Köməkçi tarix elmləri və nəyi öyrəndikləri

Sehrli və şifahi yazılı ənənələrdən keçid hekayənin başlanğıcını aydın şəkildə müəyyənləşdirən məqamlardan biridir. Danışılan müxtəlif dillər hər bir mədəniyyətin ən əhəmiyyətli hadisələrini qeyd edən simvol sistemlərini təmsil edir.

İlyas Babayev (tarixçi)

İlyas Atababa oğlu Babayev (23 mart 1935 – 28 dekabr 2017) — AMEA-nın müxbir üzvü, tarix elmləri doktoru, professor.

İlyas Babayev
İlyas Atababa oğlu Babayev
Doğum tarixi	23 mart 1935
Doğum yeri	Quba, Azərbaycan SSR
Vəfat tarixi	28 dekabr 2017 (82 yaşında) (82 yaşında)
Elm sahəsi	arxeoloq, tarixçi
Elmi dərəcəsi	tarix elmləri doktoru
Elmi adı	professor

İlyas Babayev 1935-ci ildə Quba rayonunun Xanagah kəndində anadan olub.

Alimin ilk mühüm uğuru 1958-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetini (indiki BDU) fərqlənmə diplomu ilə bitirməsi oldu. Keçən əsrin 50-ci illərində ADU-nu fərqlənmə diplomu ilə bitirmək o qədər də asan deyildi. Bu uğur yuxusuz gecələrin, gərgin zəhmətin və elmə marağın bəhrəsi idi.

İlyas müəllimin tələbəlik illərindən qədim dillərə və tarixin müxtəlif sahələrinə böyük marağı olmuşdur. Elə bu maraq onu Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Tarix İnstitutuna gətirdi.

1959-cu ildə Azərbaycanın ilk milli arxeoloq kadrlarından olan Saleh Qazıyevin rəhbərliyi ilə yaranmış Qəbələ arxeoloji ekspedisiyasında çöl tədqiqatlarına başlayan İlyas Babayev Qafqaz Albaniyası tarixinin və mədəniyyətinin tədqiqini davam etdirmişdir. Tarix İnstitutunun arxeologiya şöbəsində bir neçə il çalışan İlyas müəllim 1962-ci ildə SSRİ-nin elm və ziyalılar şəhəri olan Leninqrada (Sankt-Peterburqa) aspiranturada oxumağa getmişdir. İlyas Babayev dissertasiya işi ilə bağlı tədqiqatlarla yanaşı, Leninqrad Universitetində qədim yunan dili və mədəniyyəti üzrə görkəmli mütəxəssis, professor K.M.Kolobovanın yanında qədim yunan dilini də öyrənmişdir.

M.İ.Maksimovanın rəhbərliyi altında üç il aspiranturada təhsil alan İlyas müəllim 1965-ci ildə “Azərbaycanın antik və orta əsrlər dövrü qliptika abidələri” mövzusunda namizədlik dissertasiyasını müvəffəqiyyətlə müdafiə edir. O zaman Azərbaycanda qliptika, sfragistika üzrə mütəxəssis yox idi. Respublikanın müxtəlif yerlərində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı əldə olunan müxtəlif qiymətli daşlardan, şüşədən, pastadan və keramikadan hazırlanmış qliptika abidələri mütəxəssislər tərəfindən işlənməmiş qalırdı. İlyas müəllimin dili ilə desək, qliptika abidələrinin cəmiyyətdə əmlak bərabərsizliyinin, sinifli cəmiyyətin və dövlətin, iqtisadi-ticarət və mədəni əlaqələrin öyrənilməsində mühüm əhəmiyyəti vardır. İlyas Babayev indi də respublikamızda sfragistika üzrə ən yaxşı mütəxəssis hesab olunur.

Uzun illər Qəbələdə və Qafqaz Albaniyasının müxtəlif abidələri üzərində aparılan arxeoloji tədqiqatlar öz bəhrəsini vermiş, İlyas Babayev 1983-cü ildə SSRİ EA Arxeologiya İnstitutnda “Qafqaz Albaniyasının şəhərləri. (e. ə. IV – e. III əsrlərində)” mövzusunda doktorluq dissertasiyasını müdafiə etmişdir. Dissertasiya işi 1990-cı ildə monoqrafiya şəklində nəşr edilmişdir. Monoqrafiyada Azərbaycan ərazisində sinifli cəmiyyətin, şəhərlərin, dövlətin yaranması, sənətkarlıq, beynəlxalq ticarət əlaqələri, sikkə zərbi və s. problemlər geniş təhlil edilmişdir.

İlyas Babayev 1987-ci ildən AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu antik dövr arxeologiyası şöbəsinin müdiridir. Şöbənin əməkdaşları institutun yaratdığı 5 arxeoloji ekspedisiyanın fəaliyyətində iştirak etməklə təkcə antik dövr deyil, eyni zamanda tunc, dəmir və ilk orta əsrlər dövrü abidələrinin tədqiqi ilə də məşğul olurlar.

