Qloballaşma nümunələri

Bəs Ümumdünya Ticarət Təşkilatının (ÜTT) bu tendensiyaya təsiri yoxdurmu? Mütəxəssislərin fikrincə, demək olar ki, yoxdur. Bunun iki anlamı var. Birincisi, bütövlükdə dünyada elə bir beynəlxalq təşkilat mövcud deyildir ki, beynəlxalq hüquq normaları çərçivəsində supergüclərə təsir edə bilsin. Onda onlar niyə mövcuddurlar? Formallıq xatirinə, yoxsa gözlərə kül üfürmək üçün? Yəni böyük güclərə beynəlxalq təşkilatlar öz maraqlarını pərdələmək və törətdikləri cinayətləri ört-basdır etmək, imkan olanda ona hüquqi don geyindirmək üçünmü lazımdır? Dağlıq Qarabağda, Ukraynanın şərqində, Suriyada, İraqda, Əfqanıstanda və başqa məlum yerlərdə törədilən cinayətləri beynəlxalq təşkilatlar “pərdələyəcəksə”, hansı qloballaşmadan danışmaq olar? İkincisi, beynəlxalq təşkilatlarda ciddi islahatlar aparmaq lazımdır. Yaxud fərqli tənzimləmə mexanizmləri işləmək gərəkdir. Təəssüf ki, bunların heç biri hələ yoxdur.

BLOQ YAZISI

Tədqiqatçılar hesab edirlər ki, qloballaşma nə müstəmləkə imperiyaların hökm sürdüyü, nə də dünyanın bloklararası sinfi-ideoloji qarşıdurmasının mövcud olduğu vaxtlarda mümkün idi. Bunun üçün, hökmən, formal da olsa, bərabərhüquqlu dövlətlərdən təşkil olunmuş indiki polisentrist dünya nizamı, bütün dünya miqyasında insan haqları, demokratiya və s. kimi “ümumi maraqlar” altında vahid dəyərlər sistemini təbliğ və təşviq edən beynəlxalq nizamın mövcudluğu vacibdir.

Əgər Vestfal sistemindən XXI əsrin başlanğıcına qədər beynəlxalq əlaqələrin icraçısı kimi əsasən milli dövlətlər və onların koalisiyası çıxış edirdisə, müasir dövrdə qeyri-hökumət strukturlarının hesabına bu say bir neçə dəfə artmışdır. Hazırda dünya siyasətində beynəlxalq transmilli qurumlar, hökumətlərarası və qeyri-hökumət təşkilatları milli dövlətlərlə çiyin-çiyinə çalışmaqdadırlar. Bəhs olunan aktorlar XX əsrin sonu-XXI əsrin əvvəllərində beynəlxalq həyatda ənənəvi geosiyasi subyektləri getdikcə sıxışdıraraq strateji təsir və idarəetmə mexanizmlərini əlinə alır, həm müsbət, həm də beynəlxalq terror, narkobiznes, dini fanatizm və sair kimi mənfi hallarla beynəlxalq münasibətlər və transmilli qloballaşmanın əsas amilinə çevrilirlər.

Hazırkı geoiqtisadi vəziyyət ondan ibarətdir ki, transmilli korporasiyalar harada xammal və ucuz işçi qüvvəsi mövcuddursa, orada istehsal təşkil edir və bazar qururlar. Elə transmilli korporasiyalar var kı, onun istehsal etdiyi ümumi məhsulun cəmi 5 faizi yarandığı və hüquqi şəxs olaraq qeydiyyata alındığı ölkənin payına düşür.

Müasir geoiqtisadi qloballaşmada iki əsas meyl müşahidə olunur. Bir tərəfdən, ABŞ dünya geoiqtisadiyyatı və dünya geosiyasi sistemində hegemon dövlət rolunu saxlayır və getdikcə bu rolu gücləndirməyə çalışır. Digər tərəfdən, qlobal dünya aktorları getdikcə onu bəhs olunan sahələrdən sıxışdıraraq ciddi rəqabət və müqavimətlə üz-üzə qoyurlar. Məsələn, ABŞ-ın müttəfiqi olan Avropa Birliyi ölkələri də onun rəqibi kimi çıxış edən Cənub-Şərqi Asiya, Yaponiya, Çin, Cənubi Koreya , Tayvan və sair kimi dövlətlərlə iqtisadi çoxmərkəzçilik şəraitində müstəqil tərəf olaraq çıxış etməyə meyl göstərir və qloballaşma şəraitində ABŞ a ciddi rəqib yaratmış olurlar.

