Azərbaycan dilinin orfoepiya normaları” təsdiq edilib
Alfred Tennyson-un “Qartal” əsərində güc və əzəməti yalnız bir neçə sətirdə ifadə edir:
Təsviri mətn nümunələri
Təsviri yazıda müəllif oxucuya nə görüldüyünü, hiss olunduğunu, sınaqdan keçirildiyini, iyləndiyini və ya eşitdiyini izah etmir. Daha doğrusu, müəllif öz təcrübələrindən bir şeyi təsvir edir və diqqətlə söz seçimi və ifadələrlə onu real kimi göstərir. Təsviri yazı canlı, rəngarəng və təfərrüatlıdır.
Yaxşı təsviri yazı
Yaxşı təsviri yazı oxucuda bir hadisə, bir yer, bir şəxs və ya bir şey haqqında düşüncə yaradır. Yazı elə olacaqdır ki, əhval-ruhiyyə quracaq və ya nəyisə elə təfərrüatlı təsvir edəcək ki, oxucu görsəydi, tanıyacaqdı.
Yaxşı olmaq üçün təsviri yazı konkret, həyəcanverici və inandırıcı olmalıdır.
- Olmaq beton, təsviri yazı oxucunun düşünə biləcəyi xüsusiyyətləri təqdim etməlidir. “Gözləri mavi qayaların rəngiydi” (Açıq mavi? Tünd mavi? Mərmər? Slate?) Əvəzinə, “Gözləri qaranlıqda safir kimi parıldadı.”
- Olmaq həyəcan verici, təsviri yazı, konkret obrazı yazıçının oxucunun istədiyi təəssüratı doğuran ifadələrlə birləşdirməlidir. “Qadının gözləri safir kimi parlaq və sərt bir işığa sahib idi” ilə müqayisədə “gözləri safir kimi parladı, gecəmi isidirdi” düşünün. Hər bir cümlə eyni konkret obrazı istifadə edir, sonra fərqli təəssüratlar yaratmaq üçün səsləndirici dil istifadə edir.
- Olmaq inandırıcı, təsviri yazan konkret, səsləndirici obrazı oxucunun bilik və diqqət müddətinə uyğun məhdudlaşdırmalıdır. “Onun gözləri Tipu Sultanın qızıl taxtının qol dayaqlarındakı safirlərdən daha parlaq, eyni zamanda ən qəddar cəlladlarının talvarlarından daha kəskin idi” oxucunun telefonlarını yarı yolda yoxlamağa məcbur edəcəkdir. “Gözləri safir, parlaq və sərt idi” oxu vaxtının az bir hissəsində eyni təsiri yaradır. Həmişə olduğu kimi yazı sənətində: şübhə yarananda daha az yaz.
Təsviri Yazı nümunələri
Aşağıdakı cümlələr yaxşı təsviri yazının konkretliyinə, təhrikediciliyinə və inandırıcılığına dair nümunələr təqdim edir.
- Mənə onun son təbəssümü gün batımı deyildi. Gün tutulması idi, son tutulma, günortadan sonra sübh olmayacaq qaranlığa aparırdı.
- Mənim Uber sürücüm süzülən hava yastığına bənzəyirdi və təkrar səslənən radio kimi səslənirdi.
- Yaşlı adam başı C-yə əyilmişdi, başı o qədər irəli əyilmişdi ki, saqqalı az qala topuz dizlərinə toxundu.
- Rəsm, izləyicini oynamağa çağıran kimi görünən, dərin yaşıl gövdələrin üstündəki çiçəklər, mavilər və sarı rəngli bir sahə idi.
- Köpəyimin xəzi dərimə qarşı ipək kimi hiss olunurdu və qara rəngli rəng parladı, günəş işığını yudu və təmiz, qaranlıq bir güzgü kimi əks etdirdi.
- Gün batımı göyü dərin qırmızı alovla doldurdu, buludları alovlandırdı.
- Dalğalar sahildə zərif, yumşaq bir ritmlə, sanki torpaqla rəqs edirdi.
- Qış o il orta çəkidə vurdu, külək qalxıb səni kətana atana qədər dayana biləcəyini düşündün.
Ədəbiyyatda təsviri mətn nümunələri
Təsvir mətni çox güclü olduğundan məşhur ədəbiyyatda və şeirdə bunun bir çox nümunəsinə rast gəlmək olar.