İlyas Babayevin rəhbərlik etdiyi Qəbələ arxeoloji ekspedisiyası beynəlxalq statusla çalışır. Ekspedisiyanın apardığı qazıntılarda hər il Cənubi Koreya Resrublikasından gəlmiş 30-dan artıq arxeoloq iştirak edir. İlyas müəllimin rəhbərlik etdiyi, Almaniya və Gürcüstan arxeoloqlarının da qatıldığı İkinci Beynəlxalq ekspedisiya Şəmkir-Qaracəmirli arxeoloji ekspedisiyasıdır.

Ekspedisiya Kür çayının sağ sahilində e.ə. V-IV əsrlərə aid şəhər tipli yaşayış yerində boyük sarayın və onun ətrafında ictimai binaların qalıqlarını aşkar etmişdir. Saray, əsas binası, hasarlı həyəti və propleyası (giriş binası) ilə birlikdə 20 hektara yaxın ərazini əhatə edir. Sarayın çoxlu sütunlu zalları, portiki, uzun dəhlizləri və digər otaqları olmuşdur. Gorünür, bu yaşayış yeri o zaman bütün Cənubi Qafqazı idarə edən inzibati mərkəzin qalıqlarıdır. Hazırda dünyanın başqa yerlərində bu tip abidələr tədqiq olunmur. Bu abidəni e.ə. 550-330-cu illərdə movcud olmuş, Misirdən Hindistana, Hind okeanından İran körfəzinə və Böyük Qafqaz dağlarına qədər ərazini əhatə edən Əhəmənilər imperiyasının mərkəzi şəhərləri olan Pasarqad və Persopolla müqayisə etmək olar.

İlyas Babayev Qafqaz və İranın antik dövr arxeologiyası üzrə dünyada tanınmış mütəxəssislərdən biridir. O, 270-dən artıq elmi əsərin müəllifidir. İlyas müəllim dünyanın müxtəlif şəhərlərində (Moskva, Kiyev, Afina, Ankara, Budapeşt, Seul, Geongu, Roma, Tbilisi, Mahaçqala) keçirilən beynəlxalq konqres, simpozium və konfranslarda maraqlı məruzələrlə çıxış etmişdir.

İlyas Babayev ali və orta məktəb dərsliklərinin, çoxcildlik “Azərbaycan tarixinin” I-II cildlərinin, “Azərbaycan numizmatikası”nın I cildinin, çoxcildlik “Azərbaycan Ensiklopediyası”nın, “Naxçıvan Ensiklopediyası”nın müəlliflərindən biridir.

İlyas müəllimin zəngin elmi fəaliyyəti ilə yanaşı, çoxillik pedaqoji təcrübəsi də vardır. O, Azərbaycanın müxtəlif universitetlərində “Arxeologiya”, “Qədim Şərq tarixi”, “Antik dünya tarixi”, “Tarixə köməkçi fənlər”, “Azərbaycan tarixi”, “Avropa və Amerika tarixi”, “Azərbaycanda və Qafqazda sinifli cəmiyyət və dövlətin yaranması”, “Qədim dünya tarixinin aktual problemləri”, “İbtidai icma tarixi”, “Antik dünya mədəniyyəti”, “Tarixi antropologiya”, “Ümumdünya dövlət və hüquq tarixi”, “Azərbaycanın dövlət və hüquq tarixi”, “Roma hüququ”, “İslam hüququ” fənləri üzrə mühazirələr oxumuşdur.

2007-ci ildə AMEA-nın müxbir üzvü seçilən İlyas Babayev elimi-pedaqoji fəaliyyəti ilə yanaşı, respublikanın elmi-təşkilatı işlərində də yaxından iştirak edir. 2001-2011-ci illərdə Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyasının tarix üzrə Ekspert Şurasının üzvü, 2008-2009-cu illərdə Belçikada yerləşən beynəlxalq təşkilat İNTAS-ın tədqiqatlara qrantlar verilməsi üzrə qiymətləndirmə eksperti, 2008-ci ildən Azərbaycan Ensiklopediyası redaksiya heyətinin üzvü, 2010-cu ildən “AMEA-nın Xəbərləri”nin, Tarix, fəlsəfə, hüquq seriyasının Redaksiya Şurasının üzvü, 2011-2012-ci illərdə Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyasının tarix və siyasi elmlər üzrə Ekspert Şurasının sədri, 2013-cü ildən AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunda Dissertasiyaların Müdafiəsi Şurasının üzvü idi.

28 dekabr 2017-ci ildə vəfat etmişdir.

Avqust 04, 2021
Ən son məqalələr

Longing for Dawn

London

London Milli Qalereyası

London Azərbaycan Evi

London Assambleyası

London Bari FK

London Kral Cəmiyyəti

London Kral Kolleci

London Terreys

London Universitet Kolleci

Ən çox oxunan

Rahat Əliyev

Rahatdır, əlverişlidir, etibarlıdır (film, 1949)