Təbii ki, ABŞ həm iqtisadi, həm də siyasi müstəvidə qloballaşmanın genişlənməsində maraqlıdır. Keçən əsrin 70-80 ci illərindən başlayaraq Anqlo-saksların himayəsi ilə minlərlə QHT yaradılmış və dünyanın ictimai-siyasi, iqtisadi həyatında onların fəaliyyəti təmin olunmuşdur. BMT, ATƏT, Avropa Şurası, Avropa İttifaqı, NATO, Ümumdünya Ticarət Təşkilatı, Beynəlxalq Valyuta Fondu, Dünya Bankı və s kimi qeyri dövlət aktorları müasir beynəlxalq siyasətə və dünya ölkələrinin daxili həyatına müdaxilə edərək planetar həyatın qurulması və idarə edilməsində iştirak edirlər.

Dünyanın siyasi inteqrasiyası ayrı-ayrı regionlar daxilində intensiv şəkildə həyata keçirilir. Avropa Birliyi, Şimali Amerika Dövlətləri Birliyi kimi təşkilatlar üzv dövlətlər arasında siyasi inteqrasiyanın ən yüksək formalarını tətbiq etməkdədirlər.

Bundan başqa? dünyanın ən böyük 8 dövlətinin rəhbərlərinin illik toplantıları, beynəlxalq siyasi təşkilatların zirvə görüşləri, ayrı – ayrı ölkələri təmsil edən siyasi partiya və ictimai qurumlar əlaqələr saxlaması və s kimi transmilli tədbirlər də dünyanın siyasi həyatının qloballaşmasına ciddi təsir göstərir.

Siyasi qloballaşma şəraitində Qərbin siyasi idarəçilik normalarının və standartlarının, ictimai – siyasi dəyərlərinin universallaşdırılaraq bütün dünyaya yayılması, dövlətlər, millətlər və mədəniyyətlər arasında milli sədlərin silinməsi, dünyanın vahidləşməsi və vahid mərkəzdən idarəedilməsi meylləri müşahidə olunur.

Elmi ədəbiyyatda “Mondializm” adlandırılan bu prosesi tədqiqatçılar ümumən obyektiv hesab etsələr də, onlar ABŞ və Qərb ölkələri tərəfindən planlaşdırılan, tənzimlənən və idarəolunan “mondializm” prosesini, başqa sözlə, Qərb dəyərlərinin bütün dünyada qəbul etdirilməsini, vahid dünyanın siyasi həyatının ABŞın böyümüş proyeksiyası kimi təşəkkül tapmasını və dəniz sivilizasiyasının dünyanın bütün digər xalq və dövlətlərinə “düşünülmüş ssenari” əsasında zorla təlqin olunmasını subyektiv proses kimi dəyərləndirirlər.

Geosiyasi inteqrasiya dərinləşdikcə, bəzi Qərb dairələrində, xüsusən ABŞ politoloqları içərisində dünyanı vahid mərkəzdən idarə edən “ümumdünya hökumətinin” yaradılmasına ehtiyac olması haqqında fikirlər səsləndirilməkdədir. Onların fikrincə, qloballaşmanın getdikcə bütün dünyada genişlənməsi, iqtisadi, sosial, siyasi inteqrasiyanın dərinləşməsi, liberal-demokratik sistemlərin universallaşması guya planetdə yeni bir millət və dövlətüstü mərkəzi hökumətin yaranmasına gətirib çıxarmalıdır. “Ümumdünya hökumət” adlandırılan bu mərkəz bütün fundamental hüquqları suveren dövlətlərin əlindən alaraq öz əlində cəmləşdəricək, ədalət bərqərar olacaqdır.

