Gələcək Mütəxəssislərin Təlim Və Tədrisinə İnformasiya Texnologiyalarının (İT) Tətbiqi

4.Təhsildə konseptual kompetensiyaların formalaşdırılmasının mahiyyəti

Təhsilin informasiyalasdirilmasi

Giriş
XX əsrin ikinci yarısında bəşəriyyətin inkişafında yeni bir mərhələ – sənaye cəmiyyətindən informasiya (postindustrial) cəmiyyətinə keçid etdi. Bu keçidi təmin edən cəmiyyətin inkişaf mərhələsinin ən vacib xüsusiyyəti onun informasiyalaşdırılmasıdır.
Müasir informasiya cəmiyyətində sivilizasiyanın inkişafının əsasını informasiya və kommunikasiya texnologiyalarından geniş istifadə olunduğu informasiya prosesləri təşkil edir. İnsan fəaliyyətinin bütün sahələrində informasiya və kommunikasiya texnologiyalarının tətbiqi qlobal informasiyalaşdırılma prosesinin yaranmasına və inkişafına kömək etmişdir. Öz növbəsində, bu proses yerli təhsil sistemində islahatların aparılması və müasirləşdirilməsinin ən vacib şərtlərindən biri olan təhsilin informasiyalaşdırılmasının inkişafına təkan verdi.
Hazırda qlobal xarakter alan cəmiyyətin informasiyalaşdırma prosesi dünya birliyinin bütün inkişaf etmiş ölkələrini deyil, bir çox inkişaf etməkdə olan ölkələrini də əhatə etmişdir. Sözün geniş mənasında cəmiyyətin informasiyalaşdırılması, müasir kompüter texnologiyaları və informasiya mübadiləsi əsasında həyata keçirilən informasiyaların toplanması, emalı, saxlanması, ötürülməsi və istifadəsi vasitələri infrastrukturunun formalaşması ilə əlaqəli, hər hansı bir ölkənin elmi və texnoloji inkişaf səviyyəsinin ən vacib göstəricisi kimi cəmiyyət həyatının yenidən qurulması prosesi kimi qəbul edilə bilər.
İnformasiya cəmiyyətində informasiya mənbələri və elmi biliklər məşğul əhalinin böyük əksəriyyətinin əməyinin obyektləri və nəticələrinə çevrilir.
Müasir cəmiyyətin həyatının bütün sahələrində: iqtisadi, siyasi, mədəni, təhsil sahəsində əsas və qarşılıqlı əlaqəli dəyişikliklərlə xarakterizə olunur. Bu sahələrdəki köklü dəyişikliklərin təsiri ilə təhsil sahəsi də dəyişir. Ancaq təhsilin özü, təhsil prosesi, onun nəticələri iqtisadiyyatın inkişafına, siyasətin formalaşmasına və həyata keçirilməsinə, mədəniyyətin inkişafı və ya deqradasiyasına əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir. Müasir dünyanın qloballaşması şəraitində baş verən təhsil sahəsindəki ən əhəmiyyətli dəyişikliklər təhsilin hədəfinin çevrilməsi, onun idrak imkanlarının yenidən düşünülməsi, idrakın mahiyyəti ilə yanaşı, cəmiyyətdə təhsilin yeri və rolunun dəyişməsi ilə əlaqədardır.