Rahim

Rahim Babayev

Rahim Dünyamalıyev

ilyas, babayev, tarixçi, ilyas, atababa, oğlu, babayev, mart, 1935, dekabr, 2017, amea, nın, müxbir, üzvü, tarix, elmləri, doktoru, professor, ilyas, babayevilyas, atababa, oğlu, babayevdoğum, tarixi, mart, 1935doğum, yeri, quba, azərbaycan, ssrvəfat, tarixi, . Ilyas Atababa oglu Babayev 23 mart 1935 28 dekabr 2017 AMEA nin muxbir uzvu tarix elmleri doktoru professor Ilyas BabayevIlyas Atababa oglu BabayevDogum tarixi 23 mart 1935Dogum yeri Quba Azerbaycan SSRVefat tarixi 28 dekabr 2017 82 yasinda 82 yasinda Elm sahesi arxeoloq tarixciElmi derecesi tarix elmleri doktoruElmi adi professorHeyati RedakteIlyas Babayev 1935 ci ilde Quba rayonunun Xanagah kendinde anadan olub Alimin ilk muhum uguru 1958 ci ilde Azerbaycan Dovlet Universitetini indiki BDU ferqlenme diplomu ile bitirmesi oldu Kecen esrin 50 ci illerinde ADU nu ferqlenme diplomu ile bitirmek o qeder de asan deyildi Bu ugur yuxusuz gecelerin gergin zehmetin ve elme maragin behresi idi Ilyas muellimin telebelik illerinden qedim dillere ve tarixin muxtelif sahelerine boyuk maragi olmusdur Ele bu maraq onu Azerbaycan Elmler Akademiyasinin Tarix Institutuna getirdi 1959 cu ilde Azerbaycanin ilk milli arxeoloq kadrlarindan olan Saleh Qaziyevin rehberliyi ile yaranmis Qebele arxeoloji ekspedisiyasinda col tedqiqatlarina baslayan Ilyas Babayev Qafqaz Albaniyasi tarixinin ve medeniyyetinin tedqiqini davam etdirmisdir Tarix Institutunun arxeologiya sobesinde bir nece il calisan Ilyas muellim 1962 ci ilde SSRI nin elm ve ziyalilar seheri olan Leninqrada Sankt Peterburqa aspiranturada oxumaga getmisdir Ilyas Babayev dissertasiya isi ile bagli tedqiqatlarla yanasi Leninqrad Universitetinde qedim yunan dili ve medeniyyeti uzre gorkemli mutexessis professor K M Kolobovanin yaninda qedim yunan dilini de oyrenmisdir M I Maksimovanin rehberliyi altinda uc il aspiranturada tehsil alan Ilyas muellim 1965 ci ilde Azerbaycanin antik ve orta esrler dovru qliptika abideleri movzusunda namizedlik dissertasiyasini muveffeqiyyetle mudafie edir O zaman Azerbaycanda qliptika sfragistika uzre mutexessis yox idi Respublikanin muxtelif yerlerinde aparilan arxeoloji qazintilar zamani elde olunan muxtelif qiymetli daslardan suseden pastadan ve keramikadan hazirlanmis qliptika abideleri mutexessisler terefinden islenmemis qalirdi Ilyas muellimin dili ile desek qliptika abidelerinin cemiyyetde emlak berabersizliyinin sinifli cemiyyetin ve dovletin iqtisadi ticaret ve medeni elaqelerin oyrenilmesinde muhum ehemiyyeti vardir Ilyas Babayev indi de respublikamizda sfragistika uzre en yaxsi mutexessis hesab olunur Uzun iller Qebelede ve Qafqaz Albaniyasinin muxtelif abideleri uzerinde aparilan arxeoloji tedqiqatlar oz behresini vermis Ilyas Babayev 1983 cu ilde SSRI EA Arxeologiya Institutnda Qafqaz Albaniyasinin seherleri e e IV e III esrlerinde movzusunda doktorluq dissertasiyasini mudafie etmisdir Dissertasiya isi 1990 ci ilde monoqrafiya seklinde nesr edilmisdir Monoqrafiyada Azerbaycan erazisinde sinifli cemiyyetin seherlerin dovletin yaranmasi senetkarliq beynelxalq ticaret elaqeleri sikke zerbi ve s problemler genis tehlil edilmisdir Ilyas Babayev 1987 ci ilden AMEA Arxeologiya ve Etnoqrafiya Institutu antik dovr arxeologiyasi sobesinin mudiridir Sobenin emekdaslari institutun yaratdigi 5 arxeoloji ekspedisiyanin fealiyyetinde istirak etmekle tekce antik dovr deyil eyni zamanda tunc demir ve ilk orta esrler dovru abidelerinin tedqiqi ile de mesgul olurlar Ilyas Babayevin rehberlik etdiyi Qebele arxeoloji ekspedisiyasi beynelxalq statusla calisir Ekspedisiyanin apardigi qazintilarda her il Cenubi Koreya Resrublikasindan gelmis 30 dan artiq arxeoloq istirak edir Ilyas muellimin rehberlik etdiyi Almaniya ve Gurcustan arxeoloqlarinin da qatildigi Ikinci Beynelxalq ekspedisiya Semkir Qaracemirli arxeoloji ekspedisiyasidir Ekspedisiya Kur cayinin sag sahilinde e e V IV esrlere aid seher tipli yasayis yerinde boyuk sarayin ve onun etrafinda ictimai binalarin qaliqlarini askar etmisdir Saray esas binasi hasarli heyeti ve propleyasi giris binasi ile birlikde 20 hektara yaxin erazini ehate edir Sarayin coxlu sutunlu zallari portiki uzun dehlizleri ve diger otaqlari olmusdur Gorunur bu yasayis yeri o zaman butun Cenubi Qafqazi idare eden inzibati merkezin qaliqlaridir Hazirda dunyanin basqa yerlerinde bu tip abideler tedqiq olunmur Bu abideni e e 550 330 cu illerde movcud olmus Misirden Hindistana Hind okeanindan Iran korfezine ve Boyuk Qafqaz daglarina qeder erazini ehate eden Ehemeniler imperiyasinin merkezi seherleri olan Pasarqad ve Persopolla muqayise etmek olar Ilyas Babayev Qafqaz ve Iranin antik dovr arxeologiyasi uzre dunyada taninmis mutexessislerden biridir O 270 den artiq elmi eserin muellifidir Ilyas muellim dunyanin muxtelif seherlerinde Moskva Kiyev Afina Ankara Budapest Seul Geongu Roma Tbilisi Mahacqala kecirilen beynelxalq konqres simpozium ve konfranslarda maraqli meruzelerle cixis etmisdir Ilyas Babayev ali ve orta mekteb dersliklerinin coxcildlik Azerbaycan tarixinin I II cildlerinin Azerbaycan numizmatikasi nin I cildinin coxcildlik Azerbaycan Ensiklopediyasi nin Naxcivan Ensiklopediyasi nin muelliflerinden biridir Ilyas muellimin zengin elmi fealiyyeti ile yanasi coxillik pedaqoji tecrubesi de vardir O Azerbaycanin muxtelif universitetlerinde Arxeologiya Qedim Serq tarixi Antik dunya tarixi Tarixe komekci fenler Azerbaycan tarixi Avropa ve Amerika tarixi Azerbaycanda ve Qafqazda sinifli cemiyyet ve dovletin yaranmasi Qedim dunya tarixinin aktual problemleri Ibtidai icma tarixi Antik dunya medeniyyeti Tarixi antropologiya Umumdunya dovlet ve huquq tarixi Azerbaycanin dovlet ve huquq tarixi Roma huququ Islam huququ fenleri uzre muhazireler oxumusdur 2007 ci ilde AMEA nin muxbir uzvu secilen Ilyas Babayev elimi pedaqoji fealiyyeti ile yanasi respublikanin elmi teskilati islerinde de yaxindan istirak edir 2001 2011 ci illerde Azerbaycan Respublikasi Prezidenti yaninda Ali Attestasiya Komissiyasinin tarix uzre Ekspert Surasinin uzvu 2008 2009 cu illerde Belcikada yerlesen beynelxalq teskilat INTAS in tedqiqatlara qrantlar verilmesi uzre qiymetlendirme eksperti 2008 ci ilden Azerbaycan Ensiklopediyasi redaksiya heyetinin uzvu 2010 cu ilden AMEA nin Xeberleri nin Tarix felsefe huquq seriyasinin Redaksiya Surasinin uzvu 2011 2012 ci illerde Azerbaycan Respublikasi Prezidenti yaninda Ali Attestasiya Komissiyasinin tarix ve siyasi elmler uzre Ekspert Surasinin sedri 2013 cu ilden AMEA Arxeologiya ve Etnoqrafiya Institutunda Dissertasiyalarin Mudafiesi Surasinin uzvu idi 28 dekabr 2017 ci ilde vefat etmisdir Menbe https az wikipedia org w index php title Ilyas Babayev tarixci amp oldid 5951908, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.

