Press "Enter" to skip to content

Smt muxtarova turk xalqlari tarixi

Айтишим лозимки,ҳозир, бу ёзувларга киришишдан олдин, бор-йўғи бир кун олдин (ҳали Темур оғанинг ёзмишларидан бехабарлигимда) Озарбайжоннинг янги чиқажак «Китобчи» нашри томонидан берилган саволларга жавоб ёзарканман, «Сиз учун аъанавийликнинг асоси нима?» деган саволга » Мен учун аъанавийликнинг замини, энг аввало, туркий тилим ва халқим руҳининг бир қисми бўлмиш юрагимдир» деб жавоб ёзганимни эсладим. Davomini o’qish

Fəhləlikdən neft milyonçuluğuna gedən yol – Murtuza Muxtarovun həyatı

Murtuza Muxtarov (1857—1920) — iri Bakı neft sahibkarı, mesenat. Murtuza Muxtarov Bakı real məktəbinin, Temirxan-Şuranın qadın gimnaziyasının hamisi, dağlılar arasında savadın və texniki biliklərin yayılması cəmiyyətinin fəxri üzvü kimi də fəaliyyət göstərirdi. O həmçinin Peterburq müsəlman xeyriyyə cəmiyyətinin fəxri üzvü və ali və orta ixtisas məktəblərinin tələbələri üçün 40 təqaüdün təsisçisi idi.

Qərbi Avropa mədəniyyətinin pərəstişkarı idi, cəmiyyətdə xürafata qarşı mübarizə aparırdı, bu məqsədlə Bakıda “Tərəqqi” qəzeti nəşr etdirirdi, məktəblər tikdirirdi. Xeyirxah və mehriban bir insan, ciddi sahibkar kimi tanınırdı.

Həyatı

Hacı Zeynalabdin Tağıyev, Şəmsi Əsədullayev, Musa Nağıyevdən sonra milli Azərbəycan burjuaziyasının və neft sənayesinin görkəmli nümayəndəsi Murtuza Muxtarovdur.

Murtuza Muxtarov 1857-ci ildə Bakının Əmircan kəndində arabaçı ailəsində anadan olub. Uşaqlıqdan qardaşı Bala Əhmədlə birgə araba karvanı ilə Bakıdan Tiflisə kirayə yük daşıyırmış.1874-cü ildə arabasını satan Murtuza Balaxanı Zabrat kəndləri ətrafında salınan mədənlərin birində fəhləliyə başlayır. Martov adlı bir sahibkar M.Muxtarovdakı iradəni görüb ona mexaniki alət və cihazların sirrini öyrədir, qısa bir zamanda onu usta təyin edir.

Hacı Zeynalabdin Tağıyevin həyat tarixçəsi

Bir müddətdən sonra mədən emalatxanasını da ona satır. Murtuza Muxtarov yarım mexanikiləşdirilmiş “Molt” dəzgahında bir neçə dəyişiliklər edir. Sahibkar qocaldığından Zabratdakı qazma avadanlığı, emalatxanasını da satır. O zaman bütün Əmircan əhalisi pul yığaraq ona kömək edirlər. Murtuza gecə gündüz çalışır , xilasetmə ustası kimi ad çıxarır. Mühəndislərə maaş verib öz savadını və texniki biliyini əsrin tələbinə uyğun artırır. Çertyoj çəkib sex qurmağı öyrənir.Sənədləri imzalayanda nadir hallarda familyasını bütöv yazardı, adətən qısaca olaraq üç hərfdən ibarət “Mux” imzasını atardı.

Fəaliyyəti

Muxtarovun adı daha çox Bakıda neft çıxarılma texnologiyasının inkişafı ilə bağlıdır. Ali texniki təhsili olmasa da neft maqnatları içərisində neft yataqlarının sirrini və qazma işlərini onun kimi dərindən bilən ikinci bir sahibkar çətin ki tapılardı.

