Təlim kataloklarının hazırlanması metodikası

Qeyd: Yalnız ilkin mərhələni uğurla tamamlayan namizədlər növbəti mərhələ ilə bağlı məlumatlandırılacaqlar.

TƏLİM-TƏDRİS PROSESİNDƏ MÜASİR TEXNOLOGİYALARDAN İSTİFADƏ ÜSULLARININ ÖYRƏDİLMƏSİ METODİKASI Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Əhmədli̇ Ni̇Gar Fəxrəddi̇N Qizi, Ahmadli̇ Ni̇Gar Fakhreddi̇N

Müəyyən zaman müddəti keçdikdə texnologiya təhsilin daha ayrılmaz hissəsinə çevrildikcə, daha çox müəllim şagirdləri öyrətmək üçün müasir alətlərin müxtəlif formalarından istifadə etmək istəyir. Müasir dövrdə tələbələri təlimdə iştirak etməyə və fəal rol oynamağa həvəsləndirmək üçün müasir texnologiyanın istifadəsini özündə birləşdirən bir sıra innovativ və yeni tədris metodologiyalarını nümayiş etdirir və ciddi şəkildə təhlil edirik. Müasir tədris texnikaları bütün dünyada yayılmışdır ki, bu da müəllimlər üçün faydalı və asandır. Müasir tədris texnikaları uşaqları yaxşı tərbiyə edir və onları aydın başa salır. Bu dövrdə təhsil proqramlarında internetdən istifadənin artması bu o deməkdir ki, tələbələr və müəllimlər açıq və çevik təlim sistemləri daxilində texnologiyadan getdikcə daha çox istifadə edəcəklər.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам об образовании , автор научной работы — Əhmədli̇ Ni̇Gar Fəxrəddi̇N Qizi, Ahmadli̇ Ni̇Gar Fakhreddi̇N

MOBİL TEXNOLOGIYALARDAN İSTİFADƏNİN PEDAQOJİ-PSİXOLOJİ VƏ METODOLOJİ ASPEKTLƏRİ

ÜMUMİ ORTA TƏHSİL MƏKTƏBLƏRİNDƏ “FİZİKA” FƏNNİ ÜZRƏ MOVZULARIN TƏDRİSİNƏ YENİ YANAŞMALAR VƏ MÜASİR TEXNOLOGİYALARDAN İSTİFADƏNİN SƏMƏRƏLİLİYİ

FİZİKANIN TƏDRİSİ PROSESİNDƏ İKT-DƏN İSTİFADƏ

IX SİNİF FİZİKA KURSUNDA “YARIMKECİRİCİLƏR. YARIMKEÇİRİCİLƏRİN MƏXSUSİ ELEKTRİK KEÇİRİCİLİYİ” MÖVZUSUNUN TƏDRİSİNDƏ KEYS TEXNOLOGİYASININ TƏTBİQİ

TƏLİM PROSESİNİN TƏŞKİLİ FORMALARININ MAHİYYƏTİ VƏ TƏSNİFATI
i Не можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «TƏLİM-TƏDRİS PROSESİNDƏ MÜASİR TEXNOLOGİYALARDAN İSTİFADƏ ÜSULLARININ ÖYRƏDİLMƏSİ METODİKASI»

TOLiM-TODRiS PROSESiNDO MÜASiR TEXNOLOGiYALARDAN iSTiFADO ÜSULLARININ ÖYRODiLMOSi METODiKASI

OHMODLi NiGAR FOXRODDiN QIZI

Kompüter elmlari kafedrasi, Azarbaycan Dövlat Pedaqoji Universiteti, (Baki, Azarbaycan)

AHMADLi NiGAR FAKHREDDiN

Department of Computer Science, Azerbaijan State Pedagogical University, (Baku, Azerbaijan)

Xülasa. Müdyydn zaman müdddti kegdikda texnologiya tahsilin daha ayrilmaz hissdsind gevrildikca, daha gox müallim §agirdlari öyratmak ügün müasir alatlarin müxtalif formalarindan istifada etmak istayir. Müasir dövrda talabalari talimda i§tirak etmaya va faal rol oynamaga havaslandirmak ügün müasir texnologiyanin istifadasini özünda birla§diran bir sira innovativ va yeni tadris metodologiyalarini nümayi§ etdirir va ciddi §akilda tahlil edirik. Müasir tadris texnikalari bütün dünyada yayilmi^dir ki, bu da müallimlar ügün faydali va asandir. Müasir tadris texnikalari u§aqlari yax§i tarbiya edir va onlari aydin ba§a salir. Bu dövrda tahsil proqramlarinda internetdan istifadanin artmasi – bu o demakdir ki, talabalar va müallimlar agiq va gevik talim sistemlari daxilinda texnologiyadan getdikca daha gox istifada edacaklar.

