dərisindən süzülür yağı”.

Manelştam Stalin haqqında belə yazmışdı. Stalin Mandelştammı məhv elədi. Çörçilldən yazmağa nə vardı ki. Özü də Bakıda yazasan. Heç Londonda yazsaydı da, Səməd Vurğuna güldən ağır söz deməzdilər. Söz azadlığı! Ancaq adamın gərək mərifəti ola!

Çörçill guya “Bakı, Bakı” deyir.

Səməd Vurğunu od götürür:

“Bəli, bakılıuyam, öz şöhrətim var,
Mənim babam olmuş iyirmialtılar!

Yəqin yadınızdan çıxmamış ola…”

Bunu Çörçillə tərcümə ediblərsə, yəqin siyasətçi çox təəccüblənib ki, bir adamın iyirmi altı babası necə ola bilər… Fikirləşib ki, bunun nənəsi necə arvad olub…

“O sağa çevrilir, mən isə sola,

Bir mərmiyə dönür sinəmdə ürək…”

Vallah, adi insanlar iki babanı düz əməlli sevə bilmirlər. Səməd Vurğun iyirmi altı babadan ötrü az qalıb Londonda qan tökə… Özü də Çörçillin qanını…

Başqa bir stalinçi şair Konstantin Simonov da orda olub. O da şeir yazıb, basıb-bağlayıb, guya Səməd Vurğunu tuturlarmış, tutulmurmuş…

“Стоит мой друг над стаей волчьей,
Союзом братских рук храним,
Не слыша, как сам Сталин молча
Во время речи встал за ним.
Встал, и стоит, и улыбается —
Речь, очевидно, ему нравится”.

Yəni Səməd Vurğunun qorxusu yox idi bu canavar sürüsündən. Çünki dalında

Stalin durmuşdu…

Stalin həmişə Səməd Vurğunun dalında olub. Stalin ölən kimi Səməd Vurğunun dalı boşalıb. “Sən getdin elə bil dalım boşaldı…”

Və dünyasını dəyişib… Yəni gedib sevimli rəhbərinin dalınca…

19.12. 2018

Samara