Dünyanın siyasi həyatının qloballaşmasında beynəlxalq siyasi inteqrasiya xüsusi yer tutur. Beynəlxalq siyasi inteqrasiyanın əsasını dünyada demokratikləşmənin transmilli siyasət səviyyəsinə qaldırılması, yeni –yeni ölkələrin bu prosesə qədəm qoyması, yaxud cəlb edilməsi və bu əsasda Qərb dünyası ilə geniş siyasi əlaqələrə girməsi təşkil edir.

Siyasi inteqrasiyanın əsas mahiyyəti dünyada demokratik ölkələrin rolunun və sayının artırılmasıdır. Beləliklə, bütün dünyada transmilli demokratikləşmə dalğası başlanmışdır. Transmilli demokratikləşmə dalğası əsasən o ölkələri əhatə edir ki, onlarda artıq neçə illərdir ki, liberallaşma prosesi həyata keçirilmiş və ictimai fikir, ölkə əhalisinin çoxu demokratik institutlaşma işinə hazırdır.

Hələ 1987-ci ildə “Sərhədsiz həkimlər” hərəkatının banisi, Fransanın keçmiş xarici işlər naziri Bernar Kuşner yazdığı “Le Devoir d’ingérence” adlı kitabda vurğulayırdı ki, demokratik dövlətlər insan haqlarının müdafiəsi naminə başqa ölkələrin daxili işlərinə qarışmalıdır. Təcrübə göstərdi ki, niyyəti yaxşı olan bu tezisdən müxtəlif dairələr öz maraqları naminə başqa ölkələrin daxili işlərinə demokratiya adı altında müdaxilə edir və qanuni seçilmiş iqtidarları, hətta konkret rəhbərləri belə devirmək üçün istifadə edirlər.

Siyasi qloballaşma haqqında danışarkən, elmi-texniki tərəqqinin və informasiya texnologiyalarının dünyaya verdiyi töhfə və imkanları da xüsusiylə qeyd etməliyik. Dünyanın transmilli informasiya vasitələri ölkələrin milli sərhədlərini aşaraq vahid, virtual informasiya və təbliğat məkanı yaratmışlar. Qloballaşma dünyada transmilli mətbuat, informasiya və təbliğat vasitələrinin yaranmasını stimullaşdırmışdır. Məsələn, Britaniyanın BBC, ABŞ-ın CNN, Qətərin “Əl Cəzirə”, Rusiyanın “Russia today” media imperiyaları tərkibinə daxil olan onlarla televiziya kanalı, qəzet, jurnal, internet media şəbəkələri və s. vasitəsilə dünyanın istənilən nöqtəsinə bir dəqiqə ərzində yüzlərlə, minlərlə informasiya yaymaq və ictimai fikri formalaşdırmaq potensialına malikdirlər. Bu nəhəng transmilli media imperiyalarının hər birinin illik büdcəsi Türkiyə, Rusiya, Almaniya kimi dövlətlərin illik büdcəsinə bərabərdir.

Hazırda dünyada mövcud olan ingilisdilli KİV dünya geosiyasi məkanının 98%-ni əhatə edərək, planetdə ictimai rəyin formalaşması funksiyasını inhisara almışlar. Onlar nəinki öz ölkələrinin informasiya və ideologiyalarını yaymaq funksiyasını yerinə yetirir, eyni zamanda, dünya ölkələrinin daxili həyatına, planetin istənilən nöqtəsində baş verən ictimai – siyasi proseslərə, milli sosial, dini məsələlərə, dövlət-vətəndaş münasibətlərinə müdaxilə edir və ictimai rəy formalaşdırır. Qərbin “transmilli dəyərlərini” bəşəriyyətə təlqin edirlər.

Müasir dövrdə heç bir dövlət qloballaşma prosesindən kənarda qala bilməz. Qloballaşma suveren dövlətlər arasındakı sədləri dağıdaraq cəmiyyətin daxilində sosial münasibətləri yeni məcraya salır, milli özünəməxsusluğu xüsusi dünyagörüşü çərçivələrinə salaraq sərt şəkildə məhdudlaşdırır. O, əvvəla, milli mədəniyyət və ənənələrin öncüllüyünü dağıdır, özünəməxsusluqdan uzaqlaşmanı gücləndirir, coğrafi və iqtisadi vəziyyətindən, siyasi quruluşundan, habelə milli mentalitetindən asılı olmayaraq cəmiyyəti qərbləşdirir. İkincisi, istər millətin, istərsə də dövlətin müstəqil inkişaf imkanlarının mahiyyətinə varmadan, səmərəsizliyi amansızcasına cəzalandırır və beynəlxalq səmərəlilik “çempion”larını, yəni, inkişaf etmiş ölkələri isə daha da həvəsləndirir.

