Standart ve Standardizasyon Nedir

► Üretimin daha önceden belirlenmiş olan plan ve programa göre yapılmasına yardımcı olmaktadır.
► Standartın belirlemiş olduğu kalite ve seri imalata imkan sağlamaktadır.
► Üretim maliyetini düşürme konusunda büyük fayda sağlamaktadır.
► Kayıp ve artıkları asgariye indirmektedir.
► Üretim verimliliğini arttırmaktadır.
► Depolamayı ve taşımayı kolaylaştırarak, stokların azalmasını sağlamaktadır.

Təhsil standartları, milli kurikulum və təlimdə keyfiyyət

“Standart” sözü ingilis dilindən götürülüb norma, nümunə, ölçü deməkdir. Təhsil standartı dedikdə real şəxsiyyətin ictimai ideal səviyyəsinə qalxmasını və bu idealın təhsil sistemində əldə edilməsini təsvir edən dövlət normalarının əsas parametrlər sistemidir.

Təhsilin standartlaşdırılması müxtəlif ölkələrdə tədris plan və proqramlarının hazırlanması, təhsilin səviyyəsinin mü- əyyənləşdirilməsi və təhsil sistemində həyata keçirilməsi yolu ilə əldə edilir.

Təhsil standartının əsas vəzifəsi insanların fəaliyyətində elə münasibətlərin təşkilidir ki, bu vasitə ilə məhsulun keyfiyyət və xüsusiyyətlərilə əldə edilməsi təmin olunur ki, bu da cəmiyyətin tələbatlarını təmin edir. Standartlaşdırma cəmiyyətin tarixən dəyişilən tələbatlarına uyğun olaraq praktiki baxımdan bu tələbatların həyata keçirilməsi fəaliyyətini tənzimləyir.

Təhsildə standartlaşdırmanın əsas obyektləri təhsilin strukturu, məzmunu, təhsil yükünün həcmi və şagirdlərin hazırlıq səviyyəsinin müəyyənləşməsidir. Təhsil standartları Azərbaycan Respublikasının “Təhsil Qanunu”nun 6-cı və 10-cu maddələri ilə təsdiq edilmiş normativ sənəddir. Bu sənəd təhsil proqramlarının məzmun minimumunu, təhsil alanların maksimum tədris yükünü, şagirdlərin hazırlıq səviyyəsinə tələbatları müəyyənləşdirmiş və digər normativ sənədlərin hazırlanması üçün əsas yaratmışdır.

Təsadüfi deyildir ki, Azərbaycan Dövlətinin Təhsil sahəsində İslahat Proqramında Təhsil standartının hazırlanması və tətbiqinə xüsusi diqqət yetirilmişdir. İslahat Proqramında standartların olmаması ciddi tənqid obyektinə çevrilmişdir. Qeyd edilir ki, “bu günə qədər respublikamızda təhsil strategiyasına uyğun prioritet istiqamətlər müəyyənləşdirilməmiş, ümumi orta təhsilin dövlət standartları və baza tədris planı təsdiq edilməmişdir”.

Nəticədə ümumi orta təhsilin standartları 1999-cu ildə hökumət tərəfindən təsdiq edilmişdir. Standartların hazırlanması təhsilin qlobal problemlərindən biridir. Sonralar təhsilin məzmun məsələlərinin, şagirdlərin bilik, bacarıq və vərdişlərinin qiymətləndirilməsinin təhsil sisteminin inkişafında rolunun artmasını nəzərə alaraq, Azərbaycanda Təhsil İslahatının həyata keçirilməsi prosesində təhsilin əsasını təşkil edən kurikulum hazırlanıb qəbul edilmişdir.

Kurikulum latın sözü olub, lüğəti mənası “kurs”, “elm” deməkdir. Dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində kurikulum mütərəqqi təhsil modeli kimi geniş miqyasda tətbiq olunur. Kurikulum təhsilin məzmun standartlarını, zəruri minimumu, təhsil alanların hazırlıq səviyyəsinə verilən tələblər və qiymətləndirmə məsələlərini əhatə edir.

Eyni zamanda bu konseptual sənəd əsasında fənn kurikulumları hazırlanıb təsdiq edilmişdir. Kurikulum milli-mənəvi dəyərlərə yiyələnmiş şəxsiyyətin müasir həyata hazırlaşmasına xidmət edir, nəticəyönümlü və inkişafedici xarakter daşıyır. Kurikulum bilavasitə davamlı inkişafa və biliklərin tətbiqinə yönəlmişdir. Təsdiq edilmiş bu kurikulum artıq 2007-2008-ci tədris ilindən respublikanın orta ümumtəhsil məktəblərində tətbiq edilməyə başlanmışdır.

Burada qeyd etmək yerinə düşər ki, təhsil standartları, kurikulumlar təhsilin etalon səviyyəsi olub, müəyyən tarixi dövr üçün cəmiyyətin təhsilə olan tələbatını ödəməlidir. Dövlət təhsil standartı təhsilin səviyyəsidir ki, bu da şəxsiyyətin bu səviyyəyə yiyələnməsinin dövlət sənədi ilə təsdiqlənməsi ilə nəticələnir.

