AZƏRBAYCAN DÖVLƏT NEFT VƏ SƏNAYE UNİVERSİTETİ. Kafedra: Metrologiya, standartlaşdırma və keyfiyyətin idarəə olunması

Əgər standartlaşdırma obyekti məhsuldursa, onda həmin məhsulu, yaxud ona yaxın məhsulun istehsal texnologiyası öyrənilməlidir.

Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti

Standartların yuxarıda göst ә rilmiş kateqoriyalara bölünm ә si onların təsir dair ә sind ә n aslı olaraq hә yata keçirilir .

Hər bir qrup standartlar üçün onların mütlәq tәtbq olunma sahәsi, standartlaşdırma obyektlәri vә tәsdiq edilmə qaydaları müәyyәnlәşdirilir.

Dövlәt standartları kütlәvi tәkrar istehsal vә istifadə perspektivinә malik olan mәhsullar (işlәr, xidmәtlәr) üçün işlәnib hazırlanır. Bu standartlar mәjburi vә tövsyyә olu nan tәləbləri nәzәrdә tutur.

• mәhsulların (işlәrin, xidmətlәrin) insanın hәyatı sağlamlığı, әmlakı vә әtraf mühit üçün tәhlükәsizliyi;
• mәhsulların (məmulatların) texniki, texnoloci informasiya uyğunluğu vә onların qarşılıqlı əvәz olunması;
• məhsulların (işlәrin, xidmәtlәrin) әsas istehlak xüsusiyyәtlöri, onlara nәzarәt metodları, mәhsulların qablaşdırılması, nişanlanması, daşınması, saxlanması, utillәş- dirilmәsi qaјdaları;
• mәhsulların (işlәrin, xidmәtlәrin) elm, texnika və texnologiyanın inkişafına uyğunluğu;
• məhsulların (işlәrin, xidmәtlәrin) tәhlükәsizlik texnikası vә istehsalat sanitariyası tәlәblәri;
• məhsulların istehsalı, istifadәsi, işlәrin görül mәsi vә xidmәtlәrin göstәrilmәsi zamanı bütün resurslarda sәmәrәli istifadә, hәmçinin mәhsulların (işlәrin, xidmә lәrin) texniki sәnәdlәşmәsi qaјdaları;
• standartlahdırma sisteminin dövlәt standartları ilə müәyyәnlәşdirilən digәr tәlәblәr.

Dövlәt standartlarının tövsiyyә olunan tәlәblәri aşağıdakı hallarda şәrtsiz yerinә yetirilmәlidir:

a ) qanunveriçilik aktlarında n ә z ә rd ә tutularsa ;

b) mәhsulu hazırlayan (tәdarükçü) tәrәfindәn mәhsulun həmin tәlәblәrә uyğunluğu bәyan edilmişdirsə.

1. ümumtexniki və təşkilatı metodik qaydalar və normalar, xətti ölçülərin normal sıraları, dişli ötürmələrin dəqiqlik normaları, müsaidələri və oturtmaları, üstün tutulan ədədlər və s.
2. elmi – texniki terminlər və işarələr .
3. ölçü vahidləri və ölçü vahid etalonları ;
4. normativ – texniki , konstruktor , texnoloci , texniki – iqtisadi , istismar və təmir sənədləri sistemi ;
5. sahələrarası tətbiq olunan məmulatların dəqiqlik normaları ;
6. sahələrarası tətbiq edilən istehsal – texniki təyinatlı məhsullar ( dəzgah –

1. ölçmə vasitələrinin , maşınların dövlət sınağı ;
2. texniki – iqtisadi informasiyaların sinifləşdirilməsi və kodlaşdırılması sistemləri ;
3. texniki təhlükəsizlik , əmək mühafizəsi , sənaye və məişət sanitariyası sahəsində qoruyuju tərtibatlar və digər məmulatlar .

kili və idarə edilməsinin təkmilləşdirilməsi məqsədi ilə hər müəssisə özü müstəqil olaraq müəssisə standartı hazırlayır və qəbul edir . Bu standartlar anjaq həmin müəssisədə tətbiq olunan normalar , qaydalar , tələblər , üsullar , məmulatlar , alətlər və s . obyektlər üçün hazırlanır .
Standartların növləri.