Agar sözlar. müasir tadris texnikalari, maqsadlari, talimin tasnifati texnikalar, tadris texnikalari, medialar, faydalar, müasir gaglara hazirliq, kompüter.

METHODOLOGY OF TEACHING METHODS OF USING MODERN TECHNOLOGIES

IN THE EDUCATIONAL PROCESS

Annotation: As technology becomes a more integral part of education over time, more teachers want to use various forms of modern tools to teach students. We demonstrate and rigorously analyze a number of innovative and new teaching methodologies that incorporate the use of modern technology to encourage students to participate and play an active role in learning today. Modern teaching techniques are spread all over the world, which is useful and easy for teachers. Modern teaching techniques educate children well and make them understand clearly. The increasing use of the Internet in educational programs during this period means that students and teachers will increasingly use technology within open and flexible learning systems.

Keywords: modern teaching techniques, objectives, classification of training, techniques, teaching techniques, media, benefits, preparation for modern times, computer.

Tahsil elmla ma§gul olan talabanin §axsiyyatinin formala§masi prosesidir. Belalikla, sabahin tahsili fardi yaradici, yenilik^ va tasirli etmakla oz rolunu daha samarali oynaya bilmalidir. Bir muallim butun talabalarin muxtalif fardi farqlarina cavab vera bilmaz. 3gar biz keyfiyyatli talimdan dani§iriqsa, bu zaman ham oyradan-muallim, ham da oyranan-talaba u9un alveri§li §araitin, yeni texnoloji avadanliqlarin movcud olmasini asas masala kimi qeyd eda bilarik. Qeyd eda bilarik ki, an son tadris texnologiyalari ila innovativ tadris metodlari talabalara tahsilda mukammalliya nail olmaga komak edir. Muasir dovrun innovasiyalarinin sayinin dovrun talablarina uygun olaraq artmaqda olmasi faktini nazara alaraq deya bilarik ki, hal-hazirda talimi talabalara al9atan etmak va muallimin i§ini asanla§dirmaq u9un komputer texnologiyalarindan istifadanin ahata dairasi geni§lanmi§dir. indiki vaxtda siniflar dayi§dirildiyi va dinamiklar, onlayn yayimlanan videolar, interaktiv lovhalar, vizualla§diricilar, cavab sistemi, CD-lar, proyektorlar, tadris proqramlarinin va ba§qa vasitalarin daha tasirli va aydin §akilda talimin umumi keyfiyyat gostaricisini yax§ila§dirmasi fakti malumdur. Muallimlar yeni tadris texnikalari ila talabalara daha darindan va operativ dars ke9a va butun §ubhalarini aradan qaldira bilarlar. Muallimlar talabalarla alaqa yaratmaq u9un muxtalif nov muasir

ОФ “Международный научно-исследовательский центр “Endless Light in Science”

tadris texnikalarindan istifada etmalidirlar. Tahsilda istifada olunan müasir tadris texnologiyalarindan istifadanin bir ne9a maqsadi vardir ki, bunlara a§agidakilari aid eda bilarik :

> Materialin daha maraqli va calbedici §akilda taqdim edilmasi;

> Keyfiyyatli materiali zanginla§dirmakda talabalari istiqamatlandirmak va onlara kömak edilmasi;

> Vaxtdan samarali istifada etmak va talabalari ma§q etdirmak;

> Fardi talimat verilmasi;

> §agirdlari ham amakda§liq, ham da birga öyranma faaliyyatlarina yönaltmak;

> Adi situasiyalarda öyratmak avazina, talabalar ü9ün talim materiali hazirlamaq;