Fikrimizcə, təhsil ilə məşğul olan hər bir insan təhsilin keyfiyyətinin müəyyənləşməsi və idarə olunması üçün təhsil standartlarından (kurikulumlardan) istifadə etməyə hazır olmalıdır. Ancaq bu zaman unutmaq olmaz ki, təhsil işçilərini, xüsusən onu idarə edənləri ciddi ziddiyyətlər də gözləyir.

Hər şeydən əvvəl, standartların tətbiqi zamanı başa düşmək lazımdır ki, “standart” termini faktiki olaraq təhsil standartı kimi təhsil keyfiyyətinin kateqoriyasıdır. Bu isə təhsil elementlərinin yalnız biridir. Təkcə bu bir göstəricinin nəzərdə tutulması heç də şagird şəxsiyyətinin bütövlükdə qiymətləndirilməsi demək deyildir.

Çünki bu zaman şəxsiyyətin inkişaf göstəriciləri, mənəvi baxımdan tərbiyəlilik səviyyəsi, eləcə də təhsilalma nəticəsində mənfi effektlər nəzərə alınmır. Deməli, məktəbi bitirmiş şagirdin şəxsiyyəti tam qiymətləndirilmir, əslində dövlət təhsil standartları lazımi səviyyədə həyata keçirilmir. Biz təkrar etməyə məcburuq ki, təhsilin keyfiyyəti yalnız biliklərin kəmiyyəti və keyfiyyəti ilə ölçülmür.

Bu zaman şəxsiyyət keyfiyyətləri, vətəndaşlıq səviyyəsinin inkişafı da qiymətləndirilməlidir. O da qeyd edilməlidir ki, əgər təhsil standartları təhsilə yiyələnmənin, yəni bu və ya digər fənn sahəsində qazanılmış koqnitiv biliklərin səviyyəsi müəyyənləşdirilsə, onda standartların qəbul edilməsi və tətbiqi ilə razılaşmaq olar. Bizə belə gəlir ki, milli və fənn kurikulumlarının qəbul edilməsində müəyyən dərəcədə bu cəhət nəzərə alınmışdır.

Təhsil kurikulumları xarakterinə görə iki yerə ayrılır: onlardan biri fənnyönümlü, ikincisi isə şəxsiyyətyönümlü kurikulum adlanır. Fənnyönümlü kurikulumlar məzmun etibarilə elm sahəsini, onun mükəmməl anlayışlar sistemini əhatə edir.

Burada biliklərin həcmi və miqdarı əsas rol oynayır, fənnin elmi potensialı, məlumatlılıq səviyyəsi yüksək olur. Şəxsiyyətyönümlü kurikulumlar isə bilavasitə həyati bacarıq və vərdişlərə üstünlük verir. Bu zaman insanın gələcək həyat fəaliyyətində lazım olacaq praktik bacarıq və vərdişlər əhatə edilir, ondа əqli fəaliyyətlə bağlı qabiliyyətlər formalaşması ön plana çəkilir. Şəxsiyyətyönümlü kurikulumlar inteqrativ məzmunu ilə seçilir. Oradakı fənlərin adlandırılması, məzmunun müəyyənləşdirilməsi, şagird şəxsiyyətinin formalaşdırılması üçün əhəmiyyət kəsb edən və bilavasitə insanın şəxsi fəaliyyəti üçün lazım olan cəhətlər əsas götürülür.

Kurikulumların inteqrativ məzmununda hazırlanması onun keyfiyyətinin yüksəlməsini təmin edir. Fənn kurikulumlarında fənlərin sayı azalmış, həftəlik saatlar minimum səviyyəyə endirilmiş, həyati əhəmiyyəti olan bilik, bacarıq və vərdişlərin aşılanmasına, şəxsiyyətin formalaşması üçün zəruri işlərin həyata keçirilməsinə imkan yaranmışdır.

Onu da qeyd etmək yerinə düşər ki, fənn kurikulumları nəticəyönümlülüyü ilə əvvəlki proqramlardan köklü şəkildə fərqlənir. Fənn kurikulumları nəticəyönümlü olub (ümumi və xüsusi nəticələr) fənlərin məzmununu müəyyənləşdirməyə və qiymətləndirməyə şərait yaradır.

Fənn kurikulumları fənn proqramlarından fərqlənirlər. Fənn proqramları fənnin məqsədini, vəzifələrini, bilik, bacarıq və vərdişlərin həcmini, mövzuların tədrisi ardıcıllığını və bölmə, mövzulara ayrılan saatları açıqlayırdısa, fənn kurikulumlarında fənnin əhəmiyyətini əsaslandırıb, onun məqsədini, vəzifəsini, əldə ediləcək nəticələri açıqlamaqla siniflər üzrə məzmun standartları, inteqrasiya, təlim srategiyası, ümumi tələblər, yeni üsul və formalar, təlim prosesinin planlaşdırılması və şagird nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi öz əksini tapmışdır. Təhsil standartlarını milli kurikulum və fənn kurikulumları ilə müqayisə edəriksə, o zaman standartların nöqsanlı tərəfləri göz qarşısında canlanar.