1890-cı ildə yaratdığı “Podrat qazma” kontoru Bakının Balaxanı, Suraxanı, Ramana və Sabunçu neft rayonlarında neft quyularının qazılmasında böyük rol oynamışdır. Bu sahələrdəki quyuların əksəriyyəti onun “Podrat qazma” kontoru tərəfindən qazılmışdır.

Bundan əlavə özünün xüsusi mədənləri də var idi. Elektrik qatarı ilə Bakıdan Buzovnaya gedərkən Sabunçudan sonra birinci dayanacaq onun adı ilə “Muxtarovka” adlanır. Bu dayanacağın ətrafındaki bütün neft quyuları vaxtı ilə ona məxsus idi.1895-ci ildə (dünyada ilk dəfə) metal ştanqlarla zərbə qazma dəzgahını quraşdırmış və bunu üçün də dövlətdən müəllif hüququ almışdır. O, bu vaxt ixtirasını “Bakı qazma sistemi” adlandırmışdı. Onun bir sıra ixtiraları da var idi. M. Muxtarov XIX əsrin axırlarında Bibiheybətdə qazma avadanlığı müəssiəsini işə salmışdı, bu müəssisə həmin dövürdə ilk neft avadanlığı müəssiəsi sayılırdı. O, zavodun yaxınlığında fəhlə və qulluqçular üçün üçmərtəbəli yaşayış binaları tikdirir və bununla da yeni-yeni işçi qüvvəsini ətrafına toplayaraq həm də, əlavə gəlir mənbəyi yaradırdı. Neft milyonçusu 1917-ci ildə ilk dəfə taxtayonan dəzgah da ixtira etmişdir. Dəzgah hal-hazırda Sankt-Peterburuq şəhərindəki “Dağ mədən” İnstitutunda saxlanılır. M. Muxtarov öz zavodunun buraxdığı dəzgah və avadanlığı xarici ölkələrə satırdı. Xaricdən, xüsusi ilə də Amerikadan çoxlu avadanlıq alırdı. İnqlabdan sonra da xaricdən bakıya onun adına avadanlıq göndərilirdi. O da Bakının bir sıra milyonçuları kimi adi fəhlədən nəft milyonçusu səviyyəsinə yüksəlmişdir. Uzun müddət malakeşlik etdikdən sonra araba ilə neft daşımış, xırda podratçılıqla məşğul olmuşdur. Qara qızıl fontanları nəhayət onun da üzünə gülərək, əlini milyonlara çatdırmışdır.

Ağa Musa Nağıyev və milyonçu olma hekayəsi

Təkcə Bakıda yox, Maykop və Qroznı neft mədən sahibləri ilə də müqavilə bağlıyıb quyu qazırdı; zavod və mədənlər, konstruktor büroları ilə texniki və işgüzar əlaqələri vardı, tez-tez Şimali Qafqaza gedirdi.

M. Muxtarov bizə əzəmətli binalar miras qoyub getmişdir. Bakı şəhərində, onun ətraf kəndlərində, Rusiyanın şəhərlərində və Avropanın bəzi ölkələrində hazıradək hifz olunub qalmış bir çox binalar onun adı ilə bağlıdır. 1910-cu ildə Əmircan kəndində tikdirdiyi məscid binası indiyədək öz memarlıq quruluşu və əzəməti ilə göz oxşayır.

1913-cü ildə Şimali QRES-də Şüvəlanda Mayak,Abşeronda 17 bina, Əmircan kəndində məktəb, Mərdəkanın Pirhəsən adlanan yerində Axund Mirzə Abu Turabın qəbri üstündə günbəz, Vladiqafqaz şəhərində məscid, Kislovodskda, İtaliyanın Florensiya şəhərində mövcüd olan gözəl, yaraşıqlı binalar M. Muxtarovun pulu ilə tikilmişdir.