Bəşəriyyətin inkişafı üçün həyati əhəmiyyət kəsb edən qloballaşmanın faydaları qeyri-bərabər bölüşdürülür. Müasir beynəlxalq siyasi-iqtisadi sistemində azsaylı inkişaf etmiş sənaye ölkələri aparıcı rol oynayır. Texnoloji və informasiya inqilabları iqtisadi inkişafın xarakterini dəyişmişdir. Qabaqcıl sənaye ölkələri və müəyyən dərəcədə orta inkişaf səviyyəsinə malik olan ölkələr üçün rifah səviyyəsinin artırılmasında yeni imkanlar daha çox yaranmışdır.

Bu gün dünyada qloballaşmanın əleyhdarları da kifayət qədərdir. Bəziləri qloballaşması ancaq dünyanın inkişaf etmiş ölkələrinin və qlobal korporasiyaların maraqlarına xidmət etdiklərini, qloballaşma sahəsində kiçik ölkələrin və xalqların milli maraqlarının nəzərə alınmadığını, yerli şirkətlərin rəqabətə tab gətirə bilmədiklərindən də danışırlar.

Beləliklə, qlobalizmin inkişafı ona qarşı çıxanların daha da təşkilatlanmasına və mübarizələrinin kəskinləşməsinə səbəb oldu.

Qloballaşma şəraitində müasir dünyanın nizamı məsələsi ekspertləri narahat edən aktual mövzulardandır. Son illər demək olar ki, bütün nüfuzlu beynəlxalq tədbirlərdə bu məsələ müxtəlif kontekstlərdə müzakirə olunur. Bütövlükdə belə bir fikir mövcuddur: hazırda dünyanı təhdid edən ciddi qlobal risklər meydana gəlib. Onları aradan qaldırmaq üçün xeyli əmək sərf etmək lazım olacaq. Belə bir vəziyyətin yaranma səbəbləri də fərqli göstərilir. Son Davos İqtisadi Forumunun əsas devizinin dördüncü sənaye inqilabı mərhələsində qlobal arxitekturanın formalaşması ilə bağlı olması heç də təsadüfi deyil. Mütəxəssisləri dünyada geosiyasi nizamın yeni beynəlxalq qaydalar və prinsiplər əsasında yenidən formalaşdırılması çox maraqlandırır. Bəs hansı səbəblərdən bu məqsədə hələlik nail olmaq mümkün olmur? Başlıca faktorlar hansılardır? Davos Forumu işığında bu kimi suallara təhlili cavab üzərində geniş dayanmağa ehtiyac gördük.

Amerika Prezidenti Donald Trampın isə ümumilikdə dünya istehsal həcmini əsas olaraq ABŞ-a qaytarmaq xəttini yeritməsi onun faktiki olaraq reindustrializasiyaya başlamaq istədiyini göstərir.

Çin nə vəziyyətdədir? Onu hələ də “ümumdünya fabriki” adlandırırlar. Davosda da böyük nümayəndə heyəti ilə iştirak edib. Lakin ekspertlər əmindirlər ki, Pekin hələ Qərbin açdığı yolla gedir. O cümlədən öz regionunda ticarət və maliyyə axınına nəzarət etməyə çalışır. Bu o deməkdir ki, Çin artıq uzaqlaşan “qatarın sonuncu vaqonuna atlanmağa” çalışır. Lakin bu trendin sonunun böhran olduğu haqqında proqnozlar da vardır. İndi Çin iqtisadiyyatının artım sürətinin xeyli yavaşıdığı barədə məlumatlar mövcuddur. Əgər bu tendensiya daha da güclənsə, dünya iqtisadiyyatını nələr gözləyir?

