Qədim ədəbiyyat: tarix və əsas nümayəndələr

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev elm, təhsil və mədəniyyət sahəsində Heydər Əliyev strategiyasını, proqramını və qayğıkeşliyini ardıcıl davam etdirir.

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

Azərbaycan dünyanın ən qədim elm və mədəniyyət mərkəzlərindən biridir. Onun tarixi ərazisinin sakinləri minilliklər ərzində zəngin mədəni və maddi irs yaratmışlar. Qədim mədəniyyət abidələri arasında elmi əsərlərin də sayı az deyil.

Azərbaycan elminin, onun intellektual dəyərlərinin milli sərvət kimi qəbul edilməsində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin (1918–20) mühüm rolu olmuşdur. Bakı Universitetinin yaranması, azərbaycanlı tələbələrin Avropa ali məktəblərinə göndərilməsi milli dilin, mədəniyyətin intişarı bütövlükdə Azərbaycan elminin inkişafına mühüm təsir göstərən amillərdən olmuşdur. 1920-ci ilin əvvəllərində respublikada elmi tədqiqatlar, əsasən, Bakı Universitetində mərkəzləşmişdi. 1920-22-ci illərdə burada humanitar, tibb və təbiyyat bölmələrindən ibarət elmi assosiasiya təşkil edilmiş və fəaliyyət göstərmişdir. Assosiasiya müxtəlif elm sahələri üzrə problemlərin tədqiqi, elmi kadrların hazırlanması və inkişafı işinə hərtərəfli yardım göstərməyi qarşısına məqsəd qoymuşdu. 1921-ci ilin axırlarında universitet nəzdində Təbiətşünaslar və Həkimlər Cəmiyyəti, bir qədər sonra isə Şərqşünaslar və Həkimlər Cəmiyyəti yaradıldı. 1920-ci ildə texniki təhsil verən ali məktəb – Bakı Politexnik İnstitutu fəaliyyətə başladı. Burada texnika, iqtisadiyyat elmləri və aqrokimya sahəsində elmi tədqiqatlar aparılırdı.

1923-cü ildə elmi-tədqiqat işləri aparmaq üçün Nəriman Nərimanovun təşəbbüsü ilə Azərbaycan Tədqiq və Tətəbbö Cəmiyyəti yaradıldı. Bu cəmiyyət respublikanın baş elmi müəssisəsi oldu. İlk dövrdə cəmiyyətin tərkibinə Tarix, Etnoqrafiya, İqtisadiyyat və Təbiətşünaslıq bölmələri daxil edilmişdi. 1925-ci ildə Tarix-Etnoqrafiya bölməsindən Türkologiya bölməsi yarandı. Ayrı-ayrı elm sahələri istiqamətində tədqiqatlar aparılması məqsədilə tarix, tarix-ədəbiyyat, etnoqrafiya, dilçilik, lüğətçilik, hüquq, sənaye, Xəzər dənizinin tədqiqi, təsviri incəsənət, teatr, musiqi və s. üzrə komissiya və yarımkomissiyalar təşkil edildi. Respublikanın Şamaxı, Gəncə, Lənkəran, Zaqatala və digər qəzalarında, o cümlədən Naxçıvan MSSR və DQMV-də cəmiyyətin bölmələri yaradıldı. 1925-ci ildə Cəmiyyət Azərbaycan hökumətinin sərəncamına verildi. 1929-сu ildə Azərbaycanı Tədqiq və Tətəbbö Cəmiyyəti yenidən təşkil edilərək Azərbaycan Dövlət Elmi Tədqiqat İnstitutu (DETİ) adlandırıldı. İnstitutun təbiyyat, biologiya, tarix və etnoqrafiya, dilçilik, ədəbiyyat və incəsənət, fəlsəfə, sovet Şərqi və xarici Şərq, dövlət və hüquq bölmələri var idi. Azərbaycan DETİ-nin fəaliyyətində respublikada elmi-tədqiqat işlərinin əlaqələndirilməsi, ali və orta ixtisas məktəbləri üçün elmi kadrlar hazırlanması məsələləri mühüm yer tuturdu. Azərbaycan DETİ-nin aspiranturası təkcə 1929-30-cu illərdə 33 elmi işçi hazırlamış, 1930-31-ci illərdə isə buraya 43 nəfər qəbul edilmişdi. 1932-ci ilin axırlarında 30 elmi müəssisə və 10-dan çox ali məktəb fəaliyyət göstərirdi. Bu dövrdə respublikada 800 elmi işçi, o cümlədən 87 professor və 138 dosent var idi. Lakin nə Azərbaycan DETİ, nə də sahə institutları elmin qarşısında duran vəzifələri kifayət qədər yerinə yetirə bilmirdi.