Muxtarov Bakının demək olar ki, bütün xeyriyyə cəmiyyətlərində yaxından iştirak edir və maddi köməyini əsirgəmirdi. Bütün bunlar neft milyonçusu kimi tanınan Murtuza Muxtarovun Azərbaycan xalqına göstərdiyi təmənnasız xidmətlərin sadəcə bir hissəsidir. Onun xatirəsini əziz tutub yad etmək, yaratdıqlarını, qurduqlarını qorumaq gələcək milyonçulara bir örnək, həyat dərsi olmalıdır.

Ailəsi

Murtuza Muxtarov və həyat yoldaşı Liza xanım

M. Muxtarovun ilk ailə həyatı çox faciəli olmuşdur. Onun ilk dəfə Qönçənaz adında bir xanım olmuş, ondan 2 qızı dünyaya gəlmişdi. Murtuza Muxtarov səfərdə olarkən uşaqlar xəstələnir, onlar vaxtında müalicə edilmədiyinə görə qızların hər ikisi xəstəlikdən tələf olurlar. Neftxuda səfərdən qayıdıb bu bədbəxtliyə tab gətirə bilmir və Qönçənazı evdən qovur. M. Muxtarov Vladiqafqaza səfəri zamanı orada Liza xanım Tuqanova ilə evlənir. Liza xanım Vladiqafqazlı general Tuqanovun ortancıl qızı olub. Onların aralarında yaş fərqi çox idi və öz övladları olmasa da, bir çox uşaqlara qəyyumluq etmiş, oxudub savad vermişdilər. Muxtarovun ölümündən sonra həyat yoldaşı Liza xanım bir müddət sarayın qonşuluğunda yerləşən evlərdən birinin zirzəmisində yaşayır. Xaricə qaçmaq məqsədi ilə saxta olsa da bir Türk paşasına ərə gedib Türkiyəyə qaçır və zənn edir ki, xilas oldu, amma onun məşəqqətli həyatı sonradan başlayır. Bəzi mənbələrdə qeyd edilir ki, Liza xanım 1950-ci illərdə Parisdə vəfat edir, amma onun məzarının yerləşdiyi yer barədə heç bir məlumat yoxdur, çünki Liza xanım xaricə qaçdıqdan sonra yaxınları ilə əlaqə saxlamayıb, hətta məktub da yazmırmış.

Bağ evi

Muxtarov ikinci binanı isə Mərdəkanda yerləşən Dendrologiya İnstitutundakı bağ evini eyni “kotik” üslubunda “gəmi” formasında layihələndirmişdi. Divarların eni 1 metr, hündürlüyü isə 8 metrdən ibarərdir. Binaların eyvanı hər yandan gəmi kayutasını xatırladır.. Sarayın qərb istiqamətində sağ tərəfdə yataq otağı, sol tərəfdə isə yemək otaqları mövcuddur. Şərq tərəfdə isə qulluqçuların yaşayışı üçün iki mərtəbəli bina ucaldılıb. Binada akustika və venetsiya sistemi vardır.

O, Abşeronu gəzib onu ən gözəl guşəsi və iqlim şəraitini nəzərə alaraq məhz Mərdəkanda bu günkü Dendralogiya İnstitutunu özünə bağ evi seçmişdir. Buraya Lənkarandan gəmilərlə torpaq gətirilmiş və bağa 60-80 sm qalınlığında əlavə torpaq verilmişdi.Ümumi sahəsi 12 ha olan Dendrologiya İnstitutu Abşeron yarımadasının şimal şərq hissəsində, Xəzər dənizindən 3,2 km, şəhərin mərkəzindən isə 40 km məsafədə yerləşir. Ərazi dəniz səviyəsindən 8,2m hündürlükdə olub, illik orta tempratur təxminən 13-15C-yə bərabər olur. Qış aylarında tempratur 8-8,2 C təşkil edir, isti yay günlərində rütubətlik 35- 40% aşağı düşür. Abşeronda illik yağıntının miqdarı 120-270mm-dir. Bu baxımdan Abşeron yarımadasının iqlimi quru subtropik, mülayim subtropik zonalarının iqliminə oxşardır.