1. Texniki şərtlərin standartları ( ümumi texniki şərtlər ).
2. Parametrlərin ( ölçülərin ) standartları .
3. Ümumi texniki tələblərin ( texniki tələblərin ) standartları .
4. Tiplərin , əsas parametrlərin və ölçülçrin standartları .
5. Konstruksiyaların standartları .
6. Markaların standartları .

8 Qəbul qaydalarının standartları .

9 Nəzarət ( sınaq , analiz , ölçmələr ) metodlarının standartları .

10 Nişanlanma , qablaşdırma , saxlanma və nəqletdirmə ( daşınma ) qaydalarının standartları .

11 İstsmar və təmir qaydaları standartları .

12 Tipli texnoloci proseslərin standartları .

13 Ölçü jihazlarının yoxlama metodları və vasitələri üçün standartlar .

Konkrekt məhsula aid olmayan standartlara , o jümlədən ümumtexniki və təşkilatı – metodik standartlara dövlət standartlaşdırma sistemi növlər müəy-

yən etmir. Bu jür standartlara aiddir: -ümumi normaların standartları; -sinif-ləşdirmə və sənədləşdirmə sistemləri standartları; -fiziki kəmiyyətlərin vahidlə-rinin standartları; -texniki təhlükəsizlik tələbləri standartları və s.

Texniki tələblərin standartları – ümumi texniki tələblərin standartların – dan fərqli olaraq konkrekt məhsul növlərinə tələblər qoyur .

Parametrlərin st unifikasiyasını və qarşılıqlı əvəzolunmasının təmin etmək məqsədi ilə onların əsas parametrlərini və konstruktiv həllini müəyyənləşdirir .

Markaların standartları – materialların və xammalın markalarının na – menklaturasını , onların kimyəvi tərkibini , istsmar və ya istehlak xassələrini və nəzarət metodlarını müəyyən edir . Bunlarda əsas məqsəd markaların sayını lazımi minumuma endirməkdir .

Çeşidlərin standartları – məhsulun həndəsi formalarını və ölçülərini müəyyən edir .

Qəbul qaydalarının standartları – müəyyən qrup və ya növ məhsulların qəbulu zamanı keyfiyyət və kəmiyyətjə onlara qoyulmuş vahid tələbləri təmin etmək məqsədi ilə məşsulu qəbul qaydalarını müəyyən edir .

Sınaq metodlarının standartları – müəyyən məhsul qrupunun sınağı üçün nümunələrin götürülmə qaydalarını , istismar xarakteristikalarının sınaq me – todlarını müəyyən edir .

1. Məhsulun keyfiyyətinə nəzarət üçün ;
2. Məhsulun ona qoyulmuş tələblərə uyğunluğunu yoxlamaq üçün ;
3. İstehsalçı müəssisə tərəfindən aparılan tipli sınaqlar .

Ölçü jiüazlarının və ölçülərin yoxlama metodları vasitələri üçün standartlar – onların ən səmərəli yoxlama metodlarını təyin edir .

İstismar və təmir qaydaları standartları – verilmiş şəraitdə məmulatların işləmə qabiliyyətini təmin edən və onların istismar xarakteristikalarına zəmanət verən ümumi qaydaları müəyyən edir .

Tipli texnoloci proseslərin standartları – müəyyən məhsul növünün hazırlanması üzrə texnoloci əməliyyatların yerinə yetirilməsi ardıjıllığını və bu – nun üçün lazımi texniki vasitələri müəyyən edir .

Mühazirə 3.
Mövzu : Standartların işlənib hazırlanmasında əsas

mərhələlər və məsələlər.
Ədəbiyyat:

1. N.R.Məmmədov –Standartlaşdırmanın əsasları, Çaşoğlu., Bakı. 2003. -386 s.

2. A.R.Qafarov -Standartlaşdırmanın əsasları , Çaşoğlu., Bakı. 2004. -157s.

3. N.H.Fərzanə,V.Ə.Bayramov və b. –Standartlaşdırmanın əsasları, Təhsil – Bakı, 2007. -218 s.

4. P.A.Cəfərov, Ş.İ.Həsənov – Standartlaşdırma, keyfiyyətin idarə olunması və məhsulların qiymətləndirilməsi. Dərs vəsaiti., Gəncə, 2003. – 219 s.