Köməkçi tarix elmləri və nəyi öyrəndikləri

The Köməkçi tarix elmləri hamısı zamanla ortaya çıxan və bu bilik sahəsi daxilində fərqli tədqiqat obyektlərinə həsr olunmuş fənlərdir. Ancaq bu vəziyyətdə daha aydın bir fərq qoyulmalıdır.

Şübhəsiz ki, hər bir məlumatın doğuşu və təkamülü olmuşdur, lakin bu mütləq tarixçilərin bu məlumatları hadisələrin necə baş verdiyini müəyyənləşdirmək üçün istifadə etmələrini nəzərdə tutmur. Bu səbəblə Tarixin inkişafına töhfə vermək üçün yaradılan və daha fərqli olan digər fənlər var.

Bundan əlavə, biliklə əlaqəli mövcud proseslər eyni vaxtda bir çox ixtisas üzərində işləyən səyləri nəzərdə tutur. Bu elm üçün ən doğrusunu və çox faydalı digərlərini təyin etməyə çalışacaqdır.

Köməkçi tarix elmləri

1- Arxeologiya

Paleontologiya ilə də əlaqəli olan bu intizam, keçmiş mədəniyyətlərin necə yaşadığını izah etmək üçün qədim material qalıqlarını istifadə edir. Bu bilik növü tarixlə sıx əlaqələndirilir, çünki baş verənlərin hesabını yazmaqdan ibarətdir.

Fosillər, türbələr, tikililər, alətlər, sənət və ədəbiyyat müəyyən bir cəmiyyətin sosial, mədəni və bədii tərəflərini ortaya qoyur. Bu, sivilizasiyalarını yenidən qurmağa imkan verir, adətləri nədir və üzvlərinin o dövrdə necə yaşadıqlarını.