> §agirdlarin öyranmalarinin diaqnostikasinin aparilmasi va onlarin tahsil problemlarinin aradan qaldirilmasina kömak etmak.

istifada9ilara bir sira pe§a istiqamatlari üzra operativ §akilda i§lamaya kömak edan innovativ avadanliqlarin tadris müassisalarinda tam olaraq qura§dirilmasi tahsil prosesinin i§tirak9ilarina bir sira üstünlüklar qazandirir ki, bunlardan an vacibi dövrün talablari ila ayaqla§maga kömak etmasidir. Orta maktablarda §agirdlara tatbiq edilan beyin firtinasi, aqli hücum kimi metodlari ümumi fannin manimsanilmasi ü9ün ali tahsil müasissalarinda tatbiq edilmasi ila bagli bir sira praktiki darslarin aparilmasi fakti malumdur.Yeni talim texnologiyalarinin tadrisa tatbiqinda multimedia avadanliqlari ila yana§i medianin özünün istifadasi da geni§ yayilmi§dir. Bela ki, audio-viziual vasitalar, interaktiv texnologiyalara aid olan elektron ag lövha kimi multimedia vasitalarinin özlari da tadrisda elmi biliklarin tacrübaya tatbiqinin göstarila bilmasi ü9ün labüd vasaitlardan hesab olunur. Daha yax§i müallim olmaq ü9ün müallimlik bacariqlarini tatbiq etmak vacibdir. Tadris bacarigi müallimin §agirdlarin davrani§inda arzu olunan dayi§ikliklari hayata ke9irmakda xüsusila tasirli olan öyratma davrani§larinin macmusudur. Vaxt va vasait mahdudlugundan har hansi bir talim proqraminda bütün bacariqlari ümumilikda §agird va müallimlarin hamisina öyratmak mümkün deyil. Buna göra da, fann sahalarini inki§af etdiran bir sira tadris bacariqlari müayyan edilmi§dir. Onlarin har bir müallim ü9ün 9ox faydali oldugu a§kar edilmi§dir. Bu bacariqlarin toplusuna Sinaq Suallari Bacarigi, izah etma Bacarigi, Nümunalarla illüstrasiya Bacarigi, Möhkamlandirilma Bacarigi, Stimul dayi§ikliyi Bacarigi, Sinif idaraetma Bacarigi va Qara lövhadan istifada bacarigi daxildir.

ösasan distant talimda istifada olunan web saytlarin proqramla§dirilmasinda öyranma metodlarinin inki§af etdirilmasi ila bagli bir sira fikirlar vardir. Bu fikirlara analoji olaraq deya bilarik ki, Proqramla§dirilmi§ talim (va ya proqramla§dirilmi§ talimat) öyrananlarin ugurla i§lamasina kömak edan tadqiqata asaslanan sistemdir. Tadris materiali darslik va ya tadris ma§ini va ya kompüter ola bilar. Media materiali mantiqi va sinaqdan ke9irilmi§ ardicilliqla taqdim edir. Matn ki9ik addimlarla va ya daha böyük par9alardan ibaratdir. Har addimdan sonra §agirdlara anlamalarini yoxlamaq ü9ün sual verilir. Sonra darhal düzgün cavab göstarilir. Bu o demakdir ki, §agird bütün marhalalarda cavab verir va naticalar haqqinda darhal malumat verilir. 9lava olaraq qeyd eda bilarik ki, sadaca olaraq müayyan edilmi§ faktlari taqdim etmak va ya biliya aparan hamar yolu tasvir etmak avazina suallar, problemlar va ya ssenarilar qoymaqla ba§lanilan öyranma sistemi sorguya asaslanan sistemdir. Sorgu9ular biliklarini va ya hall yollarini inki§af etdirmak ü9ün problemlari va suallari müayyanla§diracak va ara§diracaqlar. Sorguya asaslanan talimat asasan dü§ünma bacariqlarinin inki§afi va praktikasi ila 9ox six baglidir. §abakalarin ümumi xarakteristikasinin öyradilmasi zamani müasir talim texnologiyalarindan istifada olunmasi talabalarda ham mövzuya ham da ümumilikda fanna maragi artiracagi ü9ün talim üsullarina uygun farqli seminar darslarinin ta§kil olunmasi vacib amil hesab olunur. innovativ tadris üsullarindan birba§a olaraq istifada edilarak yeni dars formalarinin aparilmasi talabalarda zehni tafakkürün inki§afina takan veracakdir. Müasir talimda yeni metodlarla ta§kil olunmu§ darslarda tez-tez dairalarda va ya qutularda tamsil olunan anlayi§lar fikirlar arasindaki alaqani izah edan sözlar va ifadalarla alaqalandirilir, talabalara kömak edir, malumatlari daha da dark etmak va yeni alaqalar tapmaq ü9ün fikirlarini ta§kil edir va strukturla§dirir. Malumati uzun müddat xatirlamaga va agilli xaritalarla daha yax§i öyranmak-öyratmak va effektiv nailiyyat alda etmak ü9ün texnoloji innovativ avadanlqilardan istifada etmak 9ox faydali hesab olunur.