Hər şeydən əvvəl, qeyd edilməlidir ki, təhsil müəssisələrində hələlik inzibatçılıq hökm sürdüyü bir zamanda məktəb rəhbərlərinin əksəriyyəti, hətta regionlarda təhsil idarələrinə rəhbərlik edənlər də yalnız standartlardan istifadə etməklə hər cür innovasiya fəaliyyətindən kənarda qalırlar. Nəhayət, o da qeyd edilməlidir ki, müasir innovasiyaların tətbiqi ləng getdiyinə görə məktəbin müasir yeniliklərin tətbiqindən kənarda qalması, bilik, bacarıqların köhnəlmiş sənədlər əsasında müəyyənləşməsi təhsilin keyfiyyətinə mənfi təsir göstərir, məktəbin inkişafına, müstəqilliyinə və ümumiyyətlə bütövlükdə təhsilin inkişafına maneçilik yaradır.

Xüsusən, idarəçilik təcrübəsi olmayan, ümumi mədəniyyəti aşağı səviyyədə olan səlahiyyətsiz yoxlayanlar (əlbəttə, bu məmurlar əllərində yoxlama əmrlərinə istinad edərək) standatlara istinad edərək məktəblərdə yaradıcı mühitə qarşı çıxır, sərbəstliyi boğur, yeniliklərin qarşısını alırlar.

Nəticə olaraq dеyək ki, milli və fənn kurikulumlarına mü- nasibət dövlət standartlarlarına olan münasibətlərdən (formal, inzibati) fərqlənməli, məktəb kollektivlərinə sərbəstlik verilməli, qabaqcıl ölkələrin təcrübəsindən istifadəyə şərait yaradılmalıdır.

Unutmayaq ki, söhbət dövlət standartlarından və ya fənn kurikulumlarından getdikdə, hər şeydən əvvəl, şagirdlərin həyata hazırlıq səviyyəsindən, şəxsiyyətlərinin formalaşmasından, tərbiyəlilik, vətəndaşlıq səviyyəsindən gedir. Buradan da təhsil müəssisəsinin fəaliyyətinin keyfiyyəti üzə çıxarılıb qiymətləndirilməlidir. Hər cür kəmiyyət göstəriciləri (hətta orta bal) araşdırılmalı, təhlil edilməli, rayon təhsil müəssisəsi üzrə göstəricilərin dinamikası, fənlər üzrə, təhsil pillələri üzrə, hətta siniflər və ayrıca olaraq müəssisələr üzrə qiymətləndirilməlidir. Bu zaman təhsilə ayrılmış resurslar, xərclər, təşkilati, kadr, elmi metodikaların səviyyəsi nəzərə alınmalı, qiymətləndirilməlidir.

Nəhayət, təhsildə kəmiyyət və keyfiyyət göstəriciləri uşaqların sağlamlıq göstəriciləri hesabına əldə edilməməlidir. Bu zaman sağlamlığı qoruyan texnologiyalara üstünlük verilməlidir. Təhsil elə fəaliyyət sahəsidir ki, burada nəticə yalnız nəticə xatirinə əldə edilməməlidir.

Standart ve Standardizasyon Nedir?

Dünya genelinde ticaretin yerellikten daha çok global bir hal almasıyla beraber adını sıkça duymaya başladığımız kavramlardan birisi de “standart” kavramıdır. Günlük hayatımızda sıkça kullandığımız “standart” kelimesinin anlamı için Türk Dil Kurumu(TDK)’ nun sözlüğüne baktığımızda; belli bir tipe göre yapılmış veya ayrılmış, ölçün, ölçünlü, tek biçim, anlamıyla karşılaşmaktayız.

15.07.2021 tarihli yazı 6376 kez okunmuştur.

Günümüz dünyasında gerek hizmet sektöründe gerekse de imalat sektöründe çalışan tüm işletmeler gözlerini uluslararası arenaya çevirmiş durumdadır. Üretilen her ürün ya da hizmet bir nebze çalışan insan kaynağının da etkisiyle beraber var olduğu bölgesine ait nitelikler taşımaktadır. Gerek insan faktörü, gerek ekonomik şartlar gerekse de çevresel faktörler nedeniyle çoğu zaman yerel yaklaşımlardan kurtulmak ne yazık ki mümkün olmamaktadır. Örnek vermek gerekirse hizmet sektöründe çalışan bir işletmenin farklı ülkelerde hatta ve hatta aynı ülkenin farklı bölgelerinde dahi farklı yaklaşımlarını görmek zor değildir. Aynı zamanda Afrika kıtasında ve Avrupa kıtasında aynı amaç için üretilmiş ürünlerde büyük farklılıklar gözlenmesi de günlük hayatta sıkça karşılaşılaştığımız şeylerdir. Bu durumun önüne geçmek adına üretilen hizmet ya da ürünün; üretildiği her yer de aynı özellik ve kalitede olmasının sağlanması için “standart” kavramı ortaya atılmış ve günümüze kadar büyük bir gelişme göstermiştir. Günümüzde ise birçok işletme için olmazsa olmaz niteliğindedir.