2- Coğrafiya

Məlum dünyanın bir hissəsi olaraq hadisələrin yerləşməsi tarixi baxımdan həyati əhəmiyyət daşıyır. Canlıların və xüsusilə insanlığın inkişafı, yerləşdikləri və çiçəkləndikləri yerlə şərtlənir.

Tarix kainatın özünə, Yerin meydana gəlməsinə və bu gün necə meydana gəldiyinə işarə edə bilər. Bütün bunlar hadisələrin harada baş verdiyini, o yerin niyə vacib olduğunu və sonrakı hadisələrə necə təsir etdiyini anlamaq üçün məkan yeri tələb edir.

3- Kartoqrafiya

Bu elm ərazi və coğrafi sərhədlər üzərində fərqli ölçülərə sahib ola biləcək dəqiq xəritələrin hazırlanmasına yönəlmişdir.

Texnologiyanın ən çox təsir etdiyi fənlərdən biri olmasına baxmayaraq, köhnə illüstrasiyalar xəritələnmiş bölgələrə dair müəyyən bir anda sahib olduqları ixtiraçılığı, təsəvvürü və qavrayışı göstərir.

4- təbəqə

Geologiyadan doğan bu bilik, torpaq təbəqəsindəki müxtəlif növ süxurların təsnifatına əsaslanır.

Çökmə, magmatik və ya metamorfik daşların müəyyənləşdirilməsi yer qabığı ilə əlaqəli hadisələrin qurulmasına imkan verir. Arxeologiyanın dəstəyi ilə coğrafi şəraiti, əhəmiyyətli iqlim və geoloji hadisələri yenidən yaratmaq mümkündür.

5- Xronologiya

Bu intizam faktları xronoloji olaraq təsbit etməyə yönəldilmişdir; yəni baş verdikləri dəqiq an.

Bu, tarixi dövrləri, ən uyğun tarixləri, mənbələrin tarixini, sənədlərin kontekstini və digər əhəmiyyətli cəhətləri dəqiq müəyyənləşdirmək üçün vacibdir.

6- Demoqrafik

Coğrafiya və sosiologiya ilə də əlaqəli olaraq populyasiyaların böyüməsini və inkişafını statistik olaraq təyin edir. Əhalinin müəyyən bir ölkədə və ya ərazidə necə artması, saxlanması və ya azalması barədə məlumat verir.

Bunun üçün doğuş, ölüm, xəstələnmə, köç, immiqrasiya kimi indekslərə və tarixi dəyəri olan bir sıra dəyişkənlərə əsaslanır.

7- Etnologiya

Antropologiya ilə əlaqəli bu intizam xalqların irqlərini, necə qurulduqlarını və sahib olduqları adətləri təsnif etmək, təsvir etmək və tapmaqdan məsuldur.

Tarixi nöqteyi-nəzərdən ətraf mühitə təsir göstərmiş etnik qrupların, qəbilələrin və ailələrin bütün səyahətini və ya bioqrafiyasını və sözügedən toplum üçün təmsil etdiyi irsi bilmək vacibdir.

8- Şəcərə

Etnoqrafiya ilə əlaqəli bu intizam tarix boyu ortaya çıxan ailələrin izlədikləri soy xəttinə işarə edir. Həm də müəyyən bir zamanda meydana gələ biləcək nəsillərə aiddir.

Yerlərində və ya ölkələrində lider rolu olan sülalələrin, qanlıların, kralların və kraliçaların, klanların və ailələrin araşdırılması üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. Həm də atalarımızın, soyadlarının necə ötürüldüyünü və digər enliklərə necə çatdıqlarını bilmək üçün xidmət edir.

9- Numizmatika

Tarixdəki köməkçi elmlərdən ən qədimi hesab edilən bu, bir dövrün və ya müəyyən bir mədəniyyətin medallarının, sikkələrinin və sənədlərinin təhlili ilə əlaqədardır.

Siyasi və iqtisadi elementlərlə əlaqəli olan bu araşdırma tarixi bir istinad olaraq götürülməli olduğu kontekstdən asılı olaraq təsviri və ya nəzəri olaraq nəzərdən keçirilə bilər.

10- epiqrafiya

Ədəbi və filoloji kontekst daxilində bu elm daş, gil, qranit və ya günümüzə qədər gəlib çatmış mağara və məbədlər kimi materiallarda qədim kitabələrin tanınmasını və şərh edilməsini hədəfləyir.

Əsas funksiyası bu yazıların kontekstual təfsiri ilə həmin əcdad biliklərini ötürməkdir. Tarixçi üçün qüsursuz və ya spekulyativ təfsirlərə düşməsinin qarşısını alan bir obrazın və ya hiyeroglifin dəqiq mənasını bilmək vacibdir.

11- Paleoqrafiya

Əvvəlkindən fərqli olaraq, bu intizam hər hansı bir qədim mətn növünü tarixi məqamla əlaqəli şəkildə deşifr etməsi üçün müalicə edir. Sözügedən yazının qorunması, görüşməsi və sistematik və tənqidi bir araşdırma aparılması da məsuliyyət daşıyır.