5. Q.D.Krılova -Osnovı standartizaüii, sertifikaüii i metroloqii. –M: İzd. Standartov, ÖNİTİ, 1988. -366 s.

Plan:

1. Standartların işlənib hazırlanmasında əsas məsələlər

2. Standartlaşdırma üzrə işlərin əsas mərhələləri

3. Texniki tapşırığın layihəsinin işlənməsi.

4 . İşlənmiş standartların realizəsi.
Standartların hazırlanması onu tərtib edənlərdən yüksək ixtisas və əmək sərfi tələb edir. Bu işi eyni zamanda mürəkkəb xarakterli elmi-tədqiqat işi olduğunu da nəzərə almaq lazımdır. Ona görə də, bu sahədə çalışan mütəxəs-sislər xüsusi biliyə, bajarığa və hazırlığa malik olmalıdırlar. Bunu demək kifa-yətdir ki, orta çətinlik səviyyəli bir standartın işlənməsi üçün təqribən 1,5 il vaxt tələb olunur. Məhz buna görə də, standartların işlənməsi istiqamətində işləri sürətləndirmək məqsədi ilə QOST 1,0-85 standartında standartların işlə-nib hazırlanmasının vahid təşkilatı sxemi nəzərdə tutulmuşdur.

Bu standarta görə bütün kateqoriyalı standartların işlənib hazırlanması üçün aşağıdakı məsələ və mərhələləri nəzərdə tutulmuşdur:

1. Standartın işlənməsinin təşkili və texniki tapşırığın tərtib edilməsi;
2. Standartın layihəsinin hazırlanması (birinji forma işlənməsi) və onun rəyə göndərilməsi;
3. Rəylərin təhlili və standartın layihəsinin son işlənməsinin (ikinji və ilaxir) yekunu.
4. Standartın layihəsinin son variantının müvafiq maraqlı tərəflərlə razı-laşdırılması və təsdiqlənməyə təqdim edilməsi;
5. Standartın layihəsinin baxılması, təsdiqi və qeydiyyatı;
6. Standartın nəşr edilməsi, geniş yayılması və istifadəyə verilməsi.

hazırlayan təşkilatın rəhbəri hər mövzu üzrə məsul şəxsləri müəyyən edir, texniki tapşırığın layihəsinin işlənmə müddətini müddətini və işin mərhələlər üzrə yerinə yetirilmə müddətlərin müəyyənləşdirir, bunun üçün müvafiq əmr və sərənjamlar verir.

Texniki tapşırığın layiüəsini hazırlamaq üçün standartlaşdırılan obyekt üzrə elm və texnikanın nəaliyyətlərini əks etdirən materiallar toplamaq, regio-nal, beynəlxalq standartları, patentləri və digər texniki sənədlər öyrənilməlidir.

Əgər standartlaşdırma obyekti məhsuldursa, onda həmin məhsulu, yaxud ona yaxın məhsulun istehsal texnologiyası öyrənilməlidir.

Texniki tapşırığın layihəsinin işlənməsi zamanı standaşdırılan obyektin xüsusiyyətini, standartın kateqoriyasını və növünü nəzərə alaraq aşağıdakılar

– standartın işlənib hazırlanmasının əsas məqsədi və vəzifələri;

– standartlaşdırılan obyektin qısa xarakteristikası;

– standartın əsas bölmələri və tələblərinin siyahısı;

– standartın İSO, BEK və digər beynəlxalq təşkilatların standartları ilə əlaqəsi;

– standartın layihəsinin işlənib hazırlanması zamanı istifadə ediləjək əsas mənbələr;

– bütün ijraçılar göstərilməklə işin yerinə yetirilmə müddəti və əsas mərhələləri;

– rəy və razılaşdırma üçün standartın layihəsi göndəriləjək təşkilatın müəyyən edilməsi.

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT NEFT VƏ SƏNAYE UNİVERSİTETİ. Kafedra: Metrologiya, standartlaşdırma və keyfiyyətin idarəə olunması

1 AZƏRBAYCAN DÖVLƏT NEFT VƏ SƏNAYE UNİVERSİTETİ Fakültə: İqtisadiyyatt və menecment Kafedra: Metrologiya, standartlaşdırma və keyfiyyətin idarəə olunması Fənn: Standartlaşdırma və sertifikasiya SƏRBƏST İŞ 2 Mövzu: Standartlaşdırma və Marketinq Qrup: İxtisas: Tələbə: Rəhbər: dos. Əliyev Pərviz Cəfərov Hidayət Bakı-2016