Standart Nedir?

Standart kavramı için EN 45020 “Standardizasyon ve ilgili faaliyetler – Genel terimler ve tarifleri” ne baktığımızda diğer kaynaklara göre daha net bir kavram görmekteyiz. EN 45020’ ye göre standart; uzlaşı ile oluşturulmuş, yetkili bir kuruluş tarafından onaylanmış, ortak ve tekrarlı kullanım için, kurallar, prensibler veya faaliyetlerin özelliklerini ya da sonuçlarını belirleyen, belirli bir konu veya kapsamda en elverişli düzenlemenin elde edilmesini amaçlayan dökümanlardır. Standartların uygulanmaya alınması tercihe bağlıdır, zorunluluk içermez. Bir standardın kullanımının zorunlu olması için bir mevzuat hükmü olması gerekmektedir.

Kalite alanında uluslararası çalışmalar yapan kurumların tanımlarına baktığımızda ise; bir şeyi yapmak için daha önceden karar verilmiş yol ya da yöntemdir, anlamıyla karşılaşmaktayız. Bu yol ya da yöntem, ürünün imalatı, bir sürecin yönetilmesi, bir hizmetin sağlanması ya da malzemelerin tedarik edilmesini içerebilir, kuruluşlar tarafından üstlenilen ve müşterileri tarafından kullanılan bir dizi faaliyeti kapsayabillmektedir.

Standart olgusu aynı zamanda konunun uzmanı olan ve temsil ettikleri kurumların ihtiyaçlarını bilen, imalatçı, satıcı, alıcı, meslek birlikleri, kullanıcı ve düzenleyici insanların tamamının oluşturmuş olduğu bilgi birikimidir.

Standartlar gönüllü kullanıma esas alınarak geliştirilmektedir. Çünkü hiç bir kişiye, kuruma vb. hayatını daha güçleştirecek bir kurallar bütünü dayatılamaz. Standartlar sonucu belirli olan bir öneridir ve işinizi daha iyi yapman için belirlenmiş kurallar bütünüdür.

Standart kavramı bilgi odaklıdır. Yeniliği harekete geçirerek, verimi arttırmayı amaçlamaktadır. Kişilerin gündelik yaşamlarını daha kolay, daha güvenli ve daha sağlıklı kılar aynı zamanda kurumların daha başarılı olması için belirlenmiş kuralladır.

Standartların, paydaşların sayıca dengeli şekilde katılımın sağladığı bir ortamda ve ortak çalışma oluşturulması gerekmektedir. Pek çok alanda uygunluk ve kalitenin sağlanması ve değerlendirilmesinde kullanılmaktadır.

Standartların uygulanması bir tercih meselesidir. Standartlara uymak zorunlu değildir. Bundan dolayı mevzuatlarla aynı mantıkla düşünülmemelidir. Ancak standartlar mevzuatlarda yer alarak zorunlu kılınabilir ya da zorunluluğu kaldırılabilir.

Standart kavramını yaşayan dökümana benzetmek yanlış olmayacaktır. Bu standart genellikle oluşturulduğu gibi kalmaz. İlgili alandaki gelişmeler, ihtiyaçlar ve sorunlar doğrultusunda yenilenebilmektedir. Dönemin ihtiyaçlarına göre sökterde bulunan paydaşların gereksinimlerine göre güncellenebilmektedir. Güncelliğini yitirmiş standartlar ise yine aynı şekilde yürürlükten kaldırılabilmektedir.

Standartların Amaçları Nelerdir?

Standartlar, planlı hareket etmek için sağlam bir zemin oluşturmaktadır. Uygulama ve süreçler, oluşturulan bu güven zemini üzerine inşa edilmektedir.

Standartlar her sektörde zorunlu değildir, bazı sektörlerde uyulup uyulmaması tamamen tüketici taleplerine ve üretici taleplerine bağlıdır. Ancak standartlara uyulduğu takdirde işletmelere olumlu yönde faydalar sağlayacağı aşikardır.

Standartların asıl amacı, işletme verimliliğini arttırmak ve aynı zamanda insanların sağlıklı ürünler ile buluşmasını sağlamaktadır. Standartların en önemli faydalarından biri de denetimdir.

Standartlara uyum sağlayan bir işletme ya da organizasyon, ilgili standart kuruluşu tarafından denetlenmektedir. Bu denetimlerle standartlara uygun olup olunmadığı noktasında kontrol istenmektedir. Standartların ortadan kaldırılması durumunda, herkes kendi çıkarları doğrultusunda haretket edecek ve bu durum da tüketiciler için büyük bir sorun olarak karşımıza çıkacaktır.