Azərbaycanda elmi tədqiqatların yüksək səviyyədə aparılmasını və inkişaf etdirilməsini, elmi və elmi-xidmət müəssisələrinin işinin səmərəliliyinin yaxşılaşdırılmasını təmin etmək məqsədilə 1932-ci ildə Azərbaycan DETİ əsasında SSRİ Elmlər Akademiyası Zaqafqaziya Filialının Azərbaycan Şöbəsi təşkil edildi. Şöbəyə Ruhulla Axundov rəhbərlik edirdi. Şöbədə 11 bölmə və bir neçə komissiya fəaliyyət göstərirdi. Bir sıra məşhur alimlər – Bəkir Çobanzadə, Musa Əfəndiyev, Vəli Xuluflu, Aleksandr Qrossheym, İvan Qubkin, N.Marr, İ.Meşşaninov, A.Məmmədov, Salman Mümtaz, A.Tağızadə, İosif Yesman və başqaları burada elmi tədqiqat işləri aparırdılar.

1935-ci ilin oktyabrında şöbə SSRİ EA Azərbaycan Filialına çevrildi. Filialın nəzdində mövcud bölmələr əsasında Kimya, Botanika, Zoologiya və Tarix, Etnoqrafiya və Arxeologiya, Dil və Ədəbiyyat elmi tədqiqat institutları, habelə Energetika, Fizika, Geologiya, Torpaqşünaslıq sektorları yaradıldı. Filialın institut və sektorlarından əlavə respublikada Elmi Tədqiqat Neft İnstitutu, Elmi Tədqiqat Pambıqçılıq İnstitutu, Neft Maşınqayırma İnstitutu, Kurortologiya və Fiziki Üsullarla Müalicə İnstitutu, Hidrotexnika və Meliorasiya İnstitutu yaradıldı, bir sıra elmi stansiyalar və dayaq məntəqələri təşkil edildi. Tibb üzrə elmi tədqiqat institutlarında (tropik-xəstəliklər, ana və uşaqları mühafizə, mikrobiologiya), Azərbaycan Elmi Tədqiqat Baytarlıq İnstitutunda, Zaqafqaziya Tikinti Materialları İnstitutunun Azərbaycan şöbəsində, Subtropik Bitkilərin zona üzrə Lənkəran stansiyasında, həmçinin Azərbaycan Dövlət Universitetinin elmi laboratoriya və kabinələrində, sənaye, kənd təsərrüfatı, pedaqoji və tibb institutlarında, Azərbaycanın orta ixtisas təhsili müəssisələrində geniş elmi tədqiqat işləri aparıldı. Artıq 1940-cı ildə respublikada 60 elmi müəssisə fəaliyyət göstərirdi. 1938-ci ildə SSRİ EA Azərbaycan filialında 16 elmlər doktoru, professor və 20 elmlər namizədi var idisə, 1941-ci ildə onların sayı müvafiq surətdə 21 və 161-ə çatmışdı.

SSRİ Xalq Komissarları Sovetinin 1945-ci il 23 yanvar tarixli qərarı ilə filial Azərbaycan EA-na çevrildi. Bu vaxt akademiyanın 4 bölməsi, 16 elmi tədqiqat institutu, elmi tədqiqat şöbəsi, 3 muzeyi, mərkəzi elmi kitabxanası, Naxçıvan, Gəncə, Xankəndi və Qubada elmi bazaları var idi. Həmin il Azərbaycan EA-na 15 həqiqi üzv seçildi. Beləliklə, 1945-ci il yanvarın 23-dən başlanan axtarışlar, yoxlamalar və müzakirələr iki aydan çox davam edib və nəhayət, Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının 15 nəfərlik ilk təsisçiləri – birinci akademikləri müəyyən olunub. Azərbaycan SSR Xalq Komissarları Sovetinin “Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının yaradılması haqqında” 1945-ci il 27 mart tarixli, 316 saylı qərarı ilə ölkəmizdə Elmlər Akademiyasının təsis edilməsi rəsmiləşdirilib, onun Nizamnaməsi təsdiq olunub.

1945-ci il martın 31-də akademiyanın həqiqi üzvlərinin ilk ümumi iclasında Mirəsədulla Mirqasımov EA-nın prezidenti seçildi. Sonrakı illərdə Yusif Məmmədəliyev (1947-1950, 1958-1961), Musa Əliyev (1950–1958), Zahid Xəlilov (1961-1967), Rüstəm İsmayılov (1967-1970), Həsən Abdullayev (1970-1983), Eldar Salayev (1983–1997), Fəraməz Maqsudov (1997-2000), Mahmud Kərimov (2001-2013), Akif Əlizadə (2013-2019), Ramiz Mehdiyev (2019-2022) akademiyanın prezidenti olmuşlar. Akademik İsa Həbibbəyli 25 oktyabr 2022-ci il tarixində AMEA-nın yeni prezidenti seçilmişdir. 26 oktyabr 2022-ci il tarixində ölkə başçısı tərəfindən bu vəzifəyə təsdiqlənmişdir.

