Təhsilin funksiyası

Son illər ümumi təhsil müəssisələrini bitirən məzunların yalnız 11 faizinin ilk peşə-ixtisas təhsili müəssisələrini seçməsi, ümumilikdə həmin pillədə təhsilalanların cəmi 25-27 min nəfər təşkil etməsi əhalidə ilk peşə-ixtisas təhsilinə marağın aşağı olduğunu göstərir. Bu tendensiyanın fəsadlarını isə hər bir vətəndaş öz gündəlik həyatında hiss etməkdədir. Bir qədər sadə dillə ifadə etsək, evini, avtomobilini təmir etdirmək üçün öz sənətində mahir bir ustanın, işləyən gənc anaların övladlarına qulluq məsələsində kömək göstərə biləcək səriştəli dayənin, ictimai-iaşə müəssisəsində öz xidmət mədəniyyəti ilə müştərilərə məmnunluq gətirən bərbərin, ofisiantın, satıcının və s. tapılması bu gün bir çoxları üçün ciddi problemə çevrilib. Bunun müqabilində əmək bazarı zorən məşğul olduğu sənəti əsla sevməyən, onun incəliklərindən bixəbər qeyri-peşəkarlarla doludur. Bu da zaman-zaman onların keyfiyyətsiz xidmətlərindən məyus olmuş vətəndaşlarımıza əsəb gərginliyi, inamsızlıq gətirir.

Təhsilin ən vacib 4 funksiyası

Hər birini anlamaq üçün funksiyaları Təhsil Cəmiyyətdə ilk növbədə təhsil haqqında danışarkən nə demək istədiyimizi anlamalısınız. Təhsil bizə təkcə biliklə deyil, həm də mədəni bir cəmiyyətdə fəal bir şəxsiyyət olmağımızı təmin edən dəyərlər, vərdişlər, inanclar və bacarıqları öyrədir.

Təhsil, bilik əldə etdiyimiz sistemdir. Bu bilik bizə məlumat verir, reallığımızla əlaqəli müəyyən bir sahəni nəzəri və ya praktik olaraq anlayır. Əldə etdiyimiz bu məzmunu təcrübədən və ya təhsilin bizə təqdim etdiyi təlimdən əldə etmək olar.

Təhsil təcrübəsi bir institutda və ya təhsil mərkəzində (ibtidai məktəblər, orta məktəblər, universitetlər və s.) Bir müəllim, müəllim, professor, pedaqoq tərəfindən öyrədilə bilər; ya da özünü öyrənmə prosesi, yəni özünü öyrətmə qabiliyyəti. Tarixdə özünü öyrədən bəzi insanlar Da Vinci, Kubrick və ya Saramago idi.

Təhsilə gəldikdə bir sistemləşdirmə var. Hər bir təhsil müəssisəsinin təklif etdiyi məqsədə çatmaq üçün fərqli təhsil planları və ya proqramları həyata keçirilir. Bu planlar aydın şəkildə ünsiyyət qurmaq və şagirddə bilikləri düzgün bir şəkildə əkmək üçün hazırlanmışdır.

Təhsilin ən vacib funksiyaları

Təhsil müxtəlif funksiyalardan ibarətdir və onlara rəhbərlik olunur: fərdi funksiya, sosial funksiya, peşə funksiyası və nəhayət akademik funksiya.

1- Şəxsi funksiya

Müəllim tərəfindən həqiqəti axtararkən bir fərd olaraq şagirddəki təməl əsasları və vasitələri təsbit etməyə çalışır. Bu axtarış müəyyən bir öyrənməyə nail olmaq üçün nizam-intizam, özünüdərk və vaxt tələb edir.

Əsas məqsəd xüsusilə hər bir fərdin düşüncə qabiliyyətini dərinləşdirmək və genişləndirməkdir. Yəni insanın digərləri arasında fiziki, psixoloji və emosional cəhətdən inkişafı.

Praktik və / və ya nəzəri vasitələr sayəsində fərdin bütün dəyərləri və bilikləri eyni şəkildə sosial müstəvidə daha çox inteqrasiya olunmağa yönəldilmişdir.

Şəxsin təkamülünə hər cəhətdən diqqət yetirilir, öz hörmətlərini gücləndirir və qərar qəbul edərkən şüurlu olur. Fərd, təlim dövründə “tutulacaq”, məcburi mübahisələrə və biliklərə sığınacaq verəcəkdir.

Müəllim funksiyasına xas olan bir neçə keyfiyyətə sahib olmalıdır. Onlar aydın ünsiyyət dəyərlərinə, tələbənin şəxsi və sosial böyüməsinə sadiqliyə, motivasiyaya, məsuliyyətə, ünsiyyət tərzinə və duyğulu zəkaya sahib olmalıdırlar.

Bu keyfiyyətlər tələbəni təhrik edən, onu hərəkətə gətirən və rasional olaraq aktiv saxlayan tetikleyicilerdir. Şagirddə qeyri-müəyyənlik yaradın və onları lazımi vasitələrlə təmin edin ki, suallarına tam və ya qismən rasional cavab tapmaq bacarığı qazansınlar.

Çırak, hazırkı texnoloji təkamülə və qloballaşan bir dünyaya xas olan yeni texnika və strategiyalarla təchiz olunmuş təhsillərinə cavabdeh olan pedaqoqlardan bir təhsil almalıdır. Müəllim şagirdlərinə rəhbərlik edir, məna verir və səylərini gücləndirir, onlara konkret bir gerçəyi müstəqil olaraq kəşf etməyi, axtarmağı və düşünməyi öyrədir.

2- Sosial funksiya

Müstəqil və sərbəst düşüncəli vətəndaşlar yaratmaq fikrinə əsaslanır. Əsasən sosioloqlar olan bir neçə müəllif var ki, təhsilin sosial funksiyası ilə bağlı müxtəlif məqamları nəzərə alsınlar.

Məsələn, Émile Durkheim (1858-1917, Fransa), təhsilin məqsədinin, yaşlıların gənc və yetişməmiş nəsilləri tərbiyə etdiyi bir qrup daxilində fərdi uyğunlaşdırmaq, onları mənəvi və əqli cəhətdən uyğunlaşdırmaq olduğunu söylədi. qismət olduqları sosial qrup daxilində.

Təhsil sisteminin ictimai məkanı sayəsində Dövləti sosial nəzarətçi adlandıran mütəxəssislər var. Yəni, dövlət tərəfindən qorunan təhsil müəssisələrinin inkişafının vətəndaşların sosial və ideoloji kimliyini homogenləşdirən bir amil kimi xidmət etdiyini iddia edirlər.

Siyasətin xidmətindəki təhsil kifayət qədər təkrarlanan mübahisələrdir. Söhbət məktəblərdə şagirdlərin dövlət və ya hakim siyasi sahə tərəfindən təlqin edilməsini göstərməkdən gedir.