Davos Forumunda iştirak edən Rusiya hansı xətti yeridir? Rusiya dünyaya yeni texnologiyalar verə bilmir. Onun iqtisadiyyatı hələ də daha çox xammalla bağlıdır. Buna görə də qlobal miqyasda əsas olaraq enerji daşıyıcılarının qiymətinin yüksək qalmasına xidmət edən xətt seçib.

Təbii ki, deqloballşamanın başlıca mənbəyi dünyanın supergücləri arasında olan qeyri-sağlam rəqabətdir! Onların hər birinin əsas məqsədi dünyanı birləşdirməyə doğru aparan addımlar atmaqdan ibarət deyil. Daha çox öz maraqlarının təmin edilməsi ilə liderlik etməkdir!

Bu zaman həmin qüvvələr özlərinin inkişafına üstünlük verməkdən çox, digərlərinin inkişafını ləngitməyə meyl edirlər. Bu da qlobal miqyasda kifayət qədər çətinliklər, süni maneələr yaradır. Dünyanın müxtəlif regionlarında, maraqların toqquşma sahələrində münaqişələr yaranır. Bununla bağlı kifayət qədər misallar mövcuddur. Məsələn, ABŞ-Çin münasibətləri Cənubi Çin dənizində ticarətə nəzarət ucbatından gərgin məzmun alıb. Vaşinqton Pekinə qarşı ticarət vergiləri siyasətini xeyli kəskinləşdirib. Amerika Avropa, Rusiya, Türkiyə və başqa dövlətlərə qarşı da eyni proteksionist mövqedən çıxış edir. Ekspertlər hesab edirlər ki, bütün bunlar ABŞ-ın sürətlə dəyişən dünyada liderlik mövqeyini saxlamağa çalışması ilə bağlıdır.

Bəs Ümumdünya Ticarət Təşkilatının (ÜTT) bu tendensiyaya təsiri yoxdurmu? Mütəxəssislərin fikrincə, demək olar ki, yoxdur. Bunun iki anlamı var. Birincisi, bütövlükdə dünyada elə bir beynəlxalq təşkilat mövcud deyildir ki, beynəlxalq hüquq normaları çərçivəsində supergüclərə təsir edə bilsin. Onda onlar niyə mövcuddurlar? Formallıq xatirinə, yoxsa gözlərə kül üfürmək üçün? Yəni böyük güclərə beynəlxalq təşkilatlar öz maraqlarını pərdələmək və törətdikləri cinayətləri ört-basdır etmək, imkan olanda ona hüquqi don geyindirmək üçünmü lazımdır? Dağlıq Qarabağda, Ukraynanın şərqində, Suriyada, İraqda, Əfqanıstanda və başqa məlum yerlərdə törədilən cinayətləri beynəlxalq təşkilatlar “pərdələyəcəksə”, hansı qloballaşmadan danışmaq olar? İkincisi, beynəlxalq təşkilatlarda ciddi islahatlar aparmaq lazımdır. Yaxud fərqli tənzimləmə mexanizmləri işləmək gərəkdir. Təəssüf ki, bunların heç biri hələ yoxdur.

Bunun necə reallaşa biləcəyini də dünyada çox gözəl bilirlər. Ədalət, beynəlxalq hüquq, ikili standartlardan imtina, fərqli mədəniyyət və din mənsublarına tolerant yanaşma! Bu, seçim məqamı deyil, bəşəriyyətin varlığının təməl şərtlərdir. Əks halda, boşuna müzakirələr “acı bağırsaq” kimi uzanacaq.

Bütün bunları nəzərə alan bir qrup insan illərdir ki, bu kimi qlobal forumları fitə basaraq hegemon dövlətləri planetin bütün problemlərində günahlandırırlar. Antiqlobalizm hərəkatı Qərbdə yaranmış, tədricən başqa ölkələrdə də gündəmə gəlmişdir. Amerikasayağı qloballaşmanın rəmzləri 1999-cu ildə diqqəti daha çox cəlb etməyə başladı. Həmin il antiqlobalistlər ÜTT-nin görüşünün təxirə salınmasına nail ola bilmişlər. Artıq iqtisadi qloballaşma tərəfdarlarının demək olar ki, hər bir görüşü, istər ümumdünya iqtisadi forum, istərsə də “böyük səkkizlərin” görüşü antiqlobalistlər tərəfindən ciddi etiraz aksiyaları ilə qarşılanır. Amerikasayağı qloballaşmanın əleyhdarları öz hərəkatlarını “yeni antikorporativ hərəkat”, “qlobal demokratiya uğrunda hərəkat” adlandırırlar.