1. Cəmiyyətin və təhsilin informasiyalaşdırılması konsepsiyasının mahiyyəti və məqsədi
Cəmiyyətin informasiyalaşdırılması əhalinin kompüter təhsil proqramının təşkilini, kadrların – kompüter mütəxəssisləri və qeyri-mütəxəssislərin, yəni istifadəçilərin hazırlanması və yenidən hazırlanmasını, ibtidai məktəbdən universitetə və ali məktəbdən sonrakı təhsil sisteminə qədər bütün təhsil səviyyələrinin kompüterləşdirilməsini, işçilərin yenidən hazırlanması üçün bir şəbəkə yaratmaq, gəncliyi formalaşdırmaq, yeni informasiya mədəniyyəti, fərdi kompüterdəki maneələri aşmaq və s. nəzərdə tutur.
Cəmiyyətin informasiyalaşdırılması özünəməxsusluğu ondan ibarətdir ki, ictimai istehsal sahəsindəki dominant fəaliyyət növü informasiyaların toplanması, işlənməsi, saxlanması, ötürülməsi, istifadəsi, istehsalı olmaqla müasir mikroprosessor və kompüter texnologiyalarının qarşılıqlı əlaqə və mübadilə vasitələrinin əsasını təşkil edir [6].
Eyni zamanda, informasiya cəmiyyətin ən vacib strateji mənbəyinə çevrilir və iqtisadiyyat­da, təhsildə, mədəniyyətdə əsas yerlərdən birini tutur. Bu, insan həyatının bütün sahələrində ictimai tərəqqinin obyektiv mərhələsidir. İnformasiyalaşdırılma barədə danışarkən qeyd etmək olar ki, bu, yalnız vahid texniki bazanın yaradılması, inkişafı deyil, müxtəlif sosial sistemlərin işinin informasiya bazasında dəyişiklik, məqbul hədlər daxilində “kağız”ın – “insanmaşın” elektron sistemlərinə dəyişdirilməsi, informasiya mübadiləsi, insan fəaliyyətinin yeni, daha səmərəli modellərinin yaradılmasından ibarətdir.
Beləliklə informasiyalaşdırma – informasiya ehtiyatlarının formalaşdırılması, təqdim edilməsi, istifadə olunması əsasında dövlət hakimiyyəti və yerli özünüidarə orqanlarının, təşkilati‐hüquqi və mülkiyyət formasından asılı olmayaraq bütün müəssisə, idarə və təşkilatların, vətəndaşların informasiya tələbatlarının və bu sahədəki hüquqlarının təmin edilməsinin optimal şəraitinin yaradılması üçün təşkilati, sosial‐iqtisadi və elmi‐texniki prosesdir [1].
Təhsil daxil olmaqla insan fəaliyyətinin bütün sahələrinin informasiyalaşdırılmasının əsas səbəbləri bunlardır:
– qlobal miqyasda informasiyaların istifadəsinə yönəlmiş intellektual işin artan rolu;
– biliklərin daim yenilənməsinə ehtiyac;
– sivilizasiya tarixində ilk dəfə olaraq insan fəaliyyətinin məhsulları bir-birini daha sürətli əvəz etməsidir.
Cəmiyyətin informasiyalaşdırılması ilə əlaqədar baş verən proseslər yalnız elmi-texniki tərəqqinin sürətlənməsinə, insan fəaliyyətinin bütün növlərinin intellektuallaşmasına deyil, həm də cəmiyyətin inkişafını təmin edən keyfiyyətcə yeni bir informasiya mühitinin yaradılmasına kömək edir. Əsas məqsədi təhsilin keyfiyyətini artırmaq və tələbə şəxsiyyətinin hərtərəfli inkişafıdır.
Təhsil sisteminin modernləşdirilməsi və təhsil müəssisələrinin idarə edilməsi probleminin həlli istiqamətində ən önəmli innovativ yanaşmalardan biri də təhsilin informasiyalaşdırılmasıdır.
Təhsilin informasiyalaşdırılmasını təhsil sistemindəki bütün fəaliyyət növlərində ənənəvi informasiya texnologiyalarını daha təsirli ilə əvəz etməklə təhsilin keyfiyyətini yüksəltməyə yönəlmiş bir proses kimi başa düşülür.
Təhsilin informasiyalaşdırılması, təhsil və tərbiyə məqsədlərinin həyata keçirilməsinə yönəlmiş müasir informasiya və kommunikasiya texnologiyalarının inkişafı və optimal istifadəsi təhsil sektorunda metodika və təcrübə ilə təmin edilmə prosesidir.
Təhsilin informasiyalaşdırılması aşağıdakı sahələri əhatə edir:
– maddi-texniki bazanın, informasiya və şəbəkə infrastrukturunun yaradılması və inkişafı;
– yüksək keyfiyyətli proqram və metodiki dəstəyin hazırlanması və istifadəsi;
– informasiya texnologiyalarına əsaslanan müasir tədris metodlarının inkişafı;
– informasiya və pedaqoji mədəniyyətə malik təhsil sahəsində mütəxəssislərin hazırlanması.
Təhsilin informasiyalaşdırılması yalnız tədrisdə kompüterlərin və digər elektron vasitələrin istifadəsi kimi deyil, pedaqoji elmdə bir istiqamət kimi təhsilin təşkilinə yeni yanaşma kimi qəbul edilməlidir. İnformasiya texnologiyalarının tədris prosesində istifadəsi müəllimin sinifdəki funksiyasını informasiyadan idarəetməyə dəyişir. Dərsdə kompüterdən istifadənin əsas məqsədi dəyişkən didaktik cəhətdən aktiv öyrənmə mühiti yaratmaqdır. Təhsilin bütövlükdə informasiyalaşdırılmasının məqsədi-tələbələrin informasiya cəmiyyətində gündəlik, sosial və peşə həyat sahələrində tam və effektiv iştiraka hazırlanmasıdır.
İnformasiyalaşdırılma prosesi bir-biri ilə əlaqəli üç komponentdən ibarətdir:
– kompüterləşdirmə (informasiyanın alınması və işlənməsi vasitələrinin təkmilləşdirilməsi prosesi);
– mediatizasiya (vasitəçilik) (məlumatların toplanması, saxlanması və yayılması vasitələrinin təkmilləşdirilməsi prosesi);
– intellektuallaşma (insanların məlumatları qavramaq və yaratmaq üçün bilik və bacarıqlarının inkişafı prosesi).
Təhsilin informasiyalaşdırılması – təhsil prosesinə, eləcə də təhsil müəssisələrinin idarəetmə sisteminə yeni informasiya texnologiyalarının tətbiqidir [4,s.12]. Təhsilin informasiyalaşdırılmasının mahiyyəti həm müəllimlər, həm də öyrənənlər üçün mədəni, təhsil və elmi informasiyaları əldə etmək üçün əlverişli şərait yaratmaqdır.
Təhsilin informasiyalaşdırılması cəmiyyətə nə verir?
1. Hər bir insana öz öyrənmə yolunu, yaşından asılı olmayaraq fərqli profilli bir neçə ali təhsil almaq imkanı verən açıq davamlı təhsil sistemi inkişaf edir.
2. İdrak prosesi dəyişir: biliklərin toplanmasından xüsusi təşkil olunmuş öyrənmə mühitində fəaliyyətə keçir. Nəticədə öyrənənlərin idrak fəaliyyətinin effektivliyi artır və nailiyyət motivasiyası yaranır.
3. Təlimin fərqləndirilməsi və fərdiləşdirilməsi reallığa çevrilir.
4. Öyrənənlərin müxtəlif informasiya mənbələrindən istifadəsi müstəqil düşüncəni və təhsilə yaradıcı yanaşmanı inkişaf etdirir.
5.Qlobal miqyasda vahid təhsil informasiya məkanı yaranır.
2. Cəmiyyətin informasiyalaşdırılmasının vəzifəsi və səriştələri:
Cəmiyyətin informasiyalaşdırılmasının ən vacib vəzifəsi bütün səviyyələrdə mütəxəssislər arasında informasiya səriştəsinin formalaşdırılmasıdır. İnformasiya səriştəsi, insanın təhsil, məişət, peşə vəzifələrini informasiya texnologiyalarından istifadə edərək həll etmə qabiliyyətidir [3,s.393].
Cəmiyyətin informasiyalaşdırılması bəşəriyyətin inkişaf yolunun seçilməsindən və həyata keçirilməsindən asılı olan bütün problemlər kompleksini doğurur. Eyni zamanda, informasiyalaşdırmanın ilkin mərhələsində əsas rolu elmi, texniki və texnoloji problemlər oynayırsa, sonrakı mərhələlərdə həlli ilə informasiyalaşdırmanın nəticəsini müəyyən edəcək sosial problemlər əsas rol oynamağa başlayır.
Təhsilin informasiyalaşdırılmasının vəzifələri:
1. təhsil prosesində müasir informasiya texnologiyalarından istifadə etməklə mütəxəssis hazırlığı keyfiyyətinin artırılması;
2. təhsil fəaliyyətinin yaradıcı və intellektual
komponentlərini artıraraq aktiv tədris metodların­dan istifadə;
3. müxtəlif növ təhsil fəaliyyətlərinin inteqrasiyası (təhsil, tədqiqat və s.);
4. tədrisin informasiya texnologiyalarının tələbənin fərdi xüsusiyyətlərinə uyğunlaşdırılması;
5. təlimdə davamlılığın və ardıcıllığın təmin edilməsi;
6. məsafədən təhsil üçün informasiya texnologiyalarının inkişafı;
7. təhsil prosesinin proqram təminatı və metodiki təminatının yaxşılaşdırılması;
8. müxtəlif sahələrdə mütəxəssislərin xüsusi peşə hazırlığı prosesində təhsilin informasiya texnologiyalarının tətbiqi;