Bu vəziyyətin bariz nümunəsi Alman Nasist Dövləti (1933-1945) dövründə baş verən təhsil prosesi idi. Üçüncü Reyxdə, başında Adolf Hitler olan tələbələrə dünyanın bir sosialist vizyonu aşılandı.

Rejimin maarifçiləri tətbiq olunan ideallarla üst-üstə düşməyən kitabların aradan qaldırılması və yeni alman nəsillərinə təbliğ edilən irqçilik və antisemitizm lehinə yeni oxunuşlar təqdim etməkdən məsul idilər.

Fərqli vasitələr və təbliğat strategiyaları sayəsində, şagirdləri özləriylə birlikdə olduqları üstün bir irq və ya “Aryan” ın mövcudluğu əsasında tərbiyə etdilər. Digər tərəfdən, yəhudilər də daxil olmaqla, bu sosial qrupun üzvü olmayan hər kəsin ortadan qaldırılmasını təşviq etdilər.

Siyasətə xidmət kimi təhsilin sosial funksiyasının başqa bir nümunəsi 1976-cı ildə Argentinada baş verən hərbi-hərbi çevriliş və ya çevriliş idi.

Bu müddət ərzində general-leytenant (Ordu) Jorge Rafael Videla, Briqada generalı (Hava Qüvvələri) Orlando Ramón Agosti və Admiral (Dəniz Qüvvələri) Emilio Eduardo Massera komandirliyində olan bir hərbi xunta 1976-cı ildən bu ilədək Dövlətin nəzarəti altına alındı. 1983. Bu proses “Milli Yenidənqurma Prosesi” olaraq bilinirdi.

Argentina tarixinin bu qaranlıq illərində məsul orqanlar vətəndaşlara qarşı zülmlər, adam qaçırma və qətllər həyata keçirdi. Ayrıca, təhsil mərkəzləri və universitetlərin tədris planlarını dəyişdirdilər; kitab yanıqlarını həyata keçirirdilər.

Qeyd etmək lazımdır ki, təhsilin sosial funksiyası bu günə qədər verilmiş nümunələrdə olduğu kimi mənfi nəticələr vermir.

Cəmiyyətə verilən bütün təlimlər bir mədəniyyətin dəyərlərini, əxlaqını və biliklərini qorumaq üçündür. Bunlar nəsildən-nəslə, müəyyən bir reallığı müşahidə etmək və təhlil etmək üçün müxtəlif yollarla ötürülür.

Tarixən təhsil bir neçə nəfər üçün bir imtiyaz olub, texnoloji inkişafla mövcud vəziyyət həddindən artıq məlumat yaradır. Bu gün irqindən, dinindən, rəngindən, sosial təbəqəsindən asılı olmayaraq hər bir vətəndaş biliyi mənimsəyə bilər, ona yalnız iki qabiliyyət lazımdır: iradə və qətiyyət.

Rəsmi təhsil, qeyri-rəsmi təhsil ilə birlikdə, yəni həyat təcrübəsindən götürülmüş bir cəmiyyəti təşkil edən fərdləri özlərini daim inkişaf etdirə bilən azad və müstəqil varlıqlar halına gətirir. Təhsilin əldə etdiyi biliklərin sərhədləri və üfüqləri yoxdur.

Tərifi ifadə edərək təhsilin sosial funksiyasının hər bir sosial qrupun etik və əxlaqi dəyərlərini, vərdişlərini və adətlərini qorumaq və ötürmək, təkamül qanunlarını qəbul etmək və tətbiq etməkdən məsuldur. .

3- peşə funksiyası

Tələbənin yalnız bir neçə “əsas” ixtisas arasından seçim etməli olduğundan çox illər keçməyib. Öyrəniləcək bilik sahəsi Tibb, Hüquq, Mühəndislik, Memarlıq və Ədəbiyyat səddini keçmədi. Hal-hazırda ali və ya universitet dərəcələri təklifi nəzərəçarpacaq dərəcədə artmışdır.

Qrafik Dizayner, Film Rejissorluğu, Neyromarketinq, Ontoloji Koçinq və ya Neyro-linqvistik Proqramlaşdırma kimi karyeralar gənc bir tələbənin peşəkar inkişafı üçün seçə biləcəyi seçimlərdən yalnız bir neçəsidir.

Təkliflərin geniş olduğunu nəzərə alsaq, müəllimlərin tələbəni peşə axtarışında istiqamətləndirmələri lazımdır. Tələbələrin möhkəm bir təlim alması, eyni zamanda dəyişən bir iş dünyasına uyğunlaşmaq üçün müxtəlif qabiliyyət və bacarıqları təmin etməsi vacibdir.

Müəllimlər, tələbələrin işlərinə rəhbərlik etmək və təbliğ etməklə yanaşı, uyğunlaşma qabiliyyətlərinin inkişafında da əməkdaşlıq etməlidirlər. Bununla mən bir mütəxəssisin bu gün əmək bazarına girməsi üçün lazım olan keyfiyyətə müraciət edirəm.

Bu funksiya təhsil və / və ya peşə məsləhətçisindən məsuldur. Məsləhətçinin şagirdlərə lazımi dəstəyi və diqqətini göstərə bilməsi üçün bir çox təhsil müəssisəsində fənlər tətbiq edilmişdir. Bu müəllim təkcə peşə mərhələsi ilə deyil, həm də tələbənin pedaqogikası ilə məşğul olur.

Məsləhətçi ayrıca şagirdlərin valideynləri, qəyyumları və digər müəllimləri ilə əlaqə funksiyalarına malikdir. Bu görüşlər fərdi, qrup və ya kütləvi ola bilər və bu görüşlərdə şagirdləri fərdi bacarıqlarından maksimum dərəcədə istifadə etməyə yönəltmək lazımdır.

4- Akademik funksiya

Bu funksiya akademik müəssisələrdə müəllim və menecerlərin rolunu və vəzifələrini vurğulayır.

Bununla məktəb dövrü ərzində əldə ediləcək hədəflərin planlaşdırılmasına, tədris materiallarının proqramlaşdırılmasına, qiymətləndirmə vasitələrinə, şagirdlərlə birlikdə istifadə ediləcək pedaqoji strategiyalara və olacaq meyarlara, biliklərə və dəyərlərə istinad edirəm. onlara ötürülür.

Hər bir qurumda obyektiv təlim qabiliyyəti olan savadlı müəllimlər olmalıdır. Müəllimlər və ya müəllimlər müxtəlif sahələrdə təhsil layihələrinin həyata keçirilməsini təşviq etməli, hər bir şagirddən ən yaxşısını almaq üçün təhsil metodlarında yenilik etməlidirlər.

Hər bir tələbənin bənzərsiz və təkrarolunmaz bir fərd olduğunu anlamalı və bu səbəbdən təlimləri öz ehtiyaclarına uyğunlaşdırmalıdırlar.