ОФ “Международный научно-исследовательский центр “Endless Light in Science”

Talim-tadris prosesinda ananavi talim texnologiyalari ila yana§i müasir avadanliqlardan istifada edilmasi talabalarin elma maragini artirmaqla yana§i galacayin pe§akar kadrlarinin sayinin artmasina takan veracakdir. Tabii haldir ki, har bir talaba fardi olaraq §axsiyyat va xarakter baximindan tamamila ziddiyyatli xüsusiyyatlara malik ola bilar. Bu baximdan har bir elm öyranmak istayan farda xüsusi §axsiyyat kimi yana§maq va dars metodlarinin xüsusi ila farqlandirmakla öyranma metodlarinin takmilla§dirmak lazimdir. Masalan, kooperativ öyranmaya baxaq. Bu, har birinda müxtalif qabiliyyat saviyyalarinda olan talabalari olan ki9ik komandalarin mövzunu ba§a dü§mak ü9ün müxtalif talim faaliyyatlarindan istifada etdiyi ugurlu tadris texnikasidir. Komandanin har bir üzvü takca öyradilan §eyi öyranmak ü9ün deyil, ham da komanda yolda§larina öyranmaya kömak etmak va bununla da nailiyyat atmosferini yaratmaq ü9ün masuliyyat da§iyir. §agirdlar tap§irigi bütün üzvlar müvaffaqiyyatla ba§a dü§ana va tamamlayana qadar i§layirlar. Kooperativ saylar i§tirak9ilarin bütün qrup üzvlari ü9ün qar§iliqli fayda alda etmaya 9ali§masi ila naticalanir. Dramtizasiyaya baxaq. Müasir tadris üsullarindan biri talabalara §araiti ya§ayaraq neca davranmagi öyradir. Fiziki mühit/geyimlar/aksesuarlar vacibdir va talabalarin konsentrasiyasina tasir göstarir. §agirdlar öz taxayyüllarindan istifada edarak yaradiciliqlarini artirirlar. Bu, bütün talabalarin öyranma prosesinda birba§a i§tirakini tamin edir, onlarin dil istifadasini, ünsiyyat/dani§ma va dinlama bacariqlarini takmilla§dirir va hall yollarinin ara§dirilmasina imkan yaradir. Sinif otaqlarinda hala da istifada olunan cadval, §akil va maket kimi ananavi ayani vasaitlardan ba§qa, son illarda istifada olunan digar müasir ayani vasaitlar da mövcuddur. Bu kömak9i vasitalara §akilli slaydlar, kinofilmlar va s. daxildir. Müasir dövr, texnologiyanin inki§afi ila da§inan elektron cihazlar olan elektron kitab oxuyuculari asasan raqamsal kitablarin oxunmasi ü9ün istifada olunur. Audio-vizual otagi va ya laboratoriyasi olan bir 9ox tahsil müassisalarinda geni§ §akilda qabul edilan va istifada olunan asas vasitalar multimedia vasitalarinin i9arisina daxil olan audio-viziual avadanliq vasitalaridir. Ke9mi§ dövrda texnoloji avadanliqlarin bugünki qadar geni§ ahata dairasinin olmadigini nazara alaraq deya bilarik ki, tahsil ocaqlarinda öyrananlara mövzularin sadaca elmi cahatdan nazari hissasi öyradilirdisa, artiq bu proses praktiki olaraq multimedia avadanliqlari va yeni texnologiyalarla aparilir. Tabii ki, bu zaman müallimin se9diyi talim metodu, üsul va vasitalari fardi olaraq dayarlandirilir. Texnologiyanin inki§afi ila u§aqlar Power Point taqdimatlari kimi kompüter asasli öyranmaya böyük maraq göstarirlar. O, talabalar arasinda komanda i§ini inki§af etdirir, 9ünki onlardan bela layiha asasli öyranma ü9ün komandalarda i§lamak talab olunur. Bela bir layiha asasli öyranmada müallim öyradilanlara fasilitator yani fasilaya nazarat mexanizmi kimi 9ixi§ edir va bu, §agirdin faal i§tirakini nazarda tutur.istifada olunan asas vasitalardan birina baxaq. interaktiv elektron ag lövha- Bu, bütün lövhanin sensor ekran kimi faaliyyat göstardiyi, talabalarin birba§a lövhanin özünda müxtalif manipulyasiyalar eda bildiyi 9ox yeni bir inki§afdir. ösasan ag elektron lövha kompüterdaki materiali lövhaya proyeksiya edan raqamsal proyektora qo§ulur. Daha sonra talabalar kompütera toxunmadan riyazi hesablamalar, ciziqlarin halli va s. hayata ke9ira bilarlar. Elektron Öyranma Tadris Strategiyalari elektron mühazira, müzakira, e-monitorinq, elektron darslik, §abaka resurslarina elektron giri§, elektron strukturla§dirilmi§ qrup faaliyyati, elektron qeyri-rasmi hamya§idlarla qar§iliqli alaqa, e-alaqali tahsil, elektron keyfiyyatli öyranma va simulyasiyadir.

