Fenomenologiya: kelib chiqishi, u nimani o rganadi, xususiyatlari
Van der Liu uchun anglash hodisalarning sub’ektiv tomoni bo’lib, ular mohiyatan namoyon bo’layotgan narsalarning ob’ektivligi bilan bog’liqdir. Van der Liu Dilteyning insonparvarlik fanlari ta’rifida keltirilgan sxema bo’yicha tushunilgan hodisalar bilan tushunishning munosabatini aniqlaydi (Geisteswissenschaften) “tajriba, ifoda va tushunish o’rtasidagi munosabatlarga asoslangan” fan sifatidaVerhältnis von Erlebnis, Ausdruck, und Verstehen”). [12] Van der Liu sub’ektiv tajriba, ifoda va tushunchani tashqi ko’rinishning uchta ob’ektiv darajasi – nisbiy yashirish bilan o’zaro bog’laydi (Verborgenheit), nisbatan shaffoflik (Durchsichtigkeit) va asta-sekin namoyon bo’ladi yoki oshkor bo’ladi (Offenbarwerden), bu erda aniqlanayotgan narsalarni tushunish paydo bo’lishning boshlang’ich darajasi bo’lib, undan tajribali yashirish va ko’rinishning oshkoralik shaffofligi olinadi. [13]
Феноменология: основные идеи и значение для исторической науки Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»
ФЕНОМЕНОЛОГИЯ / СОЗНАНИЕ / ИНТЕНЦИОНАЛЬНОСТЬ / СМЫСЛ / ЖИЗНЕННЫЙ МИР / ИСТОРИЯ / СОЦИАЛЬНО-ГУМАНИТАРНЫЕ НАУКИ / МЕТОДОЛОГИЯ / PHENOMENOLOGY / CONSCIOUSNESS / INTENTIONALITY / SENSE / LIFE-WORLD / HISTORY / SOCIAL SCIENCES AND HUMANITIES / METHODOLOGY
Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Волков Алексей Владимирович
Статья посвящена одному из самых влиятельных философских направлений XX в. феноменологии Э. Гуссерля. В исследовании предпринимается попытка выделить наиболее важные точки соприкосновения феноменологической рефлексии о сознании и исторической науки. В контексте решения этой задачи особое внимание уделяется анализу таких феноменологических понятий, как « интенциональность » и « жизненный мир ».
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Похожие темы научных работ по философии, этике, религиоведению , автор научной работы — Волков Алексей Владимирович
Эволюция взглядов Эдмунда Гуссерля в понимании природы идеального
Феноменологическая социология Альфреда Шюца: теоретические предпосылки и основные идеи
Социально-феноменологическое понимание интерпретации
Тематизации субъекта научной деятельности
К вопросу о соотношении феноменологии и философии науки
i Не можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
The article is dedicated to one of the most influential trend in the XX-th century philosophy the phenomenology of E. Husserl. The whole research is built around the attempt to show that phenomenological reflection on consciousness and historical science have common background. As the author sets out his solution of this problem, he provides a detailed analysis of such phenomenological concepts as « intentionality » and « life-world ».
Текст научной работы на тему «Феноменология: основные идеи и значение для исторической науки»
ФИЛОСОФИЯ И МЕТОДОЛОГИЯ НАУКИ
Феноменология: основные идеи и значение для исторической науки
Статья посвящена одному из самых влиятельных философских направлений XX в. – феноменологии Э. Гуссерля. В исследовании предпринимается попытка выделить наиболее важные точки соприкосновения феноменологической рефлексии о сознании и исторической науки. В контексте решения этой задачи особое внимание уделяется анализу таких феноменологических понятий, как «интенциональность» и «жизненный мир».
The article is dedicated to one of the most influential trend in the XX-th century philosophy – the phenomenology of E. Husserl. The whole research is built around the attempt to show that phenomenological reflection on consciousness and historical science have common background. As the author sets out his solution of this problem, he provides a detailed analysis of such phenomenological concepts as «intentionality» and «life-world».
Ключевые слова: феноменология, сознание, интенциональность, смысл, жизненный мир, история, социально-гуманитарные науки, методология.
Key words: phenomenology, consciousness, intentionality, sense, life-world, history, social sciences and humanities, methodology.
Общеизвестно, что философия и методология науки является на сегодняшний день признанной и престижной областью философских исследований, за которой стоит достаточно большая традиция. Вместе с тем обращает на себя внимание тот факт, что мыслители, внесшие наиболее заметный вклад в эту сферу исследований, имели в основном естественно-научное образование, и поэтому современная философия науки является по преимуществу философией естествознания.
Что же касается философской рефлексии над методологическими основаниями гуманитарного знания, то она более молода и не имеет за собой такой сложившейся традиции, как философия и методология физикоматематического знания. Данное обстоятельство указывает на настоятельную необходимость продумывания и разработки философии социально-гуманитарного знания. Ниже мы постараемся наметить наиболее важные точки соприкосновения между исторической наукой и одним из самых известных философских направлений XX в. -феноменологией. В нашу задачу входит продемонстрировать всю важность идей феноменологической философии для ученого-гуманитария, историка.
Феноменология представляет собой одно из ведущих и самых влиятельных направлений в философии и культуре XX в. Основателем этого направления является немецкий философ Э. Гуссерль. Идеи
Гуссерля оказали огромное воздействие на современную философию и получили дальнейшую разработку в рамках экзистенциализма, герменевтики, философской антропологии. В качестве примера на этот счет можно привести имена следующих философов: М. Хайдеггер, Х.-Г. Гадамер, М. Шелер, Ж.-П. Сартр, М. Мерло-Понти, Э. Левинас, Г. Марсель, П. Рикер, Ж. Деррида.
Если попытаться кратко озвучить лейтмотив гуссерлианской философии, то он окажется созвучным одной из самых древних философских проблем: проблеме обоснования знания. В одном из главных своих произведений «Идеи к чистой феноменологии и феноменологической философии» (1913) Гуссерль ставит перед собой задачу найти так называемую аподиктическую, т. е. не могущую быть подвергнутой сомнению основу всех наук и всего знания вообще и предлагает метод, с помощью которого можно было бы обнаружить эту основу. Этот метод Гуссерль назвал феноменологической редукцией.
В общем суть феноменологической редукции – попытка воздержаться от суждения о существовании всего того, в чем можно усомниться. Чтобы понять, как «работает» феноменологическая редукция и к чему она в итоге приводит, обратимся к следующему примеру.
Представим, что мы видим перед собой некий предмет, например, дерево. Данное обстоятельство еще ничего не говорит о достоверности нашего восприятия. Может оказаться, что мы спим или галлюцинируем. И тем не менее, если мы видим перед собой дерево, то без колебаний можем утверждать, что достоверно само сознание видимого. Эту мысленную направленность сознания на предмет, в которой данный предмет получает смысл воспринимаемого, безотносительно к тому существует он на самом деле или нет, Гуссерль называет интенциональностью.
Именно интенциональность и неотделимые от нее интенциональные объекты или феномены составляют, по мнению Гуссерля, сферу аподиктического знания. В этой связи феноменология – это и есть учение об интенциональных объектах или феноменах, а одним из ее методов (помимо феноменологической редукции) является феноменологическая дескрипция, т. е. описание как самих интенциональных объектов, так и тех способов, с помощью которых они даются сознанию [3].
Ясно, любая наука социально-гуманитарного цикла подразумевает прямое или косвенное обращение исследователя к человеческому сознанию. В этой связи феноменология является сопутствующим моментом исторической науки в том числе. Спрашивается: как меняется историческое исследование, какую направленность приобретает взгляд ученого-гуманитария, когда его основой становится феноменология?
Если принять принцип интенциональности сознания за отправную точку отчета, тогда объектом социально-гуманитарного анализа будет уже не объект сам по себе (например, государство, реформа, революция и т. д.), а тот смысл, который этот объект получает в сознании человека, субъекта. Приведем на этот счет небольшой пример.
Обращение к дореволюционному периоду истории России позволяет выделить один любопытный феномен: двойственное отношение народа к власти. Речь идет о том, что массовое сознание, народ положительно
оценивает первое лицо в государстве – царя, симпатизирует ему и крайне негативно относится к так называемым государственным людям, чиновникам, начальству и т. д. Подобная ситуация наглядно проявляется в период крестьянских восстаний и войн. Например, восставшие под предводительством И. Болотникова, С. Разина, Е. Пугачева угрожали истреблением чиновникам, всему начальству, но при этом настаивали на верности царю. Так, Разин говорил о своем желании послужить «великому государю» и приговоренный к смерти, надеялся на встречу с царем, чтобы «изустно защитить дело свое» [5], а Пугачев в одном из своих указов утверждал, что он «жалует всех находящихся в крестьянстве и подданстве помещиков быть верноподданными собственно короны» [6].
Прояснить столь странное на первый взгляд поведение народа помогает тот смысл, который придавал русский крестьянин царю и самому государству. Государство в сознании крестьянина-общинника – это не безличная, анонимная структура, а большая семья, а царь – не глава сословной бюрократии, а отец, который всегда заботится о своих детях. Руководствуясь, таким образом, патриархальной моделью осмысления государства, народ придавал верховной власти отеческие черты и негативные оценки на нее не распространял, а всякий третий элемент, выступающий как бы посредником между царем и народом, наоборот, осмыслялся как элемент лишний, постоянно нарушающий и искажающий интимный, непосредственно личный контакт между царем-батюшкой и его детьми. Отсюда и формула: «царь хочет, бояре не дают» проявляющаяся, например, в отклонении царских грамот, манифестов под предлогом, что они якобы поддельные, и даже в борьбе против царских войск мотивированной тем, что сами войска посланы не царем, а боярами.
Далее, принимая на вооружение принцип интенциональности сознания, ученый-гуманитарий, историк должен уже не просто руководствоваться в своем исследовании «тем, что было реально», происходило «на самом деле», но спрашивать, а что, собственно, «реальным» считало само сознание, что оно полагало «действительным». Автор одной из философских работ по отечественной истории А. С. Ахиезер предлагает на этот счет любопытный материал. Анализируя социокультурную динамику дореволюционной России, он обращает внимание на то, сколь значимыми были для массового крестьянского сознания всевозможные слухи, утопии, легенды. Например, в 1831 г. во время эпидемии холеры народ искал реальных живых виновников этой болезни. Распространился слух о том, что чиновники, интеллигенция, доктора рассыпают по дорогам яд, отравляют хлеб и воду. Это привело к восстанию солдат, к которому затем присоединилось население города Старая Русса (Новгородская губерния). В донесениях полиции отмечалось, что восставшие толпами охотились за докторами, офицерами и т. д., требуя у них признания в том, что они отравили воду. Более ста офицеров, врачей и начальствующих лиц умерло от побоев. Или такой пример. В 1839 г. в ряде российских губерний свирепствовали опустошительные пожары в связи с великой засухой. По этому поводу в справке III отделения говорилось: «В народе возникли толки о поджогах, и когда в некоторых селениях были учреждены караулы и конные разъезды, то жители, признавая эти меры подтверждением их
догадок, распространяли превратные слухи, что поджигают чиновники или помещики для разорения своих крестьян прежде отобрания их в казенное ведомство, или же евреи из мщения за установление между ними рекрутской повинности. Ожесточенный народ возмущался против властей, ловил на пожарах проходивший и проезжающих лиц, вынуждал от них признание в преступлении побоями и нескольких человек предали пламени» [1: 201]. На волне таких слухов возникали массовые движения. Люди, продавая имущество, поодиночке или группами до нескольких сот человек пускались на поиски неких земель, в которых, как утверждалось в слухах, легендах, выдают паспорта на проезд в какие-то земли на вольные поселения или сидит царь и лично явившимся раздает волю и т. д.
Из этих и многих других подобных примеров видно, что то, что одна категория населения расценивала как воображаемое и иллюзорное, то вторая считает вполне реальным и кладет в основу своих действий. В этой связи, можно отметить, что с феноменологической точки зрения «иллюзорное», «воображаемое» столь же важный объект для социальногуманитарного исследования, как и то, что называется «реальным», «действительным».
Наконец, принцип интенциональности, требующий рассматривать не событие само по себе, а тот смысл, который он получает в сознании человека, помогает глубже понять столь важную для обществоведа и гуманитария разницу между астрономическим, календарным временем и временем социальным, историческим.
Обратимся еще раз за примером к отечественной истории. В российской истории XIX в. мы встречаем поистине эпохальное событие -реформа отмены крепостного права. Историки не раз обращали внимание на то массовое разочарование, которое вызвала эта реформа среди крестьян. Ключом к пониманию этой ситуации может послужить опять же разность тех смыслов, которые вкладывал крестьянин в свое существование, и те реформаторы, которые хотели изменить это существование, освободить крестьян. Следует заметить, что при всей радикальности реформы ее выгоды носили, скорее, потенциальный характер. То есть они могли быть извлечены из реформы при определенном уровне самосознания и активности. Можно сказать, что реформа требовала тот тип человека, который интенсивно распространялся в Западной Европе, начиная с XVII в., и получил название «субъекта». Однако наиболее радикальным требованием крестьян продолжал оставаться переход от помещика под власть царя, который они понимали как переход в разряд государственных крестьян, в «казну». То есть подавляющая масса крестьян по-прежнему осмысляла себя как «объект» заботы справедливого отца. В этой связи можно предположить, что то, что для реформаторов было уже «прошедшим», для крестьянства все еще оставалось «настоящим». Из этого примера ясно видно, что ход социального, исторического времени для разных категорий населения разный, тогда как астрономическое, календарное время течет для всех одинаково.
Реформа 1861 г. открывала дорогу для развития новых экономических отношений – товарно-денежных, капиталистических. Однако для
большинства крестьян, которым субъектная модель личностной самоидентификации оставалась чуждой, это событие послужило, наоборот, поводом для активизации древних, общинно-уравнительных ценностей. Исследователи констатируют активизацию общинного института, начиная с 70-х годов XIX в. Налицо некий возврат к прошлому, повтор. И вновь становится очевидной разница: историческое время может быть и цикличным, тогда календарное время строго однонаправлено.
В целом сказанного, видимо, достаточно для того, чтобы понять, что феноменология позволяет по-новому взглянуть на социальную реальность. С позиции традиционного обществознания социальная реальность как объект предшествует субъекту, феноменология же вносит в этот традиционный тезис коррективу. Социальная реальность не только или даже не столько предшествует субъекту, сколько им же и конституируется, производится через смыслопридающие акты сознания. В этой связи феноменология вводит одно очень важное для общественных и гуманитарных наук понятие – «жизненный мир» [4]. Жизненный мир – это тот же социальный мир с его институтами, структурами, но взятый как совокупность значений, смыслов, которые люди придают социуму и которые направляют людей в их мышлении и поведении. Уже говорилось, что, например, русский крестьянин придавал государству значение большой семьи, а в царе, главе сословной системы и бюрократии, видел отца. Эти значения составляли для крестьянина основу его жизнедеятельности, его жизненный мир или, по крайней мере, один из его элементов.
При этом существенно то, что жизненный мир – это комплекс интерсубъективных значений и смыслов, т. е. значений, разделяемых не одним отдельно взятым человеком, а всеми, кто живет в данном сообществе, включая не только современников, но и предшествующие поколения. Последнее обстоятельство особенно важно, ибо, будучи коллективным опытом, транслируемым от поколения к поколению, жизненный мир действует в своих носителях неявно, на манер привычек, стереотипов, автоматизмов сознания, неких алгоритмов, программ осмысления и поведения. Можно сказать, что жизненный мир – это «бессознательное» социального субъекта. И феноменология заставляет обществоведа, гуманитария открыть для себя и эту сферу человеческого бытия и соответственно придать своему исследованию междисциплинарный характер.
Здесь было бы уместно вспомнить в исторической науке так называемую школу «Анналов» (Л. Февр, М. Блок, Ф. Бродель, Ж. Ле Гофф). В понимании отечественного историка А. Гуревича исследовательская задача этой школы вполне созвучна феноменологии и психоанализу: «Историк должен стремиться к тому, чтобы обнаружить те мыслительные процедуры, способы мировосприятия, привычки сознания, которые были присущи людям данной эпохи и о которых сами эти люди могли и не отдавать себе ясного отчета, применяя их как бы автоматически, не рассуждая о них, а потому и не подвергая их критике. ». И далее он замечает, что «этот подход коренным образом изменяет исследование сознания и поведения людей: от поверхности явлений он ведет историка в неизведанные глубины. История высказываний великих людей потеснена
историей потаенных мыслительных структур, которые присущи всем членам данного общества. Исследуя эти социально-психологические механизмы, историк вступает в сферу “коллективного неосознанного”» [2: 48].
Подведем некоторые итоги. В свое время А. Эйнштейн сказал о том, что наука без теории познания становится примитивной и путаной. Слова великого ученого можно вполне отнести и к социально-гуманитарным наукам. В самом деле, социальная, антропологическая реальность, изучением которой занят ученый-гуманитарий, обществовед, так же как и природная, физическая реальность, исследуемая представителем естествознания, представляет собой бесчисленное многообразие уникальных элементов, вступающих друг с другом в самые разнообразные отношения. И для того чтобы построить науку относительно этого пестрого и к тому же постоянно меняющегося многообразия, гуманитарию, так же как и естественнику, приходится прибегать к конструированию разного рода абстракций и идеализаций. Однако в то же время, если за толщей этих абстракций и идеализаций ученый-гуманитарий перестает видеть жизненный мир человека, вряд ли его исследование будет успешным. В этой связи, быть может, главное требование, которое предъявляет феноменология ученому-гуманитарию, состоит в необходимости реконструкции и описании тех смыслов, которыми сам субъект или социальная группа наделяли явления, события, смыслы, которые они переживали и которые обладали для них жизненной значимостью.
Уместно также напомнить, что именно с забвением жизненного мира родоначальник феноменологии Э. Гуссерль связывал причины кризиса европейских наук. Последнее обстоятельство, на наш взгляд, имеет отношение не только к естественным, но и социально-гуманитарным наукам. Если познание социальной реальности осуществляется путем конструирования абстракций и идеализаций, то ученый-гуманитарий, обществовед должен понимать, что то, что он получает в результате своего исследования, представляет собой не копию социально-исторической реальности, а ее модель. При этом от ученого-гуманитария требуется постоянная рефлексия над деятельностью по конструированию абстракций и идеализаций, в противном случае сконструированная модель социальноисторической реальности может быть отождествлена с самой этой реальностью. Данное обстоятельство чревато крайне негативными последствиями. Когда теоретическая модель социально-исторической реальности подменяет саму эту реальность, то она превращается в догму, и при определенных социальных условиях эта догма может возыметь универсальную обязательность и принудительный характер. В этой связи знание философских идей, умение ими пользоваться предостерегает ученого от одной из самых главных зол социально-гуманитарных наук -догматизации и помогает осознать всю важность принципа свободного, плюралистического мышления.
1. Ахиезер А.С. Россия: критика исторического опыта. Т.1. – М.: Изд-во ФО СССР, 1991. – 318 с.
2. Гуревич А.Я. Исторический синтез и Школа “Анналов”. – М.: Индрик, 1993. – 328 с.
3. Гуссерль Э. Идеи к чистой феноменологии и феноменологической философии. – М.: Дом интеллектуальной книги, 1999. – 336 с.
4. Гуссерль Э. Кризис европейских наук и трансцендентальная феноменология // Гуссерль Э. Философия как строгая наука. – Новочеркасск: Агентство САГУНА, 1994. – 357 с.
5. Записки иностранцев о восстании С. Разина: тексты, пер. и исследования / отв. ред. А. Г. Манькова. – Л.: Наука, Ленингр. отд-ние, 1968. – 174 с.
6. Крестьянское движение в России в 1796-1828 гг. : сб. док. / под общ. ред. д-ра ист. наук С. Н. Валка. – М.: Соцэкгиз, 1961. – 1048 с.
Fenomenologiya: kelib chiqishi, u nimani o’rganadi, xususiyatlari
Thefenomenologiya Bu intuitiv tajribaga asoslangan barcha falsafiy muammolarni echishni taklif qiladigan falsafiy oqimdir, shuningdek, ravshan deb nomlanadi. Bu shuni anglatadiki, u dunyoda namoyon bo’lgan mavjudotlar va harakatlarni tekshiradi; shuning uchun uning mavzusi seziladigan va mohiyatga ega bo’lgan hamma narsadir.
Aytish mumkinki, ushbu falsafiy oqimning asoslaridan biri bizning hayotimiz ongida zarur haqiqatlarni kashf etishimiz mumkinligiga ishonchdir. Narsalarning mohiyati va ideal va abadiy tuyg’usi bilan sintez qilingan ushbu haqiqatlar qasddan kelib chiqqan holda kashf etilishi mumkin.
Shu tarzda fenomenologiya o’ta sezgir bilimlarning hayotiyligi va tushunarliligi bilan hal qilinadi. U bu bilim hayotni boshqarish uchun ham, dunyoni anglash uchun ham xizmat qiladi deb hisoblaydi va shu ideal tushunishga erishish uchun ong hayotidan foydalanadi.
Uning tashabbuskori Moraviyadan kelgan faylasuf va matematik, Frants Brentanoning shogirdi Edmund Gustav Albrecht Gusserl (1859-1938) edi. Aynan Brentano tomonidan taklif qilingan tavsiflovchi yoki fenomenologik psixologiyadan Gusserl o’zining fenomenologiya kontseptsiyasini modellashtirishga kirishdi.
Yillar o’tib, Gusserl transandantal fenomenologiyani postulyatsiya qildi. Ushbu nom bilan va qasddan qilingan tajribani aks ettirgan holda, u dunyoning kelib chiqishi va ma’nosini tushuntirishga harakat qiladi.
Uning g’oyalari vaqt o’tishi bilan uning shogirdlari va izdoshlari bo’lganlar bilan kengaytirildi va o’zgartirildi. Biroq, fenomenologiya atamasini kollektiv harakat bilan bog’lash mumkin emas; aslida ular Gusserlga asoslanib o’z nazariyasini ilgari surgan faylasuflardir.
Kelib chiqishi va tarixi
Fenomenologiyaning asoschisi Edmund Xusserl bo’lsa-da, uning tushunchalari uning o’qituvchisi, nemis faylasufi Frants Brentano (1838-1927) tushunchalariga asoslanadi.
Brentano psixologizmni ongni, ruhni va uning harakatlarini boshqa jihatlar qatori moddiy, genetik va organik jihatdan pasayishiga sabab bo’lgan. U erdan u fenomenologik yoki tavsiflovchi psixologiya sifatida tanilgan.
Ushbu psixologiya zarur qonunlarni ochib berishga imkon beradigan tajriba va empirik testlarga asoslangan. Shuningdek, u o’z ob’ektivini tajribalarda aniqlaydi, ularning o’ziga xos xususiyati shundaki, ular ob’ektiv tarkibga ega.
Gusserlian fenomenologiyasining boshlanishi
In Mantiqiy tekshiruvlar, 1900 va 1901 yillarda nashr etilgan Gusserl fenomenologiya tushunchasini ko’targan.Psixologizmni tanqid qilishdan tashqari, u bu erda Brentano tomonidan ishlab chiqilgan qasddan tajriba kontseptsiyasini kengaytirdi.
Gusserl qasddan narsalarni tajribalar xususiyati sifatida tavsiflaydi, chunki ular albatta ob’ektlarga tegishli; shuning uchun tajribalar bilan bog’liq bo’lgan ushbu ob’ektlar qasddan deb ataladi va ongning hayoti ham qasddan hisoblanadi.
Shu sababli, fenomenologiya deganda tajribalar tuzilishi va qasddan ob’ektlar hamda ikkalasi o’rtasidagi munosabatlarni o’rganadigan fan tushuniladi.
Fenomenologiya uning protsedurasi uchun metodologiyani taklif qiladi. Ushbu fenomenologik usul bir nechta elementlarga ega va ular orasida eydetik o’zgaruvchanlik ajralib turadi, bu turli xil qasddan ob’ektlar o’rtasida taqqoslash uchun o’ziga xos bo’lgan muhim narsani topishga imkon beradi va shu bilan ushbu mohiyatni shunchaki imkoniyat sifatida o’rganadi.
Transandantal fenomenologiya
Ushbu fenomenologiya nazariyasi transandantal reduksiya tushunchasidan shakllana boshladi. Epojé transcendental nomi bilan Gusserl sof ongga yoki transsendental sub’ektivlikka kirish taklifini qisqartirish deb atadi.
Garchi kamaytirish taklif qilingan bo’lsa-daMantiqiy tekshiruvlar -aytish kamayish holatida bo’lgani kabi-, asardaSof fenomenologiya va fenomenologik falsafa bilan bog’liq g’oyalar transandantal reduksiya tushunchasi paydo bo’ladi.
Transandantal pasayish bilan Gusserl dunyoning haqiqiy ekanligidan uzilish yo’lini taklif qiladi, shuning uchun kim bu pasayishni amalga oshirsa, dunyo u yashagan ekan, shunday ekanligini tushunadi. Shuning uchun, dunyoni haqiqiy deb e’tiborsiz qoldirib, inson dunyoga tashrif buyurishi mumkin, chunki har bir kishi uni o’zi yashaydi.
Boshqa tomondan, bu transandantal munosabatni odam o’zi biladimi yoki yo’qmi, transandantal pasayish doirasida tutadigan munosabatni chaqiradi.
Ushbu tushunchalardan Gusserl shuni ko’rsatadiki, dunyo inson tajribasi nimaga ishora qiladi va shu bilan birga ular yashaydigan kontekstdir.
Fenomenologiya nimani o’rganadi?
Umumiy ma’noda fenomenologiya dunyo inson uchun kundalik hayotida qanday ma’noga ega ekanligini tushuntirishga harakat qiladi.
Muayyan doirada, u har qanday vaziyatga yoki shaxsiy tajribaga taalluqli bo’lib, uning asosini tavsiflashga imkon beradi. Boshqacha qilib aytganda, bu odamning tajribaga beradigan ma’nosini yaratishga imkon beradi.
Shuni yodda tutgan holda, insonni ham, narsalarni ham, olamni ham hodisalar sifatida qabul qilish ularni bilim ob’ektlariga aylantiradi. Bu shuni anglatadiki, hamma narsani tekshirib ko’rish mumkin, bu haqiqatga yaqinroq yaqinlashishga imkon beradi.
Xuddi shunday, tergov qilish, shubha qilish, qayta ko’rib chiqish va spekulyatsiya qilish imkoniyati bu hodisaning kontseptsiyasida joylashgan bo’lib, fenomenologiya shuni ko’rsatadiki, barcha aniq haqiqatlar bilan yakunlanadi. Ushbu o’ziga xoslik tufayli fenomenologik metod barcha bilim fanlarida qo’llanilishi mumkin.
Fenomenologik usul
Ushbu usul tadqiqotchiga insonda sodir bo’ladigan hodisa kabi yondashishga imkon beradi, shunda kimdir uning ongida ushbu ong nimani namoyon qilishi mumkinligini o’sha kishi boshdan kechirgan hodisaga murojaat qilish orqali tushuniladi.
Ushbu metodologiya qanday qo’llanilishiga misolni fenomenologik intervyudan ko’rish mumkin.
Ushbu intervyu suhbatdosh bilan suhbatdoshning dialog orqali o’tkazadigan uchrashuvidir, bu hodisani til orqali anglashga imkon beradi. Bunda har qanday qiymatni baholash, tasniflash, xurofot, toifalarga ajratish yoki xurofot qoldirilgan.
Suhbatdosh – bu suhbatdoshning nutqi orqali unga keladigan hodisani tinglaydigan, ushlaydigan va u bilan yashaydigan kishi. Ushbu nutqni o’sha odam tiklaydi, u hozirgi yoki o’tmishda boshdan kechirgan va u uchun muhim bo’lganligi sababli ongida qolgan tajribaga ishora qiladi.
Fenomenologik tadqiqotchi nutqni, nutqni shunday tiklaydi, ammo tajribaga mazmun berish uchun emas; aksincha, bu tajriba allaqachon suhbatdosh tomonidan bildirilgan. Tadqiqotchi faqat odam-makonni ko’taradigan kuzatuvni amalga oshiradi.
xususiyatlari
Fenomenologiya quyidagilar bilan tavsiflanadi:
-Apriori va universal ideal ob’ektlar haqida fan bo’ling, chunki bu tajribalar haqidagi fan.
– Ob’ektlarni har qanday tushuntirishni chetga surib, sabablar va birinchi tamoyillarga asoslanadi.
-Podediya sifatida intellektual intuitivlikdan foydalanish.
– mavjud narsalarni e’tiqodlar, xurofotlar yoki oldindan o’ylab topilgan g’oyalar bilan bog’lamasdan, ularning haqiqiy mavjudligiga ishora qilib, neytral tarzda tavsiflash; shuning uchun uning mavjudligi na inkor etilmaydi va na tasdiqlanadi.
-Reduktsiya yoki apojeni fenomenologik usulda asosiy narsa deb tasavvur qilish, chunki bu orqali har qanday faktik, tasodifiy va bexosdan narsa olib tashlanadi yoki qavs ichida qoldiriladi, faqat ob’ekt zarur yoki zarur bo’lgan narsaga yo’naltiriladi.
-Ongni asosiy xususiyati qasddan bo’lgan faoliyat sifatida ko’ring.
Asosiy vakillar va ularning g’oyalari
Edmund Gustav Albrecht Gusserl (1859-1938)
Fenomenologiyaning asoschisi. Yuqorida aytib o’tilgan tushunchalardan tashqari, uning fikrida boshqa asoslar ham mavjud:
Qasddan
Gusserl predmetlari ongda ataylab paydo bo’ladi va bu predmetlarning paydo bo’lishi uning borligidir. Shunday qilib, u narsalarning borligicha va ular qanday ko’rinishda bo’lsa, shunday bo’lishini davom ettiradi.
Aynan qasddan voqelikning tashqi va ongga ichki bo’linishga bo’linishiga ishonish modeli engib chiqadi. Taklif avvalgi tekislikka qaytishdir, bu haqiqiy, unda ob’ekt va sub’ekt o’rtasida farq yo’q.
Intensionallikning eng keng tarqalgan shakli idrokni hukm bilan birlashtiradigan kognitiv yoki nazariy hisoblanadi va aynan Gusserl nazariy tahlilni boshlaydigan muhim ahamiyatga ega bo’lgan lingvistik aktlar orqali amalga oshiriladi.
Vaqtinchalik
Vaqtinchalik – bu inson ongining xususiyatidir. Biroq, bu vaqtning ongi, barcha hodisalar bilan sodir bo’lganidek, turli qatlamlarga ega. Birinchisi, sodir bo’lgan narsalar va hodisalarda joylashgan dunyo vaqti.
Ikkinchisi, sub’ektiv bo’lgan, ongli hayot voqealari sodir bo’ladigan ichki vaqt. Bu vaqtni miqdor jihatidan o’lchash mumkin bo’lgan birinchisidan farqli o’laroq, hamma uchun bir xil miqdorda aniqlash mumkin emas.
Uchinchisi ichki vaqtni bilishdan kelib chiqadi. Bu o’zingizni vaqtinchalik deb bilish, o’zingizni anglash va boshqa narsaga muhtoj bo’lmagan narsadir.
Bu ichki vaqtni anglash, odamlarning doimiy ravishda o’zlarini agent sifatida va narsalarning dunyodagi ob’ektlar sifatida o’zligini anglashga imkon beradigan narsadir.
Fenomenologik men
Inson o’z nafsiga qaraganida, ikkita voqelik seziladi: birinchisi, bu o’zlikni dunyoga tegishli va unda bo’lgan narsa sifatida Gusserl buni empirik ego deb ataydi; ikkinchisi – bu tushunadigan o’zlik, unga transandantal nomi berilgan, chunki u dunyoning ob’ektlarini aniq bilib, ularni chetlab o’tadi.
Ushbu transandantal o’zini oqilona yoki ma’naviy operatsiyalarni bajaradi va insonni o’z zimmasiga oladi, masalan, qadriyatlarni anglash, sevish, axloqiy qaror qabul qilish va boshqalar.
O’z navbatida, u transsendental qisqarish sodir bo’lganda, tabiiy o’zlik o’zi ishonadigan dunyoga ega bo’ladigan tarzda qabul qilinadi; buning o’rniga transandantal o’zini o’zi dunyoni ko’radi va o’zini boyitilgan deb biladi. Xulosa qilib aytganda, o’zini o’zi har xil ketma-ket darajalarda taniydi va aniqlaydi:
– bu turli xil tasavvurlarda yashaydigan kishi sifatida ko’riladigan birinchi daraja.
– Ikkinchi daraja, unda o’ziga xos yoki muhim tushunchalarni bajaradigan shaxs ajralib turadi. Bu o’z-o’zidan sezgir tarzda idrok etadigan tarzda yashaydi.
– Uchinchi daraja, unda u o’zining transandantal va tabiiy faoliyatida aks etadigan aynan shu o’zini o’zi ekanligini anglaydi.
Transandantal o’zlik, shuningdek, bu dunyo uchun mas’uliyat va insoniyatga sodiqlik bilan dunyoni tashkil etuvchi shaxsdir.
Martin Xaydegger (1889-1976)
Shuningdek, boshqa fanlardan tashqari san’at, estetika, adabiyot nazariyasi, madaniy antropologiya va psixoanaliz sohasida ham ishlagan nemis faylasufi.
Martin Xaydegger fenomenolog emas, ekzistensialist deb hisoblanadi. Biroq, bu asosiy fahm-farosat va barcha ob’ektivlashtirishdan oldin bog’langan qasddan tushunchasi tufayli ushbu falsafiy tushunchada shakllanishi mumkin.
Xaydegger uchun qasdkorlik insonning dunyo bilan ontologik munosabati edi va Gusserl singari ongning o’ziga xos xususiyati emas edi. Aynan shu sababli, Xaydegger mavjudotni ochib beradigan joy – odamdagi ko’rinishni o’rgangan.
U erdan Xaydegger sub’ektivlikni vaqtlilik bilan chambarchas bog’liq deb hisoblagan, Gusserl uchun vaqtinchalik o’tilgan, chunki u odatlar, e’tiqodlar, istaklar va boshqalar bilan shakllanadi.
Boshqa tomondan, Xaydegger Gusserl o’zini intellektualist deb bilgan, chunki u o’zini sayyoraga etarli darajada bag’ishlamagan. Buning o’rniga, u odamni dunyoga aloqadorligini va shuning uchun unga najot topishiga va o’zgarishiga sodiqligini ko’rdi.
Ikkalasining yana bir farqi shundaki, Gusserl an’analarni sof mohiyat bilan intuitiv tajribalar uchun zararli deb hisoblaganligi sababli rad etdi. Xaydegger esa dunyoqarash va an’analarning tarixiyligiga qaytishini ta’kidladi.
Yan Patokka (1907-1977)
Chex faylasufi, Gusserl va Xaydegger izdoshlari. U qat’iy fenomenolog bo’lishdan tashqari, u avval fashistlarga, so’ngra kommunistlarga qarshilik ko’rsatib, ozodlik uchun kurashgan.
Uning asosiy hissasi – totalitarizm singari tsivilizatsiya tamoyillari chetga surilgan “javobgarlik” tushunchasini tahlil qilishdan fenomenologiyaga tarixiy ma’lumotni kiritish.
Patokka Gusserlning “hayot dunyosi” g’oyasini qabul qiladi. Uning so’zlariga ko’ra, zamonaviy dunyoning bo’shligi ajralish va sun’iylikdan kelib chiqadi: zudlik bilan va aniq tajribaga ega bo’lgan g’oyalar va narsalarning bog’lanishi buzilgan.
Aynan shu inqirozdan Gusserl nisbiy va sub’ektiv hayot dunyosini yangi fanga aylantirishni maqsad qildi. Uning maqsadi borliq va dunyo haqiqatini anglash edi.
Patokka Gusserlning kontseptsiyasini qayta izohlaydi va chuqurlashtiradi, bu “hayot dunyosi” ga aks ettirish orqali emas, balki harakat orqali erishish mumkinligini ta’kidlaydi. Siz u dunyoga faqat unda harakat qilganingiz uchun erishasiz.
Aynan shuning uchun siyosat boshqaruv elementlariga aralashish bilan emas, balki erkaklar va ayollarni dunyoni so’roq qilish va tushunishga asoslangan falsafiy uslubni tanlashga da’vat etilayotgan paytda amalga oshiriladi. Shu tarzda, “hayot dunyosi” siyosiy yondashuvni oladi.
Adabiyotlar
- Embri, Lester va Moran, Dermot (tahr.) (2004). Fenomenologiya: falsafadagi tanqidiy tushunchalar. Yo’nalish. London.
- Finlay, Linda (2012). Fenomenologik usullarni muhokama qilish. In: Frizen N., Henriksson, S.; Saevi, T. (tahr.) Ta’limdagi germenevtik fenomenologiya, tadqiqot uslubi amaliyoti, jild. 4, SensePublishers, pp. 17-37. Rotterdam. Link.springer.com saytidan tiklandi.
- Gerrero Kastendea, Raul Fernando; Menezes, Taniya Mariya de Oliva; Ojeda-Vargasa Ma.Gvadalupe (2017). Hemşirelik tadqiqotida fenomenologik suhbatning xususiyatlari. Gaucha de Enfermagem jurnali. 38 (2): e67458. Scielo.br-dan tiklandi.
- Gusserl, Edmund, (1970). Evropa fanlari inqirozi va transandantal fenomenologiya. Fenomenologik falsafaga kirish. Carr, David tomonidan tarjima qilingan. NorthWestern University Press. Evanston. Illinoys. Qayta tiklangan pdf s3.amazonaws.com.
- Gusserl, Edmund (1998). Sof fenomenologiya va fenomenologik falsafaga tegishli g’oyalar. Ikkinchi kitob, Fenomenologiya konstitutsiyasida tadqiqotlar. Rojcevich Richard va Shveyver André tomonidan tarjima qilingan. Kluwer Academic Publishers. Dordrext.
- Klayn, Yoqub (1940). Fenomenologiya va fan tarixi. Ma’ruza va insholarda. Uilyamsom E.; Tsukerman, E (ed), St John’s College Press, Merilend, pp. 65-84. Unical.lit-dan tiklandi.
- Knaack, Phyllis (1984). Fenomenologik tadqiqotlar. G’arbiy hamshiralik tadqiqotlari jurnali. 6-jild, 7-son, 107-114-betlar. Journals.sagepub.com saytidan tiklandi.
- Krombax, Xayo (1994). Gusserl va tarix fenomenologiyasi. Ideas y Valores, № 94 p.41 dan 64 gacha. Bogota, Kolumbiya. Aql-idrok tarixi tarjimasi (1990). Edip Filipp Vindzor, “Lester”. Universitet matbuoti. Bdigital.unal.edu.co saytidan tiklandi.
- Lohmar, Diter (2007). Esanslar sezgi fenomenologik usuli va uni eydetik variatsiya sifatida konkretlashtirish. Kond Soto, Fransisko (trans). Fenomenologik tekshiruvlarda. Ispaniya fenomenologiya jamiyati jurnali. № 5., Bet. 9-47. Uned.es saytidan tiklandi.
- Ricoeur, Paul (2016). Yan Patokka tomonidan tarix falsafasi to’g’risidagi bid’at insholarining muqaddimasi. Qarama-qarshi nashrlar. Ispaniya.
- Sanches-Migallón Granados, Serxio (2014). Fenomenologiya. Fernández Labastida, Fransisko – Merkado, Xuan Andres (muharrirlar), Falsafa: Onlayn falsafiy ensiklopediya. Philosophica.info
- Vestfal, Merold (1998). Hegel fenomenologiyasidagi tarix va haqiqat. Uchinchi nashr. Indiana universiteti matbuoti. Indiana.
Din fenomenologiyasi – Phenomenology of religion
The din fenomenologiyasi tegishli tajribaga oid tomoni din, diniy hodisalarni ibodat qiluvchilarning yo’nalishiga mos ravishda tavsiflaydi. Bu dinni turli xil tarkibiy qismlardan tashkil topgan deb hisoblaydi va diniy urf-odatlar to’g’risida bir oz tushuncha olish uchun ushbu tarkibiy qismlarni o’rganadi.
Mundarija
- 1 Chantepie de la Saussaye
- 2 Kristensen
- 3 van der Liu
- 4 Shuningdek qarang
- 5 Izohlar
- 6 Bibliografiya
- 7 Qo’shimcha o’qish
Chantepie de la Saussaye
“Din fenomenologiyasi” iborasining birinchi aniq ishlatilishi Lehrbuch der Religgesgeschichte (Dinlar tarixi bo’yicha qo’llanma), Per Daniel Chantepie de la Sussaye tomonidan 1887 yilda yozilgan bo’lib, unda u din ilmining vazifasini aniqlab beradi va “Din fenomenologiyasining konturini” beradi. [1] Ning terminologiyasidan foydalanish Jorj Vilgelm Fridrix Hegel, Chantepie o’zining din haqidagi ilmini ikkita tergov yo’nalishi, mohiyati va namoyon bo’lishiga ajratadi, ularga tegishli ravishda falsafa va tarixdagi tadqiqotlar orqali murojaat qilinadi. Biroq, Chantepie fenomenologiyasi “Hegel o’ylaganidek tarixga ham, din falsafasiga ham tegishli emas”. [2] Shantepi uchun “diniy tushunchalarning asosiy guruhlarini yig’ish, guruhlash, tartibga solish va tasniflash” orqali tarixiy ma’lumotlarni falsafiy tahlil qilish uchun tayyorlash fenomenologiyaning vazifasidir. [3] Fenomenologiyaning ushbu namoyishi namoyishlar guruhi sifatida Robison va inglizlar tomonidan ifoda etilgan fenomenologiya tushunchasiga o’xshaydi; ammo, Chantepie fenomenologiyani mohiyatni falsafiy yoritishga tayyorgarlik sifatida tasavvur qilganidek, uning fenomenologiyasi Hegelnikiga to’liq qarshi emas.
Kristensen
Chantepining Lehrbuch juda ta’sirli edi va ko’plab tadqiqotchilar nashr etilgandan va keyinchalik ingliz va frantsuz tillariga tarjima qilinganidan keyin shunga o’xshash harakatlarni boshladilar. [4] Shunday tadqiqotchilardan biri edi Uilyam Bred Kristensen. 1901 yilda Kristensen Leyden universitetida din fenomenologiyasiga oid birinchi professor lavozimiga tayinlandi. [5] Kristensenning din fenomenologiyasiga bag’ishlangan ma’ruzalaridagi ba’zi materiallar o’limidan keyin tahrir qilingan va ingliz tilidagi tarjimasi 1960 yilda nashr etilgan Dinning ma’nosi. [6] Jeymsning ta’kidlashicha, Kristensen fenomenologiyasi “Shantepining diniy hodisalarni guruhlashning ko’plab xususiyatlarini o’zlashtirmoqda” va bundan keyin ham Shantepining fenomenologik yondashuvining murakkabliklariga kirib boradi. [7]
Chantepie uchun fenomenologiyaga falsafa ta’sir qiladi va din tarixi Kristensen uchun bu din falsafasi va tarixi bir-biri bilan ta’sir o’tkazadigan va ta’sir qiladigan vositadir. [8] Shu ma’noda Kristensenning tarixiy namoyishlar va falsafa o’rtasidagi munosabatlar haqidagi bayoni Chantepiga qaraganda Hegelnikiga o’xshaydi. U tarixiy namoyonlarni o’rganadigan diniy mohiyatini belgilashda Kristensenga mos keladi Rudolf Otto Ning kontseptsiyasi das Heilige (“muqaddas” yoki “muqaddas”). Otto tasvirlaydi das Heilige ifoda bilan mysterium tremendum et fascinans– “dahshat” lahzasida paydo bo’lgan raqamli kuch, bu “diniy qo’rquv” ning dahshatli titrashini ham tan oldi (tremendum) va ajoyib hayrat (fascinanslar) ulug’vorlik bilan (majestalar) tushuntirib bo’lmaydigan, “umuman boshqacha” sir (mysterium). [9]
Chantepi singari, Kristensen ham fenomenologiya diniy hodisalarning “ma’nosini” izlaydi deb ta’kidlaydi. Kristensen bu taxminni fenomenologiyasi izlayotgan ma’noni “diniy hodisalarning imonlilarning o’ziga xos ma’nosi” deb belgilash bilan aniqlaydi. [10] Bundan tashqari, Kristensen fenomenologiya hodisalarni ma’nosiga ko’ra guruhlash yoki tasniflashda to’liq emas, balki anglash harakatida deb ta’kidlaydi. “Fenomenologiya iloji boricha juda xilma-xil va xilma-xil diniy ma’lumotlar bilan aloqa qilish va tushunish uchun o’z maqsadlariga ega”. [11]
Fenomenolog sifatida Kristensen falsafiy taxminlarga unchalik qiziqmasdi, chunki u tasodifiy diniy hodisalarni chuqur tadqiq etishdan ko’ra. Ushbu mavzular mifologik materiallarga (masalan, Yaratilish, To’fon va boshqalar), shuningdek, odamlarning harakatlariga (masalan, suvga cho’mish, Olimpiya o’yinlari va boshqalar), tabiat va qo’l san’atlari ob’ektlariga tegishli edi. Bularning barchasida u faqat haqiqiy manbalardan foydalangan. : imonlilarning o’zlari tomonidan yozilgan va tasvirlari. Ushbu protsedura uni tadqiqot sohasini qisqartirishga majbur qildi – u o’z manbalarini o’zlari tushunishni istagan tarzda tushunishi uchun barcha tegishli tillar va yozuvlarni chuqur o’zlashtirishi kerak edi, shuning uchun u o’z sohasini qisqartirdi. nasroniylikning kelib chiqishi atrofida yashagan dinlardagi hodisalarni tadqiq qilish: Masihdan oldingi ming yilliklarda va undan keyingi asrlarda, Eronda (Avesta), Bobil va Ossuriyada, Isroilda, Misrda, Yunonistonda va Rimda. Uning shogirdlaridan faqat bir nechtasi (Van der Leeu, Bleeker) o’z yo’nalishida olib borgan sabablardan biridir, garchi ko’plab olimlar uning tadqiqotlari natijalariga qiziqish bildirgan bo’lsalar ham. Dinning ma’nosiva oddiygina Din tarixiga kirish, uning nashrlari asosan Niderlandiya Qirollik akademiyasining Aloqa shaklida nashr etilgan tasodifiy qisman izlanishlari natijalari bilan cheklangan.
van der Liu
Dinga bo’lgan fenomenologik yondashuv Gerardus van der Lyov Ning Phänomenologie der Religion (1933) ko’p jihatdan Kristensenga ergashadi, shu bilan birga fenomenologiyasini o’zlashtiradi Martin Xaydegger va germenevtika ning Wilhelm Dilthey.
Van der Liu uchun anglash hodisalarning sub’ektiv tomoni bo’lib, ular mohiyatan namoyon bo’layotgan narsalarning ob’ektivligi bilan bog’liqdir. Van der Liu Dilteyning insonparvarlik fanlari ta’rifida keltirilgan sxema bo’yicha tushunilgan hodisalar bilan tushunishning munosabatini aniqlaydi (Geisteswissenschaften) “tajriba, ifoda va tushunish o’rtasidagi munosabatlarga asoslangan” fan sifatidaVerhältnis von Erlebnis, Ausdruck, und Verstehen”). [12] Van der Liu sub’ektiv tajriba, ifoda va tushunchani tashqi ko’rinishning uchta ob’ektiv darajasi – nisbiy yashirish bilan o’zaro bog’laydi (Verborgenheit), nisbatan shaffoflik (Durchsichtigkeit) va asta-sekin namoyon bo’ladi yoki oshkor bo’ladi (Offenbarwerden), bu erda aniqlanayotgan narsalarni tushunish paydo bo’lishning boshlang’ich darajasi bo’lib, undan tajribali yashirish va ko’rinishning oshkoralik shaffofligi olinadi. [13]
Van der Liu, Kristensen singari, Ottoning tushunchasiga mos keladi das Heilige dinning muhim toifasini belgilashda, insoniyatning barcha tushunchalarida oshkor bo’ladigan transsendensiyani muqaddas deb ta’riflash mumkin – bu dahshatli dahshatli daqiqalarda paydo bo’ladigan “mutlaqo boshqalarga” ta’sirchan. dahshat (Scheu) va ajoyib jozibasi. [14] Van der Leeu, bu diniy qo’rquv tushunchasi Kierkeardning ishida ham mavjudligini ta’kidlaydi Angst va Heideggerning bayonotida “qo’rquvni uyg’otadigan narsa – bu” dunyoda bo’lish “o’zi”. [15] Bundan tashqari, van der Liu dahshatli bo’lsa-da, dunyoda bo’lish, asosan, g’amxo’rlik (Sorge), bu bilan mavjud bo’lgan tuzilish Dasein boshqa mavjudotlar bilan bir qatorda dunyodagi mazmunli munosabatlar bilan bog’liq. [16]
Barcha tajribalar tushunishga yashiringan (butunlay boshqacha) transsendensiyani oshkor qilganligi sababli, dunyoda bo’lishning barcha tajribalari, oxir-oqibat, muqaddaslarning diniy tajribalari bo’lib, ular aniq tan olingan yoki tanilmagan. Inson shunday homo Religiosus, aksincha homo negligens. [17]
Dunyoda muqaddas narsalarning odamlarga paydo bo’lishining turli xil usullarini, odamlar o’zlariga ochilgan narsani tushunish va ularga g’amxo’rlik qilish usullarini, oxir-oqibat butunlay boshqa sirni tushuntirish din dinining fenomenologiyasining vazifasidir. .Din fenomenologiyasida ishlagan va unga ta’sir ko’rsatgan boshqa buyuk fenomenologlar qatoriga kiradi Genri Korbin, Ninian Smart, Mircha Eliade.
Shuningdek qarang
- Postmodern nasroniylik
- Muqaddas-profanik dixotomiya
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.