Hazırda AMEA-nın 6 bölməsi var: fizika-riyaziyyat və texnika elmləri (Fizika İnstitutu, Riyaziyyat və Mexanika İnstitutu, İdarəetmə Sistemləri İnstitutu, Radiasiya Problemləri İnstitutu, İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu, Nəsrəddin Tusi adına Şamaxı Astrofizika Rəsədxanası, Biofizika İnstitutu); kimya elmləri (Akademik Yusif Məmmədəliyev adına Neft-Kimya Prosesləri İnstitutu, Akademik Murtuza Nağıyev adına Kataliz və Qeyri-üzvi Kimya İnstitutu, Akademik Əli Quliyev adına Aşqarlar Kimyası İnstitutu, Polimer Materialları İnstitutu); Yer elmləri (Geologiya və Geofizika İnstitutu, Akademik Həsən Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu, Neft və Qaz İnstitutu, Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzi); biologiya və tibb elmləri (Botanika İnstitutu, Zoologiya İnstitutu, Akademik Abdulla Qarayev adına Fiziologiya İnstitutu, Mikrobiologiya İnstitutu, Mərkəzi Nəbatat Bağı, Dendrologiya İnstitutu, Molekulyar Biologiya və Biotexnologiyalar İnstitutu, Torpaqşünaslıq və Aqrokimya İnstitutu, Genetik Ehtiyatlar İnstitutu); humanitar elmlər (Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutu, Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Memarlıq və İncəsənət İnstitutu, Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutu, Folklor İnstitutu, Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyi, Hüseyn Cavidin Ev Muzeyi), ictimai elmlər bölməsi (Abbasqulu Ağa Bakıxanov adına Tarix İnstitutu, Arxeologiya, Etnoqrafiya və Antropologiya İnstitutu, İqtisadiyyat İnstitutu, Fəlsəfə və Sosiologiya İnstitutu, Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyi, Qafqazşünaslıq İnstitutu, Akademik Ziya Bünyadov adına Şərqşünaslıq İnstitutu). AMEA-da 2 regional bölmə və 2 regional elmi mərkəz fəaliyyət göstərir: Naxçıvan Elmi Bölməsi (Tarix, Etnoqrafiya və Arxeologiya İnstitutu, İncəsənət, Dil və Ədəbiyyat İnstitutu, Təbii Ehtiyatlar İnstitutu, Bioresurslar İnstitutu, Əlyazmalar Fondu, Batabat Astrofizika Rəsədxanası), Gəncə Bölməsi (Nizami Gəncəvi Mərkəzi, Humanitar Tədqiqatlar İnstitutu, Diyarşünaslıq İnstitutu, Bioresurslar İnstitutu, Ekologiya və Təbii Ehtiyatlar İnstitutu, Aqrar Problemlər İnstitutu, Nəbatat Bağı); Şəki Regional Elmi Mərkəzi və Lənkəran Regional Elmi Mərkəzi.

Bundan əlavə, AMEA Rəyasət Heyətinin nəzdində bir sıra qurumlar fəaliyyət göstərir: “Azərbaycan Milli Ensiklopediyası” Elmi Mərkəzi, Mərkəzi Elmi Kitabxana, “Elm” Nəşriyyatı, Respublika Elmi Tədqiqatların Əlaqələndirilməsi Şurası, Azad Həmkarlar İttifaqı, Veteranlar Şurası, Gənc Alim və Mütəxəssislər Şurası.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin 12 yanvar 2004-cü il tarixli sərəncamı ilə Azərbaycan Ensiklopediyası AMEA tabeçiliyinə verilmiş və 5 may 2004-cü il tarixli digər sərəncamına əsasən “Azərbaycan Milli Ensiklopediyası” Elmi Mərkəzi yaradılmışdır.

Akademiyanın 67 həqiqi üzvü və 101 müxbir üzvü var.

AMEA xarici ölkələrin elmi müəssisələri ilə müntəzəm əlaqə saxlayır, elmin müasir problemlərinə və elmin təşkilinə dair əcnəbi alimlərlə fikir mübadiləsi aparır. Akademiyanın alimləri beynəlxalq elmi qurultay, konqres və simpoziumlarda elm və texnikanın aktual problemlərinə dair məruzələrlə çıxış edirlər. AMEA-nın təşəbbüsü və təşkilatçılığı ilə vaxtaşırı beynəlxalq elmi müşavirə və konfranslar keçirilir. Akademiya alimlərinin 604 kitabı, 4208 məqaləsi çap olunmuşdur. Məqalələrin 2427-si impaktfaktorlu elmi jurnallarda dərc olunmuşdur. AMEA bir çox nüfuzlu beynəlxalq elmi təşkilatların üzvüdür, onun əməkdaşları MDB ölkələri, ABŞ, Yaponiya, İsrail, İsveçrə, İngiltərə, Almaniya, Pakistan, Türkiyə, İran və başqa ölkələrin aparıcı elm və təhsil müəssisələri ilə birgə proqram çərçivəsində tədqiqatlar aparır, kadr və informasiya mübadilələrində iştirak edirlər.

