Texnoloji proseslərin als-ri
C) Xarici yuvalar üzrə
A. T. Truxanovaning “Tikuvchilik texnologiyasi asoslari”, L. N. Litvinova
KIRISH
Mustaqil mamlakatimiz xalqining o‘sib borayotgan moddiy
ehtiyojlarini har tomonlama qondirish masalasini hal qilishda tikuvichlik
ishlab chiqarish korxonalari zimmasiga ham muhim vazifalar yuklanadi.
mukammallashtirish, ishlab chiqarishga yangi texnoloigyalarni joriy
qilisli, tikuvchilik korxonalarini eng yangi jihozlar bilan ta’minlash
Hozirgi vaqtda tikuvchilik ishlab chiqarishi juda keng tarmoq bo‘lib,
unda avtom atlashtirish va m exanizatsiyalashtirishning ilg‘or
vositalaridan, kompyuter texnikasidan, fan va texnika yutuqlaridan
keng foydalaniladi. Bulaming hammasi tikuvchi mutaxassislardan yuqori
bilimli boiishni, mahorat va malaka orttirishni talab qiladi. Xususiy
mulkchilikka keng yo‘l berilishi natijasida kichik va o’rta korxonalar,
xususan tikuvchilik korxonalari rivoj topayotganligi bu talabni yanada
Bu vazifalrni bajarish uchun kadrlar tayyorlash masalasiga alohida
e’tibor berish lozim. Tikuvchilik korxonalari uchun mutuxassis ishchilar
kasb-hunar kollejlarida tayyorlanadi. Bu kollejlar uchun kiyim tikish
texnologiyasini mukammal biladigan pedagog-kadrlar tayyorlash esa
pedagogika oliy o‘quv yurtlari zimmasidadir. Kasb ta’limi bo’yicha
tayyorlanayotgan talabalar kiyimlarni yakka buyurtma asosida va ommaviy
tarzda ishlab chiqarishda yangi zamonaviy texnologiyalarni qo‘llab,
zamonaviy asbob-uskunalar va moslamalardan foydalangan holda barcha
talablarga javob beradigan mahsulotlar tayyorlashni bilishi zanir.
Ushbu o’quv qo‘llanma talabalarga tikuvchilik texnologiyasi bo’yicha
dastlabki zarur bilimlar berish, tikuvchilik texnoloigyasi asoslarini
o’rgatish va ularda kerakli ko’nikrna va malakalarni shakllantirishga
0 ‘quv qo‘llanmani tayyorlashda sohaga oid bir qancha adabiyotlardan
foydalanildi. M.Sh.Jabborovaning “Tikuvchilik texnologiyasi” ,
A.T.Truxanovaning “Tikuvchilik texnologiyasi asoslari”, l.N.Litvinova
va YaA.Shaxovalaming “Ayollarust kiyimini tikish” darsliklari shular
jumlasidandir. 0 ‘quv qullanma pedagogika oliy o‘quv yurtlarining kasb
taMimi fakultetlari talabalari uchun yozilgan.
TIKUVCHILIK BUYUMLARI HAQIDA UMUMIY
MA’LUMOTLAR
. Kiyimning vazifalari va sinflanishi
Kiyim – bu materiallaming odam tanasidagi qobiq sistemasi bo‘lib,
tanani iqlirn ta ’siridan saqlaydi va odamning o ‘ziga xos ba’zi
xususiyatlarini namoyon qiladi.
Kiyim kishilik jamiyati rivojlanishining ilk bosqichlarida paydo
bo‘lgan va jamiyat taraqqyotiga mos ravishda rivojlanib, o‘zgarib kelgan.
U ijtimoiy tuzum, texnika va iqtisodiyot taraqqiyoti, xalqlar milliy
madaniyati xususiyatlarini, turmush tarzi, iqlim sharoiti, badiiy did
va an“analarini o‘zida aks ettiradi.
Kiyim deganda ich kiyim, ustki kiyim, bosh kiyim, qo‘lqop,
poyafzal kabilaming keng kompleksi tushuniladi.
Tikuvchilik buyumlariga kiyimdan tashqari uy-ro‘zg‘or buyumlari
(dasturxon, sochiq, ko‘rpa – yostiq jildlari) texnik buyum va anjomlar
(avtomobil g‘iloflari va yopqichlari, chodirlar, qoplar ) kiradi.
Kiyim o‘z navbatida maishiy va ishlab – chiqarish kiyimlariga
bo‘linadi.
Maishiy kiyimlarga kundalik kiyim, tantanali kiyim, uy kiyimi,
sport kiyimlari, shuningdek ich kiyimlar, korset buyumlari, cho’milish
kiyimi, bosh kiyimlar kiradi.
Ust kiyim ich kiyim va korset buyumlari turkumidagi kiyimlar
ustidan kiyiladigan kiyimlardir, unga palto, plash, pidjak, nimcha,
jaket, ko‘ylak, xalat, bluzka, yubka, erkaklar ko‘ylaklari, kombinezon
va shimlar kiradi.
Ich kiyim – bu bevosita odam badaniga kiyiladigan kiyimlardir:
ich ko‘ylaklar, ostki yubkalar, tungi ko‘ylaklar, yaktakchalar, bolalar
ishtonlari, kalsonlar, pijamalar.
Ishlab chiqarish kiyimi – xalq xo‘jalagining turli sohalarida ishchi
tanasini ifloslanishdan va ish jarayonidagi nomaqbul ta’sirlardan
asraydigan kiyimdir. Ishlab chiqarish kiyimi maxsus, sanitariya va rasmiy
kiyimlarga bo’linadi.
Maxsus kiyim – ishlayotgan kishini atrof muhitning havfli va zararli
ta’siridan saqlaydi, masalan nam dan, radiaktiv moddalardan,
kislotalardan, nefit – moydan, changdan, organik erituvchilardan,
issiqdan, zaharli kimyoviy moddalardan, ishqorlardan, elektr tokidan
va hokazo. Maxsus kiyimlarga: kurtkalar, kombinzonlar, plashlar,
paxtali kurtka-shimlar kiradi.
Sanitariya kiyimi – mehnat buyumlarini ishlovchidan va ishchini
ishlab chiqarishdagi umumiy ifloslanishdan asraydi (oshpazlar,
tibbiyot xodimlari, bolalar bog’chalari xodimlari, oziq – ovqat bilan
savdo qiluvchi savdo xodimlari va hokazolar).
Rasmiy kiyim (form a)
– harbiylar, maxsus m ahkam alar
xizmatchilari, temir yul, aviasiya, dengiz floti, maktab o‘quvchilari,
hunar-texnika bilim yurtlari talabalari kiyimlaridir. Rasmiy kiyimlarga
shinel, palto, kostyum, kitel, ko‘ylak, bosh kiyimlar kiradi.
Kiyimlar yilning qaysi faslida kiyilishiga qarab yozgi, qishgi,
bahorgi-kuzgi kiyimlarga boMinadi.
Turli maqsadlarda kiyilishiga qarab ham bir necha turga boMinadi:
kundalik kiyim, uy kiyim, tantanali kiyim, sport kiyimi.
Jins – yosh alomatlari bo‘yicha erkaklar, ayollar va bolalar
kiyimlariga ajratiladi.
Hozirgi kiyimning asosiy vazifalari quyidagilardan iboiat:
1 Utilitar kiyim – amaliy, himoyaviy, ergonologik, gigienik
vazifalami o‘z ichiga oladi.
2 Ijtimoiy kiyim – regional, professional marosimlarga oid simvolik
vazifalarni o ‘z ichiga oladi.
3 Estetik kiyim – badiiy obrazli vazifa bilan aynan estetik vazifani
o‘z ichiga oladi.
K iyim ning vazifalari ta rixan tashkil topgan . lnsoniyat
taraqqiyotining ilk bosqichlarida kiyim tevarak atrofning salbiy ta’siridan
muhofaza vazifasini o‘tardi. Turmush tarzi, faoliyat turi kiyimda
spesifik elementlar paydo boMishiga olib keldi. Kiyim utilitar – amaliy
vazifalarni bajaradigan boMdi.
Jamiyatda boshliqlar, sinflar ajralib chiqishi kiyimga simvolik
elementlami kiritdi, diniy marosim kiyimlari paydo bo’ldi. Odam dastlabki
madaniy obrazlami tevarak – atrofdagi borliqdan olardi, asta – sekin
kiyimni badiiy obrazli hal etishga va uning estetik vazifalariga yetib keldi.
1.2.Tukuvchilik buyumlarini tikishning asosiy bosqichlari
Kiyim tikish jarayoni uch asosiy bosqichdan iborat:
1 Model, konstaiksiya va andazalar tayyorlash;
2 Gazlamani tikishga tayyorlash va bichish (ya’ni tayyoiiov –
bichish uchastkasidagi ishlar);
3 Buyumni tikish va bezash.
Kiyimlarni ko‘plab ishlab chiqarish uchun buyum larning
modellarini yaratish va loyihalash bilan modalar uyi, texnika, tajriba
laboratoriyalari, ayrim korxonalarda esa yuqori malakali rassom –
modelerlar va konstaiktorlari bo‘lgan eksperimental sexlar modalar
uyi rahbarligida shug‘ullanadi.
Buyumlarni konstruksiyalash ular konstruksiyasini yaratish
jarayonidan iborat. Konstruksiya buyumning haqiqiy kattalikdagi
chizmasi bo‘lib, unda qirqimlar bo‘yicha detallaming tutashish joylari
va tikish usullari ko‘rsatiladi.
Andazalar, texnik hujjatlar va modellaming namunalari tikuvchilik
fabrikasiga keltiriladi. Har bir tikuvchilik korxonasida tikish jarayonida
kiyim uchta asosiy uchastkadan; eksperimental sex, tayyorlov-bichish
uchastkasi va tikuv sexidan o‘tadi. Fabrika eksperimental sexi xodimlarining
vazifalari: modalar uyidan modellar namunalarini, kiyim andazalarini
va texnik hujjatlarini olish; andazalami tekshirish; ko‘paytirish va tayyorlash;
andazalami aralash joylashtirish uchun razmer va rostlami birlashtirish;
andazalami eksprementalyo‘l bilan joylashtirishva gazlama sarfi normasini
aniqlash; trafaretlar tayyoriash; ishlab chiqarishda gazlamalardan tug‘ri
foydalanishni nazorat qilishdan iborat. Tayyorlash sexida gazlamalar
qabul qilinadi vasaqlanadi, sifati tekshiriladi, gazlama to‘plari uzunligi
o‘lchanadi va saralanadi, to‘shamalaiga gazlama tanlanadi, to‘shamalaming
ustki qavatlari bo’rlanadi. Bichish sexida gazlamalar to‘shaladi, to’shama
boMaklarga qirqiladi, buyum detallarini
qirqib olinadi, bichish sifati
tekshirilib, bichilgan detallar to ‘plab qo’yiladi. Tikuvchilik sexida
choklaydigan va maxsus mashinalar, shuningdek namlab — isitib ishlov
beradigan uskunalar bilan jihozlangan texnologik potoklaida kiyim tikiladi.
Yirik korxonalarda pardozlash sexida namlab – isitib ishlash
operasiyalari bajariladi, natijada tayyor kiyim tovar ko‘rinishini oladi.
Pardozlash sexidan kiyim tayyor maxsulotlar omboriga jo ‘natiladi.
Tikuvchilik ustaxonalarida ish o‘mini tashkil qilish
Tikuvchilik ustaxonalari keng, yorug‘, quniq va ozoda boMishi kerak.
Devor va mebellaming rangi katta gigenik va pedagogik ahamiyatga ega.
Shuning uchun devorlar och, sokin ranglarga bo’yalishi lozim. Ustaxona
tabiiy va sun“iy jihatdan yaxshi yoritilgan boTishi kerak.
Ustaxonalar ikki kishilik o ‘quv stollari, yozuv taxtasi, magnitli
taxta, kerakli miqdorda tikuv mashinalari va qo‘l ishlarini bajarish
uchun ish stollari, bichish stoli va manekenlar bilan jihozlanadi.
0 ‘tirish uchun imkon boricha baland -pastligi rostlanadigan
vintli o’rindiqlar qo‘yiladi.
Tikuv ustaxonasida ko‘zgu va kiyim ilgichlar bilan jihozlangan,
kiyib ko’rish kabinasi bo‘lishi kerak. Tikuv buyumlarini namlab –
isitib ishlash uchun dazmol, dazmol taxtasi, dazmol tagliklari bilan
jihozlangan alohida joy ajratiladi.
Asbob – uskunalar, jihozlar, ko‘rgazniali oMlanmalar, ish
namunalari maxsus shkaflarda saqlanadi.
Ustaxonada albatta birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish uchun zarur
bo’lgan dori-darmonlar bilan ta’minlangan aptechka boMishi zarur.
Tikuv ustaxonalarida quyidagi ko’rsatmalar ko‘rinadigan joylarga
osib qo‘yiladi:
1 . Tikuv ustaxonasining ichki tartib-qoidalari.
2 Havfsizlik texnikasi qoidalari.
3 Mehnat, hunar haqida hikmatli so‘z!ar.
4 Maxsus adabiyotlar, albomlar joylashtirilgan vitrina.
Tikuvchilik ustaxonasini jihozlash, ish o ‘rinlarini to‘g‘ri tashkil
etish havfsizlik texnikasi, sanitariya-gigieniya qoidalariga va estetik
talablarga mos ravishda bajarilganda m ehnat ko’nikm alarini
shakl la nt i rishga, m ehnatga to ‘g ‘ri m unosabatni va m ehnat
madaniyatini tarbiyalashga imkon yaratiladi.
1.4. Havfsizlik texnikasi qoidalari
Havfsizlik texnikasi mehnat qilish uchun havfsiz sharoit yaratishga
qaratilgan chora tadbirlar sistemasidan iborat.
Tikuvchilik darslarida mashinalarni, dazmollar va qo‘l asboblarini
ishlatayotganda qo‘lga igna kirib ketishi. qo’lni nimadir kesib olishi.
mashinaiaming aylanib turadigan qismlari kiyim yoki sochni o ‘rab
ketishi, dazmolda biror joy kuyib qolishi, tugma yoki igna parchalari
uchib yuzga tegishi va hokazo natijasida inson jarohatlanib qolishi
mumkin.
Havfsizlik texnikasi qoidalari shunday noxushliklar yoki baxtsiz
hodisalarning oldini olishga xizmat qiladi. Tikuvchilikda talabalar uchun
bu qoidalar asosan ikki guruhga boMinadi:
1 Qo’l va mashina opeiasiyalarida ishlovchilar quyidagilarga rioya
qilishi kerak:
— tnashinalar, asbob va moslamalaming ishga yaroqligi tekshirib
turiladi. Ish boshlashdan oldin ish o ‘rni saranjomlanib olinadi,
mashinada bamioqqa igna kirib ketishining oldini oladigan saqlagich,
yuritgich tasma to‘sig‘i, mashinani ishga tushirish joylarida izolyasiya
g‘iloflari bor – yo‘qligini tekshiriladi va hokazo;
— elektr simlariga ip, latta, simchalar osmasliklozim, aks holda
qisqa tutashuv yuz berishi mumkin. Simlarda nuqson sezilsa, darhol
elektrom ontyorga xabar berish, ochilib qolgan simlarga qo‘l
tekkizmaslik kerak;
—
narsalami ishlayotgan mashina ustidan uzatish mumkin emas;
— elektr dvigatelni o’chirmasdan mashinaga moy surish, uni
tozalash, mashina shkiviga tasma kiydirish man etiladi.
— ish o ‘rnida asboblar sochilib yotmasligi, qaychi va ip la r
mashinaning aylanayotgan qismlari yoniga qo‘yilmasligi kerak;
— ish o ‘rinlari orasidagi yo‘lni to‘sib qo‘ymaslik lozim.
2 Dazmol bilan ishlaganda quyidagilarga rioya qilishlari kerak.
— elektr dazmolda ish boshlashdan oldin shnur izolyasiyasi tekshirib
ko’rilishi lozim;
— dazmol, shtepsel rozetkasi, vilkaning tok o‘tkazuvchi qismlariga
qo‘l tekkizish mumkin emas;
— dazmolning tuzukligiga ahamiyat berish zarur (korpusda qisk,a
tutashuv boisa, ishlayotganda qo‘lga salgina igna sanchilgandek boladi);
— ishlayotganda shnur dazmolga tegib turmasligi kerak;
— dazmolning o‘ta qizib ketishiga yo‘l qo‘ymaslik lozim;
— dazmol, shtepsel rezetkasi, vilka buzuq bo‘lsa, ishni to‘xtatib,
elektromontyorni chaqirish kerak.
2.1.Qo‘l ishlari uchun ish o‘rnini tashkil qilish
Qo‘1 ishlari ikki guruga bo‘linadi:
1 Tik turib bajariladigan ishlar;
2 0 ‘tirib bajariladigan ishlar;
Tik turib bajarilgan ishlarda kiyim yoki detal stol ustiga qo‘yiladi,
o ‘tirib bajariladigan ishlar esa kiyim yoki detalni stol ustiga yoki
ishchining tizzasiga qo‘yib qilinishi mumkin.
Tik turib yoki o’tirib ishlayotganda gavda xolatiga ahamiyat berish
zamr, chunki gavda holati noto‘g‘ri bo‘lsa, odam tez charchaydi, ish
qobiliyati pasayadi va gavda qiyshayib qolishiga olib keladi. Talaba to’g‘ri
o‘tirish uchun oyoqlari polga yoki maxsus stulga to‘la tiralib turishi
kerak. Oyoqlami chalishtirib o‘tirmagan ma’qul, aks holda qon aylanishi
yomonlashadi. Gavdani va boshni to‘g‘ri tutib yoki salgina oldinga egib
Tikayotgan kiyim yoki detalni ko‘zdan 25 -30 sm masofada tutish
kerak. Ish o‘mi yaxshi yoritilgan bo‘lishi, yorug‘lik chap tomondan
tushib turishi lozim.
Tik turib ishlaydigan talaba gavdani to‘g‘ri va qattiq tutib turishi
kerak. Qo‘l ishlarini bajarishda quyidagi talablar qo‘yiladi:
1) bir detaldan ikkinchi detalga bo‘r chiziqlar o‘tkazish uchun
nusxalama qaviq bilan yoki yordamchi andazani qo‘yib bo‘rlanadi.
2) detallarni bir – biriga vaqtincha qaviq qator bilan ulashda
ipning rangi asosiy detal rangidan ancha farq qilishi kerak.
3) ipning uchi qaviqqator boshida tugilib, oxirida bir joyning
o‘ziga ikki – uchta qaviq solib puxtalanadi.
4) doimiy qaviq vaqaviqqatorlar uchun ishlatiladigan ipning rangi
asosiy gazlama rangiga mos ravishda bolishi shart.
5) petlyalarni yurmalashda qaviqqatorlar orasida ochiq, joy
qolmasligi lozim.
6) detallarni ko’klashda qaviqqator shu detaldagi nusxalama qaviq
qator ustidan yoki bo‘r chizig£i ustidan tushiriladi. Ko‘klab bo‘lgandan
keyin nusxalama qaviq iplari olib tashlanadi.
7) qo l qaviqqatorini bajarishda i shlatiladigan ip nomeri qaysi
qaviq qayerda bajariiishiga qarab tanlanadi.
8) qaviq yirikligi va qaviqqator zichligi gazlama qalin-yupqaligiga
va shu qaviqqa qo‘yilgan talablarga bogliq boiadi.
9) qaliniigi har – xil gazlamadan bichilgan detallarni ulashda
yupqa gazlamadan bichilgan detalni ust tomonga qo‘yish kerak.
Ish tugagandan keyin ish o’mini yaxshilab yig‘ishtirib, tozalab
qo’yish zanir.
2.2.Qo‘Ida bajariladigan ishlar uchun asboblar va iplar
Qo’lda bajaradigan ishlar uchun
zarur
asboblarga tikiladigan
gazlamaga to‘g‘ri keladigan qo‘l ignalari, bamioqqa loyiq angishvona,
qaychi, santimetrli lenta andaza, mel yoki sovun, to‘g‘nog‘ich va
boshqalar kiradi.
Ishning sifati, ishning unumi, ish qobiliyati va kayfiyati ko‘p
jihatdan asboblami to‘g‘ri tanlashga bog‘liq. Asboblar kiyim tikiladigan
gazlama va bajariladigan ishlaming xiliga qarab tanlanadi. Qo‘l ignalari
o ‘tkir, sinmaydigan, silliq, teshigidan ip bemalol o ‘tadigan bo‘lishi
lozim. Ignalarni yo‘g‘onligi diametr va uzunligi, teshiklarining
kattaligi bo’yicha nomerlarga (1 dan 12 gacha) bo‘linadi, toq nomerli
ignalar juft nomerli ignalardan uzunroq boMadi (1 jadvali).
Iplar. Tikuvchilikdaishlatiladigan iplar tabiiy, sintetiktolalardan
tayyorlanadi.
lshlatiladigan iplaming nomeri ham ignalar va
gazlamalarga
moslab tanlanadi. Yupqa ip gazlamalardan (markizet batist, to‘r)
kiyim tikishda 50-80 nomerli iplar, chit, satin, flanel kabi ip
gazlamalardan yengil ko‘ylaklar tikishda 50-60 nomerli iplar
ishlatiladi.