Standartların sağladığı pek çok fayda vardır.

► Kontrol ve denetimi arttırmaktadır.
► Daha verimli bir iş planlama süreci uygulama şansı tanımaktadır.
► İş sürecindeki zararlar minimum seviyeye inmektedir.
► Hizmet kalitesini ve firmanın prestijini arttırmaktadır.
► Toplumsal ve teknolojik değişimlere uyum sağlamaktadır.
► Genel kalite prosedürlerine bağlı kalınmaktadır.

Dolayısıyla standart kavramı, işletmeler için büyük bir önem arz etmektedir. Standartlara uyum sağlayan işletmelerin rakip firmalardan daha gelişmiş ve daha geniş bir pazara sahip olduğu söylenebilir.

Günümüzde yeni bir trend haline gelmiş olan; çevre sağlığı ve sürdürülebilirlik kavramlarının standartların hazırlanma sürecinde dikkate alındığı bilinmektedir. Bundan dolayı büyük önem arz etmektedir.

Standartların Faydaları Nelerdir?

Günlük hayatımızda hemen hemen kullandığımız tüm ürün ve hizmetlerin bir standartı vardır. Sağlıktan tarıma, inşaattan nano teknolojiye, enerji yönetiminden güvenliğe, buzdolaplarından futbol toplarına kadar değişik konularda çok sayıda standart bulunmaktadır. Belirli bir ürün için özel ya da yönetim uygulamaları gibi genel kapsamlı standartlar da bulunmaktadır.

Standartların ana hedefi bir ürün ya da hizmetle ilgili aynı beklentileri paylaşan insanlara belirlenmiş olan direktiflerle güvenilir bir ortam sağlanmasıdır.

Bu temelin ana amaçları;

► Tasarruflu ve verimli bir iş planı oluşturmak
► Ticareti kolaylaştırmak
► Tasarruf, verim ve birlikte işleyebilirlik için bir çerçeve sunmak, kaynakları doğru şekilde yönetmek
► Tüketiciyi korumak
► Güvenini vermek tir.

Uluslararası Geçerliliği Olan ISO Standartları Nelerdir?

Hazırlanmış standartların tam olarak amaca hizmet etmediği ya da yetersiz kaldığı durumlarda aşağıdaki standartlarda kullanılabilmektedir.

► ISO 9001: Kalite Yönetim Sistemi; Daha verimli çalışma ve ürün hatalarının azalmasının sağlanması için

► ISO 14001: Çevre Yönetim Sistemi; Çevresel etkiler, atık oranını düşürecek ve daha sürdürülebilir alanlar oluşması için

► ISO 45001: İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi; İşyerlerinde kazaların azaltılması için

► ISO 27001: Bilgi Güvenliği Yönetim Sistemi; Önemli bilgileri güvende tutmaya yardım etmesi için
► ISO 50001: Enerji Yönetim Sistemleri; Enerji tüketimini düşürmesi için

► Yapı Sektörü Belgelendirme ve Test Hizmetleri; Bir ev inşaatında yardımcı olması için

► ISO 22000: Gıda Güvenliği Yönetim Sistemi; Gıdaların korunmasına yardım etmek için

► İlginizi Çekebilir:
ISO(International Organization for Standartization) Standartları

Ancak standartların faydalarını; üreticiye, tüketiciye ve ekonomiye faydaları olarak üçe ayırabiliriz.

Bunlar:
► Standartların Üreticiye Olan Faydaları
► Standartların Tüketciye Olan Faydaları
► Standartların Ekonomiye Olan Faydaları

Standartların Üreticiye Olan Faydaları Nelerdir?

► Üretimin daha önceden belirlenmiş olan plan ve programa göre yapılmasına yardımcı olmaktadır.
► Standartın belirlemiş olduğu kalite ve seri imalata imkan sağlamaktadır.
► Üretim maliyetini düşürme konusunda büyük fayda sağlamaktadır.
► Kayıp ve artıkları asgariye indirmektedir.
► Üretim verimliliğini arttırmaktadır.
► Depolamayı ve taşımayı kolaylaştırarak, stokların azalmasını sağlamaktadır.

Standartların Tüketiciye Olan Faydaları Nelerdir?

► Tüketiciyi bilinçlendirme konusunda önemli bir rol almaktadır.
► Fiyatların ucuzlamasını sağlamaktadır.
► Fiyat ve kalite yönünden aldatmacayı önlemektedir.
► Karşılaştırma ve seçim kolaylığı sağlamaktadır.
► Can ve mal güvenliği sağlama konusunda faydaları çok fazladır.

Standartların Ekonomiye Olan Faydaları Nelerdir?