Yüksək pəncərə
Gizem romançısı Raymond Chandler Amerika ədəbiyyatının təsviri dil ustalarından biri idi. Yüksək Pəncərədən gələn bu cümlə, mövzusunu təcəssüm etdirmək üçün mükəmməl qeydləri vurur:
“Qəhvəyi rəngli saçları amansız bir qalıcı, sərt bir dimdikdə və yaş daşların simpatik ifadəsi olan böyük nəmli gözlərdə idi.”
Dəmir dəyirmanlarında həyat
Rebecca Harding Davis’in Dəmir Dəyirmanlarında Yaşadığı Həyatından bu hissədə tüstünün canlı təsvirinə diqqət yetirin:
“Bu şəhərin özünəməxsusluğu tüstüdür. Dəmir tökmə yerlərin böyük bacalarından yavaş qırışlarda kədərli bir şəkildə yuvarlanır və palçıqlı küçələrdə qara, selikli hovuzlarda yerləşir. İskelelərdə tüstü, pis gəmilərdə tüstü. sarı çay – evin qabağına, solmuş iki qovaq, yoldan keçənlərin üzlərinə yağlı bir tüstünün örtüklərindən yapışaraq. “
Jamaika Inn
Daphne du Maurier-in Jamaica Inn-dən bu hissəsində yazıçının sifət, zərf və fel seçiminə diqqət yetirin. Qranit. Qarışıq. Du Maurierin söz seçimi, oxucunun səhifədəki havanı hiss etməsinə imkan verir.
“Noyabr ayının sonlarında soyuq bir boz gün idi. Hava bir gecədə dəyişdi, bir arxa külək qranit səma və qaranlıq bir yağış gətirdi və baxmayaraq ki, indi yalnız günortadan sonra iki saatdan sonra solğunluq bir qış axşamı təpələrin üstünə qapanıb onları duman içərisində tutmuşdu. “
Qartal
Alfred Tennyson-un “Qartal” əsərində güc və əzəməti yalnız bir neçə sətirdə ifadə edir:
“Dağı əyri əlləri ilə qucaqlayır;
Tənha torpaqlarda günəşə yaxın,
Zərif dünya ilə üzük, o dayanır.
Altındakı qırışmış dəniz sürünür;
Dağ divarlarından baxır,
Və bir şimşək kimi düşər. “
Mahnılardakı təsviri mətn
Təsviri mətn nümunələrinə bir çox mahnıda da rast gəlmək mümkündür, çünki mahnılar duyğularınızı tutmaq və bir hissi oyatmaq üçündür.
Sonsuzluq simlərindən
Musiqidəki ən canlı və təsirli təsviri yazılardan bəzilərinə rapdə rast gəlinir. Canibusun “Sonsuzluq Sətrləri” ndə özgəninkiləşdirmə və yaratma ehtiyacı həqiqətən poetikdir.
“Boş bir dənizdə doğuldum, Göz yaşlarım okeanlar yaratdı
Duyğularla sunami dalğaları istehsal edir
Naməlum qalaktikanın açıq dənizlərində patrul xidməti
Fiziki olduğumun qarşısında üzürdüm
Bədəni və ruhu ruhən iflic edən ağıl
Lirik idmanla məşğul olanda mənə enerji verir
Hekayə göy cisimləri tərəfindən yuxuda izah edilənə qədər tüpürməliyəm
Məni izlə balam ”
Pəncərə şüşəsi
Ağır metal qrupu Opeth, “Windowpane” mahnısında tənhalığa səbəb olmaq üçün canlı təsviri yazılardan istifadə edir.
“Pəncərə şüşəsindəki boş üz
İşıq saniyələrində aydınlaşdı
Yox olur və yenidən qayıdır
Saatları saymaq, gecəni axtarmaq ”
Boş yer
“Boş Space” adlı hit mahnısında Taylor Swift iki fərqli təəssürat oyatmaq üçün konkret, səsləndirici təsvirlərdən istifadə edir.
“Albalı dodaqlar, büllur səmalar
Mən sizə inanılmaz şeylər göstərə bilərəm
Oğurlanmış öpüşlər, olduqca yalan
Sən kralsan, bala, mən sənin kraliçanam ”
“Fəryad, ağlama, mükəmməl fırtına
Bütün masaları döndərə bilərəm
Tikanlarla dolu gül bağları
İkinciliyə davam et ”
Hər şey ətraflı
Artıq bir neçə fərqli təsvir mətni nümunəsinə sahib olduğunuz üçün özünüzün ətraflı, təsviri bir cümlə, abzas və ya qısa hekayə yazmaqda gücünüzü sınaya bilərsiniz. Güclü təsvirlərdə köməyə ehtiyacınız varsa, şəkil çəkməyə və duyğuları oyatmağa kömək etmək üçün məcazi dilləri sınayın.