2 Standartlaşdırma və Marketinq Marketinq mürəkkəb hadisədir və bu günə qədər onun birmənalı şərhi yoxdur. Marketinq istehsalın idarə edilməsinin bazar konsepsiyası, məhsulun satışı, istehsal-satış fəaliyyətinin təşkili və idarə edilməsi nəzəriyyəsi və praktikası, idarəetmə nəzəriyyyəsinin yeni nəaliyyətlərinin istifadə edilməsi, riyazi statistika, proqramlaşdırma kimi prosesləri özündə cəmləşdirib. Marketinq əmtəənin satılması problemi gərginləşən zaman rəqiblərlə mübarizə üsuludur və bir çox hallarda istehlakçıların maraqlarına zidd olaraq müəssisə gəlirini yüksəltmək üçün vasitədir. Bazarı öyrənmədən əmtəənin “bazar yeniliyini” öyrənmək mümkün deyil və bu öz növbəsində yüksək texniki səviyyəyə və keyfiyyətə malik olan standartlaşdırılmış əmtəənin yaradılmasından az vacib deyil. Marketinq mövqeyindən əmtəə keyfiyyətinin idarə edilməsinin prinsipial xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, keyfiyyətin formalaşması əmtəənin birinci alışına təsirinə verilən şirkətin buraxdığı məmulatlara dair istehlakçıların diqqətinin daim təmin olunma zərurətinə əsaslanmalıdır. Nəzərə alsaq ki, istehlakçı əmtəəni “gözü” ilə alır, istehlakçı keyfiyyətin estetik amillərinə -staylingə (rəngi, qablaşdırılması, dizaynı) xüsusi fikir verilməlidir. Keyfiyyətin erqonomik göstəriciləri və məmulatların istismar təlimatlarının olması da vacib sayılır. Buna görə də, yeni əmtəənin standartlaşdırılması onun ilk iki həyat dövründə məqsədəuyğun deyil. Əmtəənin öyrənilməsi onun rəqabət imkanının təhlilini daxil edir və bunun tədqiqi konkret bazarlara bağlı olmalıdır. Məlumdur ki, əgər əmtəə daxili bazarda yüksək tələbata malikdirsə, xarici bazarda o aşağı rəqabət imkanına malik ola bilər. Əmtəənin rəqabət qabiliyyətinin təhlili onun bütün amillərini nəzərə almalıdır: texniki, texniki- iqtisadi, təşkilati kommersiya və s. Əgər əmtəə qabaqcadan yaradılmış standarta uyğun olaraq istehsal olunursa, göstərilən amilləri nəzərə almaq mümkün olmalıdır. Əmtəənin bazarda öyrənilməsi, qiymət siyasətinin iqtisadi əsaslandırılması satışın və reklamların stimullaşdırılması üsullarının işlənib hazırlanması üçün lazımdır.

3 Rəqəmlərin strategiyasını qiymətləndirərkən onların alıcılara göstərdiyi servis strategiyasını, onların əmtəələrinin ticarət markasını, əmtəənin hərəkət praktikasını, reklamı öyrənmək lazımdır. Rəqəmlər haqqında biliklər nə qədər dolğun olarsa, bazarda iş strategiyası və taktikası bir o qədər əsaslandırılmış və effektiv olar. Əgər verilən bazar üçün yaradılmış əmtəənin keyfiyyəti və rəqabət imkanları istehsalçının qiymətləndirilməsinə görə istehlakçıların tələblərinə uyğundursa, onlarla ünsiyyət yaratmaq lazımdır. Ona görə də, potensial alıcılara müxtəlif təsir üsulları nəzərdə tutulur (müraciət üsulu reklam, təbliğat üsulu -əmtəə nişanı, sponsorluq və s.) Satışların artması mərhələlərində istehlakçı əmtəəni qəbul edir, bu onu göstərir ki, keyfiyyət bazarın seçilmiş seqmentinə uyğundur. Bu mərhələdə variantları təsadüfi olmayan seqmentasiya təhlili və alıcıların istəklərinin əsaslı surətdə öyrənilməsindən irəli gələn məmulatın yeni modellərini təklif edirlər. Bu mərhələdə standartın yaradılması tezdir, digər tərəfdən baza modelinin əsas parametrləri müəyyən olunur və bu baza modeli gələcəkdə standartlaşdırıla bilər. Satışların artması mərhələlərindən sonra yetkinlik mərhələsi gəlir və bu istehsalçının məmulatın standartlaşdırılması barədə qərar qəbul etməsinə təsir göstərə bilər. Bu mərhələdə satış həcmlərinin tədricən stabilləşdirilməsi müşahidə olunur. Yetkinlik mərhələsi standartlaşdırılmış əmtəənin meydana çıxması ilə xarakterizə olunur. Bu mərhələdə satış səviyyəsi əsasən məmulatların təkrarən alınması vasitəsilə saxlanılır. Azalma mərhələsi onu göstərir ki, istehlakçı nöqteyi – nəzərincə əmtəə köhnəlmişdir. Bu zaman məmulatın keyfiyyət xarakteristikalarına və ya digər dəyişiklikləri etmək məqsədəuyğun deyil və məhsulun istehsalının dayandırılması, bazardan çıxarılması və onun yeni əmtəə ilə əvəz edilməsi haqda qərar qəbul edilməsi lazım gəlir. Beynəlxalq bazarda analoqu olmayan, yəni ixtiralar və kəşflər əsasında istehsal olunan yüksək texnoloji əmtəələrin standartlaşdırılması yuxarıda göstərilən amillərdən daha az səviyyədə aslıdır. Onları istehsal edən şirkətin standartında göstərilən keyfiyyət göstəriciləri bir qayda olaraq texnologiyanın yüksək yenilik