► Kalite seviyesi düşük üretimle meydana gelen emek, zaman ve hammadde israfını ortadan kaldırmaktadır.
► Üretimde kalitenin gelişmesine yardımcı olmaktadır. Sanayiyi belirli hedeflere yöneltmektedir.
► Yanlış anlaşılmaları ortadan kaldırmaktadır.
► Sanayiyi belirli hedeflere yönelterek üretimde kalitenin gelişmesine yardımcı olmaktadır.
► Yan sanayi dallarının kurulması ve gelişmesine yardımcı olmaktadır.
► Piyasadaki rekabeti arttırarak, üretim kalitesinin artmasını sağlar.
► İhracatta üstünlük sağlamaktadır.
► Piyasadaki kötü malı silmektedir.

Standart Tipleri Nelerdir?

Standartların tamamı üzerinde anlaşılmış ilkeler veya kriterler oluşturarak, ortaya çıkan ürün ve ya hizmetin onaylanmış ve güvenilir olmasını sağlamaya çalışmaktadır.

Standartlar iki farklı alanda farklılık gösterebilmektedir:

► Anlaşma Tipi
► Anlaşmanın yapılmasında rol alan insanların, kurumların ya da ülkelerin sayısı

Kimi standart tiplerinde anlaşma temel olarak tavsiye ve rehberlikle sınırlı olmaktadır. Bazı standartlar çok daha buyurgan olmaktadır. Ve standartlara uyduğu iddia edilen kullanıcının mutlaka karşılaması gereken kesin kurallar vardır.

Standart kategorileri genellikle yapacakları işlevlere göre sınıflandırılmaktadır. En yaygın olanı, mutlak gereklilikleri ayrıntılarıyla belirleyen şartnamelerdir. Genel olarak, ürünlerin güvenliği ve kullanıcı toplumunca yüksek seviyede güven ve güvence talep edilen benzeri uygulamalar için kullanılmaktadır.

Davranış kuralları uzman ve bilinçli uygulayıcılar tarafından gerçekleştirilmelidir. Bu uygulamalar güvenilir kıstaslar sunmaktayken, bir ölçüde esneklik sağlayacak şekilde geliştirilmektedir. Genel olarak inşaat ve inşaat mühendisliği endüstrilerinde kullanılmaktadır.

Belirlenmiş olan metotlar nettir, nerede uygulanabilirse zorlu koşul ve mekanlarda güvenle tekrarlanacak ölçüm, test veya belirlenmesi için üzerinde anlaşılmış yöntemler saptamaktadır. Genel olarak baktığımızda; standart yapmanın dahi bir standartı olduğunu görmekteyiz.

Standart Çeşitleri Nelerdir?

Standartlar uygulama alanları ve şekillerine göre 3 ana başlık altında gruplandırılmaktadır.

► Yapı Karakterine Göre Standartlar,
► Uygulama Şekillerine Göre
► Uygulama Alanlarına Göre

Olmak üzere üç ayrı grupta toplanmaktadır.

Yapı Karakterine Göre Standartlar Nelerdir?

Standartlar yapı karakterine göre “Temel Standartlar” ve “Türev Standartlar” olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Temel Standartlar: Biçim ve kıyaslamaya yarayan genellikle mal ve hizmet alışverişlerinde anlaşmaya yarayan kapsamlı standartlardır. (Ölçü birimi, yazı, rakam, terimler gibi…)

Türev Standartlar: Temel standartlardan yararlanmak amacıyla meydana gelmekte olan standartlardır. (Madde, mamul, metot ve hizmet…)

Uygulama Şekillerine Göre Standartlar Hangileridir?

Standartlar uygulanma şekillerine göre; ihtiyari standartlar ve mecburi standartlar olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Bunlar ihtiyari ve mecburi standartlardır.

İhtiyari (seçmeli) Standartlar: Mecburi olarak uygulamaya konulan standartların dışında yer alan standartlardır. Özetle, ulusal standart enstitüleri tarafından ülke ihtiyaçları göz önünde tutularak düzenlenmiştir. Ve bu uygulamalar ilgililerin isteğine bırakılmıştır.

Mecburi Standartlar: Can ve mal güvenliğini ilgilendiren konularla ilgili olan ve bakanlıkça yürürlüğe konmuş standartlardır. Ülkemizde, mecburi uygulamaya konulması gerekli olduğu düşünülen bir standart TSE’ nin tavsiyesiyle standardın ilgili olduğu bakanlığın onay vermesiyle birlikte Resmi Gazete’ de yayınlandıktan sonra uygulamaya konulur.

Uygulama Alanlarına Göre Standartlar Hangileridir?

Uygulama alanlarına göre standartlar toplamda 5 ana başlık altında (işletme, endüstriyel, milli, bölgesel, milletlerarası) incelenmektedir.

İşletme Standartları: İşyerlerinin daha önceden belirlenmiş bazı ihtiyaçlarının karşılanması için düzenledikleri özel standartlardır.

Endüstriyel Standartlar: Aynı malı üreten sanayi kuruluşlarının üretmiş oldukları mamulleri için hazırlamış oldukları standartlardır.

Milli Standartlar: Kuruluşlarının milli sınırlar içerisinde uygulamak üzere yapılan standartlardır.