İlham almağa ehtiyacınız varsa, yuxarıda göstərilən müəllifləri araşdırın və ya “H.D.” kimi şairlərdən sitatlarımıza baxın. Hilda Doolitle və Gerard Manley Hopkins, Angela Carter kimi roman yazıçıları və ya Tori Amos və Tom Waits kimi mahnı müəllifləri.
“Azərbaycan dilinin orfoepiya normaları” təsdiq edilib
“Azərbaycan dilinin orfoepiya normaları” təsdiq edilib “Azərbaycan dilinin orfoepiya normaları”nın təsdiq edilib.
21 İyun , 2021 17:02
https://static.report.az/photo/aa224394-19f1-3c08-9e8a-25ef44ec6ed4.jpg
- İxtisarların və qısaltmaların tələffüzü
-
- İxtisarlar onları təşkil edən hərflərin sayından, sait və samit hərflərin yerləşməsindən, yalnız samit və ya sait hərflər əsasında formalaşmasından asılı olaraq aşağıdakı kimi tələffüz olunur:
- ixtisarlar yalnız sait və ya samit hərflərdən ibarət olduqda, onlar hərflərin əlifbadakı adlarına uyğun tələffüz olunur: Elmlər Akademiyası – EA [E-A], Dövlət Təhlükəsizliyi Xidməti – DTX
[De-Te-Xe], Bakı Şəhər Təcili Təxirəsalınmaz Tibbi Yardım Stansiyası – BŞTTTYS [Be-Şe-Te-Te-Te-Ye-Se] və s .;
-
-
- sait və samit hərflərdən ibarət olan ixtisarlar sait hərflərin yerləşməsindən asılı olaraq aşağıdakı kimi tələffüz olunur:
- sait hərf ixtisarın ortasında və ya sonunda olduqda, ondan əvvəl və ya sonra gələn samit hərflər yazı qaydasına uyğun tələffüz olunur: Yeni Azərbaycan Partiyası – YAP, Bütöv Azərbaycan Birliyi – BAB, Dünya Azərbaycanlıları Konqresi – DAK, Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi
Texniki İstehsalat Birliyi – XDGTİB [Xe-De-Ge-TİB], Könüllü Hərbi Vətənpərvərlik Texniki İdman Cəmiyyəti – KHVTİC [Ke-He-Ve-TİC] və s.;
- tərkibində iki və daha artıq sait hərf olan ixtisarlar əsasən, heca tələffüzü ilə deyilir: NATO [NA-TO], ATƏT [A-TƏT], AMEA [A-ME-A], Kama avtomobil zavodu – KAMAZ [KA-MAZ] və s.;
5.1.3. tərkibində L, M, N, R hərfləri olan ixtisarlarda, həmin hərflərdən əvvəl gələn digər samit hərfin adındakı sait səs nisbətən uzun tələffüz olunur: Birləşmiş Millətlər Təşkilatı – BMT [Be:M-Te], AFR [A-Fe:R], Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi – ƏƏSMN [Ə-Ə-Se:M-eN], Bakı Şəhər Memarlıq və Şəhərsalma Baş İdarəsi – BŞMŞBİ [Be-Şe:M-Şe-Bİ] və s.
5.2. Bəzi qısaltmalar yazıldığı kimi tələffüz olunur: Azərnəşr
[Azərnəşr], Azneft [Azneft] və s.
6. Vurğunun tələffüzü
6.1. Azərbaycan dilində vurğu əsasən, sözün son hecasına düşür. Bu, keçici sabit vurğudur: kitáb – kitablar – kitablarím – kitablarımdán, gözə´l – gözəllə´ş – gözəlləşdi´r – gözəlləşdiri´l ‒ gözəlləşdiriləcə´k və s.
6.2. Rus və Avropa mənşəli sözlərdə vurğu əsasən, mənbə dilə uyğun olaraq işlədilir: angi´na, apelyásiya, arxitéktor, fáktor, fantáziya, kuri´kulum, qaleréya, qálstuk, li´der, lóbbi, lokál və s.