Təhsil sisteminin informasiyalaşdırılması problemi təkcə kompüter texnologiyalarının tədris prosesinə tətbiqi bütün texniki şəraitin yaradılmasıd deyil, həm də müəllimlərin səriştəlilik səviyyələrini artırmağa hazır olduqlarını təmin etməkdən ibarətdir [5].
Əsas təhsil proqramlarına yiyələnmə nəticələri üçün ixtisas hazırlığına verilən tələblərə əsasən, məzun informasiya sahəsində aşağıdakı səriştələrə sahib olmalıdır:
Ümumi mədəni səriştələr:
– informasiyanın alınması, saxlanması, işlənməsi üçün əsas metodlardan, üsullardan və vasitələrdən istifadə etməyə hazır, informasiya idarəetmə vasitəsi kimi kompüterlə işləyə bilir;
– qlobal kompüter şəbəkələrində informasiya ilə işləyə bilir;
– müasir informasiya cəmiyyətinin inkişafında məlumatın mahiyyətini və əhəmiyyətini dərk edə, bu müddətdə yaranan təhlükə və təhdidlərdən xəbərdar olmağı, dövlət sirrinin qorunması da daxil olmaqla informasiya təhlükəsizliyinin əsas tələblərini yerinə yetirməyi bacarır.
Ümumi peşəkar səriştələr:
– peşəkar və sosial baxımdan əhəmiyyətli, məzmunlu mətnlər hazırlamaq, redaktə etmək qabiliyyətinə malik olmaq;
Peşəkar səriştələr:
– təhsil müəssisəsində təhsil prosesinin keyfiyyətini təmin etmək üçün müasir metod və texnologiyaları tətbiq etməyə hazır olmaq;
– öyrənənlərin nailiyyətlərinin diaqnostikasının müasir metodlarını tətbiq edə, tələbələrin peşə müqəddəratını təyinetmə proseslərinə pedaqoji dəstək verə bilər;
– təhsil prosesinin keyfiyyətini təmin etmək üçün informasiya daxil olmaqla təhsil mühitinin imkanlarından istifadə edə bilir;
– müasir informasiya və kommunikasiya texnologiyalarından istifadə etməklə, əhalinin müxtəlif kateqoriyaları mədəni proqramlar hazırlaya və həyata keçirə bilir.
Müəllimin İKT səriştəsinin bir sıra komponentlərini aşağıdakı kimi qeyd etmək olar:
– internet resurslarından istifadə edərək təlim üçün əlavə məlumatlar axtarmaq;
– müxtəlif kompüter alətlərindən istifadə edərək informasiyaları təqdim etmək;
– müəllimlərin şəbəkə birliklərinin işində, peşəkar səviyyələrini yüksəltmək üçün İnternet (onlayn) konfranslarında iştirak etmək;
– standart tətbiq etmələr və xüsusi proqramlar əsasında tələbələrin biliklərini qiymətləndirmək üçün kompüter testləri, reytinq sistemləri hazırlamaq;
– təhsil məqsədləri üçün İnternet resursları yaratmaq;
– hazır multimedia inkişaflarından təhsil məqsədləri üçün istifadə etmək;
– didaktik kompüter materiallarından istfadə etmək;
– standart tətbiq etmələrdən və xüsusi kompüter proqramlarından istifadə edərək tədris prosesini idarə etmək.
Bu səriştələr, informasiyaların toplanması, işlənməsi və təqdim olunması üçün müasir texnologiyaların əsaslarını, peşəkar problemləri həll etmək, informasiya və kommunikasiya texnologiyalarından (tətbiq proqram paketləri, yerli və qlobal kompüter şəbəkələri daxil olmaqla) istifadə etmək bacarığını nəzərdə tutur.
Təhsilin informasiyalaşdırılması aşağıdakı peda­qoji proseslərlə başlayır:
– tələbə şəxsiyyətinin inkişafına uyğun olaraq təlimin, təhsilin məzmunu, metodları və təşkilati formalarının təkmilləşdirilməsi;
– tələbənin intellektual potensialının inkişafına, müstəqil olaraq bilik əldə etmə, eksperimental tədqiqat və digər informasiya fəaliyyət növlərini həyata keçirmək bacarıqlarının formalaşdırılmasına yönəlmiş metodiki təlim sistemlərinin yaradılması;
– elmi-pedaqoji informasiyaların, metodi­ki mate­rialların və rabitə şəbəkələrinin avtomatlaş­dı­rıl­mış informasiya banklarından istifadə etməklə təhsil sisteminin idarə edilməsi mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsi.
– informasiya texnologiyalarının təsiri ilə qeyri-formal (qeyri-institusional) təhsilin inkişafı (məsələn, özünütəhsil, korporativ təlim, məktəb seminarları və s.).
– hər bir fərdi şəxsin imkanlarını və ehtiyaclarını nəzərə almağa imkan verən təhsilin fərdi xarakterinin gücləndirilməsi.
– özünütəhsil mühüm bir təhsil forması kimi təsdiqlənməsi.
– təhsilə yönəlmə, bilik yaratmaq (layihələr, təhsil araşdırmaları, tezislər və s.).
– davamlı təhsil sisteminin formalaşması, yəni,ömür boyu təhsil.
Tələbəyönümlü təlimin həyata keçirilməsində aşağıdakı prinsiplər əsasdır:
– tələbəni fəal idrak subyekti kimi müəyyənləşdirmək prinsipi – təlim prosesində pedaqoji təsir və konkret İKT alətinin seçilməsinin hər bir tələbənin öz fəaliyyəti, öyrənmə məqsədi və trayektoriyası üçün müstəqil seçimi ilə müəyyən edilməsi deməkdir;
– dinləyicinin subyektiv təcrübəsinə arxalanma prinsipi – müəyyən bir şəxs üçün zəruri olan pedaqoji təsirləri və İKT vasitələrini seçərək təhsili maksimum dərəcədə fərdiləşdirməyə və fərqləndirməyə imkan verir;
– tələbənin fərdi psixofizioloji xüsusiyyətlərini nəzərə alma prinsipi – tələbənin qabiliyyətlərini, istəklərini, motivlərini, maraqlarını və üstünlüklərini hərtərəfli hesablamağa yönəlmişdir. İKT alətlərinin tətbiqi temperament və iradi keyfiyyətlər, düşüncə xüsusiyyətləri, qavrayış, yaddaş, diqqət, motivasiya, özünə hörmət, istəklər səviyyəsinin maksimum nəzərə alınmasına əsaslanır;
– fərdin ünsiyyət qabiliyyətinin inkişaf prinsipi – başqalarına dəyər vermək və hörmət etmək, digər insanlara insani münasibət bəsləmək bacarıqlarının formalaşmasını, ünsiyyət qurmaq, tərəfdaşların fikirlərini nəzərə alaraq mövqelərini müdafiə etmək bacarıqlarını nəzərdə tutur.
Təhsilin informasiyalaşdırılması problemlərinin öyrənilməsi ümumiyyətlə yaxşı qurulmuş hesab edilə bilən müəyyən bir konseptual aparatın istifadəsini əhatə edir. Təhsilin informasiyalaşdırılmasının bir sıra ümumi qəbul edilmiş vasitələrini aşağıdakı kimi təqdim etmək olar:
Təhsilin informasiyalaşdırılması vasitələrinə – tədris, metodiki, normativ-texniki, təşkilati-konstruktiv materiallarla birlikdə istifadə olunan, optimal texnologiyanın tətbiq edilməsini və pedaqoji cəhətdən istifadəsini təmin edən yeni informasiya texnologiyaları aiddir. Təhsilin informasiyalaşdırılması vasitələri informasiya texnologiyaları, texniki, kommunikasiya vasitələri, proqram təminatı, psixoloji, pedaqoji və metodiki dəstəkdir.
Tədris texnologiyasının quraşdırılmış elementləri olan informasiya mühiti – müəllim və öyrənənlər arasında müxtəlif fəaliyyətlərin (informasiya və təhsil, təcrübə və tədqiqat) həyata keçirilməsinə yönəlmiş informasiya və tədris texnologiyalarının qarşılıqlı təsirini təmin edən şərtdir. Tədris texnologiyasının yerləşmiş elementləri olan informasiya mühitinə məlumatlarının toplanması, saxlanması, işlənməsi, ötürülməsi vasitələri, biliklərin təqdim edilməsi vasitələri, onların qarşılıqlı əlaqəsinin təmin edilməsi və pedaqoji təsirlərin təşkilati strukturlarının işləməsi daxildir.
İnformasiya və təhsil fəaliyyətləri – öyrənənlərin və müəllimin yeni informasiya texnologiyaları vasitələri arasındakı qarşılıqlı fəaliyyətə əsaslanan, təhsil məqsədlərinə çatmağa yönəlmiş fəaliyyətdir. Bu vəziyyətdə aşağıdakı tədbirlər həyata keçirilir: tədqiq olunan obyektlər, hadisələr, proseslər haqqında informasiyaların qeydiyyatı, toplanması, saxlanması, işlənməsi; interaktiv dialoq; real obyektlərin, hadisələrin nümayişinə nəzarət; avtomatlaşdırılmış idarəetmə (özününəzarət) və s.-nin nəticələrinə əsasən təhsil fəaliyyətinin nəticələrinin düzəldilməsi və s. informasiya idarəetmə sistemləri təhsil prosesinin bütün iştirakçıları arasında informasiya mübadiləsini təmin edir.
Deməli, təhsilin informasiyalaşdırılmasının ən vacib vəzifəsi insan fəaliyyətinin digər sahələrinin informasiyalaşdırılmasını qabaqlamaq olmalıdır, çünki təhsil prosesində əldə olunan bilik və bacarıqlar insan fəaliyyətinin bütün növlərinin əsasını təşkil edir.