Bölgesel Standartlar: Ticari ilişkilerde bulunan ülkelerin ortak konularda birbirlerine fayda sağlamak amacıyla aralarında anlaşarak düzenledikleri ve birlikte uyguladıkları standartlardır.

Milletlerarası Standartlar: Standart kuruluşlara üye olan; milli standart kuruluşları tarafından hazırlanan ve üye ülkelerde uygulanan standartlardır.

Standartların Oluşturulması ve Yayınlanması Süreci Nasıl İşlemektedir?

Standartların oluşması ve yayınlanması genel hatlarıyla tüm ülkelerde ve platformda benzer olmasına rağmen, bazı yöntemsel farklılıklar olabilmektedir. Standartların hazırlanması konusunda; uluslararası platformlarda standartların oluşturulmasıyla ülkemizde standartların hazırlanması arasında küçük farklılıklar bulunmaktadır.

Standartlar oluşturulurken en önemli şeylerden birisi de paydaşların bir araya gelerek, katılım sağlamasıdır. Standartların geliştirilmesindeki hedeflerden birisi de tüm paydaşların dengeli şekilde temsili ve katılımlarını sağlamaktır. Standardı kullanan ve bir şekilde etkilenen her kişi, kurum vb. bu paydaşların içerisinde yer almaktaadır.

Bundan dolayı standartların hazırlanması sürecini, “Ülkemizde standartların hazırlanması” ve “Uluslarası Platformlarda Standartların Hazırlanması” olarak ayrı ayrı incelenmesi daha doğru olacaktır.

Ülkemizde Standartlar Nasıl Hazırlanmaktadır?

Ülkemizde standartizasyon çalışmalarını Türk Standartları Enstitüsü(TSE)’ nün yürüttüğü düşünülse de asıl çalışma Standart Hazırlama Merkezi Başkanlığı (SHMB) tarafından yürütülmektedir. TSE’ nin içerisinde çeşitli alanlarda kurulmuş ihtisas kurulları ve bunlarında altında kurulmuş teknik komiteler bulunmaktadır. Teknik komite üyeleri sektörde görev alan kişiler, akademisyen veya kamu görevlilerinden oluşmaktadır. Standart metinlerin oluşturulması ve standartlarla ilgili gelişen çeşitli teknik konuları bu komiteler yürütmektedir.

Herhangi bir çalışma alanında, konunun uzmanları teknik içeriğe hakim olduğundan emin olduklarında paydaşlarla bir araya gelmektedir. Ve yapılan bu paydaşlarla gerekli gördükleri takdirde bir çalışma grubu oluşturabilmektedirler.

Çalışmalara katılan kişilerin belirlenmesinde gönüllülük esastır. Kimse zorla bu çalışma gruplarına dahil edilemez. Kurulan çalışma grubu kendi belirlemiş olduğu takvime göre toplanarak belirli çalışmalar yapar ve bu çalışmaların sonunda kendi standart metnini oluştur. Sonrasındaki süreçte standardizasyonun oluşması için TSE’ yle birlikte çalışmalarını sürdürmeye devam eder. Standart oluşumu tamamlandığında ise çalışma grubu dağılmaktadır.

Uluslararası Platformlarda Standartlar Nasıl Hazırlanmaktadır?

ISO, IEC, CEN, CENELEC, IEEE gibi kuruluşlarda gönüllülük esastır. Bu uluslararası kuruluşlarda ülkelerin önerdiği uzmanlardan oluşan teknik komiteler, alt komiteler ve çalışma grupları bulunmaktadır.

Standartların oluşturulması ise büyük oranda çok daha spesifik bir alanda üye ülkeleri temsilen gelen uzmanların bir araya geldiği çalışma gruplarına bırakılmıştır. Bu tür kuruluşların üye ülkeleri, ülkelerin ulusal standardizasyon kuruluşlarıdır; Türkiye’ de bu görevi TSE yürütmektedir.

Standartların Görüşe Sunulması ve Oylama Süreci Nasıl İşlemektedir?

Standartlar hazırlanırken paydaşlar sadece standart metninin oluşturanlarla sınırlı değildir. Standart metninin yeterli olgunluk düzeyine eriştiği düşünüldüğünde taslak haline getirilmektedir. Ve bu taslak paydaşların görüşlerine sunulmaktadır.

Uluslararası standartlar söz konusu olduğunda ise üye ülkelerin standardizasyon kuruluşları tarafından oylamaya açılmaktadır. Her ülkede farklı bir kurum bu görevi yürütmektedir. Ülkemizde ise bu süreci TSE yönetmektedir.

TSE’ nin belirlemiş olduğu teknik komiteler ülkemizde bir standart oluşturmak istediğinde TSE aracılığıyla ilgili metin paydaşlara duyurulmakta ve belirlenmiş olan süre içerisinde olumlu ya da olumsuz görüşlerinin TSE’ nin kendi sistemi üzerinden ulaştırılması beklenir. Bu süre her alan için farklı olsa da minimum 2 ay olarak belirlenmektedir.