Qeyd. Azərbaycan dilində dəyişikliyə məruz qalan rus və Avropa mənşəli sözlərdə vurğu sonda işlənir: aptéka – apték, qazéta – qəzét, proqrámma ‒ proqrám və s.
6.3. Tələffüz zamanı vurğusu dəyişməklə mənası dəyişən sözlər nəzərə alınır: akadémik (isim) – akademi´k (sifət), antibiótik (isim) – antibioti´k (sifət), eléktrik (isim, kim?) – elektri´k (isim, nə?), klássik (isim) – klassi´k (sifət), xü´lasə (modal söz) – xülasə´ (isim), mü´tləq
(zərf) – mütlə´q (sifət), nə´hayət (modal söz) – nəhayə´t (isim), ritórik (isim) – ritori´k (sifət), qaça´raq (feili bağlama) – qaçaráq (zərf) , çapáraq (feili bağlama) – çaparáq (zərf) və s. 6.4. Bəzi son şəkilçilər vurğusuz tələffüz olunur:
6.4.1. isim düzəldən -gil, -ov (-ova), -yev (-yeva) şəkilçiləri vurğusuz tələffüz olunur: qardaşímgil, əmi´mgil; Ağáyev, Sultánov və s.;
6.4.2. zərf düzəldən -la 2 [-nan 2 ], -ca 2 , -casına 2 , -ən şəkilçiləri vurğusuz tələffüz olunur: inádla, qəhrəmanlíqla, cəsarə´tlə, ingili´scə, tü´rkcə, yáşca, xai´ncəsinə, namə´rdcəsinə, qəhrəmáncasına, insáfən, qə´flətən, dáxilən və s.;
6.4.3. xəbərlik (şəxs) şəkilçiləri vurğusuz tələffüz olunur:
- 1-ci şəxs -am 2 (-yam 2 ), -ıq 4 (-yıq 4 ) : azádam, azádıq, oxumalíyam, oxumalíyıq və s.;
- 2-ci şəxs -san 2 , -sınız 4 , -ın 4 : azádsan, azádsınız, oxumalísınız, oxúyun və s.;
- 3-cü şəxs -dır 4 , -dırlar 4 , -lar 2 : azáddır, azáddırlar, oxumalídır, oxumalídırlar, oxuyúrlar və s.;
Qeyd. Feilin şərt şəkli, xəbər şəklinin şühudi keçmiş zamanı şəxsə görə təsriflənərkən şəxs sonluqları vurğulu tələffüz olunur (oxusaníz, oxusalár, oxudunúz, oxudulár və s.), əmr şəkli şəxsə görə dəyişərkən 1-ci və 3-cü şəxslərdə şəxs sonluğu vurğulu tələffüz olunur (oxuyúm, oxusún, oxuyáq, oxusunlár və s.).
6.4.4. feil şəkillərinin hekayəti idi (-dı 4 ) , rəvayəti imiş (-mış 4 ) , şərti isə (-sa 2 ) şəkilçi kimi sözə bitişik yazıldıqda vurğu qəbul etmir: oxuyacáqdı, oxuyacáqmış, oxuyacaqsa və s.;
Qeyd. Müasir Azərbaycan dilində -arkən 2 , -mışkən 4 feili bağlama şəkilçisinin formalaşmasında iştirak edən -kən (-ikən) hissəciyi vurğusuz tələffüz olunur: oxuyárkən, oxumúşkən, deyə´rkən, demi´şkən və s.
6.4.5. -ma 2 , -mə 2 , -m inkar şəkilçisi vurğusuz tələffüz olunur:
oxúmadı, bi´lmədi; oxúmayacaq, bi´lməyəcək, oxúmur, bi´lmir və s.;
Qeyd. Xəbər şəklinin indiki zamanından fərqli olaraq, qeyri-qəti gələcək zamanda inkar şəkilçisi (-m) işlənmiş heca vurğulu tələffüz olunur: oxumáram, bilmə´rəm; oxumázsan, bilmə´zsən və s.
6.4.6. ilə bağlayıcısının və qoşmasının şəkilçiləşmiş -la 2 [-nan 2 ] forması, -mı 4 sual ədatı vurğusuz tələffüz olunur: torpağímla, ölkə´mlə, atámla anám; oxudúnmu, bildi´nmi; oxuyúrmu, bili´rmi və s .
6.5. Sözdən xitab kimi istifadə olunduqda vurğu əvvəlki hecalara keçə bilər: Azərbaycán – Azə´rbaycan, Vətə´n – Və´tən və s.