Bir sözlə, hər bir təhsil mərkəzi və onun tərkib hissələri öyrənmə üçün əlverişli bir kontekst formalaşdırmalı və tələbələrinə nəzəri və praktik biliklər aşılamalıdır. Eyni şəkildə, çağdaş cəmiyyətimizdə mövcud olan həqiqi dəyərləri bir və hər bir gənc çagirdə aşılamalıdırlar.

Təhsil haqqında tarixi faktlar

Təhsil əvvəldən tarixə qədər başlayır. O dövrdə bilik, müxtəlif bilik sahələrini vurğulayan hekayə izahından istifadə edərək köhnə nəsillərdən gənclərə şifahi olaraq ötürülürdü. Bu şəkildə müəyyən bir toplumun dəyərləri, mədəniyyəti və inancları da ötürüldü.

Qədim dövrlərdə şagirdlərini yetişdirmək üçün fərqli tədris metodlarından istifadə edən bir neçə mütəfəkkir var idi.

Bunların arasında Çində Konfutsi (MÖ 551- 479); Yunanıstanda Platon (e.ə. 427-347), filosof Sokratın şagirdi və Aristotelin müəllimi. Bu böyük qədim filosof Avropanın ilk təhsil ocağı olan Afina Akademiyasının qurucusu idi.

Keçmişdə təhsil yalnız bir taca aid olanlar və ya kübar bir ailənin üzvü olanlar üçün nəzərdə tutulmuşdu. Müxalifət və sosial təkamül əlaməti olaraq, hazırda sakinlərinin təhsil almaq hüququnu tanıyan bir neçə hökumət var.

Bu müddəanın nəticəsi olaraq, inkişaf etmiş və az inkişaf etmiş bir neçə dövlət, bu rəqəmləri vətəndaşlarının savadlılıq nisbətində artırdı. Məcburi və ictimai təhsil hüququ insanın fərdi və sosial proqnozlarında daha çox inkişafına səbəb olur.

Təhsil mərhələləri və ya səviyyələri

1. Məktəbəqədər: 0 ilə 6 yaşları əhatə edən təlim dövrü.
2. İbtidai məktəb: İbtidai təhsil. Tələbə savadlılığı. 6 il davam edir.
3. Orta məktəb: Bakalavr. Ali məktəbə daxil olmaq üçün təlim.
4. Ali Təhsil: Üçüncü Səviyyə və Universitet. Bu son mərhələdə başqaları arasında lisenziya, məzun, aspirantura, magistr dərəcələri əldə edə bilərsiniz.

İstinadlar

1. May, S.; Aikman, S. (2003). “Yerli Təhsil: Cari Məsələlərə və İnkişaflara Xitab.”Müqayisəli Təhsil.
2. David Card, “Təhsilin qazanc üzərində səbəb təsiri”Əmək iqtisadiyyatı haqqında məlumat kitabı, Orley Ashenfelter və David Card (Eds). Amsterdam: Şimali Holland, 1999.
3. OECD. Qeyri-rəsmi və qeyri-rəsmi təlimin tanınması. Oecd.org saytından bərpa edildi.
4. Təhsilin rolu. Eluniverso.com-dan bərpa edildi.

Təhsilin funksiyası

Təhsil insanın fərdi azadlıqlarının əsas mənbəyidir. Amma o, insana təkcə fərdi azadlıqlar gətirmir. Onların aid olduqları mühiti də cəhalət girdabından qorumaqla cəmiyyətə maarifçilik ənənələri üzərində bərqərar olan ictimai azadlıqlar qazandırır.

İnsanların maraqları, zövqü, dünyagörüşü, həyat tərzi və s. məsələlərlə bağlı zaman-zaman ictimai müzakirələrə səbəb olan elə bir problem yoxdur ki, onun həllinə doğru bütün istiqamətlər sonda təhsilə aparmasın. Bu da təbiidir. Çünki cəmiyyətin hər bir üzvü təhsil sisteminin içində yetişir. Bu mühitdə qazandığı müsbət meyilləri də, təhsil mühitində fərdi dünyasından kənarlaşdırmağa müvəffəq ola bilmədiyi mənfi təzahürləri də öz davranışları ilə sosial münasibətlər sisteminə daşıyır.

Bu baxımdan sosial-iqtisadi həyatın müasirləşdirilməsində təhsilin rolu təkcə təhsil alanın qazandığı bilik və bacarıqların iqtisadi amilə çevrilməsi ilə məhdudlaşmır. Təhsil prosesində əldə olunan bilik və bacarıqlar, həmçinin etik-əxlaqi norma və dəyərlər hər bir təhsil alanın cəmiyyətin layiqli üzvü olması üçün münbit zəmin yaradır. Onu biliyi və etik davranışı sayəsində örnək olası həmkara, nümunəvi ailə üzvünə və vətəndaşa çevirir.

Ona görə də tarixin bütün dövrlərində təhsil insanların həyatında müstəsna əhəmiyyət kəsb etmişdir. Müasir dövrün qlobal çağırışları isə bu əhəmiyyəti daha da artıraraq təhsilin həlli vacib olan bir sıra məsələlərini dövlət və cəmiyyət həyatının bir nömrəli prioritetinə çevirir. Çünki müasir dövrdə təhsilin inkişafı istənilən ölkədə əhalinin rifahının yaxşılaşmasının, fərdin həyatının daha yüksək səviyyədə qurulmasının alternativsiz təminatıdır. Bu gün insanlar məhz təhsilin vasitəsilə texnologiyaları çevik mənimsəmək, əmək bazarında layiqli yer tutmaq və ömür boyu təhsil prosesinə qoşulmaq, sağlam həyat tərzi, ətraf mühitə münasibətdə düzgün mövqe seçmək imkanı qazanırlar.

Ölkəmizdə keçirilmiş son prezident seçkisində xalqın yüksək etimadını qazanmış Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin dövlətə rəhbərlik fəaliyyətinin yeni dönəmində imzaladığı ilk sənədlərdən birinin məhz “Azərbaycan Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə Dövlət Strategiyası” olması, bu mənada, tam qanunauyğun hadisədir.

Sənəddə də qeyd edildiyi kimi, aparılan islahatlar və genişmiqyaslı infrastruktur layihələri sayəsində ölkəmizdə sosial-iqtisadi həyatın yenidən qurulması, davamlı inkişaf üçün şəraitin yaradılması və bu gün qarşıda duran növbəti strateji vəzifələr var. Bu vəzifələr sosial-iqtisadi həyatın daha da modernləşdirilməsi və qabaqcıl beynəlxalq təcrübəyə uyğunlaşdırılması yolu ilə iqtisadi inkişafın təmin edilməsi və əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsindən ibarətdir. Müasirləşdirmə, ilk növbədə, qabaqcıl texnologiyaların və idarəetmə üsullarının, elmi nailiyyətlər əsasında yaradılan innovasiyaların ölkənin sosial-iqtisadi həyatına uğurlu tətbiqi ilə bağlıdır.