Juda yupqa shoyi gazlamalar, masalan, shifon, krepjorjet 65-75
nomerli shoyi iplar va 80 nomerli paxta iplar bilan, yupqa va yengil
shoyi gazlamalar (krepdeshin, krepsatin) 60-80 nomerli iplar bilan,
TIKUVCHILIK BUYUMLARI HAQIDA UMUMIY MA’LUMOTLAR
Kiyimning vazifalari va sinflanishi Kiyim – bu materiallaming odam tanasidagi qobiq sistemasi bo‘lib, tanani iqlirn ta’siridan saqlaydi va odamning o ‘ziga xos ba’zi xususiyatlarini namoyon qiladi. Kiyim kishilik jamiyati rivojlanishining ilk bosqichlarida paydo bo‘lgan va jamiyat taraqqyotiga mos ravishda rivojlanib, o‘zgarib kelgan. U ijtimoiy tuzum, texnika va iqtisodiyot taraqqiyoti, xalqlar milliy madaniyati xususiyatlarini, turmush tarzi, iqlim sharoiti, badiiy did va an“analarini o‘zida aks ettiradi. Kiyim deganda ich kiyim, ustki kiyim, bosh kiyim, qo‘lqop, poyafzal kabilaming keng kompleksi tushuniladi. Tikuvchilik buyumlariga kiyimdan tashqari uy-ro‘zg‘or buyumlari (dasturxon, sochiq, ko‘rpa – yostiq jildlari) texnik buyum va anjomlar (avtomobil g‘iloflari va yopqichlari, chodirlar, qoplar ) kiradi. Kiyim o‘z navbatida maishiy va ishlab – chiqarish kiyimlariga bo‘linadi. Maishiy kiyimlarga kundalik kiyim, tantanali kiyim, uy kiyimi, sport kiyimlari, shuningdek ich kiyimlar, korset buyumlari, cho’milish kiyimi, bosh kiyimlar kiradi. Ust kiyim ich kiyim va korset buyumlari turkumidagi kiyimlar ustidan kiyiladigan kiyimlardir, unga palto, plash, pidjak, nimcha, jaket, ko‘ylak, xalat, bluzka, yubka, erkaklar ko‘ylaklari, kombinezon va shimlar kiradi. Ich kiyim – bu bevosita odam badaniga kiyiladigan kiyimlardir: ich ko‘ylaklar, ostki yubkalar, tungi ko‘ylaklar, yaktakchalar, bolalar ishtonlari, kalsonlar, pijamalar. Ishlab chiqarish kiyimi – xalq xo‘jalagining turli sohalarida ishchi tanasini ifloslanishdan va ish jarayonidagi nomaqbul ta’sirlardan asraydigan kiyimdir. Ishlab chiqarish kiyimi maxsus, sanitariya va rasmiy kiyimlarga bo’linadi. Maxsus kiyim – ishlayotgan kishini atrof muhitning havfli va zararli 4 ta’siridan saqlaydi, masalan nam dan, radiaktiv moddalardan, kislotalardan, nefit – moydan, changdan, organik erituvchilardan, issiqdan, zaharli kimyoviy moddalardan, ishqorlardan, elektr tokidan va hokazo. Maxsus kiyimlarga: kurtkalar, kombinzonlar, plashlar, paxtali kurtka-shimlar kiradi. Sanitariya kiyimi – mehnat buyumlarini ishlovchidan va ishchini ishlab chiqarishdagi umumiy ifloslanishdan asraydi (oshpazlar, tibbiyot xodimlari, bolalar bog’chalari xodimlari, oziq – ovqat bilan savdo qiluvchi savdo xodimlari va hokazolar). Rasmiy kiyim (form a) – harbiylar, maxsus m ahkam alar xizmatchilari, temir yul, aviasiya, dengiz floti, maktab o‘quvchilari, hunar-texnika bilim yurtlari talabalari kiyimlaridir. Rasmiy kiyimlarga shinel, palto, kostyum, kitel, ko‘ylak, bosh kiyimlar kiradi. Kiyimlar yilning qaysi faslida kiyilishiga qarab yozgi, qishgi, bahorgi-kuzgi kiyimlarga boMinadi. Turli maqsadlarda kiyilishiga qarab ham bir necha turga boMinadi: kundalik kiyim, uy kiyim, tantanali kiyim, sport kiyimi. Jins – yosh alomatlari bo‘yicha erkaklar, ayollar va bolalar kiyimlariga ajratiladi. Hozirgi kiyimning asosiy vazifalari quyidagilardan iboiat: 1. Utilitar kiyim – amaliy, himoyaviy, ergonologik, gigienik vazifalami o‘z ichiga oladi. 2. Ijtimoiy kiyim – regional, professional marosimlarga oid simvolik vazifalarni o‘z ichiga oladi. 3. Estetik kiyim – badiiy obrazli vazifa bilan aynan estetik vazifani o‘z ichiga oladi. K iyim ning vazifalari tarixan tashkil topgan. lnsoniyat taraqqiyotining ilk bosqichlarida kiyim tevarak atrofning salbiy ta’siridan muhofaza vazifasini o‘tardi. Turmush tarzi, faoliyat turi kiyimda spesifik elementlar paydo boMishiga olib keldi. Kiyim utilitar – amaliy vazifalarni bajaradigan boMdi. Jamiyatda boshliqlar, sinflar ajralib chiqishi kiyimga simvolik elementlami kiritdi, diniy marosim kiyimlari paydo bo’ldi. Odam dastlabki madaniy obrazlami tevarak – atrofdagi borliqdan olardi, asta – sekin kiyimni badiiy obrazli hal etishga va uning estetik vazifalariga yetib keldi. 5 1.2.Tukuvchilik buyumlarini tikishning asosiy bosqichlari Kiyim tikish jarayoni uch asosiy bosqichdan iborat: 1. Model, konstaiksiya va andazalar tayyorlash; 2. Gazlamani tikishga tayyorlash va bichish (ya’ni tayyoiiov – bichish uchastkasidagi ishlar); 3. Buyumni tikish va bezash. Kiyimlarni ko‘plab ishlab chiqarish uchun buyum larning modellarini yaratish va loyihalash bilan modalar uyi, texnika, tajriba laboratoriyalari, ayrim korxonalarda esa yuqori malakali rassom – modelerlar va konstaiktorlari bo‘lgan eksperimental sexlar modalar uyi rahbarligida shug‘ullanadi. Buyumlarni konstruksiyalash ular konstruksiyasini yaratish jarayonidan iborat. Konstruksiya buyumning haqiqiy kattalikdagi chizmasi bo‘lib, unda qirqimlar bo‘yicha detallaming tutashish joylari va tikish usullari ko‘rsatiladi. Andazalar, texnik hujjatlar va modellaming namunalari tikuvchilik fabrikasiga keltiriladi. Har bir tikuvchilik korxonasida tikish jarayonida kiyim uchta asosiy uchastkadan; eksperimental sex, tayyorlov-bichish uchastkasi va tikuv sexidan o‘tadi. Fabrika eksperimental sexi xodimlarining vazifalari: modalar uyidan modellar namunalarini, kiyim andazalarini va texnik hujjatlarini olish; andazalami tekshirish; ko‘paytirish va tayyorlash; andazalami aralash joylashtirish uchun razmer va rostlami birlashtirish; andazalami eksprementalyo‘l bilan joylashtirishva gazlama sarfi normasini aniqlash; trafaretlar tayyoriash; ishlab chiqarishda gazlamalardan tug‘ri foydalanishni nazorat qilishdan iborat. Tayyorlash sexida gazlamalar qabul qilinadi vasaqlanadi, sifati tekshiriladi, gazlama to‘plari uzunligi o‘lchanadi va saralanadi, to‘shamalaiga gazlama tanlanadi, to‘shamalaming ustki qavatlari bo’rlanadi. Bichish sexida gazlamalar to‘shaladi, to’shama boMaklarga qirqiladi, buyum detallarini qirqib olinadi, bichish sifati tekshirilib, bichilgan detallar to‘plab qo’yiladi. Tikuvchilik sexida choklaydigan va maxsus mashinalar, shuningdek namlab — isitib ishlov beradigan uskunalar bilan jihozlangan texnologik potoklaida kiyim tikiladi. Yirik korxonalarda pardozlash sexida namlab – isitib ishlash operasiyalari bajariladi, natijada tayyor kiyim tovar ko‘rinishini oladi. Pardozlash sexidan kiyim tayyor maxsulotlar omboriga jo ‘natiladi. 6 1.3.Tikuvchilik ustaxonalarida ish o‘mini tashkil qilish Tikuvchilik ustaxonalari keng, yorug‘, quniq va ozoda boMishi kerak. Devor va mebellaming rangi katta gigenik va pedagogik ahamiyatga ega. Shuning uchun devorlar och, sokin ranglarga bo’yalishi lozim. Ustaxona tabiiy va sun“iy jihatdan yaxshi yoritilgan boTishi kerak. Ustaxonalar ikki kishilik o‘quv stollari, yozuv taxtasi, magnitli taxta, kerakli miqdorda tikuv mashinalari va qo‘l ishlarini bajarish uchun ish stollari, bichish stoli va manekenlar bilan jihozlanadi. 0 ‘tirish uchun imkon boricha baland -pastligi rostlanadigan vintli o’rindiqlar qo‘yiladi. Tikuv ustaxonasida ko‘zgu va kiyim ilgichlar bilan jihozlangan, kiyib ko’rish kabinasi bo‘lishi kerak. Tikuv buyumlarini namlab – isitib ishlash uchun dazmol, dazmol taxtasi, dazmol tagliklari bilan jihozlangan alohida joy ajratiladi. Asbob – uskunalar, jihozlar, ko‘rgazniali oMlanmalar, ish namunalari maxsus shkaflarda saqlanadi. Ustaxonada albatta birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish uchun zarur bo’lgan dori-darmonlar bilan ta’minlangan aptechka boMishi zarur. Tikuv ustaxonalarida quyidagi ko’rsatmalar ko‘rinadigan joylarga osib qo‘yiladi: 1 . Tikuv ustaxonasining ichki tartib-qoidalari. 2. Havfsizlik texnikasi qoidalari. 3. Mehnat, hunar haqida hikmatli so‘z!ar. 4. Maxsus adabiyotlar, albomlar joylashtirilgan vitrina. Tikuvchilik ustaxonasini jihozlash, ish o‘rinlarini to‘g‘ri tashkil etish havfsizlik texnikasi, sanitariya-gigieniya qoidalariga va estetik talablarga mos ravishda bajarilganda m ehnat ko’nikm alarini shakl la nt i rishga, m ehnatga to ‘g ‘ri m unosabatni va m ehnat madaniyatini tarbiyalashga imkon yaratiladi. 1.4. Havfsizlik texnikasi qoidalari Havfsizlik texnikasi mehnat qilish uchun havfsiz sharoit yaratishga qaratilgan chora tadbirlar sistemasidan iborat. Tikuvchilik darslarida mashinalarni, dazmollar va qo‘l asboblarini ishlatayotganda qo‘lga igna kirib ketishi. qo’lni nimadir kesib olishi. 7 mashinaiaming aylanib turadigan qismlari kiyim yoki sochni o ‘rab ketishi, dazmolda biror joy kuyib qolishi, tugma yoki igna parchalari uchib yuzga tegishi va hokazo natijasida inson jarohatlanib qolishi mumkin. Havfsizlik texnikasi qoidalari shunday noxushliklar yoki baxtsiz hodisalarning oldini olishga xizmat qiladi. Tikuvchilikda talabalar uchun bu qoidalar asosan ikki guruhga boMinadi: 1. Qo’l va mashina opeiasiyalarida ishlovchilar quyidagilarga rioya qilishi kerak: — tnashinalar, asbob va moslamalaming ishga yaroqligi tekshirib turiladi. Ish boshlashdan oldin ish o ‘rni saranjomlanib olinadi, mashinada bamioqqa igna kirib ketishining oldini oladigan saqlagich, yuritgich tasma to‘sig‘i, mashinani ishga tushirish joylarida izolyasiya g‘iloflari bor – yo‘qligini tekshiriladi va hokazo; — elektr simlariga ip, latta, simchalar osmasliklozim, aks holda qisqa tutashuv yuz berishi mumkin. Simlarda nuqson sezilsa, darhol elektrom ontyorga xabar berish, ochilib qolgan simlarga qo‘l tekkizmaslik kerak; — narsalami ishlayotgan mashina ustidan uzatish mumkin emas; — elektr dvigatelni o’chirmasdan mashinaga moy surish, uni tozalash, mashina shkiviga tasma kiydirish man etiladi. — ish o’rnida asboblar sochilib yotmasligi, qaychi vaiplar mashinaning aylanayotgan qismlari yoniga qo‘yilmasligi kerak; — ish o‘rinlari orasidagi yo‘lni to‘sib qo‘ymaslik lozim. 2. Dazmol bilan ishlaganda quyidagilarga rioya qilishlari kerak. — elektr dazmolda ish boshlashdan oldin shnur izolyasiyasi tekshirib ko’rilishi lozim; — dazmol, shtepsel rozetkasi, vilkaning tok o‘tkazuvchi qismlariga qo‘l tekkizish mumkin emas; — dazmolning tuzukligiga ahamiyat berish zarur (korpusda qisk,a tutashuv boisa, ishlayotganda qo‘lga salgina igna sanchilgandek boladi); — ishlayotganda shnur dazmolga tegib turmasligi kerak; — dazmolning o‘ta qizib ketishiga yo‘l qo‘ymaslik lozim; — dazmol, shtepsel rezetkasi, vilka buzuq bo‘lsa, ishni to‘xtatib, elektromontyorni chaqirish kerak. 8 II – BOB QO‘LDA BAJARILADIGAN ISHLAR 2.1.Qo‘l ishlari uchun ish o‘rnini tashkil qilish Qo‘1 ishlari ikki guruga bo‘linadi: 1. Tik turib bajariladigan ishlar; 2. 0 ‘tirib bajariladigan ishlar; Tik turib bajarilgan ishlarda kiyim yoki detal stol ustiga qo‘yiladi, o‘tirib bajariladigan ishlar esa kiyim yoki detalni stol ustiga yoki ishchining tizzasiga qo‘yib qilinishi mumkin. Tik turib yoki o’tirib ishlayotganda gavda xolatiga ahamiyat berish zamr, chunki gavda holati noto‘g‘ri bo‘lsa, odam tez charchaydi, ish qobiliyati pasayadi va gavda qiyshayib qolishiga olib keladi. Talaba to’g‘ri o‘tirish uchun oyoqlari polga yoki maxsus stulga to‘la tiralib turishi kerak. Oyoqlami chalishtirib o‘tirmagan ma’qul, aks holda qon aylanishi yomonlashadi. Gavdani va boshni to‘g‘ri tutib yoki salgina oldinga egib turish kerak. Tikayotgan kiyim yoki detalni ko‘zdan 25 -30 sm masofada tutish kerak. Ish o‘mi yaxshi yoritilgan bo‘lishi, yorug‘lik chap tomondan tushib turishi lozim. Tik turib ishlaydigan talaba gavdani to‘g‘ri va qattiq tutib turishi kerak. Qo‘l ishlarini bajarishda quyidagi talablar qo‘yiladi: 1) bir detaldan ikkinchi detalga bo‘r chiziqlar o‘tkazish uchun nusxalama qaviq bilan yoki yordamchi andazani qo‘yib bo‘rlanadi. 2) detallarni bir – biriga vaqtincha qaviq qator bilan ulashda ipning rangi asosiy detal rangidan ancha farq qilishi kerak. 3) ipning uchi qaviqqator boshida tugilib, oxirida bir joyning o‘ziga ikki – uchta qaviq solib puxtalanadi. 4) doimiy qaviq vaqaviqqatorlar uchun ishlatiladigan ipning rangi asosiy gazlama rangiga mos ravishda bolishi shart. 5) petlyalarni yurmalashda qaviqqatorlar orasida ochiq, joy qolmasligi lozim. 6) detallarni ko’klashda qaviqqator shu detaldagi nusxalama qaviq qator ustidan yoki bo‘r chizig£i ustidan tushiriladi. Ko‘klab bo‘lgandan keyin nusxalama qaviq iplari olib tashlanadi. 9 7) qol qaviqqatorini bajarishda i shlatiladigan ip nomeri qaysi qaviq qayerda bajariiishiga qarab tanlanadi. 8) qaviq yirikligi va qaviqqator zichligi gazlama qalin-yupqaligiga va shu qaviqqa qo‘yilgan talablarga bogliq boiadi. 9) qaliniigi har – xil gazlamadan bichilgan detallarni ulashda yupqa gazlamadan bichilgan detalni ust tomonga qo‘yish kerak. Ish tugagandan keyin ish o’mini yaxshilab yig‘ishtirib, tozalab qo’yish zanir. 2.2.Qo‘Ida bajariladigan ishlar uchun asboblar va iplar Qo’lda bajaradigan ishlar uchun zarur asboblarga tikiladigan gazlamaga to‘g‘ri keladigan qo‘l ignalari, bamioqqa loyiq angishvona, qaychi, santimetrli lenta andaza, mel yoki sovun, to‘g‘nog‘ich va boshqalar kiradi. Ishning sifati, ishning unumi, ish qobiliyati va kayfiyati ko‘p jihatdan asboblami to‘g‘ri tanlashga bog‘liq. Asboblar kiyim tikiladigan gazlama va bajariladigan ishlaming xiliga qarab tanlanadi. Qo‘l ignalari o‘tkir, sinmaydigan, silliq, teshigidan ip bemalol o‘tadigan bo‘lishi lozim. Ignalarni yo‘g‘onligi diametr va uzunligi, teshiklarining kattaligi bo’yicha nomerlarga (1 dan 12 gacha) bo‘linadi, toq nomerli ignalar juft nomerli ignalardan uzunroq boMadi (1 jadvali). Iplar. Tikuvchilikdaishlatiladigan iplar tabiiy, sintetiktolalardan tayyorlanadi. lshlatiladigan iplaming nomeri ham ignalar va gazlamalarga moslab tanlanadi. Yupqa ip gazlamalardan (markizet batist, to‘r) kiyim tikishda 50-80 nomerli iplar, chit, satin, flanel kabi ip gazlamalardan yengil ko‘ylaklar tikishda 50-60 nomerli iplar ishlatiladi. Juda yupqa shoyi gazlamalar, masalan, shifon, krepjorjet 65-75 nomerli shoyi iplar va 80 nomerli paxta iplar bilan, yupqa va yengil shoyi gazlamalar (krepdeshin, krepsatin) 60-80 nomerli iplar bilan, jun ko‘ylaklar 50-60 nom erli ip la r bilan tikiladi. Yupqa gazlam alardan kostyum va paltolar tikishda 40-60, qalin gazlamalardan palto tikish 30-40 nomerli iplardan foydalanadi. 10 Ignalarning o’lchainlari va vazifalari ! – jadval Igna nomeri Diametri mm. Uzunligi mm. Gazlama turlari 1. 0,6 35 Yupqa jun, ip gazlamalar. 2. 0,7 30 Yupqa jun, ip va ipak 3. 0,7 40 4. 0,8 30 o’rta qalinlikdagi so f jun, kiyimlik ip gazlama 5. 0,8 40 6. 0,9 35 o’rta qalinlikdagi kostyumlik va paltolik galamalar 7. 0,9 45 8. 1,0 40 Paltolik drap va movutlar 9. 1,0 50 10. 1,2 50 11. 1,6 75 Qalin (brezent) qoplar. 12. 1,8 80 Angishvona ignani gazlamaga qadash paytida barmoqni ignadan asrash uchun xizmat qiladi. U o‘ng qo‘lning o‘rta bannog‘iga taqiladi. Angishvonaning sirtida shaxmat tartibida joylashgan ko‘zlar ignaning sirpanib ketishiga yo‘l qo‘ymaydi. Angishvona tubli va tubsiz bo‘ladi. Ayollar va bolalar kiyimini qo‘lda tikishda tubli angishvona; ustki kiyimlarni tikishda esa tubsiz angishvonadan foydalaniladi 8, 10, 12 nomerli angishvonalar erkaklarga, 2,3,4,5 nomerli angishvonalar ayollarga moljallangan (2 jadval). Angishvonalaming oMchamlari 2 — jadval Nomeri Katta Kichik Balandligi Dicnnetri D, mm Diametri D, mm mm 15 11 15-19 3 16 10 15-20 4 17 13 15-20 5 18 14 15-21 8 17 14 15-21 10 18 15 15 12 19 16 15 Gazlama va materiallami bichish mexanizasiyalashtirilgan ko‘plab ishlab chiqarish sharoitida qaychilar asosan detallaming chetini qirqib tekislash, yoki iplarni uzish uchun ishlatiladi. Kiyim yakka buyurtmalar bo’yicha tikiladigan atelyelarda esa qaychi bilan gazlama bichiladi, detallaming chetlari tekislanadi, qo‘lda bajariladigan boshqa operasiyalar amalga oshiriladi. Tikuvchilikda foydalaniladigan qaychilar 8 nomerli bo’ladi. Qaychining nomeri bajariladigan operasiyaga va bichiladigan gazlamaga qarab tanlanadi. Qaychilar g‘irchillamay ochilib yopilishi, tig‘i boshidan oxirigacha birdek yaxshi qirqishi lozim. Iplarning uchi maxsus qaychilar bilan qirqiladi. Santimetrli lenta yumshoq rezinalangan lenta bolib, ikkala tomoni santimetr va millimetrlarga boMingan: u odam gavdasidan o ‘lcham olish va kiyim detallarini o’lchash uchun ishlatiladi. Ish jarayonida lenta cho‘zilishi mumkin boMgani sababli uni vaqti – vaqtida tekshirib turish kerak. Faqat bitta lentadan foydalanish zamr, aks holda o‘lchash har – xil chiqishi mumkin. Andazalar karton yoki boshqa materiallardan tayyorlangan kiyim detallaridan iborat. Andaza etalonlar, ish andazalar va qo‘shimcha andazalar bo’ladi. Andaza – etalonlardan detallar konturlarini gazlamaga tushirishda foydalanilmaydi. Ular faqat ko’plab ishlab chiqarishda ishlatiladigan 12 andazalar komplektini tayyorlash va tekshirishda qo’llaniladi. ish andazalari yordamida gazlamalarga detallar konturlari tushiriladi, kiyim detal lari n i to ‘g‘ri biriktirish uchun kontrol kertm alar belgilanadi. Qo‘shimcha andazalar tikuvchilik sexlarida vitachkalar, petlyalar, tugmalar o‘mini, bortlar, yoqalar burchaklarini belgilash (bo’rlash) uchun ishlatiladi. Bichish va olchab ko‘rishdagi chiziq hamda belgilar bo‘r bilan tushiriladi. Tikuvchilik sanoati uchun har – xil rangli bo’rlar ishlab chiqariladi. Chiziqlar ingichka chiqishi uchun booming chetlarini o‘tkirlab turish kerak. Bo‘r bilan chiziq chizish uchun uni butun sirti bilan chizgMch yoki andazaga taqab, uchi gazlamaga tik ushlanadi. Bo‘r bilan chiziq tushirishda bo’r o‘zimizdan nariga yurgiziladi. Detallarni chiziqning ichki tomonidan qirqish lozim. Ba’zan bo‘r o‘rniga uchi o‘tkirlangan quruq sovundan foydalaniladi. 