Antiqlobalist təşkilatlarının da adları rəngarəngliyi ilə fərqlənir: “Şans-2000”, “Qara blok”, “Qloballaşma üçün maneə”, “Ədalət naminə səfərbərlik”, “Sinfi müharibə”, “İnsan və heyvanların birləşmiş cəbhəsi”, “Planetin dostları” və s. Bəzi rəylərə görə, bu gün 120-yə yaxın belə təşkilat fəaliyyət göstərir.

“Antiqlobalistlər”in əksəriyyətinin əsas məqsədi ədaləti bərpa etməkdir. TMK-ların planetar səviyyədə mütləq hakimliyi onları qane etmir. Mövcud vəziyyəti onlar varlı ölkələrdə cəmləşmiş maddi vəsait və ehtiyatların yenidən bölüşdürülməsi hesabına dəyişdirməyi təklif edirlər.

Beləliklə, bu gün dünyanın gələcək inkişaf perspekivi qloballaşmanın daha da geniş vüsət alması ilə bağlıdır. Bu prosesin bəşəriyyəti hara gətirəcəyini isə, zaman göstərəcək.

Qloballaşma nümunələri

Qloballaşma dünya miqyasında böyüməkdir. Bu, iqtisadiyyatların və mədəniyyətlərin inteqrasiya prosesi və beynəlxalq təsiridir. Aşağıdakı qloballaşma nümunələrində yalnız mal mübadiləsi deyil, həm də fikir mübadiləsi və hətta antiterror qorumaları olduğunu görəcəksiniz. Nə qədər texnologiya inkişaf etsə və nəqliyyat nə qədər yaxşılaşsa, bir o qədər qlobal satış nöqtələri ortaya çıxır. Gəlin qloballaşma metodları ilə dünyanın inkişaf yollarını nəzərdən keçirək.

İqtisadiyyatda qloballaşma

Beynəlxalq iqtisadiyyatlar arasında qarşılıqlı asılılıq, qloballaşma anlayışını axtararkən əla bir başlanğıc nöqtəsidir. Daha çox mal mübadiləsi edilə bilər və istehsal üsulları inkişaf etdirilə bilər. Bəzi nümunələr:

• Çoxmillətli korporasiyalar çoxsaylı yerlərdə peyk ofisləri və filialları ilə qlobal miqyasda fəaliyyət göstərirlər. Bu, çoxmillətli şirkətlərin demək olar ki, 24 saat açıq qala biləcəyi və müştərilərə harada yerləşməsindən asılı olmayaraq xidmət göstərə biləcəyi deməkdir.
• Autsorsinq, çox çətinlik çəkən iş yerləri gətirərək, çətinlik çəkən bir ölkənin iqtisadi inkişafına əlavə edə bilər. Güclü bir təşkilat çağrı mərkəzini inkişaf etməkdə olan bir ölkəyə təhvil verə bilirsə, bu, başqa cür imkanı olmayan insanlar üçün yeni iş yerləri yaradır.
• Bəzi avtomobillər digər ölkələrin hissələri istifadə edir. ABŞ-da yığılan avtomobil hissələri Yaponiya, Almaniya və ya Koreyadan idxal edə bilər. Bu, ticarət üçün yeni bir prospekt yaradır, Birləşmiş Ştatlar dünyanın müxtəlif yerlərindən pul ödəməli, onların göndərilməsini gözləməlidir və daha sonra yerli istehsalını bərpa etməlidir.
• Avropa Birliyi 28 ölkənin iqtisadi və siyasi birliyidir. Bu ölkələrin bir araya toplaya biləcəyi qaynaqları nəzərdən keçirdikdə daha güclü olduqlarını söyləmək olar. Bir ölkədən digərinə köç etmək daha asandır, valyutalar daha asan mübadilə olunur və turizm təşviq olunur.
• ABŞ-da satılan bir köynəyin Taylanddakı işçilər tərəfindən Çin pambığından necə hazırlandığını düşünün. Oradan həmin köynək bir İspan heyətini qəbul edən bir Fransız yük gəmisinə göndərilmiş ola bilər. İndi, dörd fərqli ölkədən olan insanlar, köynəyin satışa çıxarılması üçün beşinci bir ölkəyə gəlməmişdən əvvəl istehsal prosesində bir əli var.