Müstəqil Azərbaycan dövlətinə Heydər Əliyevin rəhbərliyi dövründə ölkədə elmin inkişafı, elmi-texniki potensialın güclənməsi, yüksəkixtisaslı elmi kadrların hazırlanması, cəmiyyətdə elmi işçilərin nüfuzunun artırılması sahəsində önəmli tədbirlər həyata keçirilmişdir. Prezident Heydər Əliyevin 2001-ci il 15 may tarixli Fərmanı ilə Azərbaycan Elmlər Akademiyasına “Milli Elmlər Akademiyası” statusu verilmişdir. Bu tarixi fərman Azərbaycanda fundamental elmin əldə etdiyi nailiyyətləri, Azərbaycanın sosial-iqtisadi, mədəni və mənəvi təşəkkülündə elmin rolunu, ölkənin ictimai-siyasi həyatında nüfuzunu və akademik elmin suveren Azərbaycan dövlətinin tərəqqisinin təminatçısı olduğunu bir daha təsdiqləyir.

Heydər Əliyevin 4 yanvar 2003-cü il tarixli Fərmanı isə AMEA-ya müstəqil dövlətimizin elmi və elmi-texniki siyasətini həyata keçirən ali dövlət orqanı statusu vermiş oldu, onun Nizamnaməsinə dövlət sənədi, onun prezidentinə ali icra hakimiyyəti üzvü səlahiyyəti verildi. Beləliklə, AMEA-nın hərtərəfli inkişafı üçün hüquqi zəmin yarandı, Akademiyanın fəaliyyət dairəsi genişləndi, səlahiyyətləri artdı və qarşısına məsul dövlət vəzifələri qoyuldu.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev elm, təhsil və mədəniyyət sahəsində Heydər Əliyev strategiyasını, proqramını və qayğıkeşliyini ardıcıl davam etdirir.

Qədim ədəbiyyat: tarix və əsas nümayəndələr

The qədim ədəbiyyat Qədim Yunanıstan, Roma və digər bəzi qədim sivilizasiyaların bütün ədəbiyyatının seçildiyi ad. Bu əsərlər 1000 a. İllər arasında hazırlanmışdır. C. və 400 d. C. “Ədəbiyyat” termini Latın dilindən gəlir littera, hərflər mənasını verir və yazıya düzgün şəkildə aiddir.

Bu gün konsepsiya özünü yazmaqdan daha çox sənət anlayışına işarə edir. Əslində ədəbiyyatın kökləri yazının inkişafından çox əvvəl dünyada yaranan şifahi ənənələrdədir. Qədim ədəbiyyatın ən təsirli və hörmətli əsərləri povest şeirləridir İliada Y Odisseya.

Əvvəlcə şifahi ənənə əsərlərindən olan bu şeirlər Homer tərəfindən arxaik dövrdə işlənmişdir. Ancaq Qərb nəsri və dramatı da arxaik dövrdə doğulsa da, bu janrlar klassik dövrdə inkişaf etdi. Tamamilə bu dövrün əsərləri qədim ədəbiyyat anlayışının bir hissəsi olan əsərlərdir.

Digər tərəfdən, üstünlük verilən ifadə vasitəsi şeir idi. Qədim Yunanlar və Romalılar ilk qərb nəsr hekayələrini yaratdılar, lakin bu janr çox populyar deyildi.

Mənşəyi və tarixi

Qədim Qərb ədəbiyyatı Cənubi Mesopotamiyanın Şumer bölgəsində, xüsusən Urukda yaranmışdır. Sonra Misirdə, daha sonra Yunanıstanda (yazılı söz Finikiyalılardan gətirildi) və daha sonra Romada inkişaf etdi.

Dünyadakı ilk tanınmış ədəbiyyat müəllifi Ur şəhərinin (Mesopotamiya) keşişi Enheduanna (BC 2285 – BC 2250) idi. Bu keşiş Şumer tanrıçası İnanaya təriflər tərənnümləri yazdı.

Geniş şəkildə desək, Mesopotamiyanın qədim ədəbiyyatının çox hissəsi tanrıların fəaliyyətinə aid idi. Ancaq zaman keçdikcə insanlar da şeirlərin əsas qəhrəmanları olmağa başladılar.

Daha sonra köhnə Babil İmperatorluğunda (M.Ö. 1900 və 1600) Şumerlərin qədim mifologiyasına əsaslanan bir ədəbiyyat inkişaf etdi. Katiblər dini, poetik və “elmi” əsərləri Şumer və Akkad mixi yazılarında yazırdılar.

Bu dövrdən etibarən ən məşhur əsər Gilgamesh dastanı, Homerin yazmasından 1500 il əvvəl yazılmış dünyanın ən qədim epik hekayəsi İliada.

Ədəbiyyat da Çində və ən böyük sivilizasiyaların hər birində özünəməxsus xüsusiyyətləri ilə inkişaf etdi.

Qədim yunan ədəbiyyatı

Yunan cəmiyyətinin ədəbiyyatı çox inkişaf etmişdi. Bir çox mütəxəssis bütün Qərbi ədəbi ənənənin Homerin epik şeirləri ilə orada başladığını qəbul edir.

Epik və lirik şeir formalarının ixtirası ilə yanaşı, yunanlar da dramaturgiyanın inkişafından ilk növbədə məsuliyyət daşıyırdılar.