Tasavvür edak ki, biz özümüz har hansi bir müassisada 9ali§magimizdan asili olmayaraq yeni texniki avadanliqlardan istifada etmakla dars formasini ke9irmak istayan talaba va ya qeyri- bir §axsa müayyan üsullari öyratmaliyik.Tabii ki, nazari biliklar har zaman tacrübanin asas bazasini ta§kil edir. Lakin bunlari praktiki i§larda testla§dirmadan ke9irmasak, naticanin müakkamaliyi barada dani§a bilmarik. Xarici ölkalarin birinda universitet otaqlarinda talabalara mikro bir alat verilir. Müallim mühazira darslarinda talabalara ümumi diqqatini yetirmalidir. Bela olmadigi halda diqqatin ümumi paylanmasi qanunu pozulur va talaba ki9ik alatdan istifada edarak düymaya basir. Göz kontaktinin pozuldugu hallarin sayi 9ox oldugu taqdirda bu müallima nöqsan hesab olunur.

Talim-tadris prosesinin ümumi gedi§atinin müxtalif metodlarla aparilmasi müallimin §axsi talim bacarigi göstari§larindan asili oldugu malum faktdir. Bununla yana§i auditoriyada ayla§an talabalarin

kamiyyat va keyfiyyat göstaricilari baximindan çoxlugu deyil da, öyradilacak materialin ümumi mazmunu asas götürülür.

Talabalar müasir tadris texnikalarindan açagidaki maqsadlar ûçûn istifada edirlar :

• informasiya texnologiyalari haqqinda dü§ünma va istifada tarzina darindan tasir edan media inqilabinda içtirak;

• Dablari öyranmak baximindan öyranma yollarini takmilla§dirilmasi;

• Tadris mühitinin real vaziyyatini tatbiq etmak bacarigini va bacariqlarini geni§landirilmasi;

• Kooperativ va birga öyranma ûçûn qruplarda içlamak;

• Öz süratinda va vaxtinda öz-özüna öyranma vardiçlarini inki§af etdirmak;

• Müallim tarafindan deyil, müallimla birlikta öyranin;

• Sorgu-öyranma vardiçlarini inki§af etdirmak;

• Düzgün maqsada çatmaq üçün dogru zamanda/yerda düzgün malumatdan istifada edin;

• Keyfiyyatli malumatlari nazardan keçirilmasi va araçdirilmasi;