2.3.Qo‘lda bajariladigan ishlaming asosiy usuilari Kiyimlarni yakka tartibda ishlab chiqarishda buyumning sifati ko‘p jihatdan tikuvchi ignani to‘g‘ri ishlata bilishiga bog’liq. Shuning uchun qo’ldatikishgakirishishdan oldin ignagaip o‘tkazish, ipninguchini tugish va boshqa usullarni yaxshilab bilib olishi kerak. Ignaga i p o’tkazish: g‘altakdan ip uzib olishdan oldin qanchaip kerakligini bilib olish kerak. Qo’lda bajariladigan ishlar uchun ipning uzunligi ishchining barmoqlaridan to tirsagigacha bo‘lgan masofadan ikki marta katta bo‘!ishi lozim. Ishchi g‘altakdan chiqib turgan ipning uchini chap qo’lning bosh va ko‘rsatkich barmoqlari bilan ushlab, bukilgan qo’li bo’ylab, ya’ni panjalardan tirsakkacha va yana orqaga, bosh barmoqqacha g‘altakdan chuvatadi, keyin g’altakdan uzadi. Ignagaip o ‘tkazishdan oldin qo‘lning bosh va ko‘rsatkich barmoqlari bilan ipning uchi buraladi.g‘altakdagi ipning uchini 0,8 – 1,0 sm chiqarib chap qolning bosh va ko‘rsatkich barmoqlari bilan ushlanadi. Ignani chap qoMning bosh va ko‘rsatkich barmoqlari bilan ushlab, o ‘ngqo‘ldagi ipning o‘tkir uchi igna teshigigakiritiladi, o‘ng qo‘l bilan igna gazlamaga sanchiladi. 13 Qaviq hosil qilish uchun ignani gazlamaga sanchib, igna shu salqilikdan o’tkaziladi va chap qoMning bosh barmog‘i oldida sirtga chiqaliladi; bu paytda bosh va ko‘rsatkich barmoqlar bilan igna gazlama 0‘ngiga chiqariladi va qaviq tortiladi. So‘ngra qaviq hosil qilish jarayoni takrorlanadi. Ignani gazlamaga har xil usullarda sanchish mumkin. Shuning uchun qaviqlar ham har xil chiqadi. Kiyim tikishdagi ishlar ijro etish usuliga qarab, qo‘lda yoki mashinada bajariladigan bo’lishi mumkin. Boshidan oxirigacha qo‘lda bajariladigan barcha operatsiyalar qo‘lda bajariladigan ishlar hisoblanadi. Bular igna, qaychi, bo‘r yordamida bajariladigan ishlardir, shuningdek, kiyimni ip, bo‘r, changdan tozalash kabi ishlardan iborat. Gazlamada igna hosil qilgan qo‘shni teshiklar orasida iplar chalishuvining bitta tugallangan sikli qaviq bo‘ladi. Qaviqlaming tuzilishi har xil bo‘Iib. gazlamaning o‘ngi vateskarisidaipning qanday yotishiga bog‘liq. Qaviqlaming uzunligi ipning uzunligi vamaterial o’ngidagi interval bilan belgilanib, qaviqning xiliga va ishlayotgan materialning qalinligiga bog‘liq (1 rasm). 2.4.Qo‘lda bajariladigan ish turiari a) b) 1-rasm 14 Qaviqlar qo’lda bajariladi va bir ip bilan hosil qilinadi. Barcha qaviqlar tekis, orasidagi masofa gazlamaning ikkala tomonidan ham bir xil bo‘lishi, iplar bir tekis tortilishi kerak. Qaviqlaming oMchamlari va takrorlanuvchanligi har xil bo‘lishi mumkin. Qaviqlaming takrorlanuvchanligini aniqlashda 5 sm qaviqqatordagi qaviqlar soni sanaladi. 3 ~ jadval Igna va iplardan gazlama turiga qarab foydalanish Gazlamaning no mi Igna nomeri Igna diametri, mm Igna uzunligi, mm /plaining nomeri Pax ipta ak Ip ip Ко ‘ylaklik va ich kiyimi ik gazlamalar 1,2,3 0,6 -0,7 3 0 – 4 0 80,60,50 Koslyumlik gazlamalar 4,5,6 0.6 – 0,9 30 – 40 50,40 Paltolik gazlamalar 7,8,9,10 0 ,9 – 1,2 4 0 -5 0 40,30 Kiyimlarni yakka buyurtmalar asosida atelyelarda tikishda va uy sharoitida tikishda qaviq va qaviqqatorlar ko‘proq ishlatiladi. Qaviq va qaviqqatorlarni qo‘lda bajarishda diametri 0,6 – 1,8 mm, uzunligi 30-75 mm b o ‘lgan 1-12 nom erli ignalardan foydalaniladi. (3 jadval). Qaviqlar hosil qilishdaiplaining yo‘nalishi va vaziyati turlicha bo‘lgani uchun qaviqqtorlar ham har xil chiqadi. Oo‘lda bajariladigan qaviqlar besh xil bo4adi: 1. to‘g‘ri 2. qiya 3. iroqisimon 4. xalqasimon 5. petlya qaviqlar 15 2.5.To‘g‘ri qaviqlar Kiyim tikishda k o ‘pincha to ‘g ‘ri qaviqlar q o ‘llaniladi. U lar asosan kiyim ni o ‘lchab ko‘rishga, m ashina ishlariga tay y o rlash d a, b o ‘r c h iz iq la r va b elg ilarn i tu sh irish d a , burmalar hosil qilishda, detallarni vaqtincha biriktirish hamda mahkamlash uchun ishlatiladi. T o‘g‘ri qaviqlardan sirma, bostirma, bukib ko‘klash, ziyni k o ‘k lash , nusxalam a q a v iq q ato rla r va b u rm alar hosil qilishda foydalaniladi. To’g’ri qaviqlardan hosil bo‘lgan sirma qaviqqator (2-rasm, a) osongina solkiladigan boladi. Bunday qaviqqator asosan kiyimlarni olchab ko‘rishda, mashina ishlarini bajarishga tayyorlashda detallarni vaqtincha biriktirish uchun qo‘llaniladi. Sirma qaviqqator bilan kolklash uchun 2 ta detal o‘ngini ichkariga qaratib qo’yiladi, chetlari yoki belgilangan chiziqlari bir-biriga to’g’rilanadi va chiziqlari bo’yicha ulardan bir xil masofa naridan to’g‘ri qaviqlar bilan biriktiriladi. Ikki detalni sirma qaviqqator bilan biriktirishda ikkala detal bir xil taranglikda tortib turilishi, ya’ni salqisiz ulanishi, salqili biriktirilishi mumkin. Bunda to‘g‘ri qaviqning uzunligi gazlamaning qalinligiga, kiyimning vazifasiga bogiiq holda 0,5 – 2,5 sm atrofida a) b) 2-rasm 16 olinadi. Ustki va yengil kiyimlarni yakka buyurtmalar asosida tikishda kiyimning yon qirqimlari, yelka qirqimlari, yeng qirqimlari va boshqa qirqimlarini vaqtincha biriktirishda sirma qaviqlardan foydalaniladi. [Tj H J (B 3-rasm 4-rasm To‘g‘ri qaviqlaming bostirma qaviqqatori (2 rasm, b) bir-biriga sirti bo‘yicha tekislangan detallami vaqtincha biriktirish, masalan, kiyim oldi bolagiga bort qotirmasini bostirib ko‘klash uchun, shim old bo‘lagiga astarini biriktirishda foydalaniladi. To‘g‘ri qaviqqatorlar bilan solqi hosil qilmay ko‘klanadi. To‘g‘ri qaviqlarning bukib ko‘klash qaviqatorlari (3 — rasm) ham ust va yengil kiyim larga ishlov berishda detallarning buklangan chetlarini vaqtincha mahkamlash uchun ishlatiladi. (kiyim etagi va yeng uchlarining qirqma chetlari bukib ko‘klanadi). Bunda qaviqning uzunligi l-3sm olinadi. Qaviqqatorlar bilan ziy orasidagi masofa bukilishning eniga va keyingi ishlov usuliga bog‘liq bo‘ladi. To‘g‘ri qaviqlarning ziy ko‘klash qaviqqatorlari (4-rasm) yupqa gazlamalardan, yul-yul va katak gazlamalardan tikiladigan kiyimlarga ishlov berishda qo‘llaniladi. Bunday qaviqqatorlar m ashina baxyaqatorlari bilan biriktirib olingan va choklarning qirqimlari detallarning ichida qoladigan qilib o ‘ngiga ag‘darilgan detallardagi choklarni mahkamlash uchun ishlatiladi. Ustki kiyimlarni tikishda ziy choklar ziy ko‘klash qaviqqatorlari bilan mahkamlanadi, bunda baxyaqatomi bukilgan joyiga aniq tushirish yoki detallardan birini ichki tomonga o‘tkazib yuborish ya’ni kant hosil qilish lozim. Masalan cho‘ntak qopqoqlari chetini ko‘klashda chok cho‘ntak qopqoq astari tomonda, bortlar chetini ko‘klashda chok adip tomonda qoldiriladi.Qaviqning uzunligi 0,5 – 1 sm olinadi. 5-rasm 6-rasm To‘g‘ri qaviqlaming nusxalama qaviqqtorlari (5 rasm) belgilangan chiziq va kontrol belgilarni bir detaldan ikkinchi simmetrik detalga aniq o’tkazish uchun qo‘llaniladi. Belgilangan chiziqlarni uzoq vaqt saqlash kerak bo‘lganda ham shunday qaviqqatorlardan foydalaniladi. Ikkita bir xil detal o ‘ngini ichkariga qilib qo‘yiladi, qirqimlari to‘g‘rilanadi, va belgilangan chiziqlar bo‘yicha to‘g‘ri qaviqlardan qaviqqator tushiriladi.Bunda ip tarang tortilmaydi, gazlama sirtida uning qalinligiga qarab 0,2 – 0,7 sm balandlikdagi solqilar qoldiriladi, 5 sm da 4 – 5 qaviq bo‘ladi. So‘ngra detallarni surib, qaviq iplar taranglanadi va qaviqlami ikki detal o‘rtasida qirqiladi. Detallarda qolgan ip uchlari ko‘chiriladigan chiziqlarning izi hisoblanadi. Nusxalama qaviqlar asosiy gazlama rangidan boshqacharoq rangdagi ipdan hosil qilinadi. Burmalar hosil qiladigan qaviqqatorlar ayollar va bolalar ust kiyimlari hamda yengil kiyimlarning ba’zi modellami tayyorlashda ishlatiladi (6-rasm). Burmalar hosil qilish uchun 0,3 – 0,7 sm uzunlikda tug‘ri qaviqlardan ikkita parallel qaviqqator tushiriladi. Bunda detal qirqimidan birinchi qaviqqatorgacha 0,2 – 0,5 sm qaviqqatorlar orasida 0,1 – 0,4 sm masofa qoldiriladi. Detaining qirqimi i p bilan kerakli uzunlikkacha tortiladi, hosil bo‘lgan burmalar butun uzunlik bo‘yicha bir tekis terib chiqiladi. 18 2.6.Q iya qaviqlar Qiya qaviqlaming tuzilishi to‘g‘ri qaviqlaming tuzilishidan uncha farq qilmaydi. To‘g‘ri qaviqlar solishda igna gazlamaga to‘ppa – to‘g‘ri chiziq bo‘ylab sanchilsa, qiya qaviqlarda igna to‘g‘ri chiziqqa nisbatan detaining tashqi yoki ichki tomoniga og‘dirib sanchiladi. Engil va ust kiyimlar tikishda qiya qaviqlardan foydalaniladi. Qiya qaviqlar bilan doimiy qaviqqatorlar ham, vaqtinchalik qaviqqatorlar ham hosil qilinadi. Bostirma qaviqqatorlari ust kiyimlar tikishda detallami siljib ketmaydigan qilib biriktirish kerak boMgan hollarda ishlatiladi, chunki ular detallami surilib ketishiga yo‘l qo‘ymaydi. Qaviqning uzunligi 0,7 – 2,0 sm (7-rasm). 7-rasm 8~rasm Bostirma qaviqqatorlar kiyim old boMagini boit qotirmasiga, eng va yoqa o‘mizigaparallel bostirib ko‘klashda, adip va yoqani bostirib 19 ko‘klashda foydalaniladi. Ziy ko’klash qaviqqatorlari (8-rasm) gulsiz yupqa va qalin gazlamalardan ust kiyim tikishda mashina baxyaqatorlari bilan biriktirib olingan va choki ichkarida qoldirilib, o‘ngiga o‘girilgan detallardagi chetki choklarni mustahkamlash uchun ishlatiladi. Masalan, astarli qoplama cho‘ntaklarning ziylarini ko’klashda, cho’ntak qopqoqlarining ziylarini, bortlar, yoqa va boshqa detallar ziylarini ko’klashda ishlatiladi. Qaviqning uzunligi 0,5 – 1,0 sm. Qaviqqator chok o’tkazib yuboriladigan detal tomonidan tushirilib, kant hosil qilinadi. Qiya qaviqli tepchima qaviqqatorlar (9-rasm ) ust kiyim tikishda asosiy detallami qotirmaga biriktirishda kiyimning ayrim joylariga (adip qaytarmasi, yoqa va hokazo) turg‘unlik va elastiklik berish uchun ishlatiladi. Yo‘rma qaviqqatorlari (10—rasm) uy sharoitida astarsiz yakka buyurtmalar tikishda detallarning qirqimlarini titilib ketishidan saqlash uchun ishlatiladi. Qaviqqator o‘ngdan chapga tushiriladi. Qaviqlar tarang tortilmaydi. Har 1 sm ga 3-4 qaviq to‘g‘ri kelishi kerak. Qaviqlarning uzunligi 0,5 -0,7 sm. Igna detal chetidan 0,3 – 0,5 sm naridan sanchiladi. 20 2.7.Iroqsimon qaviqlar Iroqsimon biriktirma qaviq qirqimlari ochiq yoki yopiq detallaming chetlarini biriktirish uchun, masalan, ayollar paltosi astarining etagini qayirib tikish uchun ishlatiladi (11-rasm). Bu qaviqqator chapdan o‘ngga tikiladi. Igna buklangan qirqimga parallel ravishda teskari yo‘nalishda sanchiladi. Igna navbati bilan bukish haqi va asosiy detal 11-rasm bo‘ylab qadaladi. Bunda igna sanchiladigan joy orasidagi masofa gazlamaning titiluvchanligiga qarab 0,3 – 0,5 sm bo‘lishi, har bir 1 sm ga 2 – 3 qaviq tug‘ri kelishi, ipni tarang tortmaslik kerak. Iroqsimon qaviqqatorlar ayollar va bolalar kiyimlarini tikishda bezak sifatida ham ishlatishi mumkin. 2.8.XaIqasimon qaviqlar Xalqasimon qaviqqatorlar mashinada tikish qiyin bo‘lgan hollaida ikki detalni bir-biriga doimiy qilib biriktirish yoki kiyimlami yakka tartibda tikishda cho‘ziluvchan chok hosil qilish uchun biriktirishga ishlatiladi (12-rasm). Xalqasimon qaviq hosil qilishda ip gazlama qalinligidan to‘la o’tib qaytadi va yana gazlamalaiga oldingi teshikdan o’tadi. Xalqasimon qaviqning gazlama o ‘ng tomonidagi tashqi ko‘rinishi mashina baxyaqatoriga o‘xshaydi. 12-rasm 13-rasm 21 Qaviqning teskari tomonidagi uzunligi o‘ng tomonidagiga nisbatan ikki baravar ortiq bo‘ladi. Qaviq uzunligi gazlama qalinligiga bog‘liq bo4ib, 0,1 – 0,4 sm ga yetadi (13-rasm). Yashirin biriktirma qaviq qatorlar (13-rasm). Yakka tartibda ust kiyimlar tikishda berk qirqimli detallaming bukilgan chetlarini asosiy gazlamaga biriktirish uchun, masalan, ko‘ylak etagini qaytarib tikish uchun ishlatiladi. Yashirin qaviqqator solish uchun ignani detaining buklangan joyidan 0,1 – 0,5 sm masofada o’tkazib olib, shu joy ro‘parasida asosiy gazlamaning yarim qalinligi ilib olinadi. Har 1 sm da 2 – 3 qaviq boMadi. Petlya qaviqlari qirqma petlyalarni q o id a yo‘rmash uchun ishlatiladi. Yo‘rmalangan petlyalarning uch xili bor: ko‘zli — kostyumlar va erkaklar paltosida, to‘g‘ri – ich kiyimlar, bluzkalar, shimlarda va bezak petlyalar. 2.9.Petlya qaviqlar 14-rasm 22 Petlya qaviqni hosil qilish uchun igna gazlama tagidan petlya qirqimi chetidan 0,1 – 0,3 sm naridan sanchiladi, igna uchiga ip o‘raladi va qaviq tortib qo‘yiladi. Qaviqlar petlya qirqimi chetidan va birbiridan bir xil masofada yotishi, ipi bir tekis taranglanishi lozim (14-rasm). Petlya oxirida qirqim chizig‘iga tik qilib puxtalama qo‘yiladi. Har xil petlyalarning uzunligi turlicha bo‘lib, har xil yo‘g‘onlikdagi iplar bilan tikiladi. Ko‘zli petlyani yo‘rmashda 1 sm ga 6-10 qaviq to‘g‘ri keladi. Bezak petlyalami yo‘rmashda 1 sm ga 12 – 15 qaviq to‘g‘ri keladi. 2.10.Tugma chatish Tugmalar faqat taqish uchungina emas, balki kiyimni bezash uchun ham ishlatiladi. Ular asosiy material rangida boladi. Ikki teshikli tugmalar 4-5 qaviq bilan, to ‘rt teshikli tugmalar har bir teshiklarga 3-4 qaviq bilan chatiladi. Gazlamaning qalinligiga qarab 0,1 – 0,2 sm solqi ip qoldiriladi.Solqi ip atrofiga 2-3 o‘ram ip o‘rab, ipning uchi 3-4 qaviq bilan mahkamlab qo‘yiladi. Ip gazlama va zig‘ir tolali gazlamalardan tikilgan kiyimlarga tugmalarni ipni solqilatmay chatish mumkin. 23 Tugma pishiq chatilishi uchun asosiy materialning teskarisiga qotirma yoki kichkina tugma shunga qo’shib chatiladi (15-rasm). Temir ilgak va knopkalar chatish. Temir ilgak va knopkalar mashinada yoki qo‘lda chatiladi (16 – rasm). 16-rasm Qo‘lda chatilganda temir ilgaklar uch joydan: har bir ko‘zidan va egilgan joyidan 3 – 4 ta qaviq bilan qadalib, 3 – 4 qaviq bilan mustahkamlab chatiladi. 2.11.Bezak qaviqlar T ikuvchilik buyum larining badiiy bezash u chun bezak qaviqlardan foydalaniladi. Bezak qaviqlar asosan ayollar va bolalar kiyimlarini bezashda, shuningdek sochiq, dasturxon, salfetka, yostiq jild la ri kabi buyum larga bezak b erishda ishlatiladi. Bezak choki sifatida qiya qaviq, xalqasimon va yo‘rma qaviqlar, iroqsimon qaviqlardan foydalaniladi 24 а b 17-rasm Yo‘rma qaviqlar gazlama qirqimlariga ishlov berish uchun hamda kashta chok sifatida ishlatilishi mumkin. Bunda qaviqlarning zichligiga, uzunligiga qarab turlicha qaviqqatorlar hosil qilish mumkin (17- rasm). Uzun va kalta qaviqlami navbat bilan joylashtirib yoki bir necha qaviqlami guruhlaiga bidashtirib tuiiicha bezak qaviqlar tikiladi (18-rasm). 18-rasm Iroqisimon qaviq ham kashta tikishda ko‘p ishlatiladi. Bu qaviqning yana bir turi barqut qaviq boiib, bunda awal iroqsimon qaviqqator 25 tikiladi, keyin qaviqlar orasida boshqa rangli ip aylantirib o‘tkazib chiqiladi (19 – rasm). 19-rasm Chirmashuvchi chok. Bu chok asosan tasvirlaming konturini tikib chiqishda va ensiz chiziqlarni tikishda ishlatiladi. Bu chok zich joylashgan kalta qiya qaviqlardan iborat. 20-rasm 21-rasm Ish chapdan o‘ngga qarab bajariladi, bunda ip “o‘zidan nariga” qaratib yo‘naltiriladi, igna esa aksincha doim “o ‘ziga qaratib” harakatlantiriladi (20-rasm). Zanjirsimon chok – bir-biridan chiqqan halqalar qatori ko‘rinishiga ega. Ishni bajarish doim o “o ‘ziga qaratib” , o ‘ngdan chapga yo‘naltiriladi. Ignani o ‘ng tomongachiqarilib, ipni bosh barmoq bilan xalqa hosil qilib ushlab turiladi, ignani oldingi teshikdan kiritilib, xalqa o‘rtasidan chiqariladi (21-rasm) Siniq chok (zigzag) – qiya choklaming uzluksiz joylashishi bo‘lib, gazlamaning orqa tomonida 2 ta parallel uzluksiz qaviqqator hosil boMadi. Bunda igna har safar oldingi qaviq teshigidan kirgiziladi. Siniq chok asosida ham xuddi iroqsimon chokdagi kabi barqut chok bajarish mumkin (22 – rasm). 26 22-rasm Mahkamlama xalqa qaviq – trikotaj materiallarga kashta tikishda ishlatiladi, awal bitta zanjirsimon qaviq solinadi, ip o‘ng tomonga o‘tkazilib xalqa hosil qilinadi, ignani birinchi teshikdagi kiigizib, halqaning o‘rtasidan chiqariladi va kichkina qaviq hosil qilib, ignani petlya tashqarisidan gazlamaning teskari tomonidan o‘tkaziladi (23 – rasm). Tugunchalar – tikish uchun ipni gazlama teskarisidan o‘ngiga o‘tkaziladi, igna uchiga ipni bir necha marta aylantirib, yana ilgargi teshik yonidan gazlama orqasiga o ‘tkaziladi (24-rasm). 23-rasm 24-rasm 27 III – BOB MASHINADA BAJARILADIGAN ISHLAR 3.1 .Tikuv mashinasining yaratilish tarixi Kiyim tikish jarayonining qiyinligi XVII asr o ‘rtalariga kelib tikuv mashinasini yaratishga urinishlarga olib keldi. Tikuv mashinasiga birinchi patent 1755 у Angliyalik Ch.V. Veyzentalga berilgan. Bu mashina oddiy qo‘l chokiga o‘xshash chok tikardi. 