Bunun üçün prioritet istiqamət ölkə iqtisadiyyatının dünya iqtisadiyyatına inteqrasiyasının sürətləndirilməsi ilə yanaşı, ölkədə insan kapitalının inkişafı, şəxsin müasir bilik və bacarıqlara yiyələnməsinin təmin edilməsidir. İnsan kapitalının inkişafı iqtisadiyyatın qlobal sistemə uğurlu inteqrasiyası və ölkənin beynəlxalq rəqabətdən daha effektli faydalanması prosesində ən mühüm şərtlərdən olub, ölkənin təhsil sisteminin başlıca vəzifəsini təşkil edir.

Azərbaycan Respublikasının inkişaf konsepsiyasına uyğun olaraq şəxsə hərtərəfli bilik və bacarıqların verilməsi, sərbəst düşünən, müstəqil qərarlar qəbul etməyi bacaran, fəal həyat mövqeli, aydın dünyagörüşü kamil vətəndaşlar yetişdirmək məqsədi ilə təhsil sisteminin institusional əsaslarının, infrastrukturunun və insan resurslarının inkişaf etdirilməsi “Azərbaycan Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə Dövlət Strategiyası”nın əsas niyyətidir.

Müstəqil Azərbaycan dövlətinin yaxın gələcək üçün qarşıya qoyduğu məqsədlərə doğru mühüm bir addım olan bu strategiya ümummilli lider Heydər Əliyevin milli təhsilimizin inkişafı sahəsində formalaşdırdığı zəngin ənənələrə, cənab İlham Əliyevin Azərbaycana rəhbərliyi dövründə bu sahədə əldə edilmiş misilsiz nailiyyətlərə söykənir.

Ulu öndərin irəli sürdüyü strateji inkişaf kursuna uyğun olaraq xüsusilə, son on ildə Azərbaycan təhsili böyük inkişaf yolu keçmişdir. Bu sahədə müasir dövrün tələblərinə uyğun əsaslı islahatlar aparılmışdır. Azərbaycan tarixinin heç bir dövründə təhsil indiki qədər geniş ictimai maraq predmeti olmamışdır. Bu marağı şərtləndirən əsas amillər isə Azərbaycan Prezidentinin bu sahəyə xüsusi diqqəti, təhsilin inkişafı üzrə irəli sürdüyü vəzifələrin bütün ölkə boyu intensiv icrası, Azərbaycanda genişmiqyaslı təhsil quruculuğu işlərinin aparılması, eyni zamanda, Azərbaycanın birinci xanımı, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, UNESCO və İSESCO-nun xoşməramlı səfiri, Milli Məclisin deputatı Mehriban Əliyevanın irəli sürdüyü təşəbbüslər sayəsində təhsilin inkişafının ölkəmizdə ictimai hərəkata çevrilməsi olmuşdur.

Bu illərdə milli təhsilimizin məzmunu, mahiyyəti dəyişmişdir. Azərbaycan məktəblərinin maddi-texniki bazası müasirləşdirilmişdir. Məktəblər müasir texniki avadanlıqlarla təchiz edilmiş, İnformasiya-kommunikasiya texnologiyaları (İKT) ilə zənginləşdirilmiş, məktəblərimizdə İKT-nin tətbiqi ən yüksək səviyyəyə çatdırılmışdır.

Hazırda dünyanın düşünən insanlarını narahat edən ciddi bir problem var. İngiliscədən dilimizə tərcümədə “Rəqəmsal uçurum” mənası verən bu problem dünyanın bəzi kasıb ölkələrinin İKT-nin ardıcıl nailiyyətləri üzərində irəliləyən gələcək inkişaf proseslərindən kənarda qalması qorxusundan irəli gəlir. Belə bir meyil illər keçdikcə inkişaf etmiş ölkələrlə əks qütb arasındakı uçurumu fəlakət həddində dərinləşdirə bilər.

Azərbaycanın gələcəyini yaradacaq bu günün məktəblisi, tələbəsi sosial vəziyyətindən asılı olmayaraq İKT-nin nailiyyətlərini öz gündəlik həyatında yaşamaqla, şükürlər olsun ki, bu qütbləşmənin inkişaf səmtində görünür. Müasir kompyuterlər, noutbooklar, interaktiv lövhələr, proyektorlar və s. bu kimi texniki vasitələr təhsil proseslərinə, sinif otaqlarına, auditoriyalara o qədər doğmalaşıb, o qədər dərin şəkildə nüfuz edib ki, hətta bu gün uzun illər ərzində bu vasitələrsiz necə keçindiyimizə təəccüblənirik!

Bu gün Azərbaycan təhsilində dünyanın ən inkişaf etmiş ölkələrini indiki həyat səviyyələrinə qovuşdurmuş proseslər yaşanır. O ölkələrin təcrübəsində böyük uğur qazanmış qərarlar işə düşür. Məsələn, illər öncə ABŞ prezidenti seçilmiş ata Corc Buşun ölkəyə rəhbərlik fəaliyyətinin ilk günlərində hər bir təhsil alan vətəndaşa fərdi inkişafını təmin etmək üçün vəsait ayrılması barədə qərarını yaxşı xatırlayıram. Bu gün Azərbaycan gəncliyinə də eyni şərait yaradılıb. Gənc nəsil qarşısında geniş üfüqlər açılıb. Azərbaycan vətəndaşları üçün təhsil alma imkanı indi təkcə ölkə sərhədləri ilə məhdudlaşmır. Azərbaycan dövlətinin maddi və mənəvi dəstəyi ilə dünyanın ən nüfuzlu universitetlərinin qapıları savadına, istedadına güvənən, müxtəlif istiqamətlər üzrə təhsil almaq arzusunda olan hər bir Azərbaycan vətəndaşının üzünə açıqdır. Dünyanın bütün sivil ölkələrində olduğu kimi, bu gün Azərbaycanda da yaxşı təhsil, yüksək fərdi inkişaf səviyyəsi parlaq gələcəyin təminatı kimi dəyərləndirilir.

Azərbaycan Prezidentinin imzaladığı “Azərbaycan Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə Dövlət Strategiyası”nın da bu müsbət meyillərə böyük təkan verəcəyi, ölkəmizdə təhsilin inkişafı sahəsində yeni bir mərhələnin əsasını qoyacağı əsla şübhə doğurmur.