Bu gün onun faciə və komediya janrındakı əsərləri yenə də dramın şah əsərləri hesab olunur.

Yunan poeziyası

İlk Yunan ayələri epik xarakter daşıyırdı, qəhrəman və ya mifoloji bir şəxsin və ya qrupun həyatı və əsərlərini izah edən bir povest ədəbiyyatının bir növü idi. İliada Y Odisseya bu növün ən tanınmış əsərləridir.

Əsas məqsədi əyləncə olmayan, əksinə ədəbiyyatın təhsil və məlumat keyfiyyətlərini vurğulayan didaktik poeziya da inkişaf etdirdilər. Əsas nümayəndəsi şair Hesiod idi.

Digər tərəfdən lirik şeirdir. Bu tərzdə ayə lira və xorla müşayiət olundu. Ümumiyyətlə fərdi hissləri ifadə edən qısa bir şeir idi və misralar, stenzalar və epodlara bölündü.

Bundan əlavə, lirik odes, elegies və pastoral şeirləri əhatə edən digər poetik üslubları inkişaf etdirdilər.

Yunan faciəsi

Yunan faciəsi Atina bölgəsində, Afina ətrafında, eramızdan əvvəl VI əsrdə baş verdi. Dramaturglar ümumiyyətlə musiqini bəstələdilər, rəqsləri xoreoqrafiya etdilər və aktyorlara rəhbərlik etdilər.

Bu kifayət qədər stilizə olunmuş sənət növündə aktyorlar maskalı idilər və ifalarda mahnı və rəqslər yer alırdı.

Adətən əsərlər aktlara bölünmürdü və aksiya iyirmi dörd saatlıq bir müddətlə məhdudlaşırdı.

Konvensiyaya əsasən, uzaq, zorakı və ya mürəkkəb hərəkətlər səhnələşdirilmədi. Bunun əvəzinə səhnədə bir növ elçi tərəfindən təsvir edildi.

Bundan əlavə, əsərlərin kompozisiyası və tamaşası yalnız kişilərin səlahiyyətində idi. Ən gənc qadın rollarını oynadı.

Yunan komediyası

Komediyanın əsas elementlərindən biri xorun girişi (parados) idi. Sonra xor birbaşa və ya bir neçə dəfə tamaşaçılara (parabazis) müraciət etdi.

Bağlamaq üçün qəhrəman və antaqonist arasında rəsmi bir mübahisə var idi, çox vaxt xor hakim kimi çıxış edirdi (agon).

Ümumiyyətlə, komediyalar əsasən Afina Lenaia festivalında nümayiş olunurdu. Bu illik dini və dramatik bir festival idi. Sonrakı illərdə, əvvəlində komediya ilə müqayisədə daha çox faciə ilə tanıdığı bir şəhər olan Dionisiasda da səhnələşdirildi.

Çin qədim ədəbiyyatı

Qədim Çin ədəbiyyatı həm nəsr, həm də lirik poeziya, tarixi və didaktik yazı, dram və müxtəlif müxtəlif bədii ədəbiyyatlardan ibarət geniş bir işi əhatə edir.

Çin ədəbiyyatı dünyanın ən vacib ədəbi irslərindən biri hesab olunur. Bu fərqliliyin bir hissəsi, 3000 ildən çox qırılmaz bir tarixə sahib olması ilə əlaqədardır.

Onun vasitəsi olan Çin dili, illər keçdikcə şifahi və yazılı cəhətdən şəxsiyyətini qoruyub saxlamışdır. Telaffuzdakı tədricən dəyişikliklər və bir çox ləhcənin mövcudluğu onu təsir edə bilmədi.

Qədim Çin ədəbiyyatının inkişafındakı davamlılıq da xarici hökmranlıq dövründə qorunub saxlanılmışdır.

İndi dünyanın digər mədəniyyətlərinin ədəbiyyatından fərqli olaraq bu ədəbiyyat möhtəşəm dastanlar təqdim etmir. Onların mifoloji ənənələri haqqında mövcud olan məlumatlar natamam və qırıqdır.

Bununla birlikdə, Çin ədəbi əsərləri geniş bir spektri əhatə edir: bədii əsərlər, fəlsəfi və dini, şeir və elmi əsərlər. Bütün janrlardan nəsr və poeziya ən çox istehsal olunur.

Çin nəsri

Sənəd sənədlərinə görə, eramızdan əvvəl VI əsrdən əvvəl. C. nəsrdə çoxsaylı qısa əsərlər var idi. Buraya, digərləri ilə yanaşı, müxtəlif növ Dövlət sənədləri də daxil idi.

Bütün bu istehsaldan yalnız iki kolleksiya xilas oldu: Shu və ya Şu cinq və ya Tarix klassik və Yi Jing və ya Dəyişikliklərin klassikası, falçılıq və kosmologiya üçün bir dərslik.