• Dünyanin istanilan yerinda yaçayan digar talabalar va müallimlarla öyranma tacrübasi va malumat mübadilasi

Bela ki, informasiya texnologiyalari bir tarafdan onlarin faal içtiraki ila §agirdlarin talim prosesina kömak edir, digar tarafdan isa müallimlarin içlarini asanlaçdirmaqla vaxta qanaat edirlar. Müxtalif müasir tadris texnologiyalarindan istifada etmak ^ün müayyan bacariq va qabiliyyatlar talabalar, elaca da müallimlar ^ün lazimdir. Ona göra da onlari Müasir Tadris Texnologiyasi dövrüna hazirlamaq lazimdir va bunlar açagidakilardir:

> Talabalardan axtariçlarinda elektron malumat bazalarindan istifada etmalarini talab etmak.

> Talabalari sual vermak va tapçiriqlar vermak ^ün elektron poçtdan istifada etmaya havaslandirmak.

> Texnologiyalarin üstünlüklari va çatiçmazliqlari ila tani§ olmaq va

> kompakt diskin yalniz oxunmasi üçün yadda§ (CD-ROM), tele/video konfrans va s. imkanlarinin tadqiqi.

> Çagirdlarin Müasir Tadris Texnologiyalari ila taniçligi ila bagli sorgu aparmaq va onlarin bilik va bacariqlarini sinifla bölü§üb-bölamayacaklarini soruçmaq

> Sinif qeydlarini hazirlamaq üçün matn prosessorundan istifada etmak va talabalarin paylayici materiallari va üst çaffafliqlar üçün versiya kimi istifada etmak ^ün versiyani redakta etmak.

> Böyük sinif qeydiyyati siyahilarinda, test tapçiriqlarinda va s. qeydlarin aparilmasi va talabalarin vaxtaçiri öz qeydlarini nazardan keçirmasi va yenilamasi ^ün kompüter proqramlarindan istifada etmak.

> Malumatlarin tahlili üçün müxtalif paketlardan istifada.

> Talabalari öz layihalarinin bir hissasi kimi vizual elementlari daxil etmaya havaslandirmak.

Ümumilikda deya bilarik ki, informasiya texnologiyalarindan istifada talimin taçkilinin

effektivliyinin artirilmasi ^ün asas tamal hesab olunur.Orta maktablarda yuxari siniflar üçün çagirdlarin qeydiyyatinin aparilmasi, mövzularin manimsanilma daracalarini yoxlamaq ^ün test tapçiriqlarinin içladilmasi, ümumi qeydlari yaddaçda saxlamaq üçün va s. içlarda kompüter proqramlarindan istifada olunur ki, bu da talabalarin vaxtaçiri öz qeydlarini nazardan keçirmak va yenilamalarini tamin etmakda asas vasitaçi rolunda çixi§ edir. Malumatlarin tahlili ^ün müxtalif paketlardan istifada, talabalari öz layihalarinin bir hissasi kimi vizual elementlari daxil etmaya havaslandirmak, talabalarin vaxtinin multimedia i§ stansiyasi kimi keçirilmasi, taqdimatin planlaçdirilmasi, proyeksiya qrafiklarinin, videokliplarin, animasiya va saslarin va digar materiallarin yigilmasi, spesifik talim maqsadlari ila materiallari çox detallaçdirmaga çaliçmaq va inteqrasiya, materiallari vahid taqdimat halina gatirir va bununla da talim prosesinda öyranan talaba va tadrisi taçkil edan müallimin i§i asanla§mi§ olur.

Yuxarida söylanan fikirlari bütövlükda ümumila§dirarak deya bilarik ki, müasir tadris texnologiyalarindan istifada etmakla, talabalar artiq bütün dünyada öyranma icmalarinin

faaliyyatlarinda içtirak eda bilirlar. Onlar birga öyrana, malumat paylaça, öyranma tacrübalarini mübadila eda va virtual öyranma icmalarinda amakdaçliq faaliyyatlari vasitasila içlaya bilarlar. Müasir tadris texnologiyalari tadris va talim prosesini daha mahsuldar çakilda asanlaçdirir. Bir sözla, müasir tadris texnologiyalari tadris prosesini beynalxalq standartlara cavab veracak çakilda yenidan qurur.