Bir əsrdən çox yaşı olan M.Muxtarovun bağ evi sayılan Dendrologiya İnstitutundakı quyu

Mexaniki tərkibinə görə torpaq qələvi tərkibli olub (PH 8-9), boz gilli və qumsal torpaq tipinə aiddir. Torpaqların tərkibini 80-85% əhəng təşkil edir. Dendrologiya İnstitutunun torpaq qatı əkin üçün yararlı olmayıb, 20-40 sm dərinlkdə əhəngli qayalıqlarla əhatə olunmuşdur. Hələ o dövrdə bağın sahibi M.Muxtarov bağa əkin üçün yararlı olan torpaq örtüyünü Lənkəran zonasından buraya gətirmişdir ( 1926). Göründüyü kimi burada yaradılmış bu süni ekosisitemdə laboratoriyalar tərəfindən aparılan tədqiqat işləri abşeronun mühit amillərindən bir çox ekoloji problemlərin həllində hərtərəfli rol oynayır.

Bağda su hovuzları ilə yanaşı 6 süni şəlalə inşa edilmişdir ki, buda bağın ümumi kompazisiyasında çox gözəl görünür. Dendrologiya İnstitunun tarixini əks etdirən inşası hələdə hansı əsrə aid olduğu məlum olmyan 4 ədəd yeraltı su kəhrizi təkcə bu bağ üçün deyil həmçinin respublikamız üçün tarixi abidə sayılır. Quyuların diametri 8–13 m, orta dərinliyi isə 36m, təşkil edir. Bu quyuların 3 keçid xətti var.

Ölümü

Azərbaycanın məşhur neft milyonçularından biri olan Murtuza Muxtarovun ölümü də həyatı kimi faciəli və qəhrəmanlıqla sona yetmişdir. 1920- ci ildə XI Qızıl Ordu Bakıya daxil olduqda aprel ayının 15-də Ordunun iki silahlısı bəyin M. Muxtarov küçəsi 6. yaşadığı Səadət sarayındakı evinin qapısını sındırıb zala daxil olurlar, onu təslim olmasını tələb edirlər. O, bolşeviklərin atla evinə daxil olmasını özünə təhqir hesab edir. Buna dözməyib tüfəngi götürüb 1 gülləni Anasov adlı bir bolşevikə vurub öldürür., 2- ci gülləni isə özünə vurur. Onu Əmircanda tikdirdiyi məscidin həyətində dəfn edirlər. Liza xanımı isə qulluqçular padvalda gizlədirlər. Sonralar Liza xanım Türkiyəyə-İstanbula, ordanda isə Berlinə köçür və ömrünün axırına kimi 1971-ci ilə qədər orada yaşayır.

Bo’lim: Turk xalqlari tarixi, adabiyoti, madaniyati

Изданы три тома уникального труда Ф. Агасыолгу «Доисламская история азербайджанских тюрок»

Экс-министр образования Азербайджана, профессор Фирудин Агасыоглу (Джалилов) провел презентацию I, II и III томов книги «История азербайджанских тюрков до ислама». На презентации приняли участие общественно-политические деятели, ученые, представители общественности и СМИ.
Выступивший писатель Юнус Огуз расценил издание книги как знаменательное событие, отметив, что издание является лучшим результатом 30-летнего труда автора: « Против чего выступает Ф.Джалилов? Азербайджанская культура не является культурой, пришедшей с Азии. Наша культура распространилась по всей Евразии. История тюркской культуры существовала еще 5-6 тыс. лет назад. Наконец-то, вышла в свет книга, которую мы ждали с нетерпением.». Davomini o’qish

Олжас Сулейменов. Луна, Солнце, Америка!…

Описываемые тысячелетия – это уже историческое время. (Историю культурного человечества договорились начинать с Шумера, когда, считается, появилась первая письменность. Поэтому в качестве артефакта, представляющего время, можно признавать письменный знак и слово. По этим приметам внимательный исследователь может восстановить маршруты миграций этносов. Davomini o’qish

Мир-Теймур Мамедов. Из серии «Тюркские тамги»