1790 yilda uning vatandoshi Tomas Sten zanjir chok tikadigan mashina uchun patent oldi. Bu mashina oyoq kiyimlar (poyafzal) tikish uchun ishlatilardi, mashina qo‘l bilan harakatga keltirilardi, material ham qo‘l bilan igna tomon yo‘naltirib turilardi. Tikuv mashinasi yaratilishida asosiy voqealar XIX asrdagina yuz berdi, 1814 yilda tirollik tikuvchi Iosif Medersberger Ch.V. Veyzental yaratgan ignadan foydalanib, yangi mashina yaratdi. Bu mashina ignasi uchlari galma – gal materialga kirgizilardi, Bu albatta ancha noqulay edi, tikilayotgan ip 45 sm uzunlikda edi, ip tugaganda m ashina to ‘xtatilib, b o sh q aip o ‘tkazilardi, bu esa albatta ish unumdorligini pasaytirardi. Bu mashinalar mukammal bo‘lmasa ham, ulaming egalariga ancha – muncha foyda keltirdi. Fransiyalik tikuvchi Varfolomey TLmone 1830 yili tikuv mashinasining yana bir variantini yaratdi va butun bir ustaxonaga asos soldi. Unda 80 ta yog‘ochdan ishlangan tikuv mashinalarida askarlar kiyimlari tikilardi. Bu mashinalar zanjir chok tikardi. Bu ustaxona egasiga anchagina daromad keltirdi-yu, lekin faoliyati uzoqqa cho‘zilmadi, o‘nlab ishsiz qolgan tikuvchilar, ishdan bo‘shatilganlar bir kuni ustaxonaga bostirib kirdilar va hamma mashinalami sindirib tashladilar. Timonening o‘zi esa Angliyaga ko‘chib ketishga majbur bo‘ldi. 1845 yilda Amerikalik E. Xou mokili mashinani ixtiro qildi. Lekin uning ham ancha – muncha kamchiliklari bor edi: sekin ishlardi, gazlama transportyor lenta orqali faqat to ‘g‘ri chiziq bo‘yicha yurgizilardi. Shunga qaramay bu mashina Angliyada keng tarqaldi. Keyingi muhim qadam Amerikalik nemis I.M. Zinger tomonidan 28 amalga oshirildi. Material g‘ildirak orqali suriladigan mexanizm hoziigi kunga qadar charm buyum tikadigan mashinalarda foydalaniladi. 1852 yilda injener Vilson gazlamani suruvchi mexanizmni ixtiro qildi. Zanjir chok tikadigan mashinalar unchalik muvaffaqiyat qozonmadi, chunki chok osongina so‘kilib ketardi. Shuning uchun ham mokili mashinalar tikuvchilaming talablariga ko‘proqjavobberardi. Ixtirochilardan Amerikalik I.M. Zinger omadliroq chiqdi, uning 1849 yilda yaratgan mashinasi germaniyalik fabrikachilarni qiziqtirib qoldi, bu mashinaning Germaniya tikuvchilik sanoatida qo‘l!anishi tikuvchilik ishida katta to‘ntarish bo‘ldi. 1873 yilda Viller va Vilson Venadagi tikuv mashinalarining jahon ko‘rgazmasida yangi mashinani namoyish qildilar. Bu mashinaning choki juda sifatli bo‘lib, katta muvafaqiyat qozondi. hatto l.M. Zinger mashinasi ham bunday raqobatga chiday olmadi. 0 ‘z navbatida I.M. Zinger ham yangi takomillashgan mashinani ishlab chiqardi. 1854 yili I.M. Zinger tikuv mashinalarining hamma patentlarini sotib oldi va o‘zining kompanoni Dark bilan biiga AQSh da tikuv mashinalari ishlab chiqara boshladi va butun dunyoga mashhur bo‘lib ketdi. 1890 yili Zinger firmasi Podolskda mashina zavodini ishga tushirdi, bu yerda mashina yig‘ilardi xolos, barcha detallar Germaniyada tayyorlab olib kelinardi. 0 ‘shandan buyon juda ko‘p universal mashinalar yaratildi: qo‘l mashina, oyoq mashina, elektr mashinalar. Hozirgi kunda tikuv mashinalarining turli konstruksiyalari ishlab chiqarilmoqda, ulardan foydalanish sohalari kengayib bormoqda, oddiy chokdan tashqari ular zigzag choklar, yo‘rma choklar tikadi, tugma qadaydi, applikasiya va kashtalar tikadi, petlyalar ochadi va h.k. Mashina baxyalar va baxyaqatorlar. Tikuvchilik buyumlari tayyorlash jarayonlaridagi asosiy texnologik jihoz tikuv m ashinasi hisoblanadi. U larni um um iy ishlarga mo‘ljallangan mashinalarga, bajaradigan ishi bo‘yicha ixtisoslashgan mashinalarga va yarim avtomatlarga ajratish mumkin. Choklovchi mashinalaida detallar ikki ip-ignadagi vamokidagi ipning o‘rilishi hisobga ulanadi. Iplaming o‘rilish usuliga qarab mashina baxyalari moki va zanjir baxyalaiga bo‘linadi. Gazlamalami ulashda ko‘pincha moki 29 baxyali mashinalar, trikotaj polotnolar va boshqa elastik materiallardan tikiladigan detallarni ulashda esa zanjir baxyali mashinalar ishlatiladi. Moki yordamida hosil qilinadigan ikki ipli baxyaqator eng ko‘p tarqalgan, bunda ustki ip ignaorqali materialga o‘tganligi uchun “igna ipi”, pastki ip mokidagi naychadan chiqqanligi uchun “moki ip” deb ataladi. Moki baxya pishiq bo’ladi, elastik emas, unchalik cho‘zilmaydi, iplar ma’lum taranglik bilan o ‘rilgani uchun gazlamalar puxta ulanadi (25-rasm). Mashina ignasining gazlamani teshib o‘tgan ikkita qo’shni nuqtalari orasidagi iplarning chalishuviga baxya deb aytiladi. Baxyalarning uzluksiz takrorlanishi natijasida baxyaqator hosil boladi. 25-rasm Mokili mashinada baxya hosil boiishi 5 bosqichdan iborat (26 – iasm). 30 1) Igna gazlamani teshib o‘tib, o‘zi bilan birgaustki ipni igna plastinasi tagiga olib o‘tadi. Eng oxirgi pastki holatiga yetib 2-3 mm ko‘tariladi. Bu vaqtda moki aylanma harakat qilib, chap tomonga igna uchiga yetib keladi va uning xalqasini iladi. Ip tortgich esa eng yuqori holatdan pastga harakatlanib, ignani ustki ip bilan ta’minlaydi. Tepki gazlamani bosib turadi. 2) Igna yuqoriga harakatini davom ettiradi, gazlamadan chiqadi, moki aylanma xarakatini davom ettirib, ilib olgan xalqasini o‘z atrofida kengaytiradi. Ip tortgich pastga harakatini davom ettirib mokini ustki ip bilan ta’minlaydi.Tepki vatishli reyka awalgi holatida qoladi. 3) Igna yuqoriga harakatini davom ettiradi va eng oxirgi yuqori holatiga yetadi. Moki chapga aylanma harakatini davom ettirib, xalqani maksimal kengaytiradi. Ip tortgich esa pastda harakatini davom ettirib, eng pastki holatiga yetadi. Tepki va tishli reyka awalgi holatida qoladi. 4) Igna pastga harakatlanadi. Moki aylanma harakatini davom ettirib 210°gao‘tadi, xalqani bo’shashtiradi, naycha ipi esa shu xalqa ichida qolib chalishuv hosil bo‘ladi. Ip tortgich birdan ko‘tariIib, ustki ip xalqasini tortadi.Tepki vatishli reyka awalgi holatida qoladi. 5) Igna gazlamaga kira boshlaydi. Moki orqaga aylanib, dastlabki holatiga keladi. Ip tortgich eng yuqori holatiga yetadi va baxyani taranglaydi. Shu vaqtda tishli reyka bir baxyaga gazlamani suradi. Tepki avvalgidek gazlamani bosib turadi. 3.2.Bir ipli zanjirsimon choklaming hosil bo‘lishi Zanjirsimon baxyalarning ochiq, yashirin va yo‘rmalangan xillari bo‘ladi. Zanjir baxyalar bir qanchaiplar bilan hosil qilinishi mumkin. Zanjir baxyalar 1,2,3 va4 ipli boMishi mumkin.Zanjir baxya hosil qilishda moki o‘miga chalishtirgich qo‘llaniladi. Zanjir baxyalar hosil qilish uchun moki baxyalar hosil qilishdagiga qaraganda ko‘proq ip ketadi, lekin zanjir baxyalar ancha elastik vapishiq chiqadi. Zanjirsimon baxya, to‘g‘ri chiziqli va siniq baxyali bo‘lishi mumkin. Bir ipli zanjirsimon baxyaqator detallami vaqtincha biriktirishda (biriktirib ko‘klash, ,ylami ko‘klashda) ishlatiladi
Do’stlaringiz bilan baham:
Ma’lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2023
ma’muriyatiga murojaat qiling
Texnoloji proseslərin als-ri
E) İlkin verilən tipik qərarların araşdırılması prinsipi ilə;
3. ALS-də ilkin verilən qərarlar necə müəyyənləşdirilir?
A) Tipik qərarlar çoxluğunda (TQÇ);
B) Tipik verilənlər çoxluğunda;
C) Tipik texnoloji əməliyyatlar çoxluğunda;
D) Tipik avadanlıqların yaddaş qurğusunda;
E) Tipik texnoloji proseslərin ALS-də;
4. ALS-də tipik qərarların tətbiq şərtləri necə təyin edilir?
A)Tipik qərarların tətbiq şərtləri detalın dəzgahın işçi zonasında yerləşə bilməsi və
emal edilə bilməsindən ibarətdir;
B) Tipik qərarların tətbiq şərtləri detalın işçi zonasında yerləşə bilməsindən
C) Tipik qərarların tətbiq şərtləri emal olunası detalın texnoloji cəhətdən
mümkünlüyünün olmasından ibarətdir;
D) Tipik qərarların tətbiq şərtləri emal olunası detalın texnoloji əməliyyatlar
E) Tipik qərarların tətbiq şərtləri emal olunası detalın fiziki-mexaniki
5. ALS-də detalın dəzgahın işçi zonasında yerləşə bilməsi tipik qərar tətbiq şərtinə
əsas hansı parametrlər aiddirlər?
A) Detalın qabarit ölçüləri ;
B) Detalın ən böyük uzunluq ölçüsü;
C) Detalın ən böyük diametrinin ölçüsü;
D) Detalın ən böyük ölçüsünün müşaidəsi;
E) Detalın ən böyük diametrinin müşaidəsi;
6. ALS-də detalın dəzgahda emal edilə bilməsi tipik qərar tətbiqi şərtinə
əsas hansı parametrlər aiddirlər?
A) Modul, maillik bucağın və yivin addımı;
B) Dişli çarx ötürməsində modulun qiyməti;
C) Yivaçma prosesində yivin addımı;
D) Dişli çarxın emalında çəplik bucağının qiyməti;
E) Dişli çarxın emalında addımın qiyməti;
7.-ifadəsi avtomatlaşdırılmış layihələndirmə sistemində necə adlanır?
A) Qərar qəbul edilmənin tətbiq şərtləri;
B) Qabarit ölçülərinin müqaisəsi şərtləri;
C) Diametr ölçüsünün tətbiq şərtləri;
D) Ən böyük uzunluq ölçüsünün tətbiq şərtləri;
E) Dişin modulunun tətbiq şərtləri;
8. ALS-nin əsas xüsusiyyətini nə təşkil edir?
A) Tamamlanmış layihə həllərinin və sənədlərinin alınması;
B) Tamamlanmış layihə həllərinin alınması;
C) Tamamlanmış layihə sənədlərinin alınması;
D) Tamamlanmış əməliyyatların layihə ardıcıllığı;
E) Tamamlanmış texnoloji hazırlığın vəziyyəti;
9.Avtomatlaşdırılmış layihələndirilmə sistemləri təyinatına görə neçə növə bölünür?
A) iki: layihələndirənlər və xidmət edənlər;
B) iki: texnoloji əməliyyatları vaxt normalarını layihələndirənlər;
C) iki: hesablayanlar və işçi cizgilərini layihələndirənlər;
D) iki: xidmət edənlər və hesabat aparanlar;
E) iki: texnoloji keçid və ölçü vasitələrini layihələndirənlər;
10. “Layihələndirənlər” yarımsistemlərin əsas vəzifəsinə nələr aid olur?
A) Tipik texnoloji proseslərin, avtomat əməliyyatların, kəsici və ölçü alətlərinin və
dəzgahların idarəetmə proqramlarının tərtibi;
B) Tipik texnoloji proseslərin və dəzgahların idarəetmə proqramlarının tərtibi;
C)Tipik texnoloji proseslərin və işçi cizgilərin idarəetmə proqramlarının tərtibi;
D) Tipik texnoloji proseslərin və kəsici-ölçü alətlərin layihə və idarəetmə
E) Tipik texnoloji avadanlıqların idarəetmə proqramlarının tərtibi;
11. “Xidmət edənlər” yarımsistemlərin əsas vəzifəsi nədən ibarətdir?
A) Müəyyən hazır proqramlar əsasında informasiya axtarışını aparmaq;
B) Müəyyən hazır proqramların axtarışını aparmaq;
C) Müəyyən hazır proqramları müqaisəsini aparmaq;
D) Müəyyən hazır proqramların dilini təyin etmək;
E) Müəyyən hazır proqramlar əsasında, avtomatlaşdırılmış yeni proqram işləmək;
12. ALS-nin təsnifatı hansı xüsusiyyətlər nəzərə alınmaqla səciyyələndirilir ?
A) Layihələndirilmə obyektinin növü, müxtəlifliyi, mürəkkəbliliyi, avtomatlaşdırma
B) Layihələndirmə obyektinin növü və avtomatlaşdırma səvviyəsi;
C) Layihələndirmə obyektinin xarakteri və təminat strukturası;
D) Layihələndirmə obyektinin layihə sənədlərinin sayı;
E) Layihələndirmə obyektinin həcmi və xarakteri;
13. Layihələndirmə obyektinin növü üzrə ALS-rinin necə təsnifat qrupu mövcuddur?
14. Layihələndirmə obyektinin mürəkkəblik xüsusiyyəti necə təyin edilir?
A) Tərkib hissələrinin sayına görə;
B) Avtomatlaşdırma səviyyəsinə görə ;
C) Obyektin növünə görə;
D) Avtomatlaşdırmanın dərəcəsinə görə;
E) Obyektin sənədlərinin sayına görə;
15. Avtomatlaşdırma səviyyəsinə görə ALS-rin neçə növü mövcuddur?
A) üç: az, orta və yüksək səviyyədə avtomatlaşdırılmış;
B) üç: az ,orta və tam səviyyədə avtomatlaşdırılmış;
C) üç: tam, natamam və yarım səviyyədə avtomatlaşdırılmış;
D) iki: az və orta səviyyədə avtomatlaşdırılmış;
E) iki: tam və natamam səviyyədə avtomatlaşdırılmış;
16. Layihə proseduralarının 25%-i avtomatlaşdırılmış obyektlər hansı səviyyədə
B) Yükcək səviyyədə;
C) Orta səviyyədə;
D) Az və orta səviyyədə;
E) Orta və yükcək səviyyədə;
17. Layihə proseduralarının 50%- i avtomatlaşdırılmış obyektlər hansı səviyyədə
ALS- rə aiddirlər?
A) Orta səviyyədə;
B) Az səviyyədə;
C) Yükcək səviyyədə;
D) Az və yükcək səviyyədə;
E) Az və orta səviyyədə;
18. Layihə proseduralarının 50%- dən çoxu avtomatlaşdırılmış obyektlər hansı
səviyyədə ALS- rə aiddirlər?
A) Yükcək səviyyədə;
C) Orta səviyyədə;
D) Orta və yükcək səviyyədə;
E) Az və orta səviyyədə;
19. Layihələndirilən obyektlər avtomatlaşdırılmasının kompleksliyinə görə neçə
A) üç: bir və kompleks mərhələli;
B) iki: bir və çox mərhələli;
C) iki: bir, çox və kompleks mərhələli;
D) iki: çox və kompleks mərhələli;
E) bir: bir mərhələli;
20. ALS-də layihələndirilən obyektlərin layihə sənədləri xarakterinə görə neçə əsas
və neçə köməkçi qruplara bölünür?
A) 6 əsas və 3 köməkçi;
B) 3əsas və 3 köməkçi;
C) 4əsas və 4 köməkçi;
D) 2əsas və 2 köməkçi;
E) 5əsas və 5 köməkçi;
21. ALS-nin hansı təminat sistemləri mövcuddur?
A) Texniki, riyazi, informasiya, linqvistik və metodiki;
B) Texniki, riyazi və metodiki;
C) Texniki, riyazi və linqvistik;
D) Texniki, riyazi və informasiya;
E) Texniki, riyazi, metodiki və informasiya;
22. Texniki təminat sisteminin mahiyyəti nədən ibarətdir?
A) Avtomatlaşdırılmış layihələndirmə üçün nəzərdə tutulmuş qarşılıqlı əlaqəli
texniki vasıtələr toplusudur;
B) Avtomatlaşdırılmış layihələndirmə üçün sənədlər toplusudur;
C) Avtomatlaşdırılmış layihələndirmənin texniki təminatıdır;
D) Avtomatlaşdırılmış layihələndirmənin material bazasıdır;
E) Avtomatlaşdırılmış layihələndirmə üçün texniki vasıtələr toplusudur;
23. Riyazi təminat sisteminin mahiyyəti nədir?
A) Avtomatlaşdırılmış layihələndirmə üçün model və alqoritmləri toplusudur;
B) Avtomatlaşdırılmış layihələndirmə üçün sənədlər toplusudur;
C) Avtomatlaşdırılmış layihələndirmə üçün köməkçi sənədlər toplusudur;
D) Avtomatlaşdırılmış layihələndirmə üçün texniki təminat toplusudur;
E) Avtomatlaşdırılmış layihələndirmə üçün texniki material toplusudur;
24. İnformasiya təminatı dedikdə hansı məna düşünülür?
A) Təqdim edilmiş tipik layihə üçün sorğu informasiyasına malik sənədlər toplusu;
B) Təqdim edilmiş tipik layihə üçün texniki təminat toplusudur;
C) Təqdim edilmiş tipik layihə üçün əsas sənədlər toplusudur;
D) Təqdim edilmiş tipik layihə üçün köməkçi sənədlər toplusudur;
E) Təqdim edilmiş tipik layihə üçün texniki vasıtələr toplusudur;
25. Linqvistik təminat nə deməkdir?
A) İlkin verilənlər və layihələndirmənin nəticələrinin tətbiqi üçün yararlı halda
təqdim edən təsviri dillər toplusudur;
B) İlkin verilənləri yararlı halda təqdim edən təsviri dillər toplusudur;
C) Layihələndirmənin nəticələrinin tətbiqi üçün yararlı halda təqdim edən təsviri
D) İlkin verilənləri maşın dilinə çevirən dillər toplusudur;
E) Layihələndirmənin nəticələrini maşın dilinə çevirən dillər toplusudur;
26. ALS-də metodiki təminat sisteminin rolu nədir?
A) Avtomatlaşdırılmış layihələndirməni təmin edən vasitələrin tərkibi, seçmə və
istismar qaydalaraını təsvir edən sənəddir;
B) Avtomatlaşdırılmış layihələndirməni təmin edən sənədlər toplusudur;
C) Avtomatlaşdırılmış layihələndirmənin istismar qaydalaraını təsvir edən sənəddir;
D) Avtomatlaşdırılmış layihələndirmənin seçmə qaydalaraını təsvir edən sənəddir;
E) Avtomatlaşdırılmış layihələndirməni yerinə yetirən sənədlər toplusudur;
27. ALS-nin proqram təminatı nə deməkdir?
A) Layihələndirməni aparmaq üçün lazım olan maşın proqramları və onun istifadə
B) Layihələndirməni yerinə yetirmək üçün istifadə qaydaları toplusudur;
C) Layihələndirməni aparmaq üçün metodiki məlumatlar toplusudur;
D) Layihələndirməni aparmaq üçün texniki təchizat toplusudur;
E) Layihələndirməni aparmaq üçün maşın dilləri toplusudur;
28. Texnoloji proseslərin ALS-də proqram təminatının neçə növü vardı və hansılardı?
A) iki:ümumi və xüsusi proqram təminatı;
B) iki:bir həlli və çox həlli proqram təminatı;
C) iki:ümumi və bir həlli proqram təminatı;
D) bir: ümumi proqram təminatı;
E) bir: xüsusi proqram təminatı;
29. Texnoloji proseslərin ALS-də xüsusi proqram təminatı nə deməkdir?
A) Konkret layihə məsələsinin bütün mümkün həll variantlarını özündə əks
B) Konkret layihə məsələsinin həllini özündə əks etdirmək;
C) Konkret layihə məsələsinin bir variantla həllini özündə əks etdirmək;
D) Konkret layihə məsələsinin bir variantla həllinin mümkün olmasını;
E) Konkret layihə məsələsinin bir variantla həllinin vacibliyini özündə əks etdirmək;
30. Texnoloji proseslərin ALS-də ümumi proqram təminatı nə deməkdir?
A) Sistem halında layihə məsələlərinin bütün mümkün həll variantlarını özündə əks
B) Konkret layihə məsələsinin bütün mümkün həll variantlarını özündə əks
etdirmək;
C) Müəyyən bir layihə məsələsinin bir variantla həllini özündə əks etdirmək;
D) Müəyyən bir layihə məsələsinin həllinin vacibliyini özündə əks etdirmək;
E) Sistem halında layihə məsələsinin bütün həllərinin vacibliyini özündə əks
etdirmək;
31. ALS-də texnoloji informasiyanın rəmzi təsvirinin təsnifat əsasının səciyyəvi
A) Kodlaşma prosesində detalın konstruktiv xüsusiyyətləri rəqəmli kodlarla istifadə
B) Kodlaşma prosesində detalın konstruktiv qabarit ölçüləri təyin olunur;
C) Kodlaşma prosesində detalın konstruktiv ən böyük uzunluq ölçüləri təyin olunur;
D) Kodlaşma prosesində detalın konstruktiv ən böyük diametr ölçüləri təyin olunur;
E) Kodlaşma prosesində detalın emal olunma xüsusiyyətləri təyin olunur;
32. ALS-də mexaniki emal texnoloji proseslərin layihələndirilməsində istifadə olunan
tipik qərarlar neçə qrupa bölünür?
A) iki: lokal və bütöv;
B) iki: əməliyyat və ölçü alətləri;
C) iki: avadanlıq və ölçü alətləri;
D) bir: lokal;
E) bir: bütöv;
33. Mexaniki emal texnoloji proseslərin avtomatlaşdırılmış layihələndirilməsində
lokal tip qərarlar vasitəsi ilə ən çox neçə element müəyyənləşdirilə bilər?
