Uşanın tarixi və memarlıq abidələri – TARİXƏ BAXIŞ

Şuşa şəhərinin ərazisi qədim abidələrlə zəngin idi. Ümumiyyətlə, şəhərdə 549 qədim bina, ümumi uzunluğu 1203 metr daş döşənmiş küçələr, 17 məhəllə bulağı, 17 məscid, 6 karvansara, 3 türbə, 2 mədrəsə, 2 qəsr və qala divarları mövcud idi. O cümlədən, 72 mühüm sənət və tarixi abidələri, dövlət xadimlərinin və başqa tanınmış şəxslərin evləri olmuşdu.

Müstəqilliyin bərpası və Azərbaycanı tanıyan ilk 5 DÖVLƏT

XX əsrin sonlarında SSRİ-nin dağılması ilə yaranan tarixi şərait nəticəsində Azərbaycan dövlət müstəqilliyini bərpa edib. Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin bərpasından bəhs edərkən, heç şübhəsiz, tarixə “İstiqlalçı deputatlar” adı ilə düşən 43 nəfəri də yada salmaq lazımdır.

1991-ci ilin martında keçmiş SSRİ-nin bütün respublikalarında Sovet İttifaqının saxlanılması ilə bağlı referendum keçirilib, o cümlədən də Azərbaycanda. Məqsəd bu idi: SSRİ qalsın və yaxud qalmasın? Bu referendumun bir variantı bu idi ki, sovet hökuməti qalsın, Azərbaycan da onun tərkibində yaşasın. İkinci variant o idi ki, sovet hökuməti dağılsın, Azərbaycan müstəqil olsun.

Həmin il martın 7-də, səsvermə günündə Azərbaycanın keçmiş Ali Sovetinin üzvü olan 350 deputatdan yalnız 43 nəfəri SSRİ-nin qalmasının əleyhinə, Azərbaycanın müstəqliyininin lehinə səs verib. Və onlar tarixə “İstiqlalçı deputatlar” adı ilə düşüblər. Yerdə qalan 300-dək deputat biz “SSRİ-ni istəyirik” fikrini səsləndiriblər.

1991-ci il oktyabrın 8-də Azərbaycanın keçmiş Ali Sovetinin işə başlanan növbədənkənar sessiyası dörd gün müzakirələr aparıb. Nəhayət, 1991-ci il oktyabrın 18-də Ali Sovetin sessiyasında tarixi sənəd – Dövlət Müstəqilliyi haqqında Konstitusiya Aktı qəbul edilib.

Həmin vaxt aktın lehinə Ali Sovetin 360 deputatından 258-i səs verib, yerdə qalanlar ya sessiyaya qatılmayıb, ya da onun əleyhinə səs veriblər.

Konstitusiya Aktında göstərilib ki, müstəqil Azərbaycan dövləti 1918-1920-ci illərdə mövcud olmuş Xalq Cümhuriyyətinin hüquqi varisidir. Konstitusiya Aktı 6 fəsil, 32 maddədən ibarətdir.

1991-ci il dekabrın 29-da ümumxalq referendumunda məsələ müzakirəyə çıxarılıb və əhalinin 95%-i səsvermədə iştirak edərək ölkənin müstəqilliyinə, suverenliyinə və istiqlaliyyətinə səs verib.

Azərbaycanın müstəqilliyi bərpa olunandan sonra dövlət bayrağı, himni və gerbi haqqında da qanunlar qəbul edilib.

Modern.az-ın məlumatına görə, 1992-2006-cı illərdə 18 oktyabr tarixi Azərbaycanda rəsmi bayram kimi qeyri-iş günü olub.

Amma 2006-cı ilin dekabrında Milli Məclidə Əmək Məcəlləsinə edilən əlavə və dəyişikliklərdən sonra 18 oktyabr – Dövlət Müstəqilliyi Günü, 12 noyabr – Konstitusiya Günü və 17 noyabr – Milli Dirçəliş Günü münasibətilə verilən istirahət ləğv edilib. O zamandan rəsmi bayram statusunu itirən həmin tarixlər iş günü sayılır.

18 oktyabrın iş günü elan edilməsi ölkədə birmənalı qarşılanmayıb. Bəzi tarixçilər Milli Məclisin Azərbaycan üçün çox önəmli bir tarixi dövlət səviyyəli bayramlar siyahısından çıxararaq, onu peşə bayramı səviyyəsinə endirməsini mənfi hal kimi qiymətləndirir.