Nəticə
Təhsilin informasiyalaşdırılması son onilliklərin geniş miqyaslı yeniliklərindən biridir. Müasir informasiya texnologiyalarının təhsil sahəsinə daxil olması müəllimlərə təhsilin məzmunu, metodları və təşkilati formalarını keyfiyyətcə dəyişdirməyə imkan verir. Bu texnologiyaların təhsildə məqsədi informasiya cəmiyyətində tələbələrin intellektual bacarıqlarını artırmaq, təhsil sisteminin bütün səviyyələrində humanistləşdirmək, fərdiləşdirmək, təlim prosesini intensivləşdirmək və təhsilin keyfiyyətini yüksəltməkdir. Bundan əlavə, informasiya və kommunikasiya texnologiyalarından istifadə təhsil sahəsində idarəetmə prosesini optimallaşdırmağa imkan verir.
Beləliklə, cəmiyyətin informasiyalaşdırılması və bununla əlaqədar kompüter texnologiyalarının geniş tətbiqi təhsilin məzmununa əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir, tədris prosesinin iştirakçılarını yeni texniki tədris vasitələri ilə təmin edir və təhsilin həlli üçün avtomatlaşdırılmış informasiya sistemlərinin yaradılmasına təkan verir.
Açar sözlər: təhsil, cəmiyyət, mədəniyyət, informasiyalaşdırma, informasiya cəmiyyəti, informasiya səriştəsi.