Sənəddə beş əsas strateji hədəf nəzərdə tutulmuşdur: 1.Səriştəyə əsaslanan şəxsiyyətyönlü təhsil məzmununun yaradılması; 2. Təhsilalanların fərdi xüsusiyyətlərini nəzərə alan innovativ təlim metodları və texnologiyaları vasitəsilə təhsilin məzmununun səmərəli mənimsənilməsini təmin edən yüksək nüfuzlu təhsil verənin formalaşdırılması; 3. Nəticələrə görə cavabdeh, şəffaf və səmərəli tənzimləmə mexanizmlərinə malik, dövlət-ictimai xarakterli və dövlət-biznes partnyorluğuna əsaslanan təhsildə yeni idarəetmə sisteminin formalaşdırılması; 4. Müasir tələblərə cavab verən və ömür boyu təhsili təmin edən təhsil infrastrukturunun yaradılması; 5. Təhsilin dayanıqlı və müxtəlif mənbələrdən istifadə olunmaqla yeni maliyyələşdirmə mexanizminin yaradılması.

Bu hədəflər ümumi məzmun daşımayıb, hər biri onlara çatmaq üçün yerinə yetirilməli olan dəqiq, aydın vəzifələr üzərində konkretləşir. Bu istiqamətlərin, müəyyən edilmiş tədbirlərin analizi, təhsil proseslərinə dair bütün incəliklərin dövlət sənədində nəzərə alındığını, ən əhəmiyyətlisi isə, burada irəli sürülmüş müddəaların real praktikaya söykəndiyini, əməli fəaliyyət zamanı müşahidə edilən problemlərin həllinə yönəldiyini göstərir.

Məsələn, uşaqların erkən yaş dövrünün təhsildə nə qədər mühüm mərhələ olduğu hər bir pedaqoqa yaxşı məlumdur. Səriştəyə əsaslanan şəxsiyyətyönlü təhsil məzmununun yaradılmasını nəzərdə tutan birinci istiqamətdə bu məqama xüsusi diqqət yönəlmişdir. Uşaqların erkən yaş dövründə inkişafının səmərəli təhsil modelinə əsaslanan standart və kurikulumlarının hazırlanması zərurəti irəli sürülmüşdür.

Bir pedaqoq kimi, bunun təhsildə nə qədər mühüm məqam olduğunu xüsusi vurğulamaqla yanaşı, hazırda bu sahədə müşahidə edilən bəzi problemlər üzərində fikirlərimi də bölüşmək istərdim. Sirr deyil ki, müasir informasiya mühiti körpələrimizin zəkasını inkişaf etdirir. Mövcud dərsliklərin, tədris proqramlarının bu təkamülə uyğunlaşdırılması qaçılmaz zərurətdir. Amma bu gün məktəblərimizdə artıq dərslərin də keçildiyini etiraf etməliyik. Dərs proqramları bəzən həddən artıq yüklənir. Proqramların tərtibi zamanı uşaqların həyatı, uşaq dünyası sanki unudulur. Biz balalarımızı sabaha hazırlamaqla yanaşı, onlara öz uşaqlıqlarını doyunca yaşamağa da imkan yaratmalıyıq. Bu amil, xüsusilə aşağı siniflərdə nəzərə alınmalıdır. Milli mental dəyərlərimizi, ölkəmizdə orta ömür həddini diqqətdən kənarda qoymayaraq elə proqramlar, dərsliklər hazırlamalıyıq ki, körpələrimiz onları məmnunluqla, həm də çox asan qavraya bilsinlər. Məktəbə getmək şagirdlər üçün xofa, əzaba yox, sevincə çevrilsin. Uşaqların məktəb illərində qazandıqları bilgilər ömrün sonrakı mərhələsi üçün sarsılmaz bünövrə formalaşdırsın.

Xarici donorların maliyyə dəstəyi ilə ölkəmizdə həyata keçirilən bir proqram dilimizin təhsil terminologiyasına maraqlı ifadə gətirmişdi: “Addım-addım”. Bu ifadə toxunduğumuz problemə yanaşmada çox yerinə düşür. Həqiqətən, istənilən işi tələsmədən, tədricən, addım-addım, təkamül yolu ilə, amma ardıcıl olaraq yerinə yetirəndə nəticə daha ürəkaçan olur.

Dövlət strategiyasının ikinci istiqaməti kimi nəzərdə tutulmuş yüksək nüfuzlu təhsil verənin formalaşdırılması da təhsildə taleyüklü amildir. Çünki müəllimliyin özü sənətdən daha çox taledir. Yetirdiyi insanların gələcəyində, bütün ömründə hər bir müəllimin şəxsiyyətindən, şagirdlərinə əxz etdirə bildiklərindən nələrsə qalır. Ona görə də hər bir müəllim öz sənətində, taleyində kamilliyə can atmalıdır. Təhsildə əsas fiqur odur. Öz işinin mahiyyətini dərk edən, ixtisasının gözəl bilicisi olan, tərbiyə və biliyi vəhdətdə sevərək bunu öz yetirmələrinə də təlqin edən müəllimlərsiz təhsildə irəliləyişə nail olmaq mümkün deyil.

Bugünkü Azərbaycan məktəbinin fundamental bünövrəsi də məhz fədakar xalq müəllimlərinin, bu yolda ömrünü şam kimi zərrə-zərrə əritmiş maarifçi şəxsiyyətlərimizin nəcib əməlləri üzərində qərar tutur.

Müəllim nüfuzu onun malik olduğu biliklərlə birbaşa bağlıdır. Öz fənnini şagirdinə əxz etdirməyi bacarmayan, bunun səmərəli yollarını axtarmayan, daim öz üzərində işləyib hər gün şagirdləri, tələbələri qarşısına yeni bir baza ilə çıxmayan müəllim, təbii olaraq nüfuz problemi ilə də üzləşəcək. Əfsuslar olsun ki, bu gün əsl müəllim adını şərəflə daşıyan pedaqoqlarımız kimi fəaliyyətini günün tələblərinə uyğun qura bilməyən, şagirdləri bilik və bacarıqlara yiyələndirməkdə çətinlik çəkən qeyri-peşəkarlar da var. Abituriyentlərin ali məktəblərə hazırlığı üçün müəyyən ödəniş müqabilində repetitorların cəlb edilməsinin kütləvi xarakter alması, belə bir halın cəmiyyətdə sanki adi həyat normasına çevrilməsi bunun bariz örnəyidir. Anbaan yeniləşən zamanın müəllimlərimiz qarşısında müəyyən etdiyi yeni vəzifələr var.

Bu günün müəllimi öz şagirdlərinə hazır mövzuları əzbərlətməkdənsə, onları mühakimə etməyə öyrətməlidir. Yüksək ixtisaslı mütəxəssis yetişdirməklə yanaşı, millətini, xalqını, torpağını sevən, sədaqətli şəxsiyyət və vətəndaş tərbiyə etmək qayğısına da qalmalıdır.