Şeir

Çin şeirinin ən erkən antologiyası Şi cinq və ya Klassik şeir. Bu kolleksiya məbəd və imperator sarayına həsr olunmuş və müxtəlif populyar mövzulardan ibarət mahnılardan ibarətdir.

Bu kolleksiyanın Konfutsi dövründən (MÖ 551 – MÖ 479) tamamlandığı təxmin edilir. The Şekin beş klassikin üçüncüsü hesab olunur (Wujing) Konfutsi ədəbiyyatı.

Əslində şeirləri Şekin qafiyələr bunun üçün hazırlandığından musiqi müşayiəti ilə oxundular. Bəzi şeirlər, xüsusilə məbəd mahnıları da rəqslə müşayiət olundu.

Digər tərəfdən, qədim ədəbiyyatdan gələn bu mətn Çin poeziyasına böyük təsir göstərmişdir; lirik element povest elementinin üstünə qoyulmuşdur.

Bu gün bu əsər qədimliyinə görə yüksək qiymətləndirilir və bir əfsanəyə görə Konfutsi özü çap etdirərdi.

Qədim İbrani ədəbiyyatı

İbrani ədəbiyyatı. İlə başlayır Tanach, Tövrat və ya daha çox məlum olduğu kimi Əhdi-Ətiq. Qeyd etmək lazımdır ki, bu mətn İbrani İncilinin sonrakı bir xristian tərcüməsi və təfsiridir.

Bu epik əsərin ən qədim mətnləri eramızdan əvvəl 1200-cü illərdə yazılmışdır. C. Üç hissəyə bölünən 24 kitabdan ibarətdir: Tövrat (Qanun), Peyğəmbərlər (Nevi’im) və Ketuvim (Yazılar).

Ümumiyyətlə buna inanılır Pentateuch və ya Musanın beş kitabı dörd əsas mənbədən götürülmüş və eramızdan əvvəl VI əsrdə tərtib edilmiş tarix və şifahi biliklərin birləşməsidir. C.

Qədim Yəhudi tarixinin son dövründə yazılmış bir çox kitab, Maccabees kitabları da daxil olmaqla, İncildən çıxarıldı. İbrani İncilinin İkinci Məbədin dağıdılması və diasporanın başlanğıcı dövründə hazırlandığına inanılır.

Mişna

Mişnah, İncil mətnlərinin və qanunlarının müxtəlif təfsirlərini qəbul edilmiş bir tərif halında hazırlamağa çalışan əhəmiyyətli bir Yəhudi dini mətnidir. Rabbi Yehuda HaNasi onu 180 – 220-ci illər arasında tərtib etmişdir. C.

Bu mənada, bu mətn İkinci Məbəd dövrünün şifahi ənənələrinin unudulmaq təhlükəsi ilə üzləşdiyi bir dövrdə yəhudi qanunlarını və biliklərini qorumaq üçün çox vacib idi.

Gemara

Əslində Mişnə haqqında bir şərh və təhlildir. Rabbin mətnlərindən ibarət bu kolleksiya İsrail və Babildəki iki böyük dini mərkəzdəki nəsillərin müzakirələrinin nəticəsidir.

Bu, Gemaranın iki versiyası ilə nəticələndi: AD 350 ilə 400 arasında yazılmış Yeruşalmi (Qüds). C.; və miladi 500-cü ildə anadan olan Bavli (Babil). Mişna və Gemara birlikdə Talmudu meydana gətirir.

Qədim Misir ədəbiyyatı

Qədim Misir ədəbiyyatı çox növ və mövzuya malikdir. Bu, Köhnə Krallığa (təxminən 2755 – 2255 BC) aiddir və Yunan-Roma dövrünə qədər (e.ə. 332-dən sonra) qüvvədədir.

Qədim Misirin dini ədəbiyyatında tanrılara həsr olunmuş ilahilər, mifoloji və sehrli mətnlər və meyit yazılarının geniş kolleksiyası var. Dünyəvi ədəbiyyata öz növbəsində hekayələr, ibrətamiz ədəbiyyat (müdriklik mətnləri də deyilir), şeirlər, tarixi və bioqrafik mətnlər daxildir.

Köhnə və Orta Krallıqlarda (e.ə. 2134 – 1668) yaranmış bir çox kompozisiyanın ayrı-ayrı müəllifləri sonrakı dövrlərdə təriflənmişdir. Bəzi hekayələr mifologiyanın xüsusiyyətlərini ehtiva edir və şifahi bir povest ənənəsinə çox borclu ola bilər.

Qədim ədəbiyyatın nümayəndələri

Homer (epik şair, e.ə. 8-ci əsr)

Əsərləri Qərb ədəbiyyatında ilk hesab olunur. Eynilə, müharibə və sülh, şərəf və bədbəxtlik, sevgi və nifrət kimi mövzulardakı təmsilləri qüsursuz sayılır.

Hesiod (didaktik şair, e.ə. 8-ci əsr)

Bu şairin didaktik şeirləri yunan mifologiyasında sistematik bir məlumat verir. Konkret olaraq, Hesiod yaradılış və tanrı miflərini, eyni zamanda dövrünün Yunan əkinçilərinin gündəlik həyatını yenidən yaradır.