ƏDƏBİYYAT SİYAHISI
1. Azərbaycan Respublikasinin “İnformasiya, informasiyalaşdırma və informasiyanın mühafizəsi” haqqında qanunu. E-qanun.gov.az.framework/3525
2. Nəzərov M.H, Təhsilin sosiomədəni əsasları.Monoqrafiya. Bakı, “Elm və təhsil”, 2017, 256s
3. Nəzərov M.H, Quliyev N.Z, Nəzərova X.M. Pedaqoji Texnologiyalar. Dərs vəsaiti Bakı: ADPU, 2020. 467s
Rus dilində
4. Григорьев С.Г., Гриншкун В.В. Информатизация образования. учебное пособие М .: МГПУ, 2005. – 241 с.
5. https://cinref.ru/razdel/04900sociologia/15/293127.htm .
6. http://www.vsavm.by/kniga3/70.html

M.H.Nazarov, N.Z.Guliyev
The role of informatization of education in the development of society

The article examines the theoretical issues of informatization in the field of education, reflects the problems of providing the education sector with methodology and experience for the optimal use of new information technologies. The positive effects of informatization are noted: consistency, flexibility, access to continuing education, extensive access to electronic resources and data visualization. The main tasks and activities aimed at informatization of education were given. Along with the areas of informatization of education, an analysis of existing problems is presented and possible ways to solve them are considered. The principles, means, general cultural and professional skills of the implementation of student-oriented education, the main factors in the development of information culture in modern society are indicated.

Keywords: education, society, culture, informatization, information society, information competence.

М. Г. Назаров, Н.З. Кулиев
Роль информатизации образования в развитии общества

В статье исследуются теоретические вопросы информатизации в сфере образования, отражены проблемы обеспечения сектора образования методологией и опытом для оптимального использования новых информационных технологий. Отмечены положительные эффекты информатизации: последовательность, гибкость, доступ к непрерывному образованию, широкий доступ к электронным ресурсам и визуализация данных. Даны основные задачи и мероприятия, направленные на информатизацию образования. Наряду с направлениями информатизации образования представлен анализ существующих проблем и рассмотрены возможные пути их решения.Указаны принципы, средства, общекультурные и профессиональные навыки реализации студенческого обучения, основные факторы развития информационной культуры в современном обществе.

Ключевые слова: образование, общество, культура, информатизация, информационное общество, информационная компетентность.

Gələcək Mütəxəssislərin Təlim Və Tədrisinə İnformasiya Texnologiyalarının (İT) Tətbiqi

Məqalədə ali təhsil müəsssisələrinin tədris prosesində yeni informasiyatexnologiyalarından istifadə məsələsi və problemlərinə baxılır. Tələbələr üçün təhsilvə maarifləndirmə sahəsində İT-dən istifadə şərtləri və metodları göstərilmişdir.

Cəmiyyətin müasir inkişaf səviyyəsi, azad düşüncəli və bacarıqlı, ali təhsilli mütəxəssislərin yetişdirilməsini tələb edir. Bunun reallaşdırılması üçün təhsil prosesinə İnformasiya Texnologiyaları (İT) sahəsi tətbiq edilir. Bu barədə qeyd etmək istəyirəm ki, bu təhsil prosesinin ən maarifləndirici metodudur.

Tədqiqatın aktuallığı aşağıdakı ziddiyyətlərlə şərtlənir:

• Təlimin ənənəvi növü ilə sürətlə meydana çıxan yeni biliklərin yaranma tempi;
• Maarifləndirici prosesdə İT-dən lazımi səviyyədə istifadə olunma səviyyəsi ilə İT imkanlarından formalaşan yeni səlahiyyətlər;
• Ali məktəblərin məzunlarının faktiki hazırlıq səviyyəsi ilə müasir istehsal sahələrinin yüksək keyfiyyətli İT biliklərinə malik olan kadrlara ehtiyacı.
• Təhsil sistemi üçün informasiyalaşdırmanın müvəffəqiyyətli inkişafı, professional və praktiki biliklərin və kompüter hazırlığının müəllim (öyrədici) və tələbə (öyrənən) arasında qarşılıqlı ötürülməsindən ibarətdir. Ali təhsilin informasiyalaşdırılması – tədris prosesini idarəetmə yolu ilə tədris və elmi-tədqiqat işində hesablayıcı texnikadan və kompüter texnologiyalarından istifadə sferasının genişləndirilməsi hesabına mütəxəssislərin hazırlıq səviyyəsinin inkişafına yönəldilmiş tədbirlər kompleksinin reallaşdırmasıdır.
• Tədqiqatın obyekti – tələbələrin hazırlığının keyfiyyətin artırılmasının prosesidir. Tədqiqat predmeti – tələbələrin hazırlığının keyfiyyətin artırılması üçün İT-nin tətbiqi şərtləridir. Tədqiqatın məqsədi isə, ali təhsil müəssisələrində təhsil alan tələbələrin hazırlıq keyfiyyətinin artırılması üçün İT-nin tətbiqi proqramının hazırlanmasıdır.

İnformasiya texnologiyaları – informasiya ehtiyatlarından istifadə olunması proseslərinin ağırlığını azaltmaq, onların etibarlığını və operativliyini çoxaltmaq məqsədilə informasiyanın toplanması, emalı, saxlanması, ötürülməsini təmin edən və texnoloji zəncirdə birləşdirən metodlar, istehsal prosesləri və texniki-proqram vasitələri toplusudur.