Dilçilik, kitabxana elmi, papirologiya və ya arxeologiya ilə əlaqələndirilə bilər. Müxtəlif şəraitlərdə yaşamağı bacaran fərqli mədəniyyətlər tərəfindən ötürülən ədəbiyyat, düşüncə və fikirlərin öyrənilməsi üçün vacibdir.

12- Heraldiya

Əvvəlki dövrlərdən nəsillərə və ailələrə sıx bağlı olan bu elm, gerblərdə təmsil olunan şəkillərin araşdırılmasına işarə edir.

Bu, ailə adlarına və bir zamanda bu cür simvolu qaldıran ölkələrə yönəldilə bilər. Hekayə daxilində onları müəyyənləşdirən dəyərlər haqqında vacib istinadlar var.

13- Diplomatik

Bu, tarix boyu hazırlanmış sənədləri araşdıran başqa bir intizamdır. Müəllifin kim olduğunu nəzərə almır, əksinə onun düzgün yozulması və həqiqiliyi üçün daxili və xarici keyfiyyətlərinə diqqət yetirir.

Bu amillər arasında dil, yazı, format, yazma tərzi və digər elementlər var.

14- Gizli

Əvvəlki bəzi fənlərlə əlaqəli olaraq, bu elmin əsas vəzifəsi sənədlərdə, rəsmi ünsiyyətlərdə və məktublarda istifadə olunan köhnə möhürlərin mənasını açmaqdır.

Qanuniliyini yoxlamaqla yanaşı, tarixi şəraiti, dil şərtlərini və dövrün hadisələrindəki əhəmiyyətini də nəzərə alır.

15- Biblioqrafiya

Kitab və mətn istinadları hər hansı bir elm üçün vacibdir, xüsusən də tarixi yenidən yaratmaq məsələsində.

Fiziki və rəqəmsal formada kitabların nəşrinə və saxlanmasına cavabdeh olan prosesi araşdıraraq, onların bərpası üçün ən yaxşı tətbiqetmə axtarır. Bu, məsləhətləşmələrin asanlaşdırılması, sənədlərin daha əlçatan olması və standartlaşdırılmış bir sistemdən istifadə edilməsini nəzərdə tutur.

16- Ekologiya

Bu intizam insanın ətraf mühitlə qarşılıqlı əlaqəsi kimi başa düşüldükdə, onun bioloji əlaqəsi də tarixi nüansları ehtiva edir. Əslində, onun əhəmiyyəti insan fəaliyyətinin ətraf mühitə təsiri ilə artırılmışdır.

Nisbətən yeni bir qol olsa da, ekosistemlərindəki canlılar arasındakı qarşılıqlı təsirlər yer üzünün yaranmasından bəri baş verən bir şeydir. Bu təzahürlər əsrlər boyu baş verən dövri və ya mədəni davranışları izah edir.

17- Siyasi və hüquq elmləri

Qanunla birlikdə bu elmlər dünyaya ən çox təsir göstərən xalqların tarixi prosesinin bölünməz bir hissəsini təşkil edir. Seçki prosesləri və qanunların təkamülü cəmiyyətlərin formalaşması ilə paraleldir.

Mədəniyyət, iqtisadi və ya bədii kontekstdən əlavə, millətlər tarixin əlaqələndirdiyi bu böyük dəyişiklikləri təmsil edən çətin bir müstəmləkə yolu, müstəqillik, inqilab, siyasi və hüquqi modellərdən keçməli oldular.

18- Dilçilik

Sehrli və şifahi yazılı ənənələrdən keçid hekayənin başlanğıcını aydın şəkildə müəyyənləşdirən məqamlardan biridir. Danışılan müxtəlif dillər hər bir mədəniyyətin ən əhəmiyyətli hadisələrini qeyd edən simvol sistemlərini təmsil edir.

Qeydlər tez-tez yarımçıq qalsa da, dillərin inkişafı bir dövrün şərtlərini və ya düşüncəsini yenidən qurmağa imkan verir. Bundan əlavə, insanlığın gələcəyində ortaya çıxan bütün ünsiyyət formalarına inteqrasiya olunur.

19- Fəlsəfə

Düşüncənin özündən bəhs etdiyi üçün bir çox insan tərəfindən bütün elmlərin anası sayılır, sivilizasiyaların ideoloji formalaşmasında mərkəzi yer tutur. Çıxış, şərh, dialektika, etik, məntiq və daha çox şey daxildir.

Nəzəriyyələri təsdiqləmək üçün təcrübə və fərziyyə testinə ehtiyacı olan bütün fənləri birləşdirən elmi metodun əsasını təşkil edir. Nəzəriyyə qurma bacarığı bildiyimiz bütün fənlər üçün ortaq bir şeydir.

Bu siyahıya daxil edilə bilən bir çox fənlər var. Sənət, ədəbiyyat və musiqi ilə əlaqəli hər şey və ya riyaziyyat, fizika, kimya və biologiya kimi daha dəqiq elmlər olsun.

Dünyanı tarixi baxımdan anlamaq üçün bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olan və qarşılıqlı şəkildə bir-birini tamamlayan bir sıra bilikləri çəkmək lazımdır.