C) İki və dörd
D) Beş
E) İki və beş
34. Mexaniki emal texnoloji proseslərin ALS-də bütöv tip qərarlar vasitəsi ilə ən çox neçə element müəyyənləşdirilə bilər
A) Emal texnoloji prosesi bütövlüklə
B)Yalnız avadanlıqlarının seçilməsini
C) Yalnız kəsən alətlərin seçilməsini
D) Yalnız ölçü alətlərinin seçilməsini
E) Yalnız texnoloji əməliyyat ardıcıllığını
35. Texnoloji prosesin layihələndirilməsində optimal məsələnin qoyuluşu dedikdə nə
A) Prosesin yerinə yetirilmə şərtləri və irəli sürülən tələblərin maksimum həyata
B) Prosesin yerinə yetirilmə şərtlərinin məzmunu;
C) Prosesin yerinə yetirilmə şərtlərinin aydınlaşdırılması;
D) Prosesin irəli sürülən tələblərinin müzakirəsi;
E) Prosesin irəli sürülən tələblərinin həll edilməsi;
36. ALS-də parametrin optimallaşdırılması nəyə deyilir?
A) Parametrin optimallaşdırılma kriteriyası üzrə optimumun təyin edilməsi;
B) Parametrin optimallaşdırılma prosesinə;
C) Parametrin optimallaşdırılma ədədinin təyin edilməsi;
D) Parametrin kriteriyasının təyin edilməsi;
E) Parametrin optimallaşdırılma kriteriyasının orta qiymətinə;
37. Texnoloji proseslərin optimallaşdırılma məsələlərində əsas vacib şərt nədir?
A) Optimallaşdırılma kriteriyasının seçilməsi;
B) Optimallaşdırılma elementinin vacibliyi;
C) Optimallaşdırılma elementinin seçilməsi;
D) Optimallaşdırılma elementinin hədd ölçüləri;
E) Optimallaşdırılma kəmiyyətinin əsas ölçü vahidləri;
38. Mexaniki texnoloji proseslərin optimallaşdırılmasında əsas kriteriyalar
A) Ədədi vaxt, məhsuldarlıq, maya dəyər, kütlə, kəsmə rejimi elementləri;
B) Ədədi vaxt, çəki, alətin texnoloji imkanları;
C) Ədədi vaxt, məhsuldarlıq və avadanlıqların enerji tutumu;
D) Ədədi vaxt, tərtibatların məhsuldarlığı və etibarlığı;
E) Ədədi vaxt, dəzgahların yüklənmə əmsalı, pəstahın çəkisi;
39. Mexaniki texnoloji proseslərin optimallaşdırılmasının neçə növü vardır?
A) iki: parametr üzrə və struktura üzrə;
B) iki: parametr üzrə və məhsuldarlıq üzrə;
C) iki: parametr üzrə və dəzgahların texnoloji imkanları üzrə;
D) iki: parametr üzrə və məhsulun keyfiyyət göstürücüləri üzrə;
E) bir: struktura üzrə;
40. Texnoloji proseslərin parametr üzrə optimallaşdırılması nə deməkdir?
A) Mövcud texnoloji prosesin parametrlərindən yalnız birinin optimallaşdırılması;
B) Mövcud texnoloji prosesin parametrlərindən yalnız ikisinin optimallaşdırılması;
C) Mövcud texnoloji prosesin parametrlərinin 50% optimallaşdırılması;
D) Mövcud texnoloji prosesin optimallaşdırılması;
E) Mövcud texnoloji prosesin seçilməsinin optimallaşdırılması;
41. ALS-də texnoloji proseslərin optimallaşdırma məsələsinin hansı məhdudiyyət
A) Məhsuldarlıq, keyfiyyət göstəriciləri, alət və dəzgahların texnoloji imkanları üzrə
B) Məhsuldarlıq və kəsmə rejimi üzrə məhdudiyyət şərtləri;
C) Məhsulun keyfiyyət göstəriciləri texniki imkanları üzrə məhdudiyyət şərtləri;
D) ) Məhsulun sınağı və satışı üzrə məhdudiyyət şərtləri;
E) Məhsuldarlıq və maya dəyəri üzrə məhdudiyyət şərtləri;
42. Mexaniki emal texnoloji proseslərin struktura üzrə optimallaşdırılması necə
A) Texnoloji prosesin yalnız strukturası seçilir;
B) Texnoloji prosesin əhəmiyyəti və effektliyi seçilir;
C) Texnoloji prosesin optimal variantı seçilir;
D) Texnoloji prosesin rentabelliyi təyin olunur;
E) Texnoloji prosesin araşdırılması aparılır;
43. Texnoloji prosesin strukturası dedikdə nə başa düşülür?
A) Emal marşurutu, pəstahlama üsulu, dəzgahın, tərtibatın və alətin tipi;
B) Emal marşurutu;
C) Kəsmə rejimi elementləri;
D) Vaxt normaları;
E) Texnoloji prosesin avtomatlaşdırılması dərəcəsi;
44. Mexaniki emal texnoloji proseslərin hansı əsas elementlərin parametr üzrə
optimallaşdırılması yerinə yetirə bilər?
A) Kəsmə rejimi və elementləri, ölçümüsaidəsi, alətin xidmət müddəti;
B) Kəsmə rejimi və elementləri, avadanlığın həqiqi vaxt fondu;
C) Kəsmə rejimi və elementləri, alətin itiləmələrinin sayı;
D) Kəsmə rejimi və elementləri,emal marşurutunun təyini;
E) Kəsmə rejimi və elementləri, avadanlıqların hesabı sayı;
45. Mexaniki emal texnoloji proseslərin ALS-də parametrlər arasında hansı
A) Alətin kəsicilik xüsusiyyətləri onun davamlılığı ilə;
B) Alətin kəsicilik xüsusiyyətləri, dəzgahın tipi ilə;
C) Alətin kəsicilik xüsusiyyətləri, tərtibatın növü ilə;
D) Alətin kəsicilik xüsusiyyətləri onun həndəsi ölçüləri ilə;
E) Alətin kəsicilik xüsusiyyətləri onun qabarit ölçüləri ilə;
46. Mexaniki emal texnoloji proseslərin ALS-də səthin kələ-kötürlüyü hansı kəsmə
rejimi elementinə məhdudiyyət qoyulmasını tələb edir?
B) Kəsmə dərinliyə;
C) Kəsmə sürətinə;
D) Ədədi vaxta;
E) Kəsməyə sərf olunan gücə;
47. Mexaniki emal texnoloji proseslərin ALS-də kəsici alətin davamlılığına hansı
kəsmə rejimi elementinə məhdudiyyət qoyulmasını tələb edir?
A) Kəsmə sürətinə;
B) Kəsməyə sərf olunan gücə;
C) Verişə;
D) Dəzgahın tipinə;
E) Ədədi vaxta;
48. Mexaniki emal prosesinin mərkəzlərdə yerinə yetirilməsi zamanı pəstahın
əyintisinin qiyməti hansı şərti ödəməlidir?
C)
D)
E)
49. Avtomatlaşdırılmış lahiyələndirmədə məhdudiyyəti necə adlanır?
B) Praktik;
C) İnterpolyasiya;
D) Xidməti;
E) Təcrübəvi;
50. Avtomatlaşdırılmış lahiyələndirmədə məhdudiyyəti necə adlanır?
B) Praktik;
C) Dövrü;
D) İxtiyari;
E) Təcrübəvi;
51. Avtomatlaşdırılmış lahiyələndirmə sistemlərində məhdudiyyəti necə
A) Dəzgahın baş hərəkət intiqalı üzrə;
B) Dəzgahın baş hərəkət intiqalının gücünün qiyməti;
C) Dəzgahın baş hərəkət intiqalının fırlanma tezliyi;
D) Dəzgahın baş hərəkət intiqalının dövrlər sayı;
E) Dəzgahın baş hərəkət intiqalının faydalı iş əmsalı;
52. asılılığı avtomatlaşdırılmış layihələndirmə sistemlərində hansı
texnoloji məhdudiyyəti təyin edir?
A) Kəsmə sürəti ilə kəskinin davamlılığı arasındakı;
B) Kəsmə sürəti ilə sürət əmsalı arasındakı;
C) Kəsmə sürəti ilə pəstahın diametri arasındakı;
D) Kəsmə dərinliyi ilə veriş arasındakı;
E) Kəsmə dərinliyi ilə pəstahın diametri arasındakı;
53. ALS-də mexaniki emal prosesi üçün dəzgahın tipi nəyə əsasən seçilir?
A) Mexaniki emalın növünə;
B) Mexaniki emalın texniki imkanlarına;
C) Mexaniki emalın səciyyəvi xüsusiyyətlərinə;
D) Mexaniki emalın avtomatlaşdırma dərəcəsinə;
E) Mexaniki emalın keyfiyyət göstəricilərinə;
54. Texnoloji proseslərin ALS-də avadanlığın seçilməsində onun hansı əsas
göstəriciləri qəbul edilir?
A) Energetik və kinematik imkanları, sərtliyi və emal ölçüləri;
B) Energetik imkanı, sərtliyi və emal ölçüləri;
C) Energetik imkanı və qabarit ölçüləri;
D) Energetik imkanı, sərtliyi və tipi;
E) Energetik imkanı, gücü, tipi və sərtliyi;
55. Tərtibatın layihələndirməsində ALS-nin neçə növ informasiya təminatı vardır?
A) iki: dəyişən və daimi;
B) iki: dəyişən və şərti dəyişən;
C) iki: daimi və şərti dəyişən;
D) bir: daimi;
E) bir: dəyişən;
56. Tərtibatların ALS-də layihələndirməsi üçün hansı məlumatların verilməsi
A) Konstruktiv elementləri, yığım vahidi və təyinatı;
B) Konstruktiv elementləri;
C) Yığım vahidinin işçi cizgisi;
D) Yığım vahidinin işçi cizgisi və yığılma texnologiyası;
E) Təyinatı, tətbiq sahələri və texnoloji imkanları;
57. ALS-də tərtibatın konstruktiv elementlərinin layihələndirməsi üçün onun
haqqında hansı məlumatların verilməsi vacibdir?
A) Təyinatı, həndəsi forması, materialı, ölçüləri və texnoloji xüsusiyyətləri;
B) Təyinatı, həndəsi forması və qabarit ölçüləri;
C) Təyinatı, materialı və texnoloji xüsusiyyətləri;
D) Təyinatı, həndəsi forması və emal olunma xüsusiyyətləri;
E) Təyinatı, emal olunma qabiliyyəti, materialın mexaniki-fiziki xassələri;
58. Avtomatlaşdırılmış lahiyələndirmə sistemlərində (TPK)-tətbiqi parametrlər
kompleksi nəyə deyilir?
A) Tətbiq şərtləri ilə məhdudlaşdırılmış parametrlərə;
B) Tətbiq şərtlərinin təyininə;
C) Tətbiq şərtlərinin riyazi üsulla hesabına;
D) Tətbiq şərtlərinin forma və məzmununa;
E) Tətbiq şərtlərinin hesablanma üsullarına;
59. tətbiqi parametrlər kompleksi hansı mexaniki emal texnoloji
prosesinə uyğun gəlir?
B) Torna üst yonuş;
C) Pardaqlama;
D) Torna yan yonuş;
E) Torna doğrama;
60. ALS-də layihələndirilən və xidmət edən yarımsistemlərin rabitəsinin təmin
edilməsində ən geniş yayılmış üsul necə adlanır?
A) İnterfeys;
B) Qərar qəbul etmə;
C) Ünsiyyət;
D) Kompleks;
E) İnfra;
61. ALS-də layihələndirilən və xidmət edən yarımsistemlərin arasında proqram
rabitəsi, bu halda interfeys funksiyası necə əldə edilir?
A) İnsan amili ilə;
C) Avtomatika ilə;
D) Yaxınlaşma İlə;
E) Yarımavtomatika ilə;
62. ALS-rin xüsusiyyətlərinin əsas dörd qrupuna nələr daxildir?
A) Maşınqayırma və cihazqayırma məmullarının, texnoloji proseslərin, inşaat
obyektlərin və təşkilat sistemlərinin ALS-ri;
B) Maşınqayırma və cihazqayırma məmullarının ALS-ri;
C) Maşınqayırma və cihazqayırma texnoloji proseslərin ALS-ri;
D) İnşaat obyektlərin ALS-ri;
E) Təşkilat sistemlərinin ALS-ri;
63. Layihələndirmə obyektinin hansı mürəkkəblik xüsusiyyətləri vardır?
A) Sadə, orta, mürəkkəb və çox mürəkkəb;
C) Sadə;
D) Orta;
E) Mürəkkəb;
64. Layihələndirmə obyektinin avtomatlaşdırılmış tərkib hissələrinin sayı n 2
olarsa, bu hansı mürəkkəblik xüsusiyyətinə aiddir?
B) Orta;
C) Mürəkkəb;
D) Orta və mürəkkəb;
E) Çox mürəkkəb;
65. Tərkib hissələrinin sayı 10 2 3 olarsa, layihələndirilən obyekt hansı
mürəkkəblik xüsusiyyətinə aid olar?
C) Mürəkkəb;
D) Çox mürəkkəb;
E) Orta və mürəkkəb;
66. Tərkib hissələrinin sayı 10 3 4 olarsa, layihələndirilən obyekt hansı
mürəkkəblik xüsusiyyətinə aid olar?
B) Orta və sadə;
C) Çox mürəkkəb;
D) Sadə və çox mürəkkəb;
E) Orta və mürəkkəb;
67. Tərkib hissələrinin sayı 10 4 5 olarsa, layihələndirilən obyekt hansı
mürəkkəblik xüsusiyyətinə aid olar?
C) Sadə;
D) Mürəkkəb;
E) Orta və mürəkkəb;
68. Avtomatlaşdırılmış sistemlərdə təşkilat xüsusiyyətlərinin əsasını nə ilə ifadə
A) Kod işarələri ilə;
B) Rəqəmlərlə;
C) Hərfi işarələr ilə;
D) Nişanlama ilə;
E) Onluq rəqəmlərlə;
69. Müasir hesablama texnologiyasının maşınqayırma istehsalında tətbiqi hansı
A) İstehsal proseslərinin və mühəndis əməyinin avtomatlaşdırılması istiqamətlərində;
B) İstehsal proseslərinin avtomatlaşdırılması istiqamətlərində;
C) Mühəndis əməyinin avtomatlaşdırılması istiqamətlərində;
D) İstehsal avadanlıqlarının avtomatlaşdırılması istiqamətlərində;
E) İstehsal olunan alətlərin avtomatlaşdırılması istiqamətlərində;
70. İstehsal proseslərinin layihələndirilməsi avtomatlaşdırılmasının əsasını nə təşkil
A) Rəqəmli proqramla idarə olunan çevik istehsal sistemləri;
B) Rəqəmli proqramla idarə olunan texnoloji sistemləri;
C) Rəqəmli proqramla idarə olunan texnoloji dəzgah;
D) Rəqəmli proqramla idarə olunan müasir texnologiyalar;
E) Rəqəmli proqramla təchiz olunan avadanlıqlar;
71. Mühəndis əməyinin avtomatlaşdırılmasının əsasını nə təşkil edir?
A) Müasir texnoloji hesablama vasitələrinin tətbiqi;
B) Müasir texnoloji vasitələr;
C) Müasir texnoloji yeniliklər;
D) Müasir texnoloji məlumatlar çoxluğu;
E) Müasir texnoloji hesablamaüsulları;
72. İstehsalın texniki hazırlığı (İTH) dedikdə nə başa düşünülür?
A) Bir-biri ilə qarşılıqlı proseslərin məcmuəsi;
B) Bir-biri ilə qarşılıqlı texnoloji prosesləri;
C) Bir-biri ilə qarşılıqlı kəsici və alətlərin məcmuəsi;
D) Bir-biri ilə qarşılıqlı avadanlıqların məcmuəsi;
E) Bir-biri ilə qarşılıqlı əməliyyatların məcmuəsi;
73. ALS-də müəssisənin imkanı dedikdə nə başa düşünülür?
A) Nəzərdə tutulmuş vaxtda lazımi keyfiyyətdə və müəyyən həcmdə məhsulun
B) Nəzərdə tutulmuş vaxtda məhsulun buraxılış həcmi;
C) Nəzərdə tutulmuş vaxtda məhsul çeşidlərinin həcmi;
D) Nəzərdə tutulmuş vaxtda məhsulun istehsal gücü;
E) Nəzərdə tutulmuş vaxtda məhsul çeşidlərinin ümumi sayı;
74. Avtomatlaşdırılmış layihələndirmə sistemlərində obyektin buraxılış imkanı hansı
A) İstehsalın texnoloji hazırlığından;
B) İstehsalın buraxılış həcmindən;
C) İstehsalın rəqəmli idarəolunan dəzgahlarından;
D) İstehsalın avtomatlaşdırılması dərəcəsindən;
E) İstehsalın idarə olunmasından;
75. İTH- istehsalın texnoloji hazırlığının avtomatlaşdırılması obyektlərinə nələr
A)TP-rin, texnoloji avadanlıqların, mühəndis-texniki məsələlərin layihələndirilməsi;
B) TP-rin layihələndirilməsi;
C) Texnoloji avadanlıqların layihələndirilməsi;
D) Mühəndis-texniki məsələlərin həlli;
E) İdarəetmə məsələlərinin həlli;
76.Texnoloji proseslərin avtomatlaşdırılmış layihələndirilməsində əsas məqsəd nədir?
A) Məmulun hazırlanma prosesinin texniki iqtisadi əsaslandırılmış variantını
B) Məmulun hazırlanma prosesinin variantını hazırlamaq;
C) Məmulun texniki əsaslandırılmış variantını hazırlamaq;
D) Məmulun iqtisadi əsaslandırılmış variantını hazırlamaq;
E) Məmulun əlverişli texnoloji proses variantını hazırlamaq;
77. ALS-də texnoloji proseslər obyektinə və işlənmə şəraitinə görə neçə növə
A) üç:fərdi, tipik və qrup texnoloji prosesləri;
B)iki: fərdi və qrup texnoloji prosesləri;
C) iki: fərdi və tipik texnoloji prosesləri;
D) iki: tipik və qrup texnoloji prosesləri;
E) üç:fərdi, orta və qrup texnoloji prosesləri;
78. Hansı məmulların hazırlanmasında fərdi texnoloji proseslər layihələndirilir?
A)Eyni adlı və ölçülü məmulların hazırlanmasında;
B) Eyni adlı məmulların hazırlanmasında;
C) Eyni adlı materialdan hazırlanmış istehsalda;
D) Eyni konstruksiyaya malik məmulların hazırlanmasında;
E) Eyni mexaniki xassəyə malik məmulların hazırlanmasında;
79. Tipik texnoloji proseslərdən hansı məmulların hazırlanmasında geniş istifadə
A) Ümumi konstruktiv xüsusiyyətlərə malik;
B) Ümumi adlı, eyni məhsulların;
C) Ümumi ölçüləri eyni olan məhsulların;
D)Ümumi mexaniki xassələrə malik olan məhsulların;
E) Ümumi fiziki-mexaniki xassələrə malik olan məhsulların;
80.Qrup texnoloji proseslərdən hansı məmulların hazırlanmasında geniş istifadə
A)Konstruktiv və texnoloji oxşarlıqları eyni olan məmulların;
B) Konstruktiv oxşarlıqları eyni olan məmulların;
C) Texnoloji oxşarlıqları eyni olan məmulların;
D) Ümumi keyfiyyət oxşarlıqları eyni olan məmulların;
E) Ümumi qabarit ölçü oxşarlıqları olan məmulların;
81. Avtomatlaşdırılmış texnoloji proseslər bir-birindən nə ilə fərqlənirlər?
A) Əmək tutumu və mürəkkəbliyi ilə;
B) Əmək tutumu ilə;
C) Mürəkkəbliyi ilə;
D) Avtomatlaşdırılma xüsusiyyəti ilə;
E) Avtomatlaşdırılma dərəcəsi ilə;
82. Maşınqayırma sənayesində standart üzrə neçə növ layihələndirmə mövcuddur;
A) üç: avtomatlaşdırılmamış, avtomatlaşdırılmış və avtomatik;
B) iki: avtomatlaşdırılmamış və avtomatik;
C) iki: avtomatlaşdırılmış və avtomatlaşdırılmamış
D) iki: avtomatlaşdırılmış və avtomatik;
E) iki: avtomatik və qeyri avtomatik;
83. Maşınqayırma sənayesində avtomatlaşdırılmamış layihələndirmə dedikdə nə başa
A) Layihə məsələlərinin hamısı insan tərəfindən həll olunur;
B) Layihə məsələlərinin qismən insan tərəfindən həll olunması;
C) Layihə məsələlərinin bir hissəsi avtomatlaşdırılır;
D) Layihə məsələlərinin yarısı insan tərəfindən həll olunur;
E) Layihə məsələlərinin qismən avtomatlaşdırılması;
84. Avtomatik layihələndirilən maşınqayırma sənayesi dedikdə nə başa düşünülür?
A) Layihələndirilən məsələlər bütövlükdə EHM-da həll olunur;
B) Layihələndirilən məsələlər qismən EHM-da həll olunur;
C) Layihələndirilən məsələlərin yarısı EHM-da həll olunur;
D) Layihələndirilən məsələlərin 90% EHM-da həll olunur;
E) Layihələndirilən məsələlərin 80% EHM-da həll olunur;
85. Avtomatlaşdırılmış layihələndirilən maşınqayırma sənayesi dedikdə nə başa
A) Layihə məsələlərin həlli insan və EHM-da qarşılıqlı yerinə yetirilir;
B) Layihə məsələlərin həlli insanlar tərəfindən yerinə yetirilir;
C) Layihə məsələlərin həlli EHM-da yerinə yetirilir;
D) Layihə məsələlərin qismən həlli EHM-da yerinə yetirilir;
E) Layihə məsələlərin 90%-i EHM-da yerinə yetirilir;
86. ALS-ri maşınqayırma müəssisələrinin neçə və hansı tiplərinə tətbiq edilir?
A) üç: fərdi, seriyalı və kütləvi;
B) üç: fərdi, orta seriyalı və kütləvi;
C) üç: fərdi, kiçik seriyalı və kütləvi;
D) üç: fərdi, böyük seriyalı və kütləvi;
E) iki: fərdi və kütləvi;
87.ALS-də mürəkkəb konstruksiyalı detalların mexaniki emal texnoloji prosesində
ölçü dəqiqliyinecə təyin edilir?