İrdeleme(mütalaa) süreci tamamlandıktan sonra gelen görüşler incelemeye alınmaktadır. İlgili teknik komite gelen görüşleri değerlendirdikten sonra gerek görürse yeniden düzenleyebilir. Gerekli görürse tekrardan bu standartlar irdelenerek yayım sürecine geçilebilir.

Standardizasyon Nedir?

Standardizasyon dendiğinde bir olaydan ziyade bir süreç akla gelmektedir. TSE’ nin bu konudaki yaklaşımına baktığımızda; tüm tarafların katkı ve işbirliği ile belirli kurallar koyma ve bu kuralları uygulama işlemi olduğunu görmekteyiz. Standardizasyon uygulamalarındaki temel dokümanın standartlar olduğunu görmekteyiz.

Standardizasyonun ne olduğunu net şekilde anlamak içinde standart kavramını anlamamız gerekmektedir. Standartın ne olduğunu anlamak için TSE’ nin tanımlamalarına baktığımızda, bir konuyla ilgili tüm tarafların katılımıyla oluşturulmuş, üzerinden uzalaşma sağlanmış, ortak ve tekrar eden kullanımlar için hazırlanan, yetkili kurumlarca onaylanmış, uygulaması zorunlu olmayan dökümanlar olduğunu görmekteyiz. Bu ilgili kişilerin tanımı aslında paydaşlardan bahsetmektedir ve buna örnek olarak; özel sektör, KOBİler, üniversiteler, kamu, dernek ve birlikler gibi sivil toplum örgütlerinin tamamı paydaşlar olarak kabul edilmektedir.

Standartlar daha önceki bölümlerde bahsedildiği gibi; ürün, hizmet, proses ve tesisler için güvenlik ve kalite gereklerini oluşturmak, süreçleri (imalat, yönetim vb.) iyileştirmek, teknoloji kullanımını yaygınlaştırmak, ticari engelleri kaldırmak, yeni pazarlara açılımı sağlamayı amaçlamaktadır, çevreyi korumak, can ve mal emniyetini sağlamak gibi amaçlar için hazırlanmaktadır.

Standartlar, insan sağlığını, can ve mal güvenliğini her şeyden önde tutmaktadır. Standartlar aynı zamanda ürünlerin bir örnek niteliğinde, kaliteli, kullanım amacına elverişli olmasını sağlamayı amaçlamaktadır. Bunu sağlarken de özellikle ekonomik olarak üretilmelerini öngörmektedir. Özetle standartlar bilimsel, teknik ve deneysel çalışmaların kesinleşmiş sonuçlarının esas alınarak almış doğruları ispatlamış dökümanlardır.

Standardizasyon kavramı için EN45020 “Standardizasyon ve ilgili faaliyetler – genel terimler ve tarifleri” standardına baktığımızda; mevcut ve potansiyel problemler dikkate alınarak, belirli bir konuda ortak ve tekrar eden kullanımlar için uygun seviyede düzenin elde edilmesi amacıyla gerekli hükümlerin oluşturulması faaliyetidir, kavramıyla karşılaşmaktayız.

Standardizasyon dediğimiz faaliyet 3 süreçten oluşmaktadır.

► Standartların Oluşturulması
► Standartların Yayınlanması
► Standartların Uygulanması dır.

Standardizasyonun bir çok faydası bulunmaktadır. Ancak bunların en önemlileri; ürün, proses ve hizmetlerin amacına uygunluk geliştirilmesi, ticari engellerin aşılması ve teknolojik işbirliğinin kolaylaştırılmasıdır.

Standardizasyonunun süreçleri kuruluşlar aracılığıyla tamamlanmaktadır. Dolayısıyla standartların oluşması, standardizasyon için belirlenmiş temel ilkelere uygun şekilde standartları onaylanması ve yayımlanması yine bu standardizasyon kuruluşların yetkisindedir.

Standardizasyonun Paydaşları Kimlerdir?

Standardizasyonun değeri, katılımcı paydaşlarla doğru orantılıdır. Standartları geliştirilme amaçları, tüm paydaşların dengeli şekilde temsil edilmesi ve katılımın sağlanmasıdır. Standardı aktif olarak kullanan, standartlardan bir şekilde etkilenen herkes, standardizasyon paydaşları kapsamındadır.

Standadizasyonun paydaşları; sanayi, sektörde yer alanlar, KOBİ’ler, akademiler, kamu kuruluşları, sivil toplum kuruluşları, tüketiciler, odalar, ticari birlikler, belgelendirme ve akreditasyon kuruluşları gibi standardizasyona dahil olabilecek pek çok taraftan oluşmaktadır.

Kaynaklar:
► TSE (Türk Standartları Enstitüsü)
► ISO (International Organization for Standartization)
► bsi (British Standart Institution)
► IEEE (The Institute of Electrical and Electronics Engineers)
► IEC (The International Electrotechnical Commission)
► CEN (The European Committee for Standardization)