İstinadlar

1. Wikipedia (2017). Hekayədə istifadə olunan köməkçi fənlər. Es.wikipedia.org saytından bərpa edildi.
2. Monzón, Miguel (2015). Köməkçi tarix elmləri. Prezi.com saytından bərpa edildi.
3. Amakara, Leyva (2010). Köməkçi tarix elmləri. Qurtarıldı: es.slideshare.net.
4. Castillero, Ana (tarixsiz). 70 köməkçi tarix elmləri. Www.academia.edu saytından bərpa edildi.

Fəlsəfi Antropologiya

Fəlsəfi antropologiya fəlsəfənin insan təbiətinin mahiyyətini öyrənən bir sahəsidir. Bundan əlavə, tarix boyu bu mövzunun öyrənildiyi müxtəlif elmi metodları birləşdirməyə çalışır.

Antropologiya sözünün yunan kökləri var: antroplar “kişi” deməkdir loqotiplər bu “səbəb” dir. Bu səbəbdən bu antropologiyanın insanlığı və onun mahiyyətini fəlsəfi baxımdan araşdırdığı anlaşılır.

Fəlsəfi antropologiyada xüsusi maraq yalnız insanların sayəsində mümkün olan kompleks mövzuların öyrənilməsidir. Bunlara elmi biliklər, din və “azadlıq” kimi anlayışlar daxildir.

Ötən əsrdə fəlsəfi antropologiya bir çox ziyalılar arasında maraq doğurmuşdur. Fəaliyyət göstərdiyi mühitdə insanlığı daha yaxşı başa düşmək üçün təbiət elmlərindən və insanları öyrənən elmlərdən istifadə etdilər.

Fəlsəfi antropologiyanın mənşəyi

Fəlsəfənin başlanğıcından bəri gündəmə gələn ən mühüm suallardan biri də insan olmaq nə deməkdir?Bəs mən nəyəm? Cavablar fəlsəfi yanaşmadan asılı olaraq müxtəlif olub.

Aristotel üçün insan rasional bir heyvandır (yəni kompleks şəkildə düşünür). Daha sonra Descartes, “heyvan” və “rasional” anlayışına dəqiq bir tərif verməyin bir çox sual doğurduğunu iddia etdi. Məhz buna görə də məşhur “Düşünürəm, buna görə də mənəm” ifadəsi ilə insanlığın mənası sualına yeni bir cavab verdi (Cogito ergo sum).

Descartes tərəfindən təsvir

Inmanuel Kant’a görə, insanlıq qanunlara riayət etməyi seçmək qabiliyyəti ilə bağlıdır, çünki onlar yaxşıdır, yəni pulsuzdur. Onun üçün təhsil (bədii və elmi) ilə yanaşı əxlaq və sosiallaşma ilə də təkmilləşdirilə bilən bir fakültə idi.

Kant həm də antropologiyanı bir elm sahəsi kimi nəzərdən keçirən ilklərdən biri idi, lakin o, onu təcrid olunmuş elmi sahə kimi təsəvvür etmirdi.

İnsanlığın bu təriflərinə, insanın təkamül və genetik səbəblərə görə digər heyvanlardan fərqləndiyini izah edən bioloji kimi başqaları da qatıldı; Psixoloji, tarixi, iqtisadi və sosial baxımdan insan təbiətinə də izahlar verildi.

Müstəqil intizam

1920 -ci illərdə fəlsəfi antropologiya digər bilik sahələrindən təcrid olunmuş bir mövzu kimi öyrənilməyə başlandı. O dövrə qədər fəlsəfənin ən məşhur sahələrindən bəziləri məntiq, etika və epistemologiya idi.

Ekzistensialist və fenomenoloji cərəyanların inkişafı antropologiyanın müstəqil anlayışına kömək etdi.

Fəlsəfi antropologiyanın ilk təmsilçilərindən biri, insanın “sevgili varlıq” olduğunu irəli sürən və onu rasional olaraq təyin edən nəzəriyyədən özünü ayıran Maks Şeler idi.

Bəziləri, Arnold Gehlen ilə olduğu kimi, Scheler tərəfindən irəli sürülən xətlər boyunca insan təbiətini öyrənməyə davam etdilər. İkincisi, ünsiyyət qurma qabiliyyəti sayəsində insanın təkcə fiziki mühitini deyil, həm də mədəni mühiti də uyğunlaşdıra biləcəyini irəli sürdü.

1940 -cı illərdə Ernst Cassirer fəlsəfi antropologiyada yeni bir insanlıq anlayışı verdi və insanı “simvolik bir heyvan” olaraq təsvir etdi.

Antropoloji fəlsəfə nəyi öyrənir? Tədqiqat obyekti

Antropoloji fəlsəfə insanlığın mahiyyətini və ya mahiyyətini öyrənmək və fəlsəfi şəkildə şərh etmək məqsədi daşıyır. Bundan əlavə, o, yalnız insanın varlığının nəticəsi ola biləcək hadisələrdən bəhs edir.

Antropoloji fəlsəfə üçün maraq doğuran elementlər arasında fərqli mədəniyyətlərin sosial təşkilatı, insanların qarşılıqlı əlaqəsi və nəticələri vardır. Həmçinin, estetik və əxlaqi fərqlər, mürəkkəb hisslər və ətraf mühitin şəxsiyyətə təsiri.