4 səviyyəsini əks etdirir və bu isə rəqiblər üçün əlçatmazdır. Firmanın qeyridiferensiasiyalı və qlobal marketinq strategiyasinın seçilməsindən sonra standartlaşdırılmış əmtəə ilə bazara girmək olar. Belə vəziyyətdə standartlaşdırılmadan alınan iqtisadi gəlir məlumdur. Bunun səbəbi əmtəənin müxtəlif bazar seqmentinin tələblərinə uyğunlaşdırmaq məqsədilə onun diferensiasiyasına sərf olan xərclər yoxdur, reklama çəkilən xərclər isə azalır. Marketinqdə standartlaşdırılma təkcə əmtəələrə deyil, həm də marketinq fəaliyyətinin özünə də aid edilə bilər marketinq tədqiqatları üsullarına və əməliyyat marketinqinə. Standartlaşdırmanı məhsulun həyat dövrü ilə uyğunlaşdıraraq sxem qura bilərik. Satışların artması mərhələsində istehlakçı əmtəəni qəbul edir və bu mərhələdə variantları təsadüfi olmayan seqmentasiya təhlili və alıcıların istəklərinin əsaslı surətdə irəli gələn məmulatın yeni modellərini təklif edirlər. Yetkinlik mərhələsi standartlaşmış əmtəənin meydana çıxması ilə xarakterizə olunur.azalma mərhələsi əmtəənin köhnəldiyini göstərir. Satış Bazara daxil satışların artma yetkinlik azalma olunma fazası fazası fazası və bazardan çıxma fazası zaman

5 Marketinq tədqiqatları üsullarının standartlaşdırılmasın məqsədi prosedurların unifikasiyası və bazarın öyrənilməsi üsullarının optimallaşdırılmasıdır. Mütəxəssislər müəyyən etmişlər ki, bazar tədqiqatlarının effektivliyi (E b.t ) üsulların unifikasiya səviyyəsi ilə düz mütənasibdir.bazar tədqiqatlarının üsullarının unifikasiya əmsalı artdıqca onların effektivliyi də artır, yəni: E b.t = HTC kimidir. burada, H unifikasiya olunmuş üsulların ümumi sayıdır; T – bir tədqiqat prosedurunun emalına sərf olunan orta vaxtdır (adam- saatla) ; C – proseduru işləyib hazırlayan mütəxəssisin orta saatlıq maaşıdır. Ədəbiyyat Siyahısı 1. Ağamalıyev M.Q. Kommersiya fəaliyyətinin təşkili. Bakı, Məmmədov N.R. Standartlaşdırmanın əsasları. Bakı: Elm, A. T. Məmmədov Marketinqin əsasları Bakı Kitab.az

Marketinq. Mehdiyev Əkbər

Marketinq Mehdiyev Əkbər 1313A Marketinqin mahiyyəti Marketinq, planlaşdirma prosesidir; Bu proses, məhsulun yaradilması, qiymətləndirilməsi, təbliğatının aparılması və yayılmasından ibarətdir; Marketinqin