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI MƏDƏNİYYƏT NAZİRLİYİ AZƏRBAYCAN DÖVLƏT RƏSM QALEREYASI
Təsviri sənət incəsənətin bir növüdür. Xalq arasında incəsənət sözünün mənası bacarıq, ustalıq deməkdir. Təsviri sənət hər hansı bir əşyanı fəzada düzgün qeyd etmək və yaxud fikrindən keçəni təsvir etmək bacarığıdır.Təsviri sənət deyəndə insanın bədii yaradıcılığı nəzərdə tutulur. Təsviri sənətə daxildir: – rəsm; – qrafika; -boyakarlıq; – heykəltəraşlıq; – dekorativ tətbiqi sənət; – bəzən memarlıq. Rəsm təsvirin əsasını təşkil еdir.Rəssam müəyyən tablоnu işləyərkən əşyaların fоrmasını, həcmini, mühitdə mövqеyini rəsm dilində əks еtdirir. Təsvirin həcmli, mühitin rеal görüntüsü üçün pеrspеktiva və işıq- kölgə qanunlarına müraciət оlunur. Rəsm kоmpоzisiya ilə əlaqədardır. Kоmpоzisiya tablоnun ümumi quruluşu, ayrı- hissələrin əlaqəsi və оnların bir-birinə uyarlığı dеməkdir.
Təsviri sənətin ən qədim nümunələri arasında e.ə. VIII-V əsrlərdən qalmış Qobustan qaya təsvirləri, Kəlbəcər rayonunun Zalxa gölü ətrafında Ayıçınqılı və Pəriçınqıl dağlarındakı Tunc dövrünün başlanğıcına (e.ə. 3-cü minillik) aid rəsmlər, Ordubad şəhərindən şimalda Gəmiqaya dağlarındakı qayaüstü təsvirlər müstəsna əhəmiyyətə malikdir.Qobustanın “Böyükdaş”, “Kiçikdaş”, “Cingirdağ”, “Şonqardağ” və digər qayalarında həkk olunmuş rəsmlərdə, orada yaşamış qədim insanların həyat tərzi, məişəti, əməyi ilə əlaqədar təsvirlər xüsusi maraq doğurur.Burada ovçuluq, maldarlıq, əkinçilik və məişətin digər sahələri ilə bağlı müxtəlif süjetlər, səhnələr, insan və heyvan təsvirləri dinamik tərzdə həkk olunmuşdur.Qobustan qaya rəsmləri – piktoqramlar ibtidai icma quruluşundan feodalizm mərhələsinə kimi çoxəsrlik, uzun tarixi dövrü əhatə edir.
Təsviri sənətin qədim nümunələri arasında dulusçuluq, daş və metal məmulatlarını bəzəyən dekorativ naxışlar, rəsmlər, qabartmalar (relyef təsvirlər), heykəllər mühüm yer tutur.Bunlardan kürə formalı qab (Naxçıvan MR-nın Şahtaxtı kəndi), ikibaşlı maral fiquru (Xocavənd rayonunun Dolanlar kəndi), üzərində 5 fantastik heyvan təsviri cızılmış tunc qab (Gədəbəy), aypara şəklində qızıl yaxalıq (Ziviyə), qızıl cam (Urmiya gölü yaxınlığındakı Həsənli təpə), Mil, Qarabağ düzlərindən tapılmış keramik qablar öz zərifliyi, bədii kamilliyi ilə fərqlənir (e.ə. VIII-VII əsrlər).
Heykəltəraşlıq sənətinin ən məşhur nümunələri arasında XIII əsrdə Bakı limanında tikilmiş Şirvanşahların “Bayıl qəsri”, yaxud “Səbayıl” adlanan memarlıq abidəsi üzərindəki yazı və qabartma təsvirləri binanın dekorativ tərtibində həlledici rol oynamışdır. “Bayıl daşlarında” yazılarla birlikdə insan və heyvan (pələng, dəvə, at, öküz, quş) təsvirləri dərin oyma üslubunda işlənmişdir. Friz xarakteri daşıyan “Bayıl daşları” vaxtilə quruda yerləşən möhtəşəm memarlıq abidəsinin dekorativ elementini təşkil etmişdir.
-
- İxtisarlar onları təşkil edən hərflərin sayından, sait və samit hərflərin yerləşməsindən, yalnız samit və ya sait hərflər əsasında formalaşmasından asılı olaraq aşağıdakı kimi tələffüz olunur:
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.