Onu da qeyd edək ki, 1991-ci ildə Dövlət Müstəqilliyi Aktının əleyhinə çıxan Ali Sovetin bəzi keçmiş deputatları hazırda müstəqil Azərbaycan Respublikasında rəhbər vəzifələr tuturlar.

Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyini ilk olaraq 1991-ci il noyabrın 9-da Türkiyə Cümhuriyyəti tanıyıb. Daha sonra Rumıniya (11 dekabr 1991), Pakistan (13 dekabr 1991), İsveçrə (23 dekabr 1991), İran (25 dekabr 1991), ABŞ (23 yanvar 1992), Rusiya (10 aprel 1992) ölkəmizi müstəqil dövlət kimi qəbul ediblər.

2 mart 1992 ci-ildə isə Azərbaycan BMT-yə üzv qəbul olunub.

Milli.Az

Şuşanın tarixi və memarlıq abidələri – TARİXƏ BAXIŞ

Şuşa şəhərinin ərazisi qədim abidələrlə zəngin idi. Ümumiyyətlə, şəhərdə 549 qədim bina, ümumi uzunluğu 1203 metr daş döşənmiş küçələr, 17 məhəllə bulağı, 17 məscid, 6 karvansara, 3 türbə, 2 mədrəsə, 2 qəsr və qala divarları mövcud idi. O cümlədən, 72 mühüm sənət və tarixi abidələri, dövlət xadimlərinin və başqa tanınmış şəxslərin evləri olmuşdu.

SİA-nın topladığı məlumata görə, bu abidələrin çoxu XIX əsrdə yaşamış memar Kərbəlayı Səfixan Qarabağı tərəfindən tikilmiş və həmin dövrün ən məşhur nəqqaşı Kərbəlayi Səfərəli tərəfindən bəzədilmişdir.

Ötən əsrin yetmişinci illərində Azərbaycan hökuməti iki tarixi qərar qəbul etmişdi. Həmin qərarların yerinə yetirilməsi Şuşanın sosial və mədəni inkişafında böyük əhəmiyyət kəsb etmişdir. Şəhərdə yeni sənət ocaqları yaradılmış, bərpa, tikinti və yaşıllaşdırma işlərində yüksək nailiyyətlər qazanılmışdır. Bir sözlə, hər ötən il şəhərdə dərin iz qoymuşdu. Tarixi-memarlıq və şəhərsalma abidəsinin yüksək bədii əhəmiyyəti nəzərə alınaraq 1977-ci ildə Şuşa tarixi-memarlıq qoruğuna çevrilmişdi.

1. Qala divarı (uzunluğu8 km)

2. Qala Divarları üzərində tikilmiş bürclər (17 ədəd)

3. 17 qədim üslübda salınmış məhəllə

7. Meydan bulağı

10. Turşsu Qalereyası

11. Karvansaray (4 ədəd)

12. Şahlıq körpüsü

13. Gəncə qapısı

14. Mirzə Həsən qəbiristanlığı

16. Mirfəseh qəbiristanlığı

18. Torpaq meydan

19. Zarıslıda Korun karvansarayı

20. Təzə məhəllədə körpü

21. Ü.Hacıbəyovun heykəli

22. Bülbülün büstü

23. H.Hacıbəyovun büstü

25. Topxana meşəsi

26. Ağaböyük Xanımın bürcü

27. Malıbəylidə Qızlar məktəbi

28. Un dəyirmanı

29. Kəlba Şəhriyarın bağı

30. Mirfəseh bağı

31. “Həzrət Əli” kahası

33. Səkili bulağı

34. Qotur bulağı

35. Şəmilin bağı

36. Hacıyevlərin armud bağı

37. Ağabəyim Ağanın qəsri

38. Bəhmən Mirzə Qacarın saray kompleksi

39. Bəhmən Mirzənin hərəmxanası

40. Bəhmən Mirzə Qacarın tikdirdiyi “Bab” hamamı

41. Qacarların məqbərə kompleksi

42. Qulam Şahın malikanəsi

43. Əsəd bəyin malikanəsi

44. Mamay bəyin malikanəsi

45. Şeytana bazar

46. Əfsanəvi Leyli qalası

47. Çuxur məhəllədə 2 minarəli “Şəfa ocağı”