Fəlsəfi antropologiyanı öyrənən elementlərdən biri də dünyanın mədəniyyətlərinin sosial olaraq necə təşkil edildiyidir

Fəlsəfə bir çox elm adamları tərəfindən köhnəlmiş hesab olunur, çünki onlar bunun təcrübə və müşahidə olunandan daha çox fərziyyələrə aid olduğuna inanırlar. Digərləri, antropologiyanın ölçülə bilməyəcəyini izah etmək üçün bu elementə ehtiyacı olduğunu düşünürlər.

Bu yolla fəlsəfi antropologiya insanı nə hala gətirən və onu digər növlərdən fərqləndirən keyfiyyətləri bilməyə çalışır.

Bu cərəyan elmi, teoloji və təfsir kimi digər antropologiya növlərində istifadə olunan metodologiyanı birləşdirməyə çalışır.

Buna görə də antropoloji fəlsəfə bəşəriyyət haqqında mövcud olan müxtəlif yanaşmaları əlaqələndirir. Bu o deməkdir ki, müstəqil bir elmi intizam olmağa çalışır, ancaq bunun ənənəvi vasitələrini götürərək fəlsəfə ilə birləşdirir.

Antropoloji fəlsəfənin nümayəndələri

Maks Şeler

1920-ci illərdə bu alman filosofu fəlsəfi antropologiyanın əsasını qoydu. Lakin o, 1928-ci ildə, antropologiya sahəsindəki ən mühüm işini tamamlamadan bir il əvvəl vəfat etdiyi üçün onu öyrənməyə bu qədər vaxt ayıra bilmədi.

Hər halda, Şelerin 1900-cü ilə ölümü arasında yaratdığı konsepsiyalar bu intizamın mərkəzi idi. İnsanın “sevən bir varlıq” olduğunu söylədi, çünki birini sevmək, insanı həqiqətən insan edən şeydir (Xristian etikası).

Bu filosofun ən əhəmiyyətli töhfələri arasında fəlsəfi antropologiyanın insanla əlaqəli bütün aspektləri araşdırdığını irəli sürməkdir. Bundan əlavə, o, bu yeni tədqiqat sahəsinin biologiya, sosiologiya və ya psixologiya kimi digər elmlərdən faydalanmalı olduğunu söylədi.

Helmuth Plessner

Bu mütəfəkkir üçün antropoloji fəlsəfə, əməkdaşlığın nə olması lazım olduğuna dair ən bariz nümunə idi (yəni məqsədinə çatmaq üçün digər elmlərdən istifadə edir). Bundan əlavə, o, bu intizamı xristian etikasından uzaqlaşdırdı.

Plessner iddia edirdi ki, insanlar öz fitri təbiətini aşmağa qadir olduqları üçün vəziyyətlərə uyğunlaşa və onlara reaksiya verə bilərlər. Buna görə də onlar bioloji reaksiyaları ilə məhdudlaşan heyvanlardan və ya heç bir şəkildə ünsiyyət qura bilməyən bitkilərdən fərqlənirlər.

O, insanların davranışlarının ağlamaq və ya gülmək kimi göstərdiyi ekssentrikliklərdən və bu hərəkətlərin digər insanlarda yaratdığı reaksiyalardan da danışdı.

Ernst cassirer

Cassirerin fəlsəfi antropologiyaya ən əhəmiyyətli töhfəsi insanı simvolların yaradıcısı olaraq görmək idi. Məqsədi insanlığın mədəni nailiyyətlərini (dil, din, sənət) öyrənmək idi.

Eyni zamanda, o, bütün insanları birləşdirəcək bir əlaqə tapmaq istəyirdi və onun üçün ortaq element simvollar yaratmaq və ətrafını hər bir mədəniyyətin ideal hesab etdiyi mühitə çevirmək bacarığıdır.

İstinadlar

1. En.wikipedia.org. 2021.Fəlsəfi Antropologiya. [onlayn] Mövcuddur: en.wikipedia.org [Erişildi: 14 Yanvar 2021].
2. Yeni Dünya Ensiklopediyasına töhfə verənlər, 2021. Fəlsəfi Antropologiya. [onlayn] Yeni Dünya Ensiklopediyası. Mövcuddur: newworldencyclopedia.org [Erişildi: 14 Yanvar 2021].
3. Encyclopedia.com. 2021. Fəlsəfi Antropologiya | Ensiklopediya.Com. [onlayn] Encyclopedia.com saytında mövcuddur [Erişildi 14 Yanvar 2021].
4. Olafson, F., 2021. Fəlsəfi Antropologiya | Tərif, Tarix, Nəzəriyyələr və Faktlar. [onlayn] Britannica ensiklopediyası. Britannica.com saytında mövcuddur [Erişildi 14 Yanvar 2021].
5. Davis, Z. və Steinbock, A., 2019. Max Scheler (Stanford Fəlsəfə Ensiklopediyası). [onlayn] Plato.stanford.edu. Burada mövcuddur: plato.stanford.edu [Giriş tarixi 14 yanvar 2021].