A) Ölçünün müsaidə qiyməti əsasında;
B) Ölçünün nominal qiyməti əsasında;
C) Ölçünün maksimum qiyməti əsasında;
D) Ölçünün minimum qiyməti əsasında;
E) Ölçünün maksimum və minimum qiymət fərqi əsasında;
88. Avtomatlaşdırılmış layihələndirmədə emal ölçüsünün müsaidəsinin qiyməti necə
A) Nominal ölçüyə uyğun texnoloji müsaidə sorğu blokunda;
B) Nominal ölçüyə uyğun sorğu cədvəlindən;
C) Nominal ölçüyə uyğun sorğu ədəbiyyatlarından;
D) Nominal ölçüyə uyğun sorğu məlumatlardan;
E) Nominal ölçüyə uyğun sorğu müsaidə cədvəl materiallarından;
89. Konstruktor sənədlərinin hazırlanmasında ALS-nin əsas vəzifələri nədən
A) Konstruktiv elementlərin forma və ölçülərinin, işçi və yığma cizgilərinin
informasiya təsvirlərini hazırlamaqdır;
B) Konstruktiv elementlərin informasiya təsvirlərini hazırlamaqdır;
C) Konstruktiv elementlərin forma və ölçülərinin hazırlamaqdır;
D) İşçi cizgilərinin təsvirlərini hazırlamaqdır;
E) Yığma cizgilərinin təsvirlərini hazırlamaqdır;
90. Konstruktorların konstruksiyalarının ALS-də sintezi necə həyata keçirilir?
A) Kompleks və çoxfunksiyalı avtomatlaşdırılmış layihə əsasında;
B) Kompleks layihə tapşırıqları əsasında;
C) Çoxfunksiyalı layihə tapşırıqları əsasında;
D) Avtomatlaşdırılmış layihə tapşırıqları əsasında;
E) Kompleks texniki, texnoloji informasiya əsasında;
91. Konduktorların ALS-də sintezi üçün hazırlanan vacib sənədlərə nələr daxildir?
A) Pəstahın və yığım vahidinin cizgisi, texnoloji prosesin marşrut xəritəsi, RPİ
dəzgahlarında emal xəritəsi;
B) Pəstah və yığım vahidinin cizgisi;
C) Texnoloji emal proseslərin marşrut xəritəsi;
D) RPİ dəzgahlarında texnoloji emal xəritəsi;
E) Hazırlanmasına çəkilən xərclərin ümumi dəyəri;
92. Mexaniki emal prosesində avtomatlaşdırma layihəsinin proqramı detalın işçi
cizgisi ilə hansı formada əlaqələndirilir?
A) Detalın emal olunacağı səthləri kodlaşdırılır;
B) Detalın emal olunacağı səthləri müəyyənləşdirilir;
C) Detalın emal olunacağı səthləri dəqiqləşdirilir;
D) Detalın emal olunacağı səthləriuyğunlaşdırılır;
E) Detalın emal olunacağı səthləri növbə ilə sıralanır;
93. Mexaniki texnoloji emal proseslərində səthlərin kodlaşdırılması necə aparılır?
A) Xüsusi kodifikator-cədvəl formasında;
B) Xüsusi əməliyyat ardıcıllığı cədvəl formasında;
C) Xüsusi texnoloji keçid ardıcıllığı cədvəl formasında;
D) Xüsusi texnoloji gediş ardıcıllığı cədvəl formasında;
E) Xüsusi emal ardıcıllığı cədvəl formasında;
94. Konduktorların konstruksiyalarının ALS-də layihələndirilməsi üçün vacib olan
ilkin verilənlərə nələr aiddirlər?
A) Detalın işçi cizgisi, əməliyyatın növü və təyinatı;
B) Detalın işçi cizgisi;
C) Əməliyyatın növü
D) Konduktorun təyinatı;
E) Konduktorun yığım cizgisi;
95. Maşınqayırmada müəssisələrin istehsal tipi necə təyin olunur?
A) Seriyalılıq əmsalına görə;
B) İstehsal gücünə görə;
C) Avadanlıqların ümumi sayına görə;
D) Texniki-mühəndis işçilərin ümumi sayına görə;
E) Müəssisənin ümumi sahəsinə görə;
96. Avtomatlaşdırılmış istehsal prosesinin ilk texnoloji əməliyyatı necə adlanır?
B) Tökmə;
C) Döymə;
D) Ştamplama;
E)Təzyiq altında döymə;
97. Emal olunmuş səth dedikdə nə başa düşülür?
A) Texnoloji əməliyyatın başa çatdırıldığı səthə;
B) Texnoloji əməliyyat aparılan səth;
C) Texnoloji əməliyyatın aparılması nəzərdə tutulan səthə;
D) Texnoloji əməliyyatın başlanıldığı səthə;
E) Texnoloji əməliyyatın aparıldığı səthə;
98. Emal olunmuş səthin keyfiyyət göstəriciləri hansı parametrlərlə təyin olunur?
A) Kvalitet dəqiqlik dərəcəsi və kələ-kötürlüyün qiyməti ilə;
B) Kvalitet dəqiqlik dərəcəsi ilə;
C)Kələ-kötürlüyün qiyməti ilə;
D) Formasının düzgün və səlisliyilə;
E) Səthin parlaqlığı ilə;
99. Atomatlaşdırılmış texnoloji proseslərdə kəsən alətin materialı necə seçilir?
A) Emal olunan hissənin materialı nəzərə alınmaqla;
B) Emal olunan hissənin forması nəzərə alınmaqla;
C) Emal olunan hissənin qabarit ölçüləri nəzərə alınmaqla;
D) Emal olunan hissənin dəqiqliyi nəzərə alınmaqla;
E) Emal olunan hissənin ölçü müşahidəsi nəzərə alınmaqla;
100. Atomatlaşdırılmış texnoloji proseslərdə mərkəzlərdə uzun valları mexaniki
emalında lünetlərdən istifadə etməkdə əsas məqsəd nədir?
A) Əyilmə deformasiyasının qarşısını almaq;
B) Əyilmə deformasiyasını əldə etmək;
C) Texnoloji prosesi yeniləşdirmək;
D) Texnoloji prosesin effektliyini artırmaq;
E) Texnoloji prosesin səmərəliliyini artırmaq;
101. Mexaniki emal prosesində forma dəqiqliyi dedikdə nə başa düşülür?
A) Emal səthinin silindrik və müstəvi səthdən meyillənməsi
B) Emal olunan səthin dəqiqliyi
C) Emal olunan səthin təmizlik dərəcəsi
D) Emal olunan səthin düz və hamarlığı
E) Emal olunan səthin kələkötürlüyü
102. Müstəvini emal edərkən hansı növ forma meyillənmələri alına bilər?
A) Qabarıqlıq və çökəklik
103. Mexaniki emal zamanı həndəsi formaların meyillənmələri necə adlanır?
A) Forma dəqiqliyi
B) Ölçü dəqiqliyi
C) Ölçü dəqiqsizliyi
D) Çökəklik və qabarıqlıq
104. Emal prosesinə təsir edən əsas amillər hansılardır?
A) DTAD , sistemin sərtliyi və qızma deformasiyalı
B) DTAD-in sisteminin sərtliyi
C) Qızma deformasiyalanın miqdarı
D) Tərtibatın sərtliyi və möhkəmliyi
E) Kəsici alətin kütləşməsi
105. DTAD- sisteminin mexaniki emal prosesinə təsiri necə yaranır?
A) DTAD- sisteminin sərtliyindən
B) Sistemin araboşluq və yığılmasından
C) DTAD- sisteminin kostruksiyasından
D) Sistemin düzgün yerləşdirilib-bazalaşdırılmasından
E) Sistemin düzgün emal prosesinə yararlı olmamasından
106. – torna dəzgahlarında kəski ilə emal prosesində hansı kəmiyyəti təyin edir?
D) Dəzgahın deformasiyasını
E) Kəskinin deformasiyasını
107. Mexaniki emal prosesində kəsici alətin elastik deformasiyası hansı xətalar yaradır?
A) Səthin forma və ölçü dəqiqlik xətaları
B) Heç bir xəta yaratmır
C) Qismən emal prosesinə təsir edir
D) Kəsən alətin kütləşmə xətaları
E) Səthin forma xətaları
108. Mexaniki emal prosesində istilik hansı zonada yaranır?
A) Emal zonasında
B) Kəsici alətin tiyəsində
C) Dəzgahın sürətlər qutusunda
D) Emal olunan pəstahın daxilində
E) Kəski başlığında
109.Çuqun materialdan hazırlanmış gövdə tipli pəstahlar emal qabaq hansı əməliyyata uğradılır?
A) Təbii köhnəltmə
B) Süni köhnəltmə
D) Təbii döymə və ştamplama
110. Pəstah daxilində yaranan gərginliklərin aradan qaldırılması üçün pəstahlar hansı əməliyyata uğradılır?
D) Yağ daxilində saxlama
E) Maye daxilində saxlama
111. Pəstahların qızdırılaraq yavaş soyudulması prosesi necə adlanır?
A) Süni köhnəltmə
C) Təbii köhnəltmə
112. Emal olunmuş üzün keyfiyyəti hansı kəmiyyətlərlə xarakterizə olunur?
A) Üzün təmizliyi və üst qatın fiziki-mexaniki xassələrilə
B) Üzün dəqiqliyi
C) Üzün təmizliyi
D) Üzün forma xətası
E) Üzün təmizliyi və üst qatın dəqiqliyilə
113. Emal edilmiş üzün təmizliyi hansı parametrlə təyin olunur?
A) Üzün kələkötürlüyünün ölçüsü ilə
B) Üzün forma dəqiliyilə
C) Üzün mexaniki-fiziki xassələri
D) Üzün bərkliyi ilə
E) Üzün möhkəmmliyi ilə
114. Mexaniki emalda üz qatının fiziki-mexaniki xassələrinə prosesin hansı parametrləri təsir edir?
A) Kəsmə təzyiqi,sürət, istilik dərəcəsi JSM-lər
B) Kəsmə təzyiqi, sürət və yağlama
C) Kəsmə təzyiqi, Kəsmə dərinliyi və sürət
D) Kəsmə təzyiqi, veriç və dövrlər sayı
E) Kəsmə təzyiqi və veriç
115. Kəsmə sürəti və istilik dərəcəsinin hansı hissələrinin plastik deformasiyasına səbəb olur?
A) Yonqar və üz qatının
B) Yonqar və pəstahın
C) Material və hissənin
D) Material və detalın
E) Yonqar və yarımfabrikatın
116. Emal olunmuş üzün keyfiyyəti emal üsulundan asılıdırmı?
A) Ciddi asılıdır
C) Qismən asılıdır
E) Təsiri yoxdur
117. Emal edilmiş üzün keyfiyyətinə təsir edən amillər hansılardır?
A) Emal üsulu və emal şəraiti
D) Kəsmə dərinliyi
E) Kəsmədə emal sürəti
118. Emal şəraitini təşkil edən əsas amillər hansılardır ?
A) Kəsən alətin xüsusiyyətləri,kəsmə rejimi və SJM
B) Kəsən alətin itiliyi
D) Kəsmə rejimi,material və SJM
E) Material və SJM
119. Kəsən alətin xüsusiyyətlərinə nələr daxildir ?
A) Alətin kəsən ağzının həndəsi parametrləri
B) Alətin növü və itilənmə xüsusiyyətləri
C) Alətin markası və kəsmə texnologiyası
D) Alətin materialı və hazırlanma texnologiyası
E) Alətin ölçüləri və itilənmə xüsusiyyətləri
120. Kəsən alətin ağzının kütləşməsinin üzün kələ-kötürlüyünə təsiri necədir?
A) Kələ-kötürlüyün artmasına səbəb olur
B) Təsiri yoxdur
C) Kələ-kötürlük dəyişmir
D) Təsiri çox azdır
121. Kəsmə zonasında istiliyin dərəcəsini azaltmaq üçün hansı üsuldan istifadə olunur?
B) emalın növünü dəyişmək
C) Alətin növünü dəyişmək
E) Kəsmə dərinliyi və verişi azaltmaq
122. Mexaniki emal prosesində neçə növ titrəmələr vardır?
E) 8
123. Mexaniki emal prosesində titrəmələrin hansı növləri mövcuddur?
A) Məcburi və öz-özünə
D) Baş verən və özünə məxsus
E) Özünə məxsus və məcburi
124. DTAD-sistemində xarici həyəcanladıcı qüvvənin təsiri olmadan baş verən titrəmələr necə adlanır?
A) Öz-özünə titrəmə
B) Məcburi titrəmə
C) Özünə məxsus titrəmə
D) Sadəcə titrəmə
E) Qısa amplitudlu titrəmə
125.Emal olunmuş üzün kələ-kötürlüyünün ölçü vahidi necədir?
126. Veriş dedikdə nə başa düşürsünüz?
A) Kəskinin şpindelin bir dövründə qət etdiyi məsafəni
B) Kəski alətinin hərəkətini
C) Pəstahın hərəkətini
D) Kəskinin şpindelin boyunca qət etdiyi məsafəni
E) Kəsən alətin tam bir hərəkət dövrünü
127. nə deməkdir?
A) Şpindelin bir dövründə kəskinin qət etdiyi məsafə
B) Kəskinin 0,5 mm hərəkət məsafəsi
C) Kəskinin pəstah üzərində qət etdiyi məsafə
D) Kəskinin kəsmə dərinliyi
E) Qət edilən məsafənin uzunluğu
128. necə başa düşünülür?
A) Bir dəqiqə müddətində kəskinin qət etdiyi məsafə
B) Kəskinin 1,0 mm hərəkət məsafəsi
C) Kəskinin bir dövr ərzində qət etdiyi məsafə
D) Kəsmə dərinliyinin məsafəsi
E) Kəsmə bucağı və verişin qiyməti
129. Mexaniki emalda kobud bazalaşdırma nəyə deyilir?
A) Emal olunmamiş səthlər üzrə
B) Emal olunmuş səthlər üzrə
C) Xarici yuvalar üzrə
D) Daxili yuvalar üzrə
E) Dazili fırlanma səth üzrə
130. Lahiyələndirilən texnoloji prosesin əsas vəzifəsi nədir?
A) Pəstahın müsaidəsini hazır detalın müsaidəsinə çatdırmaq
B) Emal prosesini həyata keçirtmək
C) Pəstahın müsaidəsini təyin etmək
D) Detalın müsaidəsini təyin etmək
E) Əməliyyatı uğurla yerinə yetirmək
131. Hesablama texnikasının maşınqayırmada tətbiqinin necə istiqaməti mövcuddur?
E) 3
132. Maşınqayırma sənayesində hesablama texnikasının tətbiqinin hansı növləri vardır?
A) İstehsal proseslərinin və mühəndis əməyinin avtomatlaşdırılması
B) İstehsal proseslərinin avtomatlaşdırılması
C) Mühəndis əməyinin avtomatlaşdırılması
D) İstehsal proseslərinin cə əməliyyatların ALS-i
E) Əl əməyinin və əməliyyatlarının ALS-i
133. Texnoloji proseslərin ALS-nin ölkə daxilində tətbiqi necə başa düşülür?
A) Bu sistemin sənaye miqyasında istehsalata tətbiqi
B) İstehsal proseslərinin təkmilləşdirilməsi
C) Texnoloji əməliyyatların təkmilləşdirilməsi
D) Avadanlıqların avtomatlaşdırılması
E) Kəsmə rejimlərinin avtomatlaşdırılması
134. ALS-nin sənaye miqyasında istehsalata tətbiqinin neçə istiqaməti mövcuddur?
E)6
135. Texnoloji proseslərin ALS–nin istehsalata tətbiqini həyata keçirmək üçün hansı əsas şərtlər tələb olunur?
A) Sistemin tipikləşdirilməsi, unifikasiyası və standartlaşdırılması
B) Sistemin bütün elementlərinin tipikləşdirilməsi
C) İstehsalın unifikasiya olunması
D) Sistemin təkmilləşdirilməsi
E) Sistemin standartlaşdırılması, avtomatlaşdırılması və kəsmə rejimləri
136. İstehsalın texniki hazırlığı (İTH) nə deməkdir?
A) Nəzərdə tutulan müddətdə lazımi həcmdə və xərcdə məhsul buraxılışını təmin etmək
B) Nəzərdə tutulan müddətdə, fasilə vermədən xidmət etmək
C) Nəzərdə tutulan müddətdə vaxt itkisinə yol verməmək
D) Nəzərdə tutulan müddətdə fasiləsiz işləmək
E) Nəzərdə tutulan müddətdə məhsul buraxmasını təmin etmək
137. Lahiyələndirmənin avtomatlaşdırma məsələlərinə görə neçə növü vardır?
E) 6
138. Lahiyələndirmənin avtomatlaşdırma məsələlərinə görə hansı növləri mövcuddur?
A) Avtomatlaşırılmamış, avtomatlaşırılmış və avtomatik
B) Avtomatlaşırılmamış, statik və dinamik
C) Avtomatlaşırılmış və avtomatik
D) Avtomatlaşırılmış, avtomatik və qeyri statik
E) Avtomatlaşırılmış, statik, dinamik və stasionar
139. Texnoloji proseslər obyektinə və işlənmə şərtlərinə görə neçə növə bölünürlər?
E) 6
140. Texnoloji proseslərin obyektinə və işləmə şərtlərinə görə hansı növləri mövcuddur?
A) Fərdi, tipik və qrup
B) Fərdi və seriyalı
C) Fərdi və kütləvi
D) Fərdi, seriyalı və kütləvi
E) Fərdi, kiçik seriyalı və kütləvi
141. Hansı detalların mexaniki emalı üçün fərdi texnoloji proses hazırlanır?
A) Eyni adlı və tip ölçülü
B) Val tipli böyük ölçülü
C) Dişli çarx tipli böyük ölçülü
D) Gövdə tipli böyük ölçülü
E) Prizmatik gövdə tipli kiçik ölçülü
142. Hansı hissələrin mexaniki emalı üçün tipik texnoloji proses lahiyələndirilir?
A) Ümumi konstruktiv xüsusiyyətləri eyni olan
B) Ümumi konstruktiv ölçüləri eyni olan
C) Ümumi oxşar, pilləli ölçüləri eyni olan
D) Ümumi oxşar, qabarit ölçüləri eyni olan
E) Ümumi oxşar, qabarit ölçüləri müxtəlif olan
143. Hansı hissələrin mexaniki emalı üçün qrup texnoloji proses lahiyələndirilir?
A) Konstruktiv və texnoloji oxşarlıqlı hissələrin
B) Pilləli val tipli eyni ölçülü hissələrin
C) Dişli çarx və gövdə hissələri
D) Konstruktiv ölçüləri böyük olan hissələrin
E) Texnoloji cəhətdən mürəkkəb ölçülü hissələrin
144. Texnoloji proseslərdə avtomatik lahiyələndirmənin əsas xüsusiyyəti nədən ibarətdir?
A) Tətbiqi məhduddur
B) Fəhlələri içdən azad edir
C) Fəhlələrin işini yüngülləşdirir
D) Avadanlıqlar az yüklənir
E) İstehsalın müddəti çox qısadır
145. Pəstahın cizgisində müsaidələrlə məhdudlandırılan ölçülər nəyə əsasən təyin olunur?
A) Hissənin ölçüsünə
B) Pəstahın ölçüsünə
C) Yarımfabrikatın ölçüsünə
D) Texnoloji əməliyyatlara əsasən
E) İstehsalın növünə əsasən
146. Məmulun işçi cizgisində ölçülərin qoyuluşu necə variantda qoyula bilər?
E) 4
147. Maşınqayırma sənayesində lahiyənin avtomatlaşdırılması səviyyəsi necə təsvir olunur?
A) Ümumi layihə prosedurlarının avtomatlaşdırılma faizinə görə
B) Ümumi layihə tapşırığının avtomatlaşdırılmasına görə
C) Ümumi texnoloji prosesin avtomatlaşdırılmasına görə
D) Ümumi konstruktor sənədlərinin avtomatlaşdırılmasına görə
E) Ümumi layihə əməliyyatlarının avtomatlaşdırılmasına görə
148. Az avtomatlaşdırılmış layihə nə deməkdir?
A) Layihə prosedurlarının 25%-i avtomatlaşdırılıb
B) Layihə prosedurlarının 10%-i avtomatlaşdırılıb
C) Layihə prosedurlarının 30%-i avtomatlaşdırılıb
D) Layihə prosedurlarının hamısı avtomatlaşdırılıb
E) Layihə prosedurlarının 40%-i avtomatlaşdırılıb
149. Maşınqayırmada avtomatlaşdırılma səviyyəsinə görə neçə növ layihələr vardır?
E) 6
150. Texnoloji proseslərin ALS-də avtomatlaşdırılma səviyyəsinə görə hansı növ layihələr vardır?
A) Üç növ: az, orta və yüksək səviyyədə avtomatlaşdırılmış
B) Bir növ: az avtomatlaşdırılmış
C) Bir növ: qismən avtomatlaşdırılmış
D) İki növ: az və orta səviyyədə avtomatlaşdırılmış
E) İki növ: orta və yüksək səviyyədə avtomatlaşdırılmış
151. İnformasiya kommunikasiya texnalogiyalarının maşınqayırma sənayesində tətbiqi əsasən hansı istiqamətlərdə aparılır?
A)İki:İstehsal proseslərinin və mühəndis əməyinin avtomatlaşdırılması;
B) İki:Pəstahalma və ölçü alətlərinin layihələndirilməsinin avtomatlaşdırılması;
C) İki:Dəzgah və alətlərin layihələndirilməsinin avtomatlaşdırılması;
D) İki:İstehsal prosesləri və tərtibatların layihələndirilməsinin avtomatlaşdırılması;
E) İki:Mühəndis əməyinin və tərtibatların layihələndirilməsinin avtomatlaşdırılması;
152. ALS–nin yaranması və təşkilində əsas istiqamətlər hansıdır?
A)İstehsal sisteminin elementlərinin tipləşdirilməsi,unikasiyası və standartlaşdrılması;
B) İstehsal sisteminin elementlərinin tipləşdirilməsi və sadələşdirilməsi;
C) İstehsalın inikasiyası, standartlaşdırılması və rejimlərin sadələşdirilməsi;
D) İstehsal sisteminin elementlərinin inikasiyası və standartlaşdırılması;
E) İstehsalın növü, inikasiyası və kəsmə rejimlərinin sadələşdirilməsi;
153. ALS-n maşınqayırma sənayesindəki müasir inkişafı dedikdə nə başa düşünülür?
A) Kompleks avtomatlaşdırılmış sistemlərin yaradılması;
B) Kompleks kəsmə rejimlərininALS–ri;
C) Dəzgah və avadanlıqların ALS–ri;
D) Dəzgah və tərtibatların ALS–ri;
E) Kompleks kəsici və ölçü alətlərinin ALS-ri;
154. Maşınqayırmada ALS-nın necə və hansı vacib istiqamətləri mövcuddur?
A) Üç; Avtomatik idarəetmə (AİS) sistemləri, çevik idarəetmə (CİS) sistemi və istehsalın texnoloji hazırlığının avtomatlaşdırılması;
B) İki; Avtomatik idarəetmə sistemləri (AİS) və kəsmə rejimlərinin avtomatlaşdırılmış sistemləri (KRAS);
C) İki; Avtomatik idarəetmə (AİC) sistemləri və çevik idarəetmə sistemləri (CİS) ;
D) İki; Avtomatik idarəetmə sistemləri (AİS) və istehsalın texnoloji hazırlığının avtomatlaşdırılmış sistemləri (İTHAS);
E) Üç; Avtomatik idarəetmə sistemləri (AİS), çevik idarəetmə sistemi (CİS) və kəsmə rejimlərinin avtomatlaşdırılmış sistemləri (KRAS);
155. İstehsalın texnoloji hazırlığı (İTH) dedikdə nə başa düşünülür?