Художник пишет о тамгах: «Тюркские тамги настолько разнообразны и красивы по своей графике, стилистике, что вполне естественно вошли в культуры многих народов. Огромное количество как самих тамг, так и их отдельных элементов я постоянно встречаю в своих путешествиях по многонациональному Азербайджану в декоративно -прикладном искусстве. Многие тамги так и остались не раскрытыми, можно строить версии, предположения. Научный анализ возможен в случае появления целого ряда аналогов из разных регионов, что очень затруднительно. В моей коллекции есть тамги с возрастом более 18 000 лет. Они скопированы с древних образцов керамики. Некоторые легко прочитываются, особенно те, которые связаны с солнцем, землей, женщиной, мужским началом. Другие так и остались для меня тайной. Начинаю публиковать рисунки выполненные на основе тюркских тамг» Davomini o’qish

O’rxon Pamuq. Deraza orti manzaralari.

7 июль — таниқли турк адиби Ўрхон Памуқ (Помуқ) таваллуд топган кун.

2006 йилда адабиёт соҳасида Нобел мукофотига икки ижодкорнинг номзоди киритилган эди. Бири — Адонис тахаллуси билан танилган суриялик шоир Али Аҳмад Саид, иккинчиси — туркиялик ёзувчи Ўрхон Памуқ. Барча адабий доиралар ва матбуот вакилларининг аксарияти, мукофот, албатта, Адонисга тегса керак, деган фикрда эдилар. Davomini o’qish

O’rxon Kamol. Eng muhimi, non.

Саҳифа атоқли турк ёзувчиси Ўрхон Камол таваллудининг 100 йиллигига бағишланади.

Умуман, ҳозирги одамларга ҳам ҳайрон қоласан: кунига беш марта минорадан азон айтиб намозга чақиришади, черковда қўнғироқлар чалинади, одамлар тўп-тўп бўлиб мачит, черков, синагогларга боришади, яна шундай оломон бўлганча мачит, черков, синагоглардан чиқиб келишади. У ерга нимага боришади? Рамазон, ҳайит ёки бошқа байрамларда одамлар ҳаво шари учиришади, болаларга пушти, бинафша, кўк, сариқ рангли кўйлаклар кийдириб ясантириб қўйишади, болалар ҳам роса яйраб олишади. Кейин рамазон ҳамда бошқа байрамлар ўтгач, яна одатдаги олачалпоқ кунлар бошланади. Ёмғир ёғиб, шиддатли шамол уй пиромонларини узиб юлқийди, ёмғир аралаш парча-парча қор ёғади, изғирин кучаяди. Davomini o’qish

O’rozboy Abdurahmonov. Berdaq dunyosi va she’rlari.

“Денгиз балиғини бермади…”, деб нола қилган шоирнинг дунёга келиши ҳақида халқ орасида ҳар хил ривоятлар юради. Ушбу сатрларни ўқиган бугунги авлод ўша пайтлари ҳам Орол чекиниб кетган экан-да, деб ўйлаши мумкин. Йўқ, денгиз ҳам, дарё ҳам балиққа тўла бўлган, лекин кемалару ов қуроллари зўравонларнинг қўлларида эди, баъзи жойларда камбағалларга ов қилиш маън этилганди. Балиқларга тўла дарё ва денгиздан камбағалнинг ризқи-насибасини Оллоҳдан сўраб, юртдошларини сабр-тоқат ва бардошлиликка даъват этган шоир бу дунёдан адолат ва эркинлик излаган эди. Davomini o’qish

Xurshid Davron. Navoiy kimdir? Turkmi? Chig’atoymi? O’zbekmi?

Айтишим лозимки,ҳозир, бу ёзувларга киришишдан олдин, бор-йўғи бир кун олдин (ҳали Темур оғанинг ёзмишларидан бехабарлигимда) Озарбайжоннинг янги чиқажак «Китобчи» нашри томонидан берилган саволларга жавоб ёзарканман, «Сиз учун аъанавийликнинг асоси нима?» деган саволга » Мен учун аъанавийликнинг замини, энг аввало, туркий тилим ва халқим руҳининг бир қисми бўлмиш юрагимдир» деб жавоб ёзганимни эсладим. Davomini o’qish

Maxtumquli Firog’iy. She’rlar.

