Tədqiqat metodlarının ən çox yayılmış 8 növü

3)kuzatishning har bir bosqichida muayyan vazifalami hal etish;

PEDAGOGIKA FANINING ILMIY-TADQIQOT METODLARIDAN FOYDALANISH Текст научной статьи по специальности «История и археология»

Ushbu maqolada pedagogika fani va uning ilmiy-tadqiqot metodlari va ularning turlari haqida so‘z yuritiladi.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по истории и археологии , автор научной работы — Hilola Abdazimova

PEDAGOGIKA FANINING ILMIY TADQIQOT METODLARI (5-SINFLAR MISOLIDA)
PEDAGOGIK ILMIY TADQIQOT METODLARI

BOSHLANG’ICH SINF MATEMATIKA DARSLARIDA ALGEBRAIK MATERIALLARNI O‘QITISHDA KOMPETENSIYAVIY YONDASHUVGA ASOSLANGAN TA’LIM DARAJALARI TAHLILI

MUSTAQIL ISHLARNI TASHKIL ETISH ASOSIDA O’QUVCHILARNI PIRLS XALQARO BAHOLASH DASTURIGA TAYYORLASH
TA’LIM METODLARI VA VOSITALARINI DARSDAGI SAMARADORLIGI
i Не можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «PEDAGOGIKA FANINING ILMIY-TADQIQOT METODLARIDAN FOYDALANISH»

PEDAGOGIKA FANININGILMIY-TADQIQOT METODLARIDAN

Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat O’zbek tili va adabiyoti universiteti, Tarjima nazariyasi va amaliyoti fakulteti 203-guruh talabasi

Ushbu maqolada pedagogika fani va uning ilmiy-tadqiqot metodlari va ularning turlari haqida so’z yuritiladi.

Tayanch so’zlar: pedagogika, ilmiy-tadqiqot metodlar, tadqiqot, jarayon, mazmun, shaxs.

Har qanday fan o’zining ilmiy-tadqiqot metodlariga ega. Bu metodlari orqali u o’z mazmunini boyitib, yangilab boradi. Hayotda va obyektiv dunyoni bilish nazariyasida nimani o’rgatish va qanday o’rgatish kerak, kimni qanday tarbiyalash lozim degan masalalar mavjud bo’lib, ular o’zaro bog’liqdir.Pedagogika o’z mazmunini boyitish va yangilash maqsadida mavjud pedagogik hodisa hamda jarayonlarni uning maqsadi va vazifalariga muvofiq keladigan metodlari bilan o’rganadi.

Pedagogikaning ilmiy-tadqiqot metodlari qanchalik mukammal, aqlga muvofiq, to’g’ri tanlansa ta’lim-tarbiya mazmunni yangilash va takomillashtirish shu darajada yaxshilanadi, pedagogika fani ham boyib boradi.Pedagogik ilmiy-tadqiqot metodlari shaxsni tarbiyalash, unga muayyan yo’nalishlarda chuqur, puxta ilmiy bilimlami berish tamoyillari, obyekti va subyektiv omillarini aniqlovchi pedagogik jarayonning ichki mohiyati, aloqa va qonuniyatlarini maxsus tekshirish va bilish usullaridir.

Zamonaviy sharoitda, pedagogik yo’nalishda tadqiqotlami olib borishda quyidagi metodlardan foydalanilmoqda:

1. Pedagogik kuzatish metodi.

2. Suhbat metodi.

3. Anketa metodi.

4. Intervyu metodi.

5. Talim muassasasi hujjatlarini tahlil qilish metodi.

7. Pedagogik tahlil metodi.

8. Bolalar ijodini o’rganish metodi.

9. Pedagogik tajriba metodi.

10. Matematik-statistik metod

Pedagogik kuzatish metodi. Uni qo’llash jarayonida ta’lim muassasalarining o’quv-tarbiya ishlari jarayonini o’rganish asosida tadqiq etilayotgan muarnmo holati

aniqlanadi, tajriba avvali va yakunida qo’lga kiritilgan ko’rsatkichlar o’rtasidagi farq to’g’risidagi ma’lumotga ega bo’linadi. Pedagogik kuzatish murakkab va o’ziga xos xususiyatlarga ega. Kuzatish aniq maqsad asosida, uzluksiz, izchil va tizimli amalga oshirilsa, kutilgan natijani qo’lga kiritish mumkin. Olib borilayotgan pedagogik kuzatish ta’lim-tarbiya sifatini oshirish, o’quvchi shaxsini shakllantirishga xizmat qilsa, mazkur metodning ahamiyati yanada oshadi.Pedagogik kuzatuvni tashkil etishda xatoga yo’l qo’ymaslik muhimdir. Buning uchun tadqiqotchidan quyidagilar talab etiladi:

1)kuzatuv jarayonida aniq maqsadga egalik;

2) kuzatishni tizimli ravishda yo’lga qo’yish;

3)kuzatishning har bir bosqichida muayyan vazifalami hal etish;

4) har bir holatning mohiyatini sinchiklab o’rganish;

5) xulosa chiqarishga shoshilmaslik.

Suhbat metodi. Bu metod pedagogik kuzatish jarayonida ega bo’lingan ma’lumotlami boyitish, mavjud holatga to’g’ri baho berish, muammoning yechimini topishga imkon beruvchi pedagogik shart-sharoitlarni yaratish, tajriba-sinov ishlari subyektlari imkoniyatlarini muammo yechimiga jalb etishga yordam beradi. Suhbat maqsadga muvofiq holda indiviudal, guruhli hamda ommaviy shaklda o’tkaziladi. Suhbat jarayonida respondentlarning imkoniyatlari to’la-to’kis namoyon bo’lishga erishish muhimdir.

Anketa metodi (fransuzcha – tekshirish). Ushbu metod yordamida pedagogik kuzatish va suhbat jarayonida to’plangan dalillar boyitiladi. Anketa metodi ham tizimlangan savollar asosida respondentlar bilan muloqotni tashkil etishga asoslanadi. Anketa savollariga javoblar, ko’p hollarda, yozma ravishda olinadi. O’rganilayotgan jarayon mohiyatidan kelib chiqqan holda anketa savollari quyidagicha bo’ladi:

1) ochiq turdagi savollar (respondentlaming erkin, batafsil javob berishlari uchun imkon beruvchi savollar);

2) yopiq turdagi savollar (respondentlar «ha», «yo’q», «qisman» yoki «ijobiy», «qoniqarli», «salbiy» va hokazo tarzdagi javob variantlarini tanlash orqali savollarga javob beradilar)

Intervyu metodi respondent tomonidan tadqiq etilayotgan muammoning u yoki bu jihatini yorituvchi hodisaga nisbatan munosabat bildirilishini ta’minlaydi. Intervyu respondent e’tiboriga turkum savollami havola etish asosida o’tkaziladi. Intervyu jarayonida olingan savollarga nisbatan tadqiqotchi tomonidan munosabat bildirilishi uning samarasini oshiradi.

Ta’lim muassasasi hujjatlarni tahlil qilish metodi. Pedagogik hodisa va dalillami tekshirish maqsadida ta’lim muassasalari faoliyati mazmunini yorituvchi ma’lumotlarni tekshirish maqsadga muvofiqdir. Mazkur metod O’zbekiston Respublikasining «Ta’lim to’g’risida»gi qonuni hamda «Kadriar tayyorlash milliy dasturi» talablarining ta’lim muassasalari amaliyotidagi bajarilish holatini o’rganish, bu boradagi faolllik darajasi,

erishilgan yutuq hamda yo’l qo’yilgan kamchiliklami aniqlash, ilg’or tajribalami ommalashtirish va ta’lim muassasasi pedagogik tajribasini oshirish maqsadida qo’llaniladi.Ta’lim muassasasi faoliyati mohiyatini yorituvchi hujjatlar quyidagilardan iborat: o’quv mashg’ulotlarining jadvali, o’quv dasturi, guruh (yoki sinf) jumallari, o’quvchilarning shaxsiy varaqalari, buyruqlar, Pedagogik Kengash yig’ilishi bayonnomalari yozilgan daftar, Pedagogik Kengash qarorlari, ta’lim muassasasi smetasi hamda pasporti, tarbiyaviy ishlar rejasi, o’quv-tarbiya ishlarini tashkil etish borasidagi hisobotlar, ta’lim muassasasi jihozlari (o’quv partalari, stol stullar, yumshoq inebellar va hokazolar) qayd etilgan daftar va hokazolar.

Test metodi. Ushbu metod respondentlar tomonidan muayyan fan sohasi yoki faoliyat (shu jumladan, kasbiy faoliyat) bo’yicha o’zlashtirilgan nazariy bilim va amaliy ko’nikma, malakalar darajasini aniqlashga xizmat qiladi. Test metodini qo’llashda aniqlanishi zarur bo’lgan bilim, ko’nikma va malakalami turkum asosida berilishiga e’tibor berish maqsadga muvofiqdir. Ushbu metodning afzalligi respondentlar javoblarini aniq mezonlar bo’yicha tahlil etish imkoniyati mavjudligi hamda vaqtning tejalishi bilan tavsiflanadi. Biroq metod ayrim kamchilikdan ham holi emas. Chunonchi, aksariyat holatlarda javoblar yozma ravishda olinadi, shuningdek, respondent taklif etilayotgan javob variantlaridan birini tanlashi zarur. Shu bois respondent o’z fikrini batafsil ifoda etish imkoniyaga ega emas.

Pedagogik tahlil metodi. Tadqiqotni olib borish jarayonida ushbu metodni qo’llashdan ko’zlangan maqsad tanlangan muammoning falsafiy, psixologik hamda pedagogik yo’nalishlarda o’rganilganlik darajasini aniqlashdan iborat bo’lib, tadqiqotchi ilgari surayotgan g’oyaning nazariy jihatdan haqqoniyligini asoslashga xizmat qiladi. Bolalar ijodini o’rganish metodi. Mazkur metod o’quvchilaming muayyan yo’nalishlardagi layoqati, qobiliyati, shuningdek, ma’lum fan sohalari bo’yicha bilim, ko’nikma va malakalari darajasini aniqlash maqsadida qo’llaniladi. Uni qo’llashda o’quvchilaming ijodiy ishlari – kundaliklari, insholari, yozma ishlari, referatlari, hisobotlari muhim vosita bo’lib xizmat qiladi. Metodning afzalligi shundaki, u ma’lum o’quvchiga xos bo’lgan individual imkomyatni ko’ra olish, baholash va uni rivojlantirish uchun zamin yaratadi.

Xulosa qilib aytganda, pedagogik tadqiqot metodlari o’qituvchining pedagogik faoliyatini oshirishga qaratilgan tadqiqot vazifalarining aniqligi, o’quvchilarning yosh xususiyatlarini, bolalar psixologiyasi qonuniyatlarini hisobga olish kabi xususiyatlarini yaxshilab, uning darajasini oshiradi.

1. X.Xodjayev. Umumiy pedagogika nazariyasi va amaliyoti. Darslik. -T.”Sano standandart”nashiriyoti. 2017.

2. Khaydarov, S. A. (2021). The role of the use of fine arts in teaching the history of the country. International scientific and practical conference. CUTTING EDGE-SCIENCE. In Conference Proceedings (pp. 41-43).

3. Davrenov, J., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O’RGANISHDA XVI-XVIII ASRLARDA YAPONIYA DAVLATI TARIXINI AHAMIYATI. Scientific progress, 1(6).

4. Narmatov, D., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O’QITISHDA ISPANIYA XV-XVII ASRLARDAGI TARIXI. Scientific progress, 1(6).

5. Elguzarov, B. B. O. G. L., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O’RGANISHDA MITANNI DAVLATCHILIGINING O’RNI VA AHAMIYATI. Scientific progress, 1(6), 616-619.

6. Erkinov, A. S. O., & Haydarov, S. (2021). YUNON-BAQTRYA PODSHOLIGINING IJTIMOYI TUZIMI, XO’JALIGI VA MADANIYATI. Scientific progress, 1(6), 620-622.

7. Nematov, M. D. O., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O’RGANISHDA SHUMER-AKKAD DAVLATCHILIGINING O’RNI VA AHAMIYATI. Scientific progress, 1(6).

8. Ermatov, F., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O’QITISHDA 1870-1914 YILLARDA ANGLIYANING O’RGANILISHI. Scientific progress, 1(6).

9. Do’stmurodov, S., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O’QITISHDA XVI-XVIII ASRLARDA HINDISTONNI O ‘RGANISH. Scientific progress, 1(6).

10. Mengboyev, S. N., & Haydarov, S. (2021). TARIX FANINI O’QITISHDA URARTU PODISHOLIGINING O ‘RNI. Scientific progress, 1(6).

11. Asqarov, N. S. O., & Haydarov, S. (2021). ARAB XALIFALIGINING POYTAXTI BAG’DODNING TANAZZULGA YUZ TUTISHI. Scientific progress, 1(6).

12. Хдйдаров, С.А., (2022). Захриддин Мухаммад Бобур: бир кулда муйкалам-у, бир кулда тож. Scientific progress, 3(3).

Tədqiqat metodlarının ən çox yayılmış 8 növü

The Tədqiqat metodları Bunlar bir təhsil sahəsinə tətbiq olunan sistematik və nəzəri təhlil yolu ilə nəticələr əldə etmək üçün məlumat toplamaq, sualları formalaşdırmaq və cavablandırmaq üçün alətlərdir.

Tədqiqat sosioloqlar, psixoloqlar, tarixçilər, jurnalistlər, akademiklər, alimlər, yazıçılar və digər tədqiqatçılar üçün çox faydalı olan bir sıra metodları əhatə edir.

Məlumat əldə etmək bir çox hallarda nəticələri qiymətləndirmək üçün fərqli çəkmə metodları və statistik ölçmə tərəziləri vasitəsi ilə sənədli və insan mənbələrindən istifadə edərək geniş axtarışları tələb edir.

Tədqiqat metodları bir problemi tapır və məhdudlaşdırır, daha sonra yoxlanılan və ya dəstəklənən fərziyyələr yaratmaq üçün vacib məlumatları toplamağa imkan verir. Bu şəkildə, iş araşdırması üçün ən uyğun qərarlar qəbul edə bilərsiniz.

İstifadə ediləcək metodologiya bir çox hallarda: müsahibələr, sorğular, demoqrafik analiz, risklər və ya təhdidlər, tarixi və müasir məlumatlar, nəşrlər, kitablar və digər araşdırma yollarını əhatə edə bilər.

Müxtəlif prosedurlardan istifadə edərək istintaq bu günə qədər kəşf edilməmiş və ya sadəcə müəyyənləşdirilməyən və ya etibarlı nəticələr əldə etmək üçün dərindən öyrənilməmiş həqiqəti tapmaq üçün stimullaşdırılır.

Hər bir araşdırmanın məqsədləri məhdudlaşdırılsa da, bu axtarışlara bir sıra hədəflər daxil edilə bilər: yeni biliklər əldə etmək, vəziyyətin, qrupun və ya şəxsin xüsusiyyətlərini bilmək, hadisənin tezliyini təyin etmək və ya digərləri arasında səbəblərə və dəyişkənlərə görə fərziyyəni yoxlamaq. .

Tədqiqat metodlarının növləri

Bir istintaqın motivatorları, hadisənin çıxılması, müşahidəsi və ya təcrübəsi ilə atılan fərziyyələri başa düşərək cavab tapılmasına gətirib çıxaracaq yolu bilmək üçün vacibdir.

İstifadə ediləcək hər bir tədqiqat metodu öyrəniləcək vəziyyətin xüsusiyyətlərindən və tələblərdən asılı olacaqdır ki, bundan sonra işdə qarşıya qoyulmuş məqsədlərə ən uyğun proseduru seçə biləsiniz.

Kəmiyyət metodu

Bu metodun məqsədi ətraflı məlumat və nəzəri prinsiplərdən istifadə edərək bir işin genişləndirilmiş məlumatlarını aşkarlamaq və tapmaqdır.

İnsan davranışını və bunun səbəbini anlamaq lazımdır. Bu metodda tədqiqat obyekti mümkün qədər böyük obyektivliyi təmin etmək üçün hər hansı bir fərdi düşüncədən ayrılmış xarici hesab olunur.

Tədqiqatı, iş nümunəsi ilə əlaqəli ümumi qanunlara işarə edərək normativdir.

Məlumat toplanması ümumiyyətlə digərləri arasında obyektiv testlərdən, ölçü alətlərindən, statistik məlumatlardan, testlərdən ibarətdir. İştirakçı, hərəkətli və etnoqrafik tədqiqatlara bölünür.

Keyfiyyətli metod

Pozitivist və neopozitivist prinsipə əsaslanır və məqsədi təklif olunan bir nəzəriyyəni qurmaq və gücləndirmək üçün kəmiyyət dəyərlərini və hadisələrini öyrənməkdir.

Şərh, müşahidə, müsahibə və hekayələr yolu ilə humanist bir perspektivdən subyektiv və fərd üzərində dayanır.

Bu metodda vəziyyətlərlə əlaqəli riyazi modellərdən və nəzəriyyələrdən istifadə olunur. Təbii elmlərdə, biologiyada, fizikada və başqaları arasında mütəmadi olaraq istifadə olunur.

Sizi maraqlandıran keyfiyyət və kəmiyyət tədqiqatları: xüsusiyyətləri və fərqləri.

İnduktiv metod

Bu metod vasitəsilə real vəziyyətin sistematik müşahidəsindən başlayan ümumiləşdirilmiş mövzuları və nəzəriyyələri kəşf etməyə kömək edən ümumi qənaətləri formalaşdıran faktların fərdi öyrənilməsi yolu ilə müəyyən vəziyyətlər təhlil edilə bilər.

Yəni, ümumi qanunları müəyyənləşdirmək üçün öyrənmə elementlərinin təcrübəsi və müşahidəsi əsasında fərziyyələrin formalaşdırılmasına istinad edilir. Qanunauyğunluqları axtarmaq üçün dəyişənlərdə sıralanan məlumatların toplanmasından ibarətdir.

Deduktiv metod

Son nəticələrə dəstək ola biləcək məntiqi mülahizələr və fərziyyələr vasitəsilə konkretə diqqət yetirmək üçün ümumi bir metoddan bəhs olunur.

Bu proses əvvəllər təklif olunmuş təhlillərə, qanunlara və prinsiplərə əsaslanaraq təsdiqlənmiş və müəyyən hallarda tətbiq olunduğu sübuta yetirilmişdir.

Bu metodda bütün tədqiqat səyləri müşahidə olunan və ya yaşananlara deyil, toplanan nəzəriyyələrə əsaslanır; Çözümlərin həyata keçirilməsinə gedən yolu çıxarıb araşdırma vəziyyətini müəyyənləşdirmək və yekunlaşdırmaq üçün bir şərtdən başlayır.

İnduktiv və deduktiv metod: xüsusiyyətləri və fərqləri ilə maraqlana bilərsiniz.

Analitik metod

Tədqiq ediləcək bütün işi təşkil edən bölmələrin bölünməsindən, səbəb, nəticə və təbiət əlaqələrinin qurulmasından məsuldur.

Aparılan təhlillərə əsasən davranışları anlamaq üçün bənzətmələr və yeni nəzəriyyələr yaradıla bilər.

Hər bir elementi ayrı-ayrılıqda daha dərindən öyrənmək üçün ümumi nəzəriyyəni təşkil edən elementləri parçalayaraq konkretin mücərrəd şəkildə başa düşülməsində inkişaf edir və bu yolla tədqiqat fenomeninin mahiyyətini açmaq üçün mahiyyətini bilirik.

Sintetik metod

Bir obyektin və ya hadisənin dağınıq hissələrinin yenidən qurulmasına baxın, onları dərindən araşdırın və hər detalın xülasəsini yaradın.

Bu metodun prosesi mücərrəddən konkretə qədər vahid təşkil edən hər seqmenti bir araya gətirmək və onu başa düşmək üçün inkişaf etdirilir.

Düşüncə və sintez yolu ilə təhlilin görkəmli elementləri metodik və qısa şəkildə dərindən öyrənilir, öyrənilənlərin hər bir hissəsini və xüsusiyyətlərini tam başa düşmək üçün.

Sizi maraqlandıra bilər Analitik-sintetik metod nədir?

Elmi metod

Nəzəri bilikləri subyektivliyə səbəb olmayan etibarlı alətlərdən istifadə edərək etibarlılıq və elmi yoxlama ilə əldə etmək üçün bir sıra texnika və prosedurlar təklif edir.

Bəzi təcrübələr vasitəsilə eyni hadisəni çoxaltmaq bacarığı, fərqli şəxslərin tetiklediği fərqli kontekstdə eyni mexanizmlərdən istifadə edilərək nümayiş etdirilir.

Bu metod bir iş araşdırmasında təsirli və sübut olunmuş cavablar vermək qabiliyyətinə malikdir.

Tədqiqat problemlərinə həll yolları verən və qanunları elan etməyə sövq edən fenomenlərin obyektiv şəkildə izahına imkan verdiyi üçün ən faydalı prosedurlardan biri hesab olunur.

İnkişafı toplanan bilikləri fəth etmək, sifariş vermək və anlamaq üçün düzəliş və inkişaf axtaran saf və tam prinsiplərlə nizamlı bir şəkildə sərt və aydın şəkildə məntiqlidir.

Müqayisəli metod

Münasibətləri tapmaq üçün fərziyyələrin yoxlanılması üçün istifadə olunan və müqayisəli təhlillər aparmaq üçün çoxsaylı halların sənədləşdirilməsinə əsaslanan oxşarlıqlar və sistematik müqayisələrin axtarışı prosesi.

Əsasən fərqləri və münasibətləri tapmaq və beləliklə bir işi və ya problemi müəyyənləşdirmək və gələcəkdə tədbir ala bilmək üçün iki və ya daha çox elementi yan-yana yerləşdirməkdən ibarətdir.

Müqayisədən istifadə yeni bir fərziyyələrə və ya böyümə və inkişaf nəzəriyyələrinə səbəb ola biləcəyi üçün mövzunu başa düşməkdə faydalıdır.

Müşahidə, təsvir, təsnifat, müqayisənin özü və nəticəsinin önə çıxdığı bir neçə mərhələyə malikdir.

İstinadlar

1. Bisquerra, R. Tədqiqat metodlarının təsnifatı. (1989). Qurtarıldı: dip.una.edu.ve.
2. Derek Qarnizon. Tədqiqat metodları. Mənbə: nersp.nerdc.ufl.edu.
3. C.R Kothari. Tədqiqat metodologiyası. (2004). Qurtarıldı: modares.ac.ir.
4. Araşdırma metodları. Mənbə: teach-ict.com.
5. Martyn Shuttleworth. Müxtəlif tədqiqat metodları. Mənbə: explorable.com.
6. Francisco Bijarro Hernández. Elmi Tədqiqatlar üçün Strateji İnkişaf. Eumed.net saytından bərpa edildi.

Pedaqoji tədqiqat və onun metodları

Digər elmlərdə olduğu kimi, pedaqogika da elmi-tədqiqatların nəticəsində inkişaf edib, yeni-yeni müddəalarla zənginləşir. Pedaqoji tədqiqatlar təlim-tərbiyə prosesini təkmilləşdirmək, müəyyən qanunauyğun əlaqələri üzə çıxarmaq məqsədi ilə planlı şəkildə aparılan axtarışlardır.
Tədqiqatlar müxtəlif metodların köməyi ilə aparılır. Tədqiqatın metodları onun metodologiyası ilə sıx bağlıdır. Tədqiqatın metodologiyası dedikdə, tədqiqat zamanı rəhbər tutulan metodoloji prinsiplərin məcmusu başa düşülür.
Ümumi metodoloji prinsip kimi pedaqoji məsələlərin öyrənilməsinə materialist-dialektik yanaşma prinsipi əsas götürülür. Bundan əlavə, pedaqoji tədqiqatlarda bəzi xüsusi metodoloji prinsiplər də tətbiq olunur: fəaliyyət prinsipi; şəxsiyyət baxımdan yanaşma prinsipi; sistemlilik prinsipi və s.
Tədqiqatın müvəffəqiyyəti onun metodlarını düzgün seçib tətbiq etməklə sıx bağlıdır.
Pedaqoji tədqiqatın metodları dedikdə, müəyyən elmi problemi həll etmək üçün istifadə olunan yol və vasitələrin məcmusu başa düşülür. Bu metodları şərti olaraq dörd qrupa bölmək olar: a) empirik tədqiqat metodları; b) nəzəri tədqiqat metodları; v) empirik-nəzəri tədqiqat metodları; q) pedaqoji tədqiqatda riyazi, statistik, sosioloji metodlar.
Empirik tədqiqat metodları müəyyən faktlar toplamağa xidmət edir. Bu metodlara daxildir: pedaqoji müşahidə, pedaqoji müsahibə, anket sorğusu, pedaqoji konsilium, pedaqoji sənədlərin və fəaliyyət məhsullarının öyrənilməsi metodları.
Pedaqoji müşahidə – pedaqoji prosesi müəyyən məqsədlə və planlı şəkildə izləməkdir. Tədqiqatçı müşahidə zamanı nəyi, nə məqsədlə izləyəcəyini müəyyən edir, müvafiq faktlar toplayır, onları təhlil edib qruplaşdırır və nəticə çıxarır.
Pedaqoji müsahibə – müəyyən pedaqoji hadisənin mahiyyətini, səbəblərini, başvermə şəraitini aşkara çıxarmaq məqsədi ilə aparılan sual-cavab metodudur. Müsahibəyə hazırlıq zamanı onun nə məqsədlə, kimlərlə (müəllim, valideyn, məktəb işçiləri və ya şagirdlərlə), hansı suallar əsasında aparılacağı müəyyənləşdirilir. Müsahibə prosesində alınan cavablar dəqiq qeyd olunmalı (və ya lentə yazılmalı), sonra isə ciddi təhlil olunmalıdır.
Anket sorğusu – bu və ya digər pedaqoji məsələ (problem) barədə müəllim, şagird və ya valideynlərin mövqeyini, rəyini öyrənmək, hər hansı pedaqoji hadisənin tipikliyini müəyyən etmək məqsədi ilə aparılan yazılı sorğudur. Anket sorğusunda sualların düzgün seçilməsi və ifadə olunması mühüm şərtdir.
“Pedaqoji konsilium ” metodu – bu və ya digər pedaqoji fakt, hadisə və ya konkret şagirdlə bağlı pedaqoji işçilərin (müəllimlərin) kollektiv müzakirəsi, fakt və ya hadisənin qiymətləndirilməsi, çətinliklərin araşdırılması və optimal tədbirlərin müəyyən edilməsi metodudur.
Pedaqoji sənədlərin və fəaliyyət məhsullarının öyrənilməsi – tədqiqatda bəzi zəruri faktları toplamağa xidmət edən metodlardır.
Məktəb sənədləri (jurnallar, hesabatlar, iş planları, şəxsi işlər və s.), habelə şagirdin fəaliyyət məhsulları (yazı, rəsm, əmək işləri, yaradıcılıq məhsulları və s.) təlim-tərbiyə işlərinin vəziyyəti, təlim müvəffəqiyyəti haqda müəyyən məlumat əldə etməyə imkan verir.
Nəzəri tədqiqat metodları nəzəri mənbələrin öyrənilməsi, təhlili və nəticə çıxarılması məqsədi güdür. Nəzəri tədqiqatlar praktik faktlar səviyyəsində yox, əsasən, pedaqoji anlayışlar səviyyəsində aparılır və pedaqogikanın köklü problemlərinə (məsələn, pedaqoji qanun və prinsiplərin tədqiqi, şəxsiyyətin formalaşması amillərinin öyrənilməsi və s.) həsr olunur.
Nəzəri tədqiqat metodlarına daxildir: təhlil və tərkib, induksiya və deduksiya, modelləşdirmə, müqayisəli-tarixi təhlil metodları.
Nəzəri təhlil metodu pedaqoji hadisələri tərkib hissələrinə bölməyi, başlıca əlaməti, xüsusiyyəti ayırmağı nəzərdə tutur. Təhlil həmişə tərkiblə (sintezlə) ayrı-ayrı hissələrin, əlamətlərin əlaqələndirilməsi, ümumiləşdirilməsi metodu ilə müşayiət olunur, onunla tamamlanır. Təhlil və tərkibin vəhdəti pedaqoji hadisələrin mahiyyətini dərk etməyə, ümumidə xüsusi, xüsusidə isə ümumi cəhəti tapmağa imkan verir.
Pedaqoji tədqiqatlarda çox vaxt induksiya (konkret faktlardan ümumi nəticələr çıxarmaq) və deduksiya (ümumi nəticəni konkret faktlara tətbiq etmək) metodlarına da müraciət olunur.
Modelləşdirmə – müəyyən pedaqoji sistemi xüsusi analoqlar (modellər) yaratmaq yolu ilə təsvir etmək metodudur. Bu metod əyani-obrazlı şəkildə (sxem, çertyoj, sözlə təsvir), öyrənilən pedaqoji prosesi xarakterizə etməyə imkan verir. Bu yolla, məsələn, dərsin quruluşunun, onun müxtəlif tiplərinin, şəxsiyyətin inkişafının səmərəli modelini qurmaq olar.
Müqayisəli-tarixi təhlil metodu müxtəlif tarixi dövrlərdə, dünya təcrübəsində ayrı-ayrı pedaqoji sistemləri müqayisəli şəkildə öyrənməyə, bu əsasda müasir pedaqoji problemlərin həlli yollarını müəyyənləşdirməyə imkan verir.
Pedaqoji tədqiqatda bəzən empirik-nəzəri metodlar əlaqəli şəkildə tətbiq olunur. Belə metodlara eksperiment, təcrübi-eksperimental iş, sınaq metodları daxildir.
Pedaqoji eksperiment müəyyən pedaqoji fərziyyəni yoxlamaq metodudur. Onun məqsədi pedaqoji prosesdə səbəb-nəticə əlaqələrini, kəmiyyətlər arasındakı asılılığı öyrənməkdən, yeni forma və metodların səmərəliliyini aşkara çıxarmaqdan və s. ibarət ola bilər.
Məqsədinə görə pedaqoji eksperimentin bir neçə növü ayırd edilir: müəyyənedici, öyrədici və yoxlayıcı eksperiment.
Təşkili formasına görə eksperiment üç cür olur: təbii (adi, təbii şəraitdə keçirilir), laborator (laboratoriya şəraitində keçirilir) və kompleks (həm təbii, həm də laborator şəraitdə keçirilir) eksperiment.
Eksperimentin təşkili üçün iki paralel sinif (qrup) götürülür: bunlardan birində iş yeni qaydada təşkil edilir (eksperimental sinif və ya qrup), digərində isə ənənəvi qaydada aparılır (kontrol sinif və ya qrup). Müəyyən müddətdən (1 rüb, 1 il) sonra hər iki sinifdə (qrupda) işin nəticəsi yoxlanılır və bir-biri ilə müqayisə edilir. Eksperiment yaxşı nəticə verərsə, onu bir qədər geniş miqyasda keçirmək lazımdır.
Eksperimentin səmərəli nəticə verməsi üçün onu başqa metodlarla (müşahidə, müsahibə, anket sorğusu və s.) əlaqələndirmək mühüm şərtdir.
Pedaqoji tədqiqatlarda eksperiment metodu ilə yanaşı təcrübi-eksperimental iş, sınaq metodları da tətbiq olunur. Bu zaman müəyyən plan üzrə təcrübə işləri aparılır, onların səmərəliliyi öyrənilir.
Pedaqoji tədqiqatlarda yeri gəldikcə riyazi-statistik və sosioloji metodlara da müraciət olunur. Riyazi-statistik metodlar tədqiqatın nəticələrini kəmiyyət baxımından təhlil etməyə imkan verir. Sosioloji metodlar pedaqogikanın sosial məsələlərinin (təlim-tərbiyə işinə ailə və mühitin təsiri, kollektiv və fərdin münasibətləri, peşə seçmə və s.) həllində geniş tətbiq olunur. Sosioloji metodlara kütləvi sorğular, sosiometrik metodlar (şkala, sosioqramma və s.) daxildir.
Pedaqoji tədqiqatda nəzərdən keçirilən metodların kompleks tətbiqi tədqiqatın uğurlu və obyektiv olmasını təmin edən əsas şərtdir.