Özünün mürəkkəb yüksək texnoloji və sürətli dəyişən istehsalı, həmçinin inkişaf etmiş infrastrukturu ilə müasir informasiya cəmiyyəti müxtəlif ixtisaslı, yüksək keyfiyyətli biliklərə malik mütəxxəsislərin yetişdirilməsini tələb edir. Hazırda ali məktəb məzunlarına mürəkkəb istehsalat prosesində onlara kömək edəcək təkcə fundamental baza biliklərinə malik olmaları deyil, həmçinin aşağıdakı informasiya-texnoloji hazırlıqları tələb olunur:

• Ümumiləşdirmə qabiliyyəti, analiz, informasiya qəbulu, hədəfin qoyulması və ona nailiyyət yolunun seçilməsi;
• İnformasiyanı əldə etmək və onu istifadə etmək bacarığı;
• İT-dən istifadə etmək bacarığı;
• İT-dən istifadə qabiliyyəti və öz ixtisası sahəsində kompüter qrafikasından istifadə etmək bacarığı;
• İstehsal vasitələrinin yenilənməsində yaranan isformasiya yüklənmələrinə uyğunlaşmaq bacarığı;
• İxtisas sahəsində İT-dən istifadəyə hazırlıq;
• Kolloktivdə işləmək bacarığı;
• Özünü təhsil və müntəzəm olaraq ixtisas artırmaq bacarığı.
• İnformasiya hazırlığının əsas komponentlərinin məzmunu elə qurulur ki, onlar gələcək mütəxəssisin informasiya mədəniyyətinin gələcək inkişafı üçün baza rolu kəsb etsin. Təhsilin informasiyalaşdırılmasının əsas məsələlərinə aiddir:
• Təhsilin effektiv metodlarının tətbiqi;
• Tədris prosesində yaradıcılığın və intelektuallılığın artırılması;
• Maarifləndirici sahənin müxtəlif növlərinin birləşdirilməsi. Bu halda gələcək professional fəaliyyət sahəsinin ixtisas xüsusiyyəti öz əksini aşağıdakı konkret tətbiqi məsələlərin həllində tapmalıdır:
• Multimediya sistemlərinin öyrənilməsi;
• Nəzarət və öz-özünə nəzarət proqram bilikləri;
• Təşkilatda və elmi araşdırmaların keçirilməsində İT-dən istifadə;
• Konfransların aparılması üçün İT-dən istifadə.

Hazırki nəslin nümayəndələri kifayət qədər qısa müddətdə və effektiv sürətdə öncəki nəsil tərəfindən yaradılmış texnika ilə deyil, həmçinin gələcəkdə yaradılacaq texniki biliklərə yiyələnməlidirlər. Onlar texnikanın və elmin gələcək inkişafına hazır olmalı və hazırda inkişaf edən nəslin təlim və tərbiyəsi gələcək davamlı inkişafa yönəldilmiş olmalıdır. Düzdür, təlim və tərbiyə prosesi bütün dövrlərdə tədrisin əsas prinsipi olmuşdur. Lakin, indiki Elmi-Texniki Tərəqqinin tempi əvvəlki heç bir dövrlə müqayisə olunmaz dərəcədədir və getdikcə daha da inkişaf etməkdədir.

Hal-hazırda insan fəaliyyətinin bütün sferalarına kompüter texnikasının sürətli inkişafının tətbiqi prosesi gedir. Kompüterləşdirmə prosesi özüylə informasiyanın sürətli alınması, saxlanması, ötürülməsi və rasional istifadəsi bacarıqlarına yiyələnməni tələb edir. Pedaqoji və texnoloji vasitələrlə və informasiya istehsalının tədris prosesinə daxil edilməsilə informasiyalaşdırılması mümkündür.

Müasir İT təhsildə, təlimin yeni proqram-metodiki texnoloji vasitələrlə telekom-munikasiya əlaqələri, instrumental proqram vasitələri və interaktiv vasitələrin məcmusunu əhatə edir. İT tədrisinə interaktiv resursların və bazaların hazırlanması (Multimediya vəsaitləri, müxtəlif məlumat bazaları, öyrədici saytlar və s.) və istifadə prosesi daxildir.

Müasir dövrdə yeni İT-nin hazırlanması və istifadəsi davamlı olaraq hər il baş verir. Təhsildə istifadə oluna bilən yeni İT vəsait və sistemlərinə aiddir: kompüterlər, monitor, printer, yaddaş, mikrofon təchizatı, skaner, klaviatura, məlumat bazası, bilik bazaları, multimedia sistemləri, videomətn, telemətn, televiziya, modem, kompüter şəbəkələri, elektron poçt, məlumat-axtarış sistemləri, ekspert öyrədici sistemlər, qrafik məlumat qurğuları, tədris təyinatlı elektron lövhə, mətnin tanınması sistemləri, bulud texnologiyası və s.

Yuxarıda sadalananlar aşağıdakı göstərilən prosesləri təmin edir:

• Tədris-tərbiyəvi prosesin bütün səviyyələrinin inkişafı;
• Öyrədilənin (tələbə) çoxtərəfli inkişafı;
• Ali məktəb məzunlarının informasiya cəmiyyəti şərtlərinə uyğun hazır olmaları.

Beləliklə qeyd edə bilərik ki, İT təlim-tərbiyə və maarifləndirici prosesdə kompüter vasitələrinin tədrisə tətbiqi ilə yüksək səviyyə əldə olunmasına vəhdətdədir. Təhsildə İT-nin tətbiqinə yeni maarifləndirici prosesin formalaşmasına yönəldilmiş strateji həll kimi baxılmalıdır. Yeni İT-in effektivliyi mövcud tədris prosesinin bir üzvü kimi baxıldıqda deyil, təhsil sisteminə daxil edilən yeni bir element kimi baxıldıqda özünü büruzə verir. İstənilən ixtisaslı müasir mütəxəssis informasiya mübadiləsi və axını şəraitində informasiya ala, emal edə və ötürməsini bacarmalıdır.

Son illər əsas problemlərdən biri İT təlimi mütəxəssislərin peşəkar-işgüzar keyfiyyətlərinin formalaşmasındakı rolundan ibarətdir. Bu problemin həllinin əsas istiqamətlərinə aşağıdakılar aiddir:

• Təlim-tədris prosesinin kompüterləşdirilməsi;
• İnformasiya mədəniyyəti və mütəxəssisin peşə mədəniyyətinin tərkibi;
• Tələbələrin özünütəhsil (fərdi) prosesində elektron vəsaitlərin yeri və rolu;
• Fərdi kompüterlərlə tələbələrin sərbəst işinin təşkili;
• Biliklərə kompüter nəzarətinin keçirilməsi təcrübəsi;
• Tədris prosesində multimedia texnologiyalarından istifadənin effektivliyi.

YUNESKO-nun məlumatına görə, insan, ona bildirilən informasiyanın danışıq və eşitmə zamanı – 15% ,vizual olaraq – 25%, eşidərək və eyni zamanda görərək 65%-ni yadda saxlayır. Multimediya texnologiyalarından istifadənin 2 əsas məqsədi vardır: 1. mənimsəməni və tədris materialının yadda saxlanmasını yüngülləşdirmək, 2. təhsil prosesinin fərdiləş-dirməsi. Bütün bu keyfiyyətlərə tələbələr İT-dən istifadə etməklə və fərdi təcrübə aparmaqla nail ola bilərlər.

Tədrisdə ənəvi təlim prosesindən imtina edib, innovasion texnologiyalardan istifadəyə keçid gələcək mütəxəssilərin lazımı tələblər çərçivəsində yetişdirilməsindən güvənli olaraq danışmağa imkan verir. Həmçinin tədris proqramları aktuallıq, açıqlıq, reallıq prinsiplərinə uyğun olmalıdır.

Şübhəsiz ki, İT-nin təhsilə tətbiqi, müasir cəmiyyətin inkişafı yolunda qaçılmaz bir prosesdir və bu proses ali məktəb tələbələrinə bir çox üstünlüklər verir. Qeyd etmək istərdim ki, kompüter və İT, bacarıqlı tədris fəaliyyətinin bütün istiqamətlərini əvəz edə bilən universal bir vasitə deyil, yalnız bu prosesdə istifadə olunan alət və ya vasitədir.

Ədəbiyyat siyahısı

Ваграменко Я.А., Зобов Б.И., Осипов А.П. “Педагогический виртуальный университет: основные задачи, принципы построения, структура информационных ресурсов”. “Педагогическая информатика”, №1, 2002 г.

Роберт И. Современные информационные технологии в образоваии.-М.:Школа-Пресс,1994.

Шарфин Ю.А. Информационные технологии: В 2ч.-М.: Лаборатория Базовых Знаний. Ч.1: Основы информатики и информационных технологий.-2000.-320 с.

Mirzəyev Ruslan Zahid oğlu,

Lənkəran Dövlət Universiteti, “Texniki fənlər və İKT” kafedrası, müəllim.

Metodiki Tövsiyə

Biz Hər zaman sizinləyik! Sualınız var? Dərsi qurmaqda çətinlik çəkirsiniz? İmkan tapıb kurslara gedə bilməmisiniz? İmtahana hazırlaşmaq üçün metodiki vəsaitlərə ehiyacınız var? Narahat olmağa dəyməz! Sullarınızla müraciət edə, bloqumuzdan yararlanaraq, çətinliklərinizi qismən aradan qaldıra bilərsiniz.

• Əsas Səhifə
• Bloqdan Istifadə Qaydası
• Əlaqə

DİQQƏT! DİQQƏT! Hörmətli İstifadəçilər!MÜƏLLİF HÜQUQLARI QORUNUR!Bloq yazarının İCAZƏSİ olmadan, bloqdakı materiallar elektron və ya kağız üzərində ÇOXALDILA BİLMƏZ! Həmçinin bloqdakı materiallardan KOMMERSİYA məqsədi ilə istifadə edilə BİLMƏZ!Materialların şəkillərinin çəkilərək paylaşılması QADAĞANDIR!

8 Kasım 2015 Pazar

Təhili Təşkili və Planlaşdırılması-Doktorontura Sualları

Paylaşıldı 01:31 by Leyla Bayramova

TƏHSİLİN TƏŞKİLİ VƏ PLANLAŞDIRILMASI (5802.01)

İXTİSASI ÜZRƏ DOKTORANTURAYA QƏBUL

İMTAHANININ SUALLARI

1.XXI yüzillikdə təhsilin inkişafının əsas istiqamətləri

2.Təhsildə keyfiyyətin idarəolunma modelləri və onların əsas xüsusiyyətləri

3.Qiymətləndirmədə test texnologiyalarından istifadə imkanları

4.Təhsildə konseptual kompetensiyaların formalaşdırılmasının mahiyyəti

5.İnklüziv təhsil və onun metodoloji təhlili

6.Fasiləsiz pedaqoji təhsilin səmərəli təşkili problemləri

7.Yeni kurikulumlarda müəyyənləşdirilmiş təlim nəticələri və onların xarakterik

xüsusiyyətləri

8.Təhsilin unifikasıyasında fundamental elmi araşdırmaların rolu

9.İstedad və istedadlı uşaqların aşkara çıxarılmasıının texnoloji əsasları

10.Şəxsiyyətyönümlü məzmunun reallaşmasında təhsilin humanistləşdirilməsi

və humanitarlaşdırılmasının rolu

11.İnformasiya cəmiyyətində ali təhsil sisteminin metodoloji problemləri

12.Təhsilin texnolojiləşdirilməsi zamanın tələbi kimi

13.Metodologiyanın obyekti və strukturu

14.Nəticəyönümlü təhsilin xüsusiyyətləri

15.Peşə-ixtisas təhsili sistemində marketinq fəaliyyəti və onun imkanları

16.Tədris-təlim fəaliyyətinin metodologiyası

17.İdarəetmənin keyfiyyət təminatında pedaqoji monitorinq və

qiymətləndirmənin rolu

18.İlkin peşə-ixtisas təhsilinin inkişaf istiqamətləri

19.Pedaqoji məqsədəmüvafiqlik və müasir təhsil sisteminin metodoloji təhlili

20.İnformasiya cəmiyyətində kompotensiyaların reallaşdırılmasına dair

texnologiyaların pedaqoji-psixoloji məsələləri

21.Profill təlim və elektiv kurslar

22.Təhsilin məzmunu və fəaliyyət arasındakı münasibətlərin tənzimlənməsinin

metodoloji təhlili

23.Qloballaşma şəraitində əxlaqi-mənəvi dəyərlərin formalaşdırılmasının

texnoloji məsələləri

24.Əlavə təhsil sisteminin modernləşdirilməsində innovasiyaların rolu

25.Öyrədən və öyrənən münasibətlərinin tənzimlənməsində interaktiv

metodların rolu

26.Təlim nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsinin pedaqoji-psixoloji məsələləri

27.Təhsilin informasiyalaşdırılması və onun səciyyəvi xüsusiyyətləri

28.Çoxprofilli ümumtəhsil məktəb layihəsinin modeli

29.Ümumtəhsil məktəblərində təlim prosesində fənlərarası əlaqələr

30.Ali pedaqoji kadr hazırlığında keyfiyyətin idarə olunması

31.Təhsil sistemində səmərəli fəaliyyətin təşkili və inkişaf dinamikası

32.Ümumtəhsil məktəblərində şagirdlərin ümumi intellekt səviyyəsi və onun

diaqnostikası

33.Tədris-təlim fəaliyyətinin planlaşdırılması və onun səciyyəvi xüsusiyyətləri

34.Təhsildə səriştəli yanaşma və onun keyfiyyət təminatında rolu

35.Məktəbdaxili nəzarətin məzmunu

36.Modul təlim sistemi

37.Təhsildə millilik və bəşərilik

38.Müasir təhsilin strukturu

39.Təhsilin təşkili və planlaşdırılmasında müvafiq tələblərin nəzərə alınması

40.Təhsil prosesinin şəxsiyyətyönümlü olması prinsipi

41.Təhsil proqramı

42.Avropanın qabaqcıl təhsil modellərindən istifadənin tədrisin səmərəliliyinə

43.Ömürboyu təhsilalma prinsipi

44.Təhsil müəssisəsinin idarəedilməsininmodul tipli təşkili modeli

45.Təhsil islahatı və kurikulum

46.Qloballaşma Azərbaycan təhsil sisteminin modernləşdirilməsinin mühüm amili kimi

47.Qabaqlayıcı təhsilvermə prinsipi

48.Ekoloji təhsil

49.Təhsil haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu təhsilin təşkilinin

mühüm hüquqi bazası kimi

50.Təhsil sisteminin idarə olunmasının ictimai xarakterinin səciyyəvi

xüsusiyyətləri

51.Təhsildə keyfiyyətə nəzarət və onun idarə olunmasının təşkili xüsusiyyətləri

52.Azərbaycan Respublikasında pedaqoji təhsil və müəllim hazırlığının

konsepsiya və strategiyası

53.Təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsində idarəetmənin rolu

54.Distant təhsil

55.Azərbaycan Respublikasında ümumi təhsilin konseosiyası (Milli Kurikulum)

56.Yeni tipli ümumtəhsil məktəbləri və onların idarəolunma funksiyaları

57.Təhsilin təşkilində varislik prinsipi

58.Təhsildə keyfiyyətin idarəolunma modelləri və onların basilica

xüsusiyyətləri

59.Təhsildə səriştəli yanaşma prinsipi

60.Orta-ixtisas təhsili və onun təşkili xüsusiyyətləri

61.Təhsilin şəxsiyyətyönümlülüyünün mahiyyəti

62.İnformasiya cəmiyyətində ilkin peşə ixtisas təhsilinin inkişaf istiqamətləri

63.Təhsil standartları

64.Təhsil proqramının məzmunu

65.Təhsil sistemində səmərəli fəaliyyətin təşkili və inkişaf xüsusiyyətləri

66.Təhsildə kulturoloji yanaşma prinsipi

67.Müasir təhsilin strukturu

68.Təhsilin təşkilinə verilən başlica tələblər

69.Təhsil sistemində müasir qiymətləndirmə mexanizmi

70.Cəmiyyətin tələbatının ödənilməsində təhsilin rolu

71.Təhsilin təşkilində milli və bəşəri dəyərlərin nəzərə alınması

72.İstedad və istedadlı uşaqların aşkara çıxarılmasının texnoloji əsasları

73.Azərbaycan Respublikasında ali təhsilin strukturu və inkişaf istiqamətləri

74.Modul təlim sistemi

75.Təhsil sistemində monitorinq və qiymətləndirmə

76.Məktəbin strateji inkişaf proqramı

77.Ali təhsilin səviyyələri üzrə varisliyin nəzərə alınması imkanları

78.Təhsildə keyfiyyətə nəzarət

79.İnklüziv təhsilin təşkili xüsusiyyətləri

80.Tədris-təlim fəaliyyətinin planlaşdırılması və onun xarakterik xüsusiyyətləri

81.Əlavə təhsilin səmərəli təşkilinin mütəxəssis hazırlığının keyfiyyətinə təsiri

82.Təhsilin təşklində informasiya, kommunikasiya texnologiyalarından

səmərəli istifadə imkanları

83.Cəmiyyətin inkişafında təhsilin məqsədəuyğun təşkilinin rolu

84.Öyrədən və öyrənən münasibətlərinin tənzimlənməsində müasir

yanaşmaların imkanları

85.İlkin peşə-ixtisas təhsilinin təşkilinə verilən tələblər

86.Təhsilin idarə edilməsinin nəzəri əsasları

87.Şəxsiyyətyönümlü təhsil və məzmun standartları

88.Məktəb fəaliyyətinin planlaşdırılması

89.Təhsildə inteqrativlik prinsipi

90.Peşə-ixtisas təhsili sistemində marketinq fəaliyyətinin imkanları

Tərtib edən: p.e.d. İ.H.Cəbrayılov