Mədəniyyətlərin Qarışmasında Qloballaşma

Dünya iqtisadiyyatları qloballaşmadan faydalanarkən, yeni mədəniyyətlərin yayılması eyni dərəcədə ürəkaçandır. Gəlin qloballaşmanın daha çox şəxsi faydalarına nəzər salaq.

• Yunan mədəniyyəti, Böyük İskəndərin hakimiyyəti altında Afrika, Avropa və Asiyada yayılmışdır. Misir, Türkiyə, İran və Pakistan da daxil olmaqla İskəndərin adını daşıyan onlarla şəhərin səbəbi budur.
• İpək Yolu Çin ilə Aralıq dənizi bölgəsi arasında ticarət yolu idi. Yalnız malların deyil, həm də mədəniyyət və biliklərin mübadiləsinə imkan verdi. Tacirlər, ticarətlərini Çin mədəniyyətini anlamağa başladıqca, Çin mədəniyyətinə olan qiymət, Çin sərhədlərindən kənarda da inkişaf etməyə başladı.
• Avropadan gələn xristian missionerlər xristianlığın qloballaşmasına əlavə etdilər. Bir ölkədən digər ölkəyə köçdükcə daha çox insan yeni mənəvi həyat tərzinə keçir.
• İnsanlar daha yaxşı bir iş və ya daha yaxşı bir həyat üçün hərəkət etdikləri üçün inkişaf etmiş səyahət qloballaşmanın böyüməsini asanlaşdırdı. Miqrantlar da təhlükədən və ya zülmdən qaçdılar. İnsanlar bütün əşyalarını yığıb dünyanın hər yerinə göndərə bilərlər. Təyyarələr daha sürətli, tez-tez və çox vaxt daha sərfəlidir.
• Qloballaşmanın başqa bir amili də yeməkdir. Məsələn, hind yeməkləri, şübhəsiz ki, yalnız Hindistanla məhdudlaşmır. Daha doğrusu, Amerikada, bütün Avropada və xaricində Hindistan ləzzətlərini yeyə bilərik. Digər mədəniyyətlərə olan müəyyən məhəbbətlər bir ləzzətli yeməklə başlaya bilər və sonra digər mədəni məkr sahələrinə doğru irəliləyə bilər.

Texnologiyada Qloballaşma

Texnologiyanın qloballaşmaya aparan bir vasitə olduğunu mübahisə etmək asandır. Onlayn məlumat dağlarına giriş imkanı sayısız qapı açdı. Texnologiya hədiyyəsi ilə bizə gətirilən qloballaşmanın bəzi nümunələri:

• İnternet yalnız texnoloji olaraq deyil, mədəni sənət mübadilələri kimi digər sahələrdə də qloballaşmaya böyük töhfə verir. Dünyanın hər yerindən onlayn təhsil proqramlarına necə daxil ola biləcəyimizi və praktik olaraq hər mövzuda yeni məlumatlar əldə edə biləcəyimizi düşünün.
• CNN kimi qlobal xəbər şəbəkələri, məlumatların yayılmasına kömək edir. Dünya miqyaslı xəbərlər canlı yayımla olmasa da demək olar ki, dərhal, sonra onlayn xəbər agentliklərinə davamlı yeniləmələr vasitəsilə bildirilir.
• Cib telefonları dünyanın hər yerindəki insanları əvvəllər olmadığı kimi birləşdirir. Facebook Messenger, WhatsApp, Instagram və Snapchat daxil olmaqla insanların da ünsiyyət qura biləcəyi çox sayda platforma var.
• Strateji Silahların Azaldılması Müqaviləsi və ya antiterror razılaşmaları kimi ölkələr arasındakı hərbi əməkdaşlıq qloballaşmaya əlavə olunur. İki və ya daha çox güclü qüvvənin bir araya gəldiyi yerdə daha çox hərbi güc beynəlxalq terror qruplarına yerləşdirilə bilər.
• Xlorofluorokarbon (CFC) emissiyalarının azaldılmasına və ozonun tükənməsini ləngitməyə kömək etmək üçün ətraf mühit sahəsində əməkdaşlıq genişlənmişdir. Bir nümunə Montreal Protokoludur. Amerika Birləşmiş Ştatları, Avropa Birliyi üzvləri və digər ölkələr bu müqaviləni yaratmaq üçün bir araya gəldiklərindən Antarktidadakı ozon çuxuru bərpa olunmağa başladı.