Aesop (fabulist, e.ə. 7 – 6 əsrlər)

Aesop ədəbiyyatdan başqa bir növü təmsil edir: masal. Mütəxəssislər, bu janrın doğulmasından çox əsrlər əvvəl şifahi ənənələrdən inkişaf etməyə başladığını düşünürlər.

Safo (lirik şair, e.ə. VII – VI əsrlər)

Sapho, Pindarla (lirik şair, e.ə. 6 – 5 əsrlər) birlikdə Yunan lirik poeziyasının apoteosunu fərqli formalarında təmsil edir.

Eschylus (Yunan dramaturqu, 523 BC – 456 BC)

Faciə janrının atası hesab olunur. Əsərində dramı bu gün bilinən formada təsəvvür etdi. Qərb ədəbiyyatı əsərdəki dialoq və personajların qarşılıqlı təsirini təqdim edərək dəyişdi.

Sofokl (faciəvi dramaturq, eramızdan əvvəl V əsr)

Sofokl ədəbi texnika kimi istehzanın ustalıqla inkişaf etdirilməsinə borcludur. Əsərləri ilə dramada icazə verilən şeyin hüdudlarını genişləndirdiyi də iddia edilir.

Euripides (faciəli dramaturq, eramızdan əvvəl V əsr)

Əsərlərindən dövrünün sosial normalarına və adətlərinə meydan oxumaq üçün istifadə etdi. Bu, növbəti 2 minillikdə Qərb ədəbiyyatının çox hissəsinin əlaməti olacaqdır.

Əslində Euripides dramlarında qadın obrazlarını inkişaf etdirən ilk dramaturqdur.

Konfutsi (Çin filosofu, MÖ 551 – MÖ 479)

Konfutsi klassikləri Çin tarixində çox vacib idi. Çinli bir zadəganlıq imtahanından keçmək üçün insanların bilmələri lazım olan mətnlər bunlar idi.

Eleazar ha-Kalir (liturgical şair, e. 570 MS – 640)d. C.)

Piyusun diksiyasında və üslubunda köklü yeniliklər etdi. Eyni zamanda, Müqəddəs Kitabdan sonrakı İbrani dilinin hamısını istifadə etdi.

Publius Vergilius Maro (Roma şairi, e.ə. 70 – e.ə. 19)

Virgil Romalılar tərəfindən ən yaxşı şairləri kimi qəbul edildi; bu qiymətləndirmə sonrakı nəsillərdə qorunub saxlanılmışdır. Şöhrəti əsasən işinə əsaslanır Aeneid.

Bu əsər əfsanəvi Romanın qurucusundan bəhs edir və ilahi rəhbərlik altında dünyanı mədəniləşdirmək üçün Roma missiyasını elan edir.

İstinadlar

1. Mark, J. J. (2009, 02 sentyabr). Ədəbiyyat. Ancient.eu/literature-dan götürülmüşdür.
2. Essential Humanities. (2018). Qədim Ədəbiyyat. Essential-humanities.net saytından götürülmüşdür.
3. Lombardi, E. (2017, 05 dekabr). Klassik və klassik ədəbiyyat arasındakı fərq nədir? Thinkco.com saytından götürülmüşdür.
4. Yazıçı Ləkə. (2015, 21 mart). İngilis Ədəbi Dövrlər: Klassik Dövr (1200 BC-476 CE). Thewriterspot.weebly.com saytından götürülmüşdür.
5. Lucas, D. W. et al. (2018, 05 yanvar). Yunan ədəbiyyatı. Britannica.com saytından götürülmüşdür.
6. Mastin, L. (2009). Qədim Yunanıstan. Ancient-literature.com saytından götürülmüşdür.
7. Goldblatt, H. C. et al. (2016, 06 iyul). Çin ədəbiyyatı. Britannica.com saytından götürülmüşdür.
8. Kelly, H. (2017, 10 noyabr). Çin ədəbiyyatı tarixi. Chinahighlights.com saytından götürülmüşdür.
9. Williams, R. D. (2017, 18 avqust). Virgil. Britannica.com saytından götürülmüşdür.
10. Get Get & Tell- Education. (s / f). Qədim İbrani Ədəbiyyatı. Gogettell.com saytından götürülmüşdür.
11. Daşdakı sirlər. (s / f). Qədim Misir Ədəbiyyatı. Gizemler-daş.co.uk saytından götürülmüşdür.