A) Lazımı keyfiyyətdə, nəzərdə tutulan vaxt müddətində məyyən həcmdə məhsulburaxılışına-müəssisənin imkanı;
B) Lazimi keyfiyyətdə, nəzərdə tutulan vaxt müddətində müəyyən həcmdə məhsul istehsalı başa düşünülür;
C) Lazımı keyfiyyətdə, nəzərdə tutulan vaxt müddətində istehsal həcmi başa düşünülür;
D) Lazımı keyfiyyətdə, nəzərdə tutulan vaxt müddətində məhsulun buraxılış həcmi başa düşünülür;
E) Lazımı keyfiyyətdə, nəzərdə tutulan vaxt müddətində məhsulun istehsal proqramı başa düşünülür;
156. İstehsalın texnoloji hazırlığının vahid sistemlərinin (İTHVS) neçə qrupu vardır?
A) Beş qrupu:0;1; 2; 3; 4;
B) Üç qrupu: 1; 2; 3;
C) Beş qrupu:1; 2; 3; 4; 5;
D) Dörd qrupu:0; 1; 2; 3;
E) Börd qrupu: 1; 2; 3; 4;
157. İTHVS – nin “O” qrupunu hansı amil təşkil edir?
A) İTHVS – nin əsas müdəalları;
C) İTH – nin idarə qaydaları;
D) İstehsalın texnoloji hazırlığının vahid sistemlərinin texniki imkanlarını;
E) İTHVS – nin avtomatlaşdırma obyektlərini;
158. İTHVS – nin “1” qrupunu hansı amillər təşkil edir?
A) İstehsalın texnoloji hazırlığının vahid sistemlərinin təşkili və idarə qaydaları;
B) İTH – nin əsas obyektləri;
C) İTH – nin əsas maddələri;
D) İstehsalın texnaloji hazırlığının mexanizmləşdirilməsi;
E) İstehsalın texnaloji hazırlığının avtomatlaşdırılması;
159. İTHVS – nin “2” qrupunu hansı amillər təşkil edir?
A) İstehsal edilən məhsulun konstruksiyasının texnolojiyini təmin edən qaydalar;
B) Texnoloji proseslərinin və texnoloji təminat vasitələrinin işlənmə qaydaları;
C) Mühəndis – texniki işlərin mexanizmləşdirilməsi qaydaları;
B) Texnoloji proseslərin layihələndirilməsi;
E) İdarə məsələlərinin həlli;
160. İTHVS – nin “3” qrupunu hansı amillər təşkil edir?
A)Texnoloji proseslərin və texnoloji vasitələrinin işlənmə qaydaları;
B) Texnoloji proseslərin layihələndirilməsi;
C) Texnoloji proseslərin işlənmə qaydaları;
D) Texnoloji vasitələrinin işlənmə qaydaları;
E) Texnoloji tərtibatların layihələndirilməsi;
161. İTHVS –nin “4” qrupuna hansı amillər aiddirlər?
A) Mühəndis – texniki işlərin mexanikləşdirilməsi və avtomatlaşdırılmasında texniki vasitələrdən istifadə qaydaları;
B) Texnoloji proses və texnoloji vasitələrinin işlənmə qaydaları;
C) Texnoloji proseslərin layihələndirilməsi qaydaları;
D) Texnoloji tərtibatların layihələndirilməsi qaydaları;
E) Texnoloji təminat vasitələrinin işlənmə qaydaları;
162. İstehsalın texnoloji hazırlığının (İTH) mexanikləşdirilmə – avtomatlaşdırılma obyektləri hansılardır?
A) TP – ın, dəzgah və avadanlıqlarının layihələndirilməsi, mühəndis – texniki və idarəetmə məsələlərin həlli;
B) Texnoloji proseslərin, dəzgah və avadanlıqların layihələndirilməsi;
C) Mühəndis – texniki və idarəetmə məsələlərin həlli;
D) İstehsalın texnoloji hazırlığını təşkili və idarə qaydaları;
E) İstehsalın texnoloji hazırlığının əsas müddəaları;
163. Texnoloji proseslərin ALS – də əsas məqsəd nədir?
A) Müəssisənin hazırlanma prosesinin texniki – iqtisadi əsaslandırmalar üzrə qəbul olunmuş variantının seçilməsi;
B) Hissənin hazırlanma prosesinin qənaitli variantının seçilməsi;
C) Hissənin hazırlanma prosesinin texniki əsaslandırmalar üzrə dəbul olunmuş variantının seçilməsi;
D) Hissənin hazırlanma prosesinin iqtisadi əsaslandırmalar üzrə qəbul olunmuş variantının seçilməsi;
E) Hisəsinin hazırlanma prosessinin ALS – də həlli;
164. Texnoloji proseslərin ALS – də istifadə olunan avadanlıq və dəzgahlar nəyə əsasən seçili?
A) Texnoloji mexaniki emal proseslərinə əsasən;
B) Texnoloji mexaniki emal proseslərin mürəkkəbliyinə əsasən;
C) Texnoloji mexaniki emal proseslərin çətinliyinə əsasən;
D) Texnoloji mexaniki emal proseslərin vaxt fonduna əsasən;
E) Texnoloji mexaniki emal proseslərin mexaniki xarakteristikasına əsasən;
165. Texnoloji proseslərin obyektinə və işlənmə çəraitinə görə neçə və hansı növləri mövcuddur?
A) Üç: fərdi, tipik və qrup texnoloji proseslər;
B) İki: fərdi və qrup texnoloji proseslər;
C) İki: fərdi və tipik texnoloji proseslər;
D) İki: tipik və qrup texnoloji proseslər;
E) Bir: fərdi texnoloji proses;
166. Hansı məmulların mexaniki emallarında fərdi texnoloji proseslər işlənilir?
A) İstehsalın növündən asılı olmayaraq eyni adlı, tip ölçülü mənulların maxaniki emalında;
B) İstehsalın növündən asılı olmayaraq val tip məmulların;
C) İstehsalın növündən asılı olmayaraq çox mürəkkəb formalı məmulların;
D) İstehsalın növündən asılı olmayaraq gövdə tip məmulları;
E) İstehsalın növündən asılı olmayaraq ling tip məmulların;
167. Tipik texnoloji proseslər hansı məmulların istehsalı üçün işlənili?
A) Ümumi konustruktiv xüsusiyyətli məmullar üçün;
B) Vint tipli mürəkkəb məmullar üçün;
C) Val tipli mürəkkəb məmullar üçün;
D) Gövdə tipli mürəkkəb məmullar üçün;
E) Ling tipli mürəkkəb məmullar üçün;
168. Hansı tip məmulların mexaniki emalı üçün qrup texnoloji proseslər işlənilir?
A) Konstruktiv texnoloji oxşarlıqları eyni olan məmullar üçün;
B) Konstruktiv gövdətipli mürəkkəb məmullar üçün;
C) Konstruktiv val tipli mürəkkəb məmullar üçün;
D) Kanustruktiv ling tipli mürəkkəb məmullar üçün;
E) Konstruktiv vint tipli mürəkkəb məmullar üçün;
169. Standart üzrə avtomatlaşdırılma dərəcəsinə görə lahiyələndirilmənin necə və hansı növləri vardır?
A) Üç: avtomatlaşdırılmış, avtomatlaşdırılmamış, avtomatik;
B) İki: avtomatlaşdırılmış və avtomatlaşdırılmamış;
C) İki: avtomtlaşdırılmamış və avtomatik;
D) İki: avtomatlaşdırılmış və yarım avtomatlaşdırılmış;
E) İki: avtomatik və yarım avtomatlaşdırılmış;
170. Avtomatlaşdırılmamış layihələndirmə dedikdə nə başa düşülür?
A) Layihə məsələlərinin həlli insan tərəfindən həll olunur;
B) Layihə məsələlərinin həllinin 50% insan tərəfindən həll olunur;
C) Layihə məsələlərinin həllinin 45% insan tərəfindən həll olunur;
D) Layihə məsələlərinin həllinin 30% insan tərəfindən həll olunur;
E) Layihə məsələlərinin həllinin 20% insan tərəfindən həll olunur;
171. Avtomatlaşdırılmış layihələndirilmə nə başa düşülür?
A) Layihə məsələlərinin insan və EHM vasitəsilə həyata keçirilməsi;
B) Layihə məsələlərinin bütövlükdə insanın iştrakı olmadan həyata keçirilməsi;
C) Layihə məsələlərinin insan tərəfindən həyata keçirilməsi;
D) Layihə məsələlərinin EHM vasitəsiləhəyata keçirilməsi;
E) Layihə məsələrinin qismən EHM vasitəsilə həyata keçirilməsi;
172. Maşınqayırmada ALS – nın əsasını nə təşkil edir?
A) Konkret texniki biliklər, hesabi riyaziyyat və hesablama texnikası;
B) Konkret texniki biliklə və pəstahın alınma üsulları;
C) Konkret texniki biliklər və EHM – ri;
D) Konkret texniki biliklər və texnoloji proseslər;
E) Konkret texniki biliklər və mexaniki emalın növləri;
173. Konkret biliklə əsasında texniki sistemin layihələndirilməsi məsələlərinə nələr aiddir?
A) Əsas anlayışlar, istilahlar və onların təsnifatı, layihə obyektinin qiymətləndirilməsi;
B) Əsas anlayışlar, layihə obyektinin qiymətləndirilməsi və EHM –ri;
C) Əsas istilahlar və onların təsnifatı, EHM – ri və insan amili;
D) Əsas anlayışlar, texnoloji proseslər və EHM – ri;
E) Əsas anlayışlar, istilahlar və onların təsnifatı, EHM – rı;
174. Texnoloji proseslərin ALS- də texnoloji prosesin əsas vəzifəsi nədir?
A) Pəsdahın müşaidə qiymətlərinin hazır detalın müşaidə qiymətlərinə maksimum dərəcədə yaxınlaşdırmaq;
B) Pəstahın müşaidə qiymətlərinin maksimum dərəcədə azaltmaq;
C) Hazır detalın müşaidə qiymətlərinin maksimum dərəcədə azaltmaq;
D) Hazır detalın müşaidə qiymətlərinin sıfra endirmək;
E) Pəstahın müşaidə qiymətlərini sıfra endirmək;
175. Texnoloji proseslərin ALS – də sadə formalı detalların ölçü zəncirində ölçülərin qoyuluşu neçə variantlı ola bilər?
D) İki;
176. Texnoloji proseslərin ALS – də mürəkkəb formalı detalların ölçü zəncirində ölçülərin qoyuluşu neçə variantlı ola bilər?
B) Üç; C) Bir; D) İki; E) Dörd;
177. Hansı hallarda texnoloji proseslərin layihələndirilməsi yerinə yetirilir?
A) Yeni zavod və istehsal sahələrinin, həmçinin rekonstrusiyasında,
B) Mürəkkəb hissələrin rekonstrusiyası zamanı;
C) Mürəkkəb və çətin emal olunan hissələrin hazırlanması zamanı;
D) Yeni yüksək keyfiyyətli hissələrin emalı zamanı;
E) Fərdi istehsalda mürəkkəb hissələrin emalı zamanı;
178. Yeni istehsal sahələrinin texniki – iqtisadi göstəricilərinin əsasını nə təşkil edir?
A) ALS – də texnoloji proseslərin keyfiyyəti;
B) ALS –də avtomatlaşdırılma dərəcəsi;
C) ALS – də mexanikləşdirmə dərəcəsi;
D) ALS – də istehsalın mürəkkəbliyi;
E) ALS – də istehsal olunan məhsulun çeşidlərinin sayı;
179. Texnoloji proseslərin ALS – də əsasən istehsalın hansı sahələri məsələlərini əhatə edir?
A) İstehsalın təşkili; iqtisadi və idarəetmə məsələlərini;
B) İstehsalın təşkili; yeni texnoloji proseslərin lahiyələndirilməsi məsələlərini;
C) İstehsalın təşkili; texniki; mal dövrüyəsi; hazır məhsulun satışı məsələlərinin;
D) İstehsalın təşkili; pəstah materiyalının keyfiyyət məsələlərinin;
E) İstehsalın təşkili; mühəndis – texniki işçilərin tərkibi və sair məsələləri;
180. Texnoloji proseslərin layihələndirilməsinin əsas özəyini hansı amillər təşkil edir?
A) İşçi texnoloji emal xəritələri, dəzgah ölçü və kəsici alətlər, tərtibat və nəqliyyat
B) İşçi texnoloji emal xətləri, dəzgah, mühəndis – texniki işçilərin sayının hesabı;
C) İşçi texnoloji emal xətləri, dəzgah, sexi planı, rəhbərin əmək haqqı;
D) İşçi texnoloji emal xətləri, dəzgah və avadanlıqarın seçilməsi məsələləri;
E) İşçi texnoloji emal xətləri, hormatif və tarif dərəcələri, ümumi işçilərin sayı;
181. Maşınqayırma müəssisəsinin əsasını nələr təşkil edir?
A) Müəssisə daxili sexlər, anbarlar və sınaq sahələri;
B) Müəssisə daxili sexlər, mühəndis – texniki işçilər, çilingərlər;
C) Müəssisə daxili sexlər, idarəetmə orqanları, baş mühəndis;
D) Müəssisə daxili sexlər, müdiriyyət, baş mühasib və mühəndis;
E) Müəssisə daxili sexlər, ərazisi, mühafizə xidmətləri, çilingərlər;
182. İstehsal sexi dedikdə nə başa düşülür?
A) Dəzgah və avadanlıqlar təchiz olunmuş iş yerlərinin məcmuəsi;
B) Dəzgah və avadanlıqların güclərinin birlikdə məcmuəsi;
C) Dəzgah və avadanlıqların fəhlələrlə birlikdə məcmuəsi;
D) Dəzgah və avadanlıqların işlək vəziyyətdə olması;
E) Dəzgah və avadanlıqların işlək qeydiyyatından qəbul edilmiş sayı;
183. Maşınqayirma sənayesində istehsal hansı göstəricilərlə xarakterizə olunur?
A) İstehsalın buraxılış həcmi, buraxılış proqramı və buraxılış taktı ilə;
B) İstehsalın növləri və bir növbədə buraxılan çeşidlərin sayı ilə;
C) İstehsalın növləri və bir saatda buraxılan hissələrin sayı ilə;
D) İstehsalın buraxılış həcmi, ümumi mühəndis – texniki işçilərin sayı ilə;
E) İstehsalın buraxılış proqramı, növü və ümumi fəhlələrin sayı ilə;
184.Maşınqayırmada istehsalın buraxılış həcmi dedikdə nə başa düşülür?
A) Planlaşdırılmış naxt ərzində hazırlanan, yığılan təmir olunan müəyyən bir adda, tip ölçüdə;
B) Planlaşdırılmış vaxt ərzində bir kvartalda hazırlanan məmulların sayı;
C) Planlaşdırılmış vaxt ərzində, bir saatda hazırlanan məmulların sayı;
D) Planlaşdırılmış vaxt ərzində bir növdə hazırlanan məmulların sayi;
E) Planlaşdırılmış vaxt ərzində bir ildə hazırlanan məmulların sayı;
185. Maşınqayırmada istehsalın buraxılış proqramını dedikdə nə başa düşülür?
A) Planlaşdırılmış vaxt ərzində bütün adlarda hazırlanan, yiğılan məmulların ümumi sayı;
B) Planlaşdırılmış vaxt ərzində bir növbədə hazırlanan bar adda və tip ölçüdə məmulların ümumi sayı;
C) Planlaşdırılmış vaxt ərzində hazırlanan bir adda və tip ölçüdə məmulların ümumi sayı;
D) Planlaşdırılmış vaxt ərzində bir saatda hazırlanan bir eyni adda və ölçüdə məmulların sayı;
E) Planlaşdırılmış vaxt ərzində bir ildə hazırlanan bir adda və ölçüdə məmulların ümumi sayı;
186. İstehsalın buraxılış taktı dedikdə nə başa düşülür?
A) Müəssisədə müəyyən vaxt ərzində dönrü olaraq müəyyən adda, tip ölçüdə istehsal olunan məmulların sayı;
B) Planlaşdırılmış vaxt ərzində hazərlanan məmulların sayı;
C) Planlaşdırılmış bir növdə hazırlanan ümumi məmulların sayı;
D) Planlaşdırılmış bir saat ərzində hazırlanan ümumi məmulların sayı;
E) Planlaşdırılmış bir il ərzində hazırlanan ümumi məmulların sayı;
187. Maşınqayirma sənaye istehsalının neçə və hansı növləri mövcuddur?
A) Üç: fərdi; seriyalı və kütləvi;
B) Üç; fərdi; orta seriyalı və iri seriyalı;
C) Üç; fərdi; kiçik seriyalı və iri seriyalı;
D) Üç; fərdi, kiçik kütləvi və kütləvi;
E) Üç; fərdi; kiçik kütləvi və orta seriyalı;
188. Maşınqayırma sənayesində istehsalın növü necə səciyyələndirilir?
A) Seriyallıq əmsalı ilə;
B) İstehsalın buraxılış taktı ilə;
C) İstehsalın həcmi ilə;
D) İstehsalın buraxılış proqramı ilə;
E) İstehsalın ümumi sahəsi və işçilərinin sayı ilə;
189. Seriyalılıq əmsalı necə təyin olunur?
190. Seriyalılıq əmsalı K=1 olarsa, bu istehsalın hansı növünə aid olar?
B) Fərdi və kütləvi;
191.Seriyallılıq əmsalı K > 40 olarsa, bu istehsalın hansı növünə aid olar?
B) yalnız kütləvi;
C) yalnız orta seriyalı;
D) fərdi və kütləvi;
E) fərdi və iri seriyalı;
192.Seriyallılıq əmsalı 1
A) ;
390. Seriyalılıq əmsalı K=1 olarsa, bu istehsalın hansı növünə aid olar?
A) Kütləvi; B) Fərdi; C) İri seriyalı; D)Kiçik seriyalı; E)Fərdi və kütləvi;
391.Seriyallılıq əmsalı K > 40 olarsa, bu istehsalın hansı növünə aid olar?
A) fərdi; B) yalnız kütləvi; C) yalnız orta seriyalı; D) fərdi və kütləvi;
E) fərdi və iri seriyalı;
392.Seriyallılıq əmsalı 1 Pmühərrik
454. Texnoloji proseslərin avtomatlaşdırılması sistemlərində kəsən alətin davamlılığının artırılması hansı parametrlə məhdudlaşdırılır?
A) kəsən alətin lövhəsinə düşən təzyiq ilə;
B) kəsən alətin materialının bərkliyi ilə;
C) kəsən alətin materialının möhkəmliyi ilə;
D) kəsən alətin materialının düzgün seçilməsi ilə;
E) kəsən alətin ölçülərinin dəqiqliyinin artırılması ilə
455. Mexaniki emal proseslərinin ALS-də istifadə olunan hansı tipik qərarlar mövcuddur?
A) Lokal və bütöv tipik qərarlar B) Parametr və struktur üzrə tipik qərarlar;
C) Parametr və bütöv tipik qərarlar; D) Struktur və bütöv tipik qərarlar;
E) Parametr və lokal tipik qərarlar;
456. ALS-nin informasiya təminatının neçə növü mövcuddur?
A) iki: dəyişən və şərti daimi; B) bir: lokal;
C) iki: lokal və bütöv; D) iki: parametr və struktur;
E) iki: dəyişən və lokal
457. Linqvistik təminatın əsasını nə təşkil edir?
A) xüsusi dil vasitələri; B) xüsusi giriş proqramı;
C) xüsusi çıxış proqramı; D) xüsusi giriş və çıxış proqramları;
E) xüsusi EHM-nın yaddaşı
458. TP ALS-də istifadə olunan müşayətedici dillərin əsas vəzifəsi nədir?
A) Müxtəlif proqramların yerinə yetirilməsində tapşırıqların və verilənlərin düzəlişində redaktə olunmasını təmin edir;
B) Müxtəlif proqramların yerinə yetirilməsinə nəzarət edir;
C) Müxtəlif proqramların qarşılıqlı əlaqəsini təmin edir;
D) Müxtəlif proqramların qarşılıqlı təsiri zamanı EHM-nın daxilinə informasiyanı təqdim edir;
E) Müxtəlif proqramların yerinə yetirilməsində tapşırıqların və verilənlərin EHM səhvsiz ötürülməsini təmin edir
459. Avtomatlaşdırılmış layihələndirmə sistemlərində metodiki təminat dedikdə nə başa düşülür?
A) İstismar qaydalarını müəyyən edən sənədlər başa düşülür;
B) Sənədlər toplusu başa düşülür;
C) Sorğu toplusu başa düşülür;
D) Aparılan işlərin ilkin araşdırılması başa düşülür;
E) İstismar qaydalarını icra edən təklif, sorğu, avtomatik qurğu və ləvazimatlar başa düşülür
460. ALS-də tətbiqi parametrlər kompleksi (TPK) nəyə deyilir?
A) Tətbiq şərtləri və texnoloji informasiya ilə təchiz olunmuş parametrlərə;
B) Tətbiq sahələri və şərtləri ilə müəyyən oluna bilən parametrlərə;
C) Tətbiq şərtləri ilə məhdudlanmış parametrlərə;
D) Tətbiq sahələri ilə məhdudlanmış parametrlərə;
E) Tətbiq sahələri, şərtləri və ikiqat bərabərsizliklərlə məhdudlanmış parametrlərə
461. Struktura üzrə optimallaşdırmada dəzgahın kinematik imkanlarının məhdudlaşdırılması şərtləri necə təyin olunur?
D) ; ; E) ;
462. ALS-də texnoloji proseslərin avtomatlaşdırılmasının neçə və hansı növləri mövcuddur?
A) iki: parametr və struktur üzrə;
B) iki: layihələndirən və xidmət edənlər üzrə;
C) iki: spesifik və sintez üzrə;
D) üç: parametr, struktur və layihələndirənlər üzrə;
E) üç: spesifik, sintez və analiz üzrə
463. ALS-də tipik qərarlar çoxluğunda (TQC) hansı məlumatlar göstərilir?
A) İlkin verilənlər B) Tipik əməliyyatlar ardıcıllığı;
C) Tipik avadanlıqların yaddaşı; D) Tipik texnoloji proseslər;
E) Tipik qərarların sayı;
464. Texnoloji proseslərin mərhələlər üzrə müəyyən ardıcıllıqla qərar qəbul edilməsi prosesi dedikdə nə başa düşülür?
A) Texnoloji proseslərin avtomatlaşdırılmış layihələndirilmə sistemləri;
B) Texnoloji əməliyyatların avtomatlaşdırılması, kəsici alətin konstruksiyasının optimal variantının təyini;
C) Texnoloji proseslərin avtomatlaşdırılmış, müstəqil qərar qəbul etmə, tipik qərarların qəbul edilməsi, optimallaşdırma;
D) Texnoloji proses və avadanlıqların avtomatlaşdırılması;
E) Texnoloji proses, avadanlıq və ölçü alətlərinin avtomatlaşdırılması
465. Texnoloji proseslərdə parametrin optimallaşdırılması mərhələlərində əsas şərt nə hesab olunur?
A) optimallaşdırılması nəzərdə tutulan parametrə məhdudiyyətin qoyulması;
B) optimallaşdırılması nəzərdə tutulan parametrin qiymətlər çoxluğu;
C) optimallaşdırılması nəzərdə tutulan parametrin sabit və dəyişən funksiyaya malik olması;
D) parametrin optimallaşdırılmasının mümkün olması şərti;
E) parametrin optimallaşdırılması dərəcəsi, mürəkkəbliyi və sabit olması şərti
466. ALS-nin təsnifat xüsusiyyətlərinin əsasını nə təşkil edir?
A) kod işarələri; B) kompleksliyi; C) xarakteri;
D) çevikliyi; E) sabit müsbət işarəliyi
467. Riyazi təminat sistemləri özlüyündə nəyi ifadə edir?
A) avtomatlaşdırılmış layihələndirmə üçün vacib riyazi modellər və layihələndirmə alqoritmləri toplusudur
B) lazımi şəkildə təqdim edilmiş riyazi sorğu informasiya sənədlərini;
C) ilkin verilənləri ifadə edən riyazi modellər toplusudur;
D) avtomatlaşdırılmış layihələndirməni təmin edən riyazi seçmə qaydalarını və istismarını təsvir edən sənədlər toplusudur;
E) riyazi, proqram və hesabatların tərkibi, təyini, seçmə qaydalarını təsvir edən sənədlər toplusudur;
468. Avtomatlaşdırılmış layihələndirmə sistemlərində məhdudiyyətlər hansı hallarda şərt kimi qoyulur?
A) Parametr üzrə optimallaşdırma prosesində;
B) Struktur üzrə optimallaşdırma prosesində;
C) Parametr və struktur üzrə optimallaşdırma prosesində;
D) Lokal tipik qərarların optimallaşdırılması prosesində;
E) Bütöv və lokal tipik qərarların optimallaşdırılması prosesində
469. Lokal tipik qərarlar adətən, layihələndirilən texnoloji prosesin neçə elementini müəyyən edir?
A) bir elementini; B) bir neçə elementini; C) yalnız iki elementini;
C) çoxsaylı elementləri; E) üç elementini
470. Tərtibat və konduktorların avtomatlaşdırılmış layihələndirilməsi üçün verilən ilkin tapşırıq neçə bölmədən ibarət olur?