Gündəlik həyatımızda rastlaşdığımız, ünsiyyətdə olduğumuz mənən bütöv, dövlətə, xalqa sədaqətli, nurlu əməlləri ilə həyatı gözəlləşdirib rövnəqləndirənlər də, rəzil, paxıl, bədxah xislətlilər, hər şeydə ləkə və nöqsan axtaranlar, milli təəssübkeşlikdən, ali duyğulardan uzaq kəslər də nə vaxtsa şagird olublar. Hansısa müəllimdən dərs alıblar. Onların xarakterlərindəki cizgilər, bütün mənfi və müsbət cəhətləri ilə bu insanları yetişdirmiş, cəmiyyət üçün hazırlamış müəllimlərinin əsəridir.

Bu gün əsl müəllim heç də hər hansı fənndən dərin bilik verən müəllim deyil, həmin biliyin, bacarığın, vərdişin insanlığa xidmət edəcəyinə təminat yaratmağı bacaran ustaddır. Sabah cəmiyyəti idarə edəcək insanların mənəvi bütövlüyünə, əqli yetkinliyinə, əxlaqi kamilliyinə cavabdehliyi üzərinə götürən şəxsdir. Sabah üçün ana dilində özünü ifadə edəcək, öz nitqinin səlisliyi, təfəkkürünün aydınlığı, mühakimələrinin dolğunluğu, əlvanlığı ilə başqalarında maraq oyatmağa çalışacaq vətəndaş hazırladığını hətta ən texniki, quru, qəliz terminlərlə zəngin məzmunlu bəhslərin izahında da diqqətdən kənarda qoymayan pedaqoqdur.

Nakam ömründə ədəbi irsimizə dəyərli töhfələr verməyə macal tapmış mərhum gənc yazıçı İsmayıl Hacıyevin “Yadda qalan günlərim” kitabında yaratdığı belə bir müəllim obrazını həmişə xatırlayıram: “O danışır və yazır: sekans, kosekans. elə bil bayatı melodiyası eşidilir. O danışır və yazır! Dekart sistemi, Pifaqor teoremi. Bu sözlər onun dilindən bizə Füzulinin, Sabirin, Vurğunun sözləri kimi doğmalaşıb. Və ya o, yazı taxtasını üç hissəyə böldü – üç qitəyə, üç materikə. Üç variantda həll etmək olar, – dedi. Beş dəqiqə çəkmədi ki, birinci qitə fəth olundu. İkinci materikə qədəm qoydu. Bir azdan üçüncü. Adamın zehni onun əli ilə ayaqlaşmır. Çətin məsələlərin qənimidir, cəlladıdır. Bu mülayimliklə diz çökdürür istənilən məsələni. Biliyidir onun silahı-qılıncı, gülləsi, gilyotini, atomu. Bilmirəm, niyə bu riyaziyyatı incəsənət saymayıblar? Riyaziyyat niyə incəsənət deyil ki? Onun nəyi və harası cəbrdir? O ki yatmış melodiya qammasıdır?! O, mahir riyaziyyatçı əlində musiqidir, yalnız istedadsız əllərdə cəbrdir! Yaxud: “Yazı taxtası münbit torpağa dönmüşdü: şumlanırdı, əkilirdi, biçilirdi. Bir dərs müddətində bir torpaqdan neçə dəfə məhsul almaq olar? O, tabaşiri yazı taxtasına necə vurursa, oradan do-re-mi-fa-sol-lya-si səslər silsiləsi düzəlib qalxır. Misalları sətir-sətir düzdükcə adamın qulağında “Heyratı” gurlayır, “Cəngi”, “Yallı” səslənir. “

Zərdüştsə müdrik kəlamlarından birində belə söyləyirdi: “Pis müəllim şüuru korlar, sözün mənasını çatdırmaz, ağlın inkişafını dayandırar, təlim-tərbiyəni fəsada çevirər, nəticədə həyatın axınına və gözəlliyinə ziyan yetirər. Mən bu kimi müəllimlərdən şikayət edirəm”.

Ağlı, zəkası, mənəviyyatı, dünyagörüşü ilə cəmiyyətimizin tərəqqisinə xidmət edən müəllimlərimiz millətin mənəvi sərvətidir. Bu sərvətin qədrini bilmək, onu qorumaq hər bir vətəndaşın borcudur. Çünki inkişafın hansı mütərəqqi formasını təhsilimizə tətbiq etsək də, uğura doğru ilk addımlar yenə də əsl vətəndaş mövqeyinə malik müəllimlərdən başlanır.

Belə müəllimlər qloballaşma dövründə xüsusilə aktual olan təhsildə milli məzmun vəzifəsinin də əsas təminatçılarıdır. Təhsilin milliliyi anlayışı, məktəblilərin zahiri görkəmindən tutmuş təhsilin, tərbiyənin, maddi-texniki bazanın milli dəyərlərimizə bağlılığı, müasir tələblərlə uzlaşması və s. bu kimi çətin, fəqət çox vacib, zəruri problemləri özündə əks etdirir. Vaxtilə ulu öndər Heydər Əliyev də bildirirdi ki, “Təhsil sahəsi həyatımızın ən mühüm sahəsidir. O, milli məqsədlər, milli mənafelər əsasında qurulmalıdır”.

Əsl Azərbaycan müəlliminin vəzifəsi isə təhsilin milliliyini təmin etməklə yanaşı, həm də şagirdlərini, tələbələrini ifrat millətçilik, milli lovğalıq və istisnalıq ideyalarından çəkindirmək, onları yer üzündə mövcud olan bütün mədəniyyətlərə hörmət ruhunda yetişdirməkdir. Çünki istəsək də, istəməsək də qloballaşma adlı zaman seli bizi ağuşuna alaraq gələcəyə doğru aparır və qloballaşmanın yaratdığı ümumi dəyərlər mühiti Azərbaycan övladlarının ümumbəşəri dəyərlərə hörmət ənənələrini mənimsəmələrini zəruri edir.

Bu gün işğalçı Ermənistanla müharibə şəraitində yaşayan Azərbaycan dövlətinin təhsil sistemində vətənpərvərlik tərbiyəsi də xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Amma biz bu problemi bəsit emosional tərbiyə, “ura-patriotizm” səviyyəsində həll edə bilmərik və etməməliyik. Emosional vətənpərvərlik Vətənin müdafiəsində acizliyə gətirib çıxara bilər. Müasir elmi-texniki biliklərə yiyələnməmiş, xüsusilə təbiət elmləri sahəsində normal savadı olmayan fərdlər Vətənin mətin müdafiəçisi sayıla bilməzlər. Bu gün texniki biliklərə, vərdişlərə dərindən bələdlik hər yerdə vacibdir. Azərbaycan öz haqq mübarizəsini təkcə cəbhə bölgələri ilə məhdudlaşdırmır. İnformasiya müharibəsinin ildən-ilə gücləndirildiyi virtual aləm də, haqq səsimizi müxtəlif xarici dillərdəki səlis nitqlərimizlə dünyaya yetirdiyimiz beynəlxalq tribunalar da, Azərbaycanın sosial-iqtisadi inkişafına öz töhfələrimizi verdiyimiz əmək meydanları da bizim səngərlərimizdir. Gənc nəslin zəkası müasir bilik və bacarıqlarla zənginləşdirildikcə biz bu meydanda daha güclü oluruq.

Dövlət strategiyasının nəticələrə görə cavabdeh, şəffaf və səmərəli tənzimləmə mexanizmlərinə malik, dövlət-ictimai xarakterli və dövlət-biznes partnyorluğuna əsaslanan təhsildə yeni idarəetmə sisteminin formalaşdırılmasını nəzərdə tutan üçüncü strateji istiqaməti də cəmiyyət həyatında ciddi narahatlıq doğuran aktual problemlərin həllinə yönəlmişdir.

İstər dövlət təsisatları, istərsə də vətəndaş cəmiyyəti institutları tərəfindən aparılan araşdırmalar bu gün ölkəmizdəki ali təhsil müəssisələrini bitirən məzunlarının tərkibinin iqtisadiyyatın tələbatları ilə tam uzlaşmadığını göstərir. Məsələn, ölkəmizin aqrar sektorunda mövcud olan böyük tələbata, gənc mütəxəssislərin bu sahədə özlərini reallaşdırmaq imkanının genişliyinə rəğmən, ali təhsil müəssisələri tələbələrinin yalnız 1,2 faizi kənd təsərrüfatı ixtisasları qrupu üzrə təhsil alır. 25-34 yaş arasında olan ali təhsilli mütəxəssislərin 67 faizi dövlət sektorunda cəmlənmişdir. Özəl sektorda ixtisaslı işçi qüvvəsinin çatışmazlığı problemi var. Kadr çatışmazlığı xidmət sektorunda və kənd təsərrüfatı sahəsində xüsusilə açıq şəkildə nəzərə çarpır.

Son illər ümumi təhsil müəssisələrini bitirən məzunların yalnız 11 faizinin ilk peşə-ixtisas təhsili müəssisələrini seçməsi, ümumilikdə həmin pillədə təhsilalanların cəmi 25-27 min nəfər təşkil etməsi əhalidə ilk peşə-ixtisas təhsilinə marağın aşağı olduğunu göstərir. Bu tendensiyanın fəsadlarını isə hər bir vətəndaş öz gündəlik həyatında hiss etməkdədir. Bir qədər sadə dillə ifadə etsək, evini, avtomobilini təmir etdirmək üçün öz sənətində mahir bir ustanın, işləyən gənc anaların övladlarına qulluq məsələsində kömək göstərə biləcək səriştəli dayənin, ictimai-iaşə müəssisəsində öz xidmət mədəniyyəti ilə müştərilərə məmnunluq gətirən bərbərin, ofisiantın, satıcının və s. tapılması bu gün bir çoxları üçün ciddi problemə çevrilib. Bunun müqabilində əmək bazarı zorən məşğul olduğu sənəti əsla sevməyən, onun incəliklərindən bixəbər qeyri-peşəkarlarla doludur. Bu da zaman-zaman onların keyfiyyətsiz xidmətlərindən məyus olmuş vətəndaşlarımıza əsəb gərginliyi, inamsızlıq gətirir.

Dövlət strategiyasında irəli sürülən ən mühüm məqsədlərdən birinin məhz orta ixtisas təhsilinin keyfiyyətinin təmin olunmasına yönəlməsi bu vəziyyətin müsbətə doğru dəyişəcəyinə böyük ümidlər yaradır.

Orta ixtisas təhsilli mütəxəssislərə real tələbat proqnozunun hazırlanması, təhsildə fasiləsizliyi təmin etmək üçün orta ixtisas təhsilinin digər təhsil pillələri və səviyyələri ilə qarşılıqlı fəaliyyətinin təşkili, bu sahənin tələblərinə müvafiq olaraq orta ixtisas təhsilinin yeni standartlarının və kurikulumlarının hazırlanması, istehsalatın müvafiq sahələrində kifayət qədər təcrübəsi olan mütəxəssislərin orta ixtisas məktəblərinə cəlb edilməsi, təhsil müəssisələrinin pedaqoji kadrlarının elmi-pedaqoji fəaliyyətinin stimullaşdırılması, orta ixtisas təhsili müəssisələrinin maddi-texniki bazasının yeniləşdirilməsi, yeni maliyyələşmə mexanizminə keçilməsi, müəssisə və təşkilatların müasir istehsal bazasından orta ixtisas məktəbləri tələbələrinin praktik hazırlığı üçün səmərəli istifadə olunması və s. yolu ilə bu sahədə inkişafa müsbət istiqamət vermək mümkündür.

Qəbul edilmiş mühüm dövlət sənədinin müasir tələblərə cavab verən və ömür boyu təhsili təmin edən təhsil infrastrukturunun yaradılmasına hədəflənmiş dördüncü istiqaməti də qlobal çağırışları əks etdirir və Azərbaycan cəmiyyəti üçün mühüm əhəmiyyət daşıyır. Ölkədə işsizliyin, yoxsulluğun aradan qaldırılmasına, peşə fəaliyyətlərinin yeni istiqamətlərinin, vətəndaş cəmiyyətinin inkişafına böyük təkan verən yaşlıların təhsili hələ ötən əsrin sonlarından XXI əsrə açar kimi dəyərləndirilirdi. Azərbaycanda bu yöndə işlər hələ bir neçə il əvvəldən başlanmışdır. Yeni strategiyada bu sahə üzrə konkret vəzifələrin nəzərdə tutulması isə ölkəmizin bu sahədə də məqsədyönlülüyünü, qərarların ardıcıllığını göstərir. Strategiyaya uyğun olaraq təhsil müəssisələrində informasiya-kommunikasiya texnologiyaları əsaslı təlim metodologiyasının tələblərinə uyğun infrastrukturun yaradılması, ömür boyu təhsilə artan tələbatın ödənilməsi üçün kitabxana fəaliyyətinin modernləşdirilməsi, rəqəmsal təhsil resurslarından istifadə imkanlarının genişləndirilməsi, distant təhsilin təşviqi və s. bu kimi işlər Azərbaycanda bu sahədə zəngin ənənələr formalaşdıracaqdır.

Bu mühüm dövlət sənədində nəzərdə tutulmuş ən mühüm beşinci istiqaməti təhsilin dayanıqlı və müxtəlif mənbələrdən istifadə olunmaqla yeni maliyyələşdirmə mexanizminin yaradılmasıdır.

Təhsil xərcləri cəmiyyətlərin inkişaf göstəricisini, gələcəyə hesablanmış strateji planlarını müəyyən edən əsas göstəricilərdəndir. Müxtəlif ölkələrdə təhsil xərcləri təhsil pillələri arasında qeyri-bərabər bölüşdürülüb. Təhsil xərclərinin ÜDM-dəki payı təhsilin keyfiyyəti və. s kimi məsələlər barədə əsaslı bir şey deməyə imkan verməsə də, bu göstərici təhsilin dövlət siyasəti üçün hansı dərəcədə əhəmiyyət kəsb etdiyindən xəbər verə bilər. Azərbaycanda təhsil xərclərinin ÜDM-dəki payının 1992-ci ildəki 0 faizdən bu gün 3 faizə çatdırılması ölkəmizin sosial-iqtisadi yüksəlişi ilə həmahəng olaraq təhsil sahəsində gedən tədrici inkişaf proseslərini də dəqiq şəkildə əks etdirir. Lakin bu, hələ yolun başlanğıcıdır, dövlət strategiyasında təhsilin dayanıqlı və müxtəlif mənbələrdən istifadə olunmaqla yeni maliyyələşdirmə mexanizminin yaradılması, bu sahəyə adekvat həcmdə maliyyə resurslarının cəlb edilməsi hesabına təhsilin maliyyələşdirilməsi xərclərinin ÜDM-ə nisbətinin mərhələlərlə 5-6 faizə çatdırılması planlaşdırılmışdır. Sənəddə büdcədənkənar vəsaitlər hesabına Təhsilin İnkişafı Fondunun yaradılmasının nəzərdə tutulması da faydalı bir ideya kimi alqışlanmalıdır.

Eyni zamanda, müəllimlərin maddi motivasiyasının yaxşılaşdırılması, onların illik əməkhaqqının adambaşına düşən ümumi daxili məhsula nisbətinin mərhələlərlə, səriştə və nəticə əsasında diferensiallaşdırmaqla 1,8-2 dəfəyədək artırılması barədə qərarlar da ömrünü gənc nəslin təlim-tərbiyəsinə həsr etmiş insanların əməyinin layiqincə qiymətləndirilməsinə, cəmiyyətdə müəllim nüfuzunun daha da yüksəlməsinə xidmət edəcəkdir.

Təhsili millətin gələcəyi kimi dəyərləndirən ulu öndər Heydər Əliyevin Azərbaycan müəlliminə verdiyi qiymət onun fikirlərindən birində öz ifadəsini belə tapmışdır: “Mən Azərbaycanın sadə vətəndaşıyam. Bu addan yüksək ad yoxdur. Ancaq bundan da yüksək ad müəllimlikdir”.

Həqiqətən, müəllim dünyanın ən yüksək adıdır və bu ad ona dəyər verən Azərbaycan dövlətini gənc nəslin mənəvi dünyasında ucaldılan dövlətçilik abidəsi kimi zamanın ən uca zirvələrinə yüksəldəcəkdir.

filologiya elmləri doktoru, professor, Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Kollecinin direktoru

Təhsilin məzmunu anlayışı

Təhsil pedaqoji prosesin mühüm bir tərkib hissəsidir. O, xalq təsərrüfatı üçün ixtisaslı kadrlar hazırlamaq məqsədinə xidmət edir. Təhsil müxtəlif məktəb pillələrində, müxtəlif səviyyələrdə verilir. Bu mənada ibtidai, orta, texniki peşə, orta ixtisas, ali təhsil fərqləndirilir. Hər sonrakı pillədəki təhsil əvvəlki pilləyə əsaslanır.

İnsanın öz təhsilini artırması yollarından asılı olaraq özünütəhsil, fasiləsiz təhsil, ixtisasartırma təhsili ifadələri işlədilir.

Təhsil dedikdə, tədris müəssisələrində verilən, tərbiyə və inkişaf imkanlarına malik olan bilik, bacarıq və vərdişlər sistemi başa düşülür.

Təhsilin məzmunu didaktikanın əsas problemlərindən biridir: bəşəriyyətin əldə etdiyi biliklər xəzinəsindən nələri seçib, ayrı-ayrı yaş dövrlərində və təhsil müəssisələrində öyrətmək lazımdır? Təlimin müvəffəqiyyəti bu problemin düzgün həllindən çox asılıdır.

Təhsilin məzmunu bir neçə amillə müəyyən edilir:

a) cəmiyyətin tələbatı, elm və texnikanın inkişaf səviyyəsi, ictimai
quruluşun xarakteri ilə;

b) təlimin məqsəd və vəzifələri ilə;

c) şagirdlərin real təlim imkanları ilə.

Təhsilin məzmunu bütöv təlim prosesinin mühüm bir ünsürü kimi, özündən əvvəl gələn ünsürlə – təlimin məqsədi ilə şərtlənir. Bəs təlimin (məktəbin) başlıca məqsədi nədir?

Bu sualla bağlı pedaqogika tarixində təhsilin məzmununa dair müxtəlif nəzəriyyələr mövcud olmuşdur: formal və maddi təhsil nəzəriyyələri (XVIIIXIX əsrlərdə).

Formal təhsil nəzəriyyəsinə görə, təlimin məqsədi şagirdlərin ağlını, zehni qabiliyyətlərini inkişaf etdirməkdir. Bu mövqedə duran pedaqoqların fikrincə, elmi bilikləri öyrənmək üçün məktəb illəri kifayət deyildir. Başlıca vəzifə şagirdlərin zehnini inkişaf etdirməkdir: zehni cəhətdən inkişaf edən insan istədiyi biliyi müstəqil əldə edə bilər. Bu nəzəriyyə məktəbdə zehni inkişafa imkan verən fənləri – qədim və müasir dilləri, riyazi fənləri keçməyi təklif edirdi. Vaxtilə klassik gimnaziyalarda, mədrəsələrdə təlim bu səpgidə qurulurdu.

Maddi təhsil nəzəriyyəsinə görə, təlimin məqsədi həyatda bilavasitə lazım olan praktik bilik və bacarıqlar verməkdən ibarətdir. Bu mövqedə duran pedaqoqların fikrincə, məktəbdə faydalı həyati biliklər verən fənlər – təbiətşünaslıq, botanika, biologiya, kimya, fizika və s. keçirməlidir. Vaxtilə real məktəblərdə təlim bu cür qurulurdu.

Göstərilən hər iki nəzəriyyə birtərəflidir, çünki onlar təlimin əsas məqsədlərini ayırır və bir-birinə qarşı qoyurdu. Bu metafizik nəzəriyyələrdən fərqli olaraq, dialektik nəzəriyyə təlimin hər iki məqsədini vəhdətdə götürür: təlim həm bilik verməli, həm də zehni qabiliyyətləri (ağlı) inkişaf etdirməlidir. Məktəbdə keçilən fənlər bu məqsədlərin yerinə yetirilməsinə xidmət etməlidir. Təhsilin məzmunu elə qurulmalıdır ki, şagirdlər biliklərlə yanaşı, zehni qabiliyyətlərə, təfəkkür metodlarına da yiyələnmiş olsunlar.

• Teqlər:
• təhsilin məzmunu
• , pedaqogika
• , təhsil sistemi