Digər Qloballaşma Nümunələri

Texnologiya, nəqliyyat və incəsənət qloballaşma vasitəsi olan əsas motivatorlar olsa da, beynəlxalq idmandan Qırmızı Xaç kimi yardım qruplarına qədər digər xoşagələn komponentlər də var. Budur bir neçə son nümunə:

• Olimpiadalar qədim Yunanıstanda başladı və bu gün də davam edir. İndi dünyanın hər yerindən insanlar bir sıra idman və oyunlarda yarışmaq üçün bir araya gəlirlər.
• FIFA Dünya Kubokunun dünyanın digər idman yarışlarından daha çox izləyicisi var. Finala qədər yalnız bir neçə ölkə rəqabət etsə də, dünyanın hər yerindəki insanlar oturub yerlərindən asılı olmayaraq eyni matçı TV-də izləyirlər.
• Səyahət və turizm pul, mədəniyyət, fikir və bilik mübadiləsi kimi bir çox şeyin qloballaşmasına imkan verir. Büdcə havayolları və aşağı qiymətli pansiyonlar daxil olmaqla səyahətləri daha sərfəli etmək üçün saysız-hesabsız seçim var. Bu, insanların əvvəllər mümkün olduğundan daha geniş və daha geniş araşdırmalarına imkan verir.
• Birləşmiş Millətlər Təşkilatı, insan hüquqları, sülh və iqtisadi inkişaf da daxil olmaqla bir çox sahədə əməkdaşlığı təşviq edən hökumətlərarası bir təşkilatdır. Bir telefon zəngi və ya e-poçt ilə dünyanın hər yerindən insanlar insan hüquqlarının qorunmasını təmin etmək üçün bir araya gələ bilərlər.
• Qırmızı Xaç kimi təşkilatlar dünyadakı fəlakətlərə daha sürətli cavab verə bilərlər. Daha geniş bir şəbəkəyə, daha çox ofisə və təbii fəlakətlərdən sonra səyahət etmək və ya köçməyə hazır olan işçilər var.

Qızıl Qloballaşma

Qloballaşan bir dünyaya mənfi cəhətləri görmək çətindir. İnsanlar daha savadlı olurlar. Mallar hər zamankindən daha uzaq və daha geniş mübadilə olunur və bir neçə min mil uzaqlıqdakı mədəniyyətlərə qiymət verilməsinə səbəb olur. Bütün bunları texnologiya, nəqliyyat və beynəlxalq rəsmilər arasında əməkdaşlıq idarə edir.

ABŞ-da satılan, lakin Taylandda yığılmış bir köynək nümunəsini götürsəniz, bunun bir Amerikalıın yerinə yetirə biləcəyi bir iş olub olmadığını düşünə bilərsiniz. Bəzi cəhətdən inkişaf etmiş ölkələr işçi qüvvəsinin bir hissəsini itirə bilər. Sonra vergi məsələləri var. Avropada satılan mallar, idxal olunan məhsula bahalı bir qiymət etiketi qoyan əlavə dəyər vergiləri (ƏDV) ilə gəlir.

Yenə də onlayn öyrənmə, davamlı ünsiyyət və bir məlumat dünyası kimi faydaları parmaklarınızın ucunda düşündüyünüzdə, qloballaşma gümüşdən daha çox qızıla sahibdir. Bu barədə daha çox məlumat üçün bu Mədəniyyət Nümunələrindən zövq alın.