A) dörd bölmədən; B) üç bölmədən; C) iki bölmədən;
D) üç bölmədən; E) beş bölmədən
471. Texnoloji proseslərin avtomatlaşdırılması sistemlərində optimallaşdırma neçə üsulla aparılır?
A) iki; B) bir; C) üç; D) dörd; E) beş
472. Şevinqləmə əməliyyatı üçün dəzgahın seçilməsi prosesinin avtomatlaşdırılmış layihələndirilməsində dişli çarxların tipik qərarlar çoxluğuna (TQC) qoyulan əsas məhdudiyyətlər hansılardır?
A) modul, diametr, çəplik bucağı;
B) topun uzunluğu;
C) topun diametri, uzunluğu, ilişmə bucağı, çəplik bucağı;
D) modul, eni, çəplik bucağı, dişin uzunluğu;
E) topun eni, dişin uzunluğu, modul, ilişmə bucağı
473. Layihələndirmə prosesində detalın konstruktiv xüsusiyyətləri rəqəmli kodlarla ifadə olunarsa, bu texnoloji informasiyanın hansı təsnifat əsasını göstərir?
A) informasiyanın rəmzi təsviri təsnifatını;
B) informasiyanın konstruktiv təsviri təsnifatını;
C) informasiyanın rəmzi və konstruktiv rəmzi təsnifatını;
D) informasiyanın lokal təsviri təsnifatını;
E) informasiyanın rəmzi və lokal təsviri təsnifatını;
474. ALS-də hesablama texnikasının maşınqayırmada tətbiqi əsasən neçə və hansı istiqamətlərdə aparılır?
A) iki: istehsal prosesləri və mühəndis əməyinin avtomatlaşdırılması;
B) bir: texnoloji proseslərin layihələndirilməsi;
C) bir: texnoloji avadanlıqların layihələndirilməsi;
D) üç: texnoloji proses, avadanlıq, dəzgah və mühəndis əməyinin layihələndirilməsi;
E) iki: istehsal və texnoloji proseslərin avtomatlaşdırılması
475. Tərtibat və konduktorların ALS-də verilən dördüncü bölmə nələri əhatə edir?
A) Emal olunan detalın yuvaları və onların koordinat göstəriciləri;
B) Emal olunan detalın, tərtibatın, konduktorun barəsində ümumi məlumat;
C) Emal prosesi üçün baza və bərkitmə səthlərinin göstəricilərini;
D) Bərkitmə qüvvəsinin qiyməti və əsas koordinatlarını;
E) Emal olunan detalın yerləşdirilməsi, bərkidilməsi və mexaniki emalın kəsmə rejimlərinin göstəricilərini
476. Texnoloji proseslərin ALS-də düsturunda digər hansı parametrdən texnoloji məhdudiyyəti ifadə olunmuşdur?
A) davamlılıq – T; B) kəsmə dərinliyi – t; C) veriş – S;
D) diametr – D; E) CV – əmsal
477. ALS-də maşınqayırma müəssisələrinin istehsal növü necə təyin olunur?
A) seriyalılıq əmsalına əsasən;
B) istehsalın buraxılış taktına əsasən;
C) istehsalın bilik istehsal həcminə əsasən;
D) gündəlik istehsalın həcminə və fəhlələrin sayına əsasən;
E) istehsal sahəsinin həcminə və ərazisinin böyüklüyünə əsasən
478. ALS-nin emaledici proqramında translyasiya dedikdə nə başa düşülür?
A) ilkin modulların maşının daxili dilinə proqramlı keçid prosesi;
B) ilkin materialların maşının daxili dilində tənzimlənməsi;
C) ilkin modulların maşının daxili dilinə uyğunlaşdırılması, tənzimlənməsi və korrektirovka olunması;
D) ilkin modulların maşının daxili dilinə uyğunlaşdırılması;
E) ilkin modulların maşının dilinə çıxışının təmin olunması
479. Texnoloji proseslərin ALS-də layihələndirmənin əmək tutumu dedikdə nə başa düşülür?
A) Mümkün texnoloji həllin çox variantlığı və onlardan ən səmərəli, əlverişlisinin seçilməsi;
B) Mümkün texnoloji həllin tək variantlığı və texnologiyalardan ən əlverişlisinin seçilməsi;
C) Mümkün texnoloji həllin tək variantlığı və yüksək məhsuldarlıqlı avadanlıqların seçilməsi;
D) Mümkün texnoloji həllin çox variantlığı və yüksək keyfiyyətli, maya dəyəri ucuz məhsul istehsal etmək;
E) Mümkün texnoloji həllin çox variantlığı və yüksək məhsuldarlıqlı, keyfiyyətli, maya dəyəri az olan məhsul istehsalı
480. Mexaniki emal texnoloji proseslərin ALS-də səthin keyfiyyət göstəriciləri hansı parametrlə məhdudiyyət qoyulması vacibdir?
A) verişlə; B) gedişlərin sayı ilə; C) maşın vaxtı ilə;
D) maşının gücü ilə; E) şpindelin fırlanma tezliyi ilə
481. Hansı hissələrin (detalların) mexaniki emalında tipik texnoloji hazırlanma prosesləri layihələndirilir?
A) ümumi val tipli hissələrin (mürəkkəb formalı);
B) ümumi dişli çarx mürəkkəb tipli hissələrin;
C) ümumi konstruktiv xüsusiyyətli hissələrin;
D) ümumi mürəkkəb gövdə tipli hissələrin;
E) ümumi sadə ling tipli hissələrin.
482. ALS-də proqram təminatının neçə növü mövcuddur?
A) ümumi sistemli və ixtisaslaşdırılmış
B) ümumi sistemli və təkmilləşdirilmiş;
C) ixtisaslaşdırılmış və təkmilləşdirilmiş;
D) standart ümumi sistemli;
E) standart ixtisaslaşdırılmış;
483. Layihələndirmənin avtomatlaşdırılması dedikdə nə başa düşülür?
A) Texnoloji məsələlərin EHM sistematik əsaslandırılmış maşın həlli;
B) İnsanla EHM arasında funksiyaların bölüşdürülməsi;
C) İnsanla RPİ arasında funksiyaların bölüşdürülməsi;
D) Texnoloji məsələlərin EHM düzgün, əsaslandırılmış maşın həlli;
E) Texnoloji məsələlərin EHM və RPİ dəzgahlarında düzgün, səhvsiz əsaslandırılmış maşın həlli;
484. Texnoloji proseslərin layihələndirilməsi nəyə deyilir?
A) İstehsal obyektinin hazırlanma prosesinin texniki-iqtisadi cəhətdən əsaslandırılmış hazırlanma variantını təyin etmək;
B) İstehsal obyektinin hazırlanma prosesini, avadanlıqların fəhlə və mühəndis-texniki, qulluqçu işçilərin sayının təyini;
C) İstehsal obyektinin texniki-iqtisadi göstəricilərinin, avadanlıq, dəzgah və işçilərin say tərkibinin seçilməsi;
D) İstehsal obyektinin təsviri, konstruksiyanın texnolojiliyi, analizi, işçilərin tərkibi və sayının seçilməsi variantını işləməkdir;
E) İstehsal obyektinin hazırlanması, obyektin təsviri, sintezi və analizi, işçilərin say və tərkibinin seçilməsi variantını işləməkdir
485. Funksional modelin tətbiqi ALS-də ən çox hansı tip məsələlərin həllində istifadə olunur?
A) Tipik texnoloji proseslərdə;
B) Tipik dəzgah və avadanlıqların seçilməsində;
C) Tipik sınaqların aparılmasında;
D) Tipik ölçü və kəsici alətlərin seçilməsində;
E) Tipik universal, çətin və mürəkkəb məsələlərin həllində
486. Avtomatlaşdırılmış maşınqayırma müəssisələrinin kütləvi istehsal növündə seriyalılıq əmsalının qiyməti neçə olur?
487. Avtomatlaşdırılmış müəssisənin əsasını nələr təşkil edir?
A) Müəssisə daxili istehsal sexləri, anbar və sınaq şöbəsi;
B) Müəssisə daxili sexlər, mühəndis-texniki işçilər, avadanlıqlar;
C) Müəssisə daxili sexlər, anbarlar, baş mühəndis və işçilər;
D) Müəssisə daxili sexlər, işçilər, avadanlıqlar;
E) Müəssisə daxili ərazi, sexlər, mühafizə, mühəndis və anbarlar
488. Texnoloji proseslərdə ifadəsi avtomatlaşdırılmış layihələndirmədə dəzgahın hansı növ məhdudiyyətini göstərir?
A) baş hərəkət intiqalı üzrə məhdudiyyəti;
B) kinematik intiqal üzrə məhdudiyyəti;
C) sistemin sərtliyi üzrə məhdudiyyəti;
D) texnoloji məhdudiyyəti;
E) energetik məhdudiyyəti
489. Maşınqayırma sənayesinin hansı növü avtomatlaşdırılmış layihələndirmə sistemlərində tətbiqi daha rentabellidir?
A) kütləvi B) kiçik seriyalı; C) orta seriyalı;
D) fərdi seriyalı; E) iri seriyalı;
490. ALS-nin maşınqayırmadakı müasir inkişafı dedikdə nə başa düşülür?
A) Kompleks avtomatlaşdırılmış sistemlərin yaradılması;
B) Texnoloji proseslərin tam ALS-ri;
C) Dəzgah, tərtibat, kompleks şəkildə ALS-ri;
D) Kompleks formada kəsmə rejim və ölçülərin ALS-ri;
E) Kompleks kəsici, dəzgah, alət, ölçü cihazlarının sistemlərinin yaradılması
491. Azərbaycan səviyyədə layihələndirmə proseduralarında avtomatlaşdırma dərəcəsi neçə faiz təşkil edir?
A) 25%; B) 40%; C) 15%; D) 10%; E) 5%
492. ALS-də hesablama texnikasının maşınqayırmada tətbiqi əsasən neçə və hansı istiqamətlərdə aparılır?
A) iki: istehsal prosesləri və mühəndis əməyinin avtomatlaşdırılması;
B) bir: texnoloji proseslərin layihələndirilməsi;
C) bir: texnoloji avadanlıqların layihələndirilməsi;
D) üç: texnoloji proses, avadanlıq, dəzgah və mühəndis əməyinin layihələndirilməsi;
E) iki: istehsal və texnoloji proseslərin avtomatlaşdırılması
493. Konduktorların avtomatlaşdırılmış layihələndirilməsi üçün verilən tapşırığın üçüncü bölməsi nələri əhatə edir?
A) Bərkitmə qüvvəsinin tətbiq olunduğu nöqtənin koordinatları və bərkitmə elementlərini;
B) Emal olunan detalın konstruksiyası və qabarit ölçülərini;
C) Bərkitmə qüvvəsini, bərkitmə elementləri və detalın yerləşdirilərək bazalaşdırılması;
D) Emal olunan hissənin texniki xarakteristikalarını;
E) Bərkitmə quruluşlarının texniki imkanlarını
494. ALS-də və məhdudiyyət şərtləri necə səciyyələndirilir?
A) kinematik şərtlər B) xidməti şərtlər; C) praktik şərtlər;
D) tətbiqi şərtlər; E) interpolyasiya şərtlər;
495. Mexaniki emal texnoloji prosesin layihələndirilməsində verişin (S) səthin hansı keyfiyyət göstəricisinə təsirini xarakterizə edir?
A) kələ-kötürlüyə; B) ölçü dəqiqlik kvalitetinə;
C) ölçü müsaidəsinin qiymətinə; D) forma meyllənməsinə;
E) heç bir təsiri yoxdur
496. Konduktor, tərtibatların layihələndirilməsi üçün verilən tapşırıqların ikinci bölməsində nələr əhatə olunur?
A) Emal prosesi üçün baza və bərkitmə şərtləri;
B) Emal prosesi üçün əlavə məlumat cədvəli;
C) Emal prosesinin texniki və iqtisadi göstəriciləri;
D) Emal prosesi üçün alət, ölçü müsaidələri və dəzgahları;
E) Emal prosesi üçün tərtibat, vaxt normaları, kəsmə qüvvəsi
497. Şevinqləmə əməliyyatı üçün dəzgahın seçilməsi prosesinin avtomatlaşdırılmış layihələndirilməsində dişli çarxların tipik qərarlar çoxluğuna (TQC) qoyulan əsas məhdudiyyətlər hansılardır?
A) modul, diametr, çəplik bucağı;
B) topun uzunluğu;
C) topun diametri, uzunluğu, ilişmə bucağı, çəplik bucağı;
D) modul, eni, çəplik bucağı, dişin uzunluğu;
E) topun eni, dişin uzunluğu, modul, ilişmə bucağı
498. Mexaniki emal texnoloji proseslərin avtomatlaşdırılmış layihələndirilməsində səthlərin kodlaşdırılması ən çox hansı üsuldan istifadə etməklə aparılır?
A) cədvəl üsulu; B) perfokart üsulu; C) tor üsulu;
D) qrafiki üsul; E) lokal üsul;
499. Texnoloji proseslərin avtomatlaşdırılması sistemlərində optimallaşdırma neçə üsulla aparılır?
A) iki; B) bir; C) üç; D dörd; E) beş
500. Layihələndirmədə texnoloji prosesin optimal strukturasının seçilməsi necə adlanır?
A) Struktur üzrə optimallaşdırma;
B) Lokal tipik qərarların qəbul edilməsi;
C) Bütöv tipik qərarların qəbul edilməsi;
D) Parametr üzrə optimallaşdırma;
E) Struktur üzrə dəqiqləşdirmə
Tərtib etdi: t.e.n. S.H.Əliyev
Kaf. müdiri: prof. T.B.Qocayev
Dostları ilə paylaş:
Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2023
rəhbərliyinə müraciət
Talimning shaxsga yonaltirilgan texnologiyasi Reja: Reja: 1. Pedagogik texnologiya va texnologiya. 2. O`qitish texnologiyasi haqida. 3. Talimning shaxsga. – презентация
Презентация на тему: ” Talimning shaxsga yonaltirilgan texnologiyasi Reja: Reja: 1. Pedagogik texnologiya va texnologiya. 2. O`qitish texnologiyasi haqida. 3. Talimning shaxsga.” — Транскрипт:
1 Talimning shaxsga yonaltirilgan texnologiyasi Reja: Reja: 1. Pedagogik texnologiya va texnologiya. 2. O`qitish texnologiyasi haqida. 3. Talimning shaxsga yo`naltirilgan texnologiyasining tamoyillari.
2 Pedagogik texnologiya deb talim jarayonini samaradorligini oshirishga, talim oluvchilarning rejalashtirilgan natijalarga erishishni taminlashga qaratilgan texnologiyaga aytiladi. Aslida pedagogik texnologiya iborasi ingliz tilidagi aneducational technology – talim texnologiyasidir.Pedagogik texnologiya deb talim jarayonini samaradorligini oshirishga, talim oluvchilarning rejalashtirilgan natijalarga erishishni taminlashga qaratilgan texnologiyaga aytiladi. Aslida pedagogik texnologiya iborasi ingliz tilidagi aneducational technology – talim texnologiyasidir.
3 «Texnologiya» – yunoncha ikki sozdan – «texnos» (techne)- mahorat, sanat va »logos» (logos) – fan, talimot sozlaridan tashkil topgan. Bu ifoda zamonaviy texnologiya jarayonini toliq tavsiflab berolmaydi.«Texnologiya» – yunoncha ikki sozdan – «texnos» (techne)- mahorat, sanat va »logos» (logos) – fan, talimot sozlaridan tashkil topgan. Bu ifoda zamonaviy texnologiya jarayonini toliq tavsiflab berolmaydi. Ushbu tushunchalarni oquv jarayoniga kochiradigan bolsak, oqituvchi (pedagog)ning oqitish vositalari yordamida tahsil oluvchilarga muayyan sharoitlarda korsatgan tizimli tasiri natijasida ularda jamiyat uchun zarur bolgan va oldindan belgilangan ijtimoiy sifatlarni intensiv tarzda shakllantiruvchi ijtimoiy hodisa deb tariflash mumkin.Ushbu tushunchalarni oquv jarayoniga kochiradigan bolsak, oqituvchi (pedagog)ning oqitish vositalari yordamida tahsil oluvchilarga muayyan sharoitlarda korsatgan tizimli tasiri natijasida ularda jamiyat uchun zarur bolgan va oldindan belgilangan ijtimoiy sifatlarni intensiv tarzda shakllantiruvchi ijtimoiy hodisa deb tariflash mumkin.
4 Oqitish texnologiyasi – birinchidan, pedagogik texnologiyani jarayonli-harakat aspektini anglatadi. Bu, talim jarayonini ozgaruvchan sharoitlarda, ajratilgan vaqt davomida istiqbollashtirilgan natijalariga kafolatli erishishga va konkret talim- tarbiya jarayonlarini amalga oshirishni instrumental taminlovchi, usul va vositalar (texnologik operatsiyalar) ning tartibli birligini ozida mujassamlashtirgan talim modelini ishlab chiqish va amalga oshirishning texnologik jarayoni: ikkinchidan, pedagogik texnologiyaning jarayonli-bayonli aspektini ifodalaydi. Bu, maqsadni amalga oshirish va istiqbolda belgilangan natijalarga erishish boyicha pedagogik hamda oquv faoliyatini loyihasini bajarishni bayonidir (texnologik xarita). Oqitish texnologiyasi – birinchidan, pedagogik texnologiyani jarayonli-harakat aspektini anglatadi. Bu, talim jarayonini ozgaruvchan sharoitlarda, ajratilgan vaqt davomida istiqbollashtirilgan natijalariga kafolatli erishishga va konkret talim- tarbiya jarayonlarini amalga oshirishni instrumental taminlovchi, usul va vositalar (texnologik operatsiyalar) ning tartibli birligini ozida mujassamlashtirgan talim modelini ishlab chiqish va amalga oshirishning texnologik jarayoni: ikkinchidan, pedagogik texnologiyaning jarayonli-bayonli aspektini ifodalaydi. Bu, maqsadni amalga oshirish va istiqbolda belgilangan natijalarga erishish boyicha pedagogik hamda oquv faoliyatini loyihasini bajarishni bayonidir (texnologik xarita). Talim texnologiyasi – oldindan belgilangan oquv maqsadlariga erishishni kafolatlaydigan, talim jarayonida inson va texnika resurslaridan foydalanishning loyihalashtirilgan muayyan tizimi.Talim texnologiyasi – oldindan belgilangan oquv maqsadlariga erishishni kafolatlaydigan, talim jarayonida inson va texnika resurslaridan foydalanishning loyihalashtirilgan muayyan tizimi.
6 Oqitish texnologiyasi sathida oquv jarayonining barcha komponentlari yoritiladi.Oqitish texnologiyasi sathida oquv jarayonining barcha komponentlari yoritiladi. Shaxsga yonaltirilgan texnologiya asosida talabalarning intellektual va yemotsional-motivatsion rivojlanishi, bilim va kasbiy malakalar shakllanishi, talim jarayoniga qadriyat sifatida yondashish munosabatini taminlash, faollikni oshirish, oz-ozini anglash va mustaqilligini shakllantirish yotadi.Shaxsga yonaltirilgan texnologiya asosida talabalarning intellektual va yemotsional-motivatsion rivojlanishi, bilim va kasbiy malakalar shakllanishi, talim jarayoniga qadriyat sifatida yondashish munosabatini taminlash, faollikni oshirish, oz-ozini anglash va mustaqilligini shakllantirish yotadi. Shaxsga yonaltirilgan talim texnologiyasi fan, madaniyat va marifat masalalari boyicha BMT tarkibidagi nifuzli bulim YUNISKO tomonidan ham tan olingan va shunday tarif berilgan: talim texnologiyasi talim modellarini optimallashtirish maqsadida inson va texnika resurslari hamda ularning ozaro tasirini hisobga olgan holda butun oqitish va bilimlarni ozlashtirish jarayonini yaratish, qollash va aniqlash tizimidir.Shaxsga yonaltirilgan talim texnologiyasi fan, madaniyat va marifat masalalari boyicha BMT tarkibidagi nifuzli bulim YUNISKO tomonidan ham tan olingan va shunday tarif berilgan: talim texnologiyasi talim modellarini optimallashtirish maqsadida inson va texnika resurslari hamda ularning ozaro tasirini hisobga olgan holda butun oqitish va bilimlarni ozlashtirish jarayonini yaratish, qollash va aniqlash tizimidir.
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.