1) Zaidi S.F. (2013). ICT in Education. New Delhi. APH Publishing Corporation.

2) Nagarajan K., Natarajan S. and Manivasagan C.R. (2013). Educational Innovations & Curriculum Development. Chennai. Sriram Publishers.

3) Westwood, P. (2008). What teachers need to know about Teaching methods. Camberwell, Vic, ACER Press

4) https://en.wikipedia.org/wiki/Teaching_method Retrieved 4 May 2016

5) https://www.google.co.in/?gfe_rd=cr&ei=ODAxVm3K6nv8weFuqywBg# q=modern+teaching+methods+ppt Retrieved 4 May 2016

6) Cleaver, Samantha. “Hands-On Is Minds-On”. http://www.scholastic.com. Retrieved 4 May 2016

7) Vijayalakshmi Murugesan, Avinashilingam University, “Modern Teaching Techniques in Education”, February 2019.

Təlim metodlarının səciyyəsi və əlaqəli tətbiqi

Təsnifatdakı hər bir metodlar qrupu əsas didaktik məqsədlərin yerinə yetirilməsinə xidmət edir.

Təsəvvürlərin formalaşdırılması (qavrama) metodları. Hissi qavramanı təmin etmək, ətraf aləm haqqında dolğun təsəvvürlər yaratmaq məqsədi güdür. Bu qrup metodlara müşahidə, illüstrasiya, demonstrasiya və təsvir metodları daxildir.

Müşahidə metodu müəyyən məqsədlə, planlı və sistemli şəkildə qavrama prosesinin təşkili metodudur. O, cisim və hadisələr haqqında ilkin təsəvvürlər aşılamağa, müşahidəçilik bacarığının və müstəqilliyin inkişafına kömək göstərir.

Müşahidə metodunun səmərəsi onun düzgün təşkilindən asılıdır. Müşahidə bir neçə mərhələdə təşkil olunur: məqsədin aydınlaşdırılması, müşahidə planının və vasitələrinin müəyyən edilməsi, müşahidənin qeydə alınması və nəticə çıxarılması.

İllüstrasiya metodu əyani vasitələrin köməyi ilə təlim materialının qavranmasını nəzərdə tutur. Əyani vasitələr müxtəlif növdə olur: a) təbii əşyalar; b) şəkil və plakatlar; c) sxematik materiallar (sxem, cədvəl, diaqramlar); ç) simvolik əyani vəsaitlər (xəritələr, qlobus).

Məqsəd və məzmundan asılı olaraq əyani vasitələrin müxtəlif növləri seçilib tətbiq edilir.

Demonstrasiya metodu əşya və hadisəni dinamikada, yəni dəyişmə və inkişaf halında nümayiş etdirmək metodudur. Buraya təcrübələr, kino və diafilmlər, televiziya verilişlərindən, videomaqnitofonlardan istifadə daxildir.

Əyani və texniki vasitələri toplamaq və sistemə salmaq üçün məktəb və məktəblərarası (rayon, şəhər) filmotekaları yaradılır, burada fənlər və mövzular üzrə kino, diafilm, diapozitiv və videolentlər toplanır.

Təsvir metodu müəyyən fakt və hadisəni söz vasitəsilə şagirdlərin təsəvvüründə canlandırmaq metodudur. Bu iki yolla – müəllimin hadisəni təsvir etməsi və kitabda (dərslikdə) təsvir yolu ilə həyata keçirilir. Bəzən bu iki təsvir növü vəhdətdə tətbiq olunur və bu əsasda daha dolğun təsəvvürlər yaradılır.

Nəzəri biliyin (anlayış və qanunların) mənimsədilməsi metodları. Bu

metodlar şagirdlərin şüurunda düzgün elmi anlayışların yaradılması və qanunların dərk edilməsi məqsədi güdür. Bu qrup metodlara müəllimin şərhi, müsahibə, diskussiya, məntiqi metodlar, kitab üzərində iş metodları, problem-axtarış metodları daxildir.

Müəllimin şərhi metodu müəyyən faktı, hadisəni, anlayış və qanunauyğunluğu şifahi şəkildə şagirdlərə çatdırmaq metodudur