Бу йил бутун турк оламида Махтумқули Фироғийнинг 290 йиллиги нишонланади. Туркманистонда 2014 йилни Махтумқули йили деб эълон қилинганлиги ҳам миллат мутафаккирига бугунги миннатдор авлодларнинг беқиёс эҳтироми тимсолидир.Атоқли шоир ижоди ўзбек халқи учун ҳам қадрли, ўзбеклар Махтумқулини ўзимники деб билади. Davomini o’qish

Ramiz Ravshan: Adabiyot insonni yolg’izlikdan qutqaradi.

Етмишинчи йилларнинг бошида машҳур турк шоири Фозил Ҳусни Доғларжа бир ёш шоир шеърларини ўқиб чиққач,ҳайратга тушиб,сўраган экан: «Бу одам тирикми,борми?». Айтибдиларки: «Бор,соғ-саломат». Турк шоири яна-да ҳайратланиб,айтган экан: «Сизларда (СССРни назарда тутган) асл шоирларни ё қатл,ё қатағон этадилар? Нега ўлдирмадилар,ахир,бу одам ҳақиқий шоир-ку!».
Фозил Ҳусни Доғларжа ўқиган шеърларнинг муаллифи озарбайжон шоири Рамиз Равшан эди. Davomini o’qish

Ramiz Ravshan. Nafasimni daraxtdan mevaday teraman.

Рамиз Равшаннинг шеърияти ўзликни англаш сари йўлда туғилган шеърлардир. У дунёдан фожиавий тарзда зериккандир: “Ахир, бундоқ ким зерикар – Оғзимда тилим зерикар, Чўнтакда қўлим зерикар. Йўлимга қизлар чиқсалар, Ёқамга бир гул тақсалар, Ёқамда гулим зерикар… Бу қайғунинг борми чеки, Бу на ғамдир дунёдаки?! Биламан, менга кўз тикиб, Қайдадир ўлим зерикар”. У дунёга чизиқ тортади-да, кўз очиб кўрганларидан ториқа-ториқа онасига: “Мени қайтариб ичингга ол”, демоққача боради. Davomini o’qish

Qosimjon Sodiqov. Mangu qumaru.

“Қутадғу билиг”мангуликка дахлдор ёдгорликдир. Баласағунлик Юсуф Хос Ҳожиб уни 1069/1070 йили Кошғарда ёзиб тугатган. Асар ўн уч минг мисрадан ортиқроқ бўлиб, туркий адабиёт тарихида маснавийда битилган илк йирик шеърий асардир.Асарнинг илк, ўз даври қўлёзмалари сақланмаган. Унинг кейинчалик кўчирилган учта йирик қўлёзмаси қолган, холос: бири уйғур, иккиси араб хатида. Davomini o’qish

Odil Yoqubov. Adib va chin inson.

10 июнь — Чингиз Айтматов хотираси куни.

Бугун Чингиз оғанинг вафот этганига 6 йил тўлади. Буюк адибни хотирлар эканмиз, ишонч билан айтамизки,унинг ижоди инсоният маданий меросининг энг ёрқин саҳифаси бўлиб қолади,унинг номи асрлар оша яшайди. Davomini o’qish

SAYT BO’LIMLARI

  • ADIB XURSHID DAVRON HAYOTI VA IJODI
    • Adib haqida maqola va ma’lumotlar
    • Adib kitoblari
    • Badiha, esse, maqola, suhbat
    • Dostonlar, she’rlar, turkumlar
    • Drama, qissa, hikoya, esse
    • Qisqa mulohazalar, luqmalar
    • Ssenariy va loyihalar
    • Tarjimalar

Published in ! Без рубрики

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.