48. Məhəmməd Həsən Ağanın imarəti

49. Qarabağ xanlığının Divan kompleksi

50. “Həzrət Abbas Şəfa ocağı”

51. Dəlik-daş pilləkan kompleksi

52. Qarabaş Qazisinin mülkü

54. Vaqif poeziya evi

55. M.P.Vaqifin məqbərəsi

56. M.P.Vaqifin müəllimlik etdiyi bina

57. M.P.Vaqifin büstü

58. M.P.Vaqifin evi

59. Xan qızı Xurşud Banu Natəvanın sarayı

60. Xan qızı Xurşud Banu Natəvanın bulaq kompleksi

61. X.B.Natəvanın büstü

62. X.B.Natəvanın tikdirdiyi “Qarama”

63. X.B.Natəvanın tikdirdiyi həbsxana

64. Aşağı Gövhər Ağa Məscidi

65. Yuxarı Gövhər Ağa Məscidi

66. Malıbəyli Məscidi

67. Qaybalı Məscidi

68. Şırlan məscidi

69. Alban kilsəsi

71. Hacı Qulamın mülkü

72. M.M.Nəvvabın mülkü

73. M.M.Nəvvabın abidə kompleksi

74. Nəcəfqulu Ağanın mülkü

75. Ağa-Əbdürrəhim Ağanın evi

76. Hacı Bəşirin mülkü

77. Cabbar Qaryağdı oğlunun mülkü

78. Mirzə Hüseynin mülkü

79. Mirəlibəyin mülkü

80. Seyid Məcidin mülkü

81. Kəlba Şirinin mülkü

82. Öpənnik Qara Zeynalın mülkü

83. Fərzalı bəyin mülkü

84. Allahverənli Kəlba Şirinin mülkü

85. Çuxur məhəllədə Kal Həsənin evi

86. Təzə məhəllədə Xayatlılar Mehdinin evi

87. Çuxur məhəllədə Kürd uşağının evi

88. Məşədi Qəhrəmanın mülkü

89. Quyruq məhəlləsində Məşədi Teymurun evi

90. Mehmandarovun ev kompleksi

91. Zöhrabbəyovların evi

92. İbrahim xanın mülkü

93. Sadıqcanın qəsri

94.Uluq bəyin evi

95. Quyruq məhəlləsində Sadıq bəyin mülkü

96. Cəlal bəyin evi

97. Nəcəf bəy Vəzirovun mülkü

98. Virudin bəy Köçərlinin mülkü

99. Süleyman Sani Axundovun mülkü

100. İsmayıl bəyin evi

101. Məşədi Şirinin mülkü

102. Gəraf Əsgərovun mülkü

103. Ağamirovların mülkü

104. Hüsü Hacıyevin mülkü

105. Hüsü Hacıyevin büstü

106. Kəlba Hüseynin evi

107. Yusif Vəzir Çəmənzəmənlinin mülkü

108. Mir Həsən Vəzirovun mülkü

109. Qaraşovların mülkü

110. Hüseyn Qayıbovun mülkü

111. Q.B.Zakirin yaşadığı ev

112. Q.B.Zakirin qəbirüstü abidəsi

113. Hacı Dadaşın mülkü

114. Əbdülrəhim bəy Haqverdiyevin evi

115. Hacı Şükürün imarəti

116. Qədimovların mülkü

117. Ü.Hacıbəyovun ev muzeyi

118. Bülbülün ev muzeyi

119. Xalça muzeyi

120. Rəsm Qalereyası

121. Tarix Diyarşünaslıq muzeyi

122. Qarabağ Dövlət tarixi muzeyi

123. Azərbaycanda ilk “realnı uçiliş”in binası

124. Yaşıl aptek

125. Mədəniyyət evi

126. Külli miqdarda gümüş və mis qablar

127. İbrahim Xəlil xanın 1801-ci ildə tikdirdiyi mədrəsə kompleksi (Gövhər Ağanın məscdinin həyətində)

128. Qarabağ xanlığının vəziri Mirzə Cəmal bəy Cavanşirin və onun ailəsinin məqbərə kompleksi

129. Tarixin yaddaşı olan Daş Kitabələr

MƏHƏLLƏLƏRİN ADLARI: