Tez korlanan əşyaların silinmə aktı

Zamanlı deyib ki, bağışlayan şəxs qarşı tərəf bağışlanan əşyanı qəbul edənədək istədiyi vaxt onu geri ala bilər. Hədiyyə verənin ölməsi halı üçün bağışlama isə vərəsəlik hüququnun göstərişlərinə uyğun icra edilir: “Bağışlama müqaviləsinə uyğun olaraq hədiyyə verən və onun vərəsələri hədiyyə alanın götürdüyü öhdəliyin icra edilməməsi və ya lazımınca icra edilməməsi barədə iddia verə bilərlər. Əgər öhdəliyin icrası ilə ictimai mənafelərə riayət edilirsə, hədiyyə verənin ölümündən sonra icranı müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tələb edə bilər. Əgər bağışlama müqaviləsi bağlandıqdan sonra hədiyyə alan hədiyyənin dəyərinin öhdəliyin icrası xərclərini ödəmədiyini və zərərin əvəzinin ona ödənilməyəcəyini aşkar edərsə, öhdəliyin icrasından imtina edə bilər. Hədiyyə verən hədiyyə alanın ondan qabaq ölməsi halı üçün bağışlanmış əşyanın restitusiyası hüququnu özündə saxlaya bilər. Torpaq sahələri və ya onlara əşya hüquqları bağışlanarkən bu cür restitusiya hüququ daşınmaz əmlakın dövlət reyestrində qabaqcadan qeydə alına bilər. Hədiyyə verən hədiyyə alana hədiyyə ilə əlaqədar dəyən zərər üçün onun qarşısında yalnız o halda məsuliyyət daşıyır ki, zərər qəsdən və ya kobud ehtiyatsızlıq üzündən vurulmuş olsun. Qalan hallarda hədiyyə verən yalnız hədiyyə alana vəd etdikləri üçün məsuliyyət daşıyır.”

Tez korlanan əşyaların silinmə aktı

Gürcüstan hökuməti ölkə ərazisində beynəlxalq daşınmalarla bağlı yeni qaydalar tətbiq etməyə başlayıb. Bununla bağlı jurnalistlərə Gürcüstanın Distribyuterlər Assosiasiyasının prezidenti İva Çkoniya məlumat verib.

Bildirib ki, yeni qaydalara görə, tez korlanan məhsulların daşınmasına üçün “Yaşıl dəhliz” tətbiq olunacaq.

Gürcüstanın Ətraf Mühit və Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin qərarına əsasən tez korlanan məhsulları daşıyan sürücülər Gürcüstanın patrul polisinin nümayəndəsinə daşıdıqları məhsulun xarakterinə dair sənəd təqdim etməlidir. Bu halda polis onları Rusiya ilə sərhədə maneəsiz və tez bir zamanda çatmasına yardım edəcək.

Onun sözlərinə görə, Gürcüstan nəqliyyat dəhlizi rolunu oynayır. Lakin Rusiya ilə Ukrayna arasındakı hərbi münaqişə səbəbindən Gürcüstan Rusiya sərhəd-keçid məntəqəsində müəyyən problemlər yaranıb. Bu məntəqədə hazırda 3 min avtomobil növbə gözləyir.

Təəssüf ki, bu cür acınacaqlı vəziyyət digər ölkələrlə sərhəd keçid məntəqələrində də var. Lakin ən çox ləngimə Lars sərhəd-keçid məntəqəsindədir. Gürcüstanın digər sərhəd-keçid məntəqələrində gündəlik 600 avtomobil buraxılırsa, Lars məntəqəsində bu rəqəm 300-ə yaxındır.

“Bu günlərdə kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalının artımını, onların da sırasında tez korlanan məhsulların üstünlük təşkil etməsini nəzərə alsaq, bu qayda çox mühüm əhəmiyyət kəsb edəcək”, – deyə İ.Çkoniya vurğulayıb.

Tez korlanan əşyaların silinmə aktı

Təcrübədə tez-tez soruşurlar ki, yeni hesablar planında azqiymətli və tez köhnələn əşyalar hansı hesablarda uçota alınır, onlara amortizasiya hesablanılırmı? Bütün bunlara aydınlıq gətirmək üçün ilk növbədə, köhnə hesablar planında azqiymətlilər haqqında nə yazıldığına baxaq.

12 №-li «Azqiymətli və tezköhnələn əşyalar» hesabı

12 №-li «Azqiymətli və tezköhnələn əşyalar» hesabı müəssisəyə məxsus və müəyyən olunmuş qaydaya müvafiq dövriyyədəki vəsaitlərin tərkibinə daxil edilən azqiymətli və tezköhnələn əşyaların, təsərrüfat inventarlarının ümumi və xüsusi təyinatlı alət və ləvazimatların və digər əmək vasitələrinin mövjudluğu və hərəkəti haqqında məlumatları ümumiləşdirmək üçün nəzərdə tutulur. Bu hesabda müəssisənin istismarında olan müvəqqəti (titulsuz) tikintilər, ləvazimatlar və qurğuların da uçotu aparıla bilər. Müəssisənin işçilərinə verilməsi nəzərdə tutulmuş hazır formalı geyim paltarlarının uçotu 12 №-li «Azqiymətli və tezköhnələn əşyalar» hesabında, həmin paltarların tikişi üçün alınan materiallar isə 10 №-li «Materiallar» hesabında aparılır.

13 №-li «Azqiymətli və tezköhnələn əşyaların köhnəlməsi» hesabı

Bu hesab 12 №-li «Azqiymətli və tezköhnələn əşyalar» hesabında uçotu aparılan istismarda olan azqiymətli və tezköhnələn əşyaların və başqa əmlakın, həmçinin 41 №-li «Mallar» hesabında uçotu aparılan kirayəyə verilən əşyaların köhnəlmə məbləğləri haqqında məlumatları ümumiləşdirmək üçün nəzərdə tutulur.

Köhnə “Mühasibat uçotu haqqında” qanunda da yazılıb ki, faydalı istifadə müddəti 1 ildən az olan inventarlar azqiymətli və tezköhnələn əşyalar adlanırdı. Əvvəlki qaydalara görə, belə əşyalar istismara verilən kimi dəyərinin 50%-i, istismar müddəti keçdikdən sonra isə qalan 50% silinirdi.

Yeni hesablar planında azqiymətli, tezköhnələn əşyalar adlı nəinki hesab, ümumiyyətlə, belə anlayış yoxdu. Onda yeni hesablar planı ilə azqiymətli, tezköhnələn əşyaları necə uçota almaq olar. Azqiymətli inventarlar faktiki maddi aktvilərlərdir. İstimar müddəti çox az olduğuna görə onları uzunmüddətli aktivlər kimi qəbul etmək olmaz. Ona görə də biz bunları ehtiyatlar kimi qəbul edə bilərik. Yeni hesablar planının 20 saylı maddəsində (Ehtiyatlar) belə hesab yoxdur. Amma biz təcrübədə 211 saylı “İnventarlar” adlı hesab, 211-1 saylı “Ehtiyatda olan inventarlar” və 211-2 saylı “İstimarada olan inventarlar” adlı subhesabların açılmasını məqsəduyğun sayırıq. Məntiqlə yanaşsaq, məlumdur ki, inventar alınır. Həmin inventar ehtiyatda da, istismarda da olsa, fiziki formaya malikdir. Ən əsası odur ki,/dəyəri uzun müddətə yox, qısa müddətə məhsulun maya dəyərinə daxi edir. Odur ki, inventar alınan zaman 211-1 subhesaba, sonradan istismara verilən zaman isə 211-2 hesaba mədaxil etmək lazımdır. Artıq bu inventarları ehtiyatlarda saxlamaq lazımdır. İstimar müddəti qurtaran kimi isə həmin inventarları silmək və müvafiq xərc maddələrində əks etdirmək lazımdır.

Soruşa bilərsiniz ki, alınan kimi onun dəyərini birbaşa xərclərə silmək olarmı?

Bəli, mühasibat uçotu qaydalarında buna heç bir məhdudiyyət qoyumayıb. Ən əsası odur ki, belə inventarların dəyəri çox azdır. Həmçinin, Vergi Məcəlləsində də 100 manatdan yuxarı olan və istismar müddəti 1 ildən çox olanlar əsas vəsait kimi qəbul edilir. Belə ki, istismardan sonra (amortizasiya olunmaqla) əsas vəsaitin dəyəri 100 manatdan aşağı düşərsə, həmin əsas vəsait balansdan silinməlidir. Belə çıxır ki, 100 manatdan aşağı olan və istismar müddəti 1 ildən az olan inventarları birbaşa silmək olar.

Göründüyü kimi Vergi Məcəlləsi də belə inventarları birbaşa silməyə məhdudiyyət qoymur. Lakin bir az da dərindən baxanda aydın olur ki, bu silinmə qaydası maddi aktiv əsas vəsait kimi qəbul olunduqdan sonra tədbiq edilir. Ona görə də yaxşısı budur, inventarlar alındıqdan sonra bildirdyim kimi ehtiyatlarda uçota alınsın və istismara yararsız hala düşəndə artıq ehtiyatlardan məsrəflərə silinsin.

Bağışlama, bağışlanan əşyaların geri qaytarılması və ondan imtina məsələləri necə həyata keçirilir?

Məhkəmələrdə qaldırılan mülki iddialar arasında çoxluq təşkil edən məsələlərdən biri də bağışlama ilə bağlıdır.

Trend-i buradan izləyin

Azərbaycan, Bakı, 11 oktyabr /Trend, müxbir İ.İzzət/

Məhkəmələrdə qaldırılan mülki iddialar arasında çoxluq təşkil edən məsələlərdən biri də bağışlama ilə bağlıdır. Redaksiyamıza müraciət edən oxuculardan bir çoxu bağışlanma ilə əlaqədar bəzi məsələlərə aydınlıq gətirilməsini istəyirlər. Bununla bağlı Trend-in sorğusunu cavablandıran Bakı Hüquq Mərkəzi (BHM) hüquq şirkətinin hüquq məsləhətçisi Pərviz Zamanlı bildirib ki, bağışlama bağışlama müqaviləsi əsasında həyata keçirilir.

Hüquqşünasın sözlərinə görə, bağışlama müqaviləsi hədiyyə verən şəxs sağ ikən bağlanır və bağışlama hədiyyə alan tərəfindən heç bir cavab xidməti ilə şərtləndirilmir. Bağışlama müqaviləsi hədiyyə alanın hədiyyəni qəbul etməsi ilə bağlanmış sayılır: “Bu müqavilənin predmeti əşyalar, hədiyyə verənə və ya üçüncü şəxsə qarşı əmlak hüquqları (tələblər), habelə hədiyyə alanın hədiyyə verən və ya üçüncü şəxs qarşısında əmlak vəzifəsindən azad edilməsi ola bilər. Hədiyyə verən (bağışlayan) şəxs ümumi mülkiyyətdə olmayan və ya vərəsəlik hüququ ilə məhdudlaşmayan əmlakını bağışlaya bilər.”

Hüquqşünas bağışlamanın etibarlı hesab olunduğu əsaslar barədə məlumat verərək bildirib ki, ilkin olaraq daşınmaz əşyaların və ya həmin əşyalara hüquqların bağışlanması zamanı bağışlama müqaviləsi notariat qaydasında təsdiqlənməlidir. Bundan əlavə, rəsmi reyestrlərdə qeydə alınması tələb edilən daşınar əşyaların bağışlanması zamanı bağışlama müqaviləsi notariat qaydasında təsdiqlənməlidir: “Bağışlamanın etibarlı olması üçün daşınar əşyalar bağışlanarkən hədiyyə verən əşyanı hədiyyə alana verməlidir. Tələblərin və digər hüquqların bağışlanması zamanı onlar yazılı surətdə qarşı tərəfə keçirilməlidir. Əgər şəxs gələcəkdə bağışlama vəd edirsə, bu vəd notariat qaydasında təsdiqlənməlidir.”

Zamanlı deyib ki, bağışlayan şəxs qarşı tərəf bağışlanan əşyanı qəbul edənədək istədiyi vaxt onu geri ala bilər. Hədiyyə verənin ölməsi halı üçün bağışlama isə vərəsəlik hüququnun göstərişlərinə uyğun icra edilir: “Bağışlama müqaviləsinə uyğun olaraq hədiyyə verən və onun vərəsələri hədiyyə alanın götürdüyü öhdəliyin icra edilməməsi və ya lazımınca icra edilməməsi barədə iddia verə bilərlər. Əgər öhdəliyin icrası ilə ictimai mənafelərə riayət edilirsə, hədiyyə verənin ölümündən sonra icranı müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tələb edə bilər. Əgər bağışlama müqaviləsi bağlandıqdan sonra hədiyyə alan hədiyyənin dəyərinin öhdəliyin icrası xərclərini ödəmədiyini və zərərin əvəzinin ona ödənilməyəcəyini aşkar edərsə, öhdəliyin icrasından imtina edə bilər. Hədiyyə verən hədiyyə alanın ondan qabaq ölməsi halı üçün bağışlanmış əşyanın restitusiyası hüququnu özündə saxlaya bilər. Torpaq sahələri və ya onlara əşya hüquqları bağışlanarkən bu cür restitusiya hüququ daşınmaz əmlakın dövlət reyestrində qabaqcadan qeydə alına bilər. Hədiyyə verən hədiyyə alana hədiyyə ilə əlaqədar dəyən zərər üçün onun qarşısında yalnız o halda məsuliyyət daşıyır ki, zərər qəsdən və ya kobud ehtiyatsızlıq üzündən vurulmuş olsun. Qalan hallarda hədiyyə verən yalnız hədiyyə alana vəd etdikləri üçün məsuliyyət daşıyır.”

Hüquqşünas qeyd edib ki, hədiyyə verən bağışlamaqdan imtina da edə bilər: “Hədiyyə alan hədiyyə verənin və ya onun yaxın qohumunun barəsində ağır cinayət törətdikdə, hədiyyə alan ailə hüquq münasibətlərinə uyğun olaraq onun üzərinə qoyulmuş vəzifələri hədiyyə verənin və ya onun yaxın qohumlarının biri barəsində kobudcasına pozduqda, o, bağışlama ilə bağlı öhdəlikləri əsassız olaraq icra etmədikdə bağışlamaqdan imtina da edə bilər”.