Tarix və ədəbiyyat

Filologiya hər hansı bir xalqın dil və ədəbiyyatını öyrənən elmlərin hamısının birlikdə adıdır. Filoloq, mətnlərin öyrənilməsi yolu ilə bir dilin xüsusiyyətlərini araşdıran ixtisas sahibidir. Dil haradan əmələ gəlib, necə inkişaf edib, necə qurulub, necə görünür və digər dillərdən nə ilə fərqlənir, qədim və müasir dillər arasında hansı əlaqə var kimi suallara cavab verməyə çalışır. Azərbaycan dili və ədəbiyyatı filologiyası özlüyündə fransız dilinin düzgün üslubiyyatını, akademik yazı qaydalarını öyrənir. Həmçinin, klassik ədəbiyyat nümayəndələrinin əsərləri ilə yanaşı müasir ədəbiyyat nümunələri ilə, yazıçıların bioqrafiyası, onların üslub xüsusiyyətləri ilə tanış edir. Əlavə olaraq, lirik və epik əsərləri təhlil etməyi və ədəbiyyat nəzəriyyəsini öyrənir. Bu ixtisas dil və ədəbiyyata maraq göstərənlər üçün uyğundur.

Bu ixtisas sahibi nə işlə məşğul olur? (iş öhdəlikləri)

• ➝ Dilin quruluşunu və inkişafını öyrənir;
• ➝ Qədim və müasir dillərin ailəsinə və mənşəyinə görə təsnifləşdirir;
• ➝ Sözlərin dəqiq mənasını müəyyənləşdirir;
• ➝ Filologiya jurnallarında məqalələr dərc edir;
• ➝ Dilçilik və filologiya tələbələrinə kollec və universitetlərdə təlimlər(dərs) keçir;
• ➝ Mətnləri redaktə edir;
• ➝ Materialı nəşrə hazırlayır;
• ➝ Mətnləri və digər ədəbi əsərləri təhlil edir;
• ➝ Sahəyə uyğun olaraq jurnalist, tərcüməçi, yazıçı, tənqidçi və ssenari müəllifi kimi fəaliyyət göstərə bilər.

Harada bu ixtisasa sahiblənmək olar?

• ➝ Bakı Dövlət Universiteti
• ➝ Azərbaycan Dillər Universiteti
• ➝ Bakı Slavyan Universiteti
• ➝ Gəncə Dövlət Universiteti
• ➝ Sumqayıt Dövlət Universiteti
• ➝ “Azərbaycan” Universiteti
• ➝ Qərbi Kaspi Universiteti
• ➝ Xəzər Universiteti
• ➝ Bakı Avrasiya Universiteti
• ➝ Naxçıvan Dövlət Universiteti
• ➝ Odlar Yurdu Universiteti

Bu ixtisas üzrə harada çalışmaq olar?

• ➝ Filoloq müvafiq ixtisas üzrə tədqiqatçı kimi işləməklə yanaşı gələcəkdə türkoloq və azərbaycanşünas kimi də fəaliyyət göstərə bilər;
• ➝ Təhsilini müvafiq pillələr üzrə davam etdirərək ixtisas üzrə elmi dərəcəyə yiyələnməklə universitetdə işləyə bilər;
• ➝ Elmi institutlarda müvafiq dərəcə aldıqdan sonra elmi işçi kimi (məsələn, AMEA);
• ➝ İxtisasartırma kursu keçərək müəllim kimi işləyə bilər;
• ➝ Dövlət qulluğuna imtahan verməklə ixtisası üzrə mövcud vakansiyalarda (əsasən yazı işləri ilə bağlı olur);
• ➝ Mətbuatda, televiziyada;
• ➝ Təhsil, ədəbi və elmi nəşriyyatlarda.

Bu ixtisas üzrə lazım olan bilik və bacarıqlar (kompetensiyalar)

• ➝ Azərbaycan dilinin qrammatikasını mükəmməl bilməli;
• ➝ Əməli yazı nümunələrini mükəmməl bilməli;
• ➝ Tədqiqat bacarığı;
• ➝ Azərbaycan dilinin tarixinin əsas mərhələlərini, xronologiyasını bilməli;
• ➝ Azərbaycan mədəniyyətini dil vasitəsilə qoruyub saxlamağı bacarmalı;
• ➝ Azərbaycan ədəbiyyat tarixinin əsas mərhələlərini, xronologiyasını bilməli;
• ➝ Azərbaycan dilində əsas ədəbi, mədəni və tarixi cərəyanları müəyyənləşdirməli;
• ➝ Dilçilik, ədəbiyyat, tarix və mədəniyyət amilləri, prosesləri və hadisələri arasındakı əlaqəni müəyyənləşdirməli və izahını verə bilməli;
• ➝ Məlumatları dəqiq toplamalı, şərh etməli və idarə etmək bacarığı olmalı;
• ➝ Tənqidi düşüncə və problemin həlli;
• ➝ Kitabxana, arxivlə işləməli.

İxtisasın gələcəyi

Azərbaycan dili və ədəbiyyatının öyrənilməsi ümumtürk mədəniyyəti və dünya ədəbiyyatı kontekstində təqdim olunur. Bu,universitetin məzunlarına gələcəkdə Azərbaycan ədəbiyyatını və mədəniyyətini ümumbəşəri kontekstdə tədqiq edə bilmək imkanı verir.

Əmək haqqları

Bu sahə üzrə məvaciblər namizədin bilik və bacarıqlarına, elmi dərəcəsinə və s. uyğun olaraq 300-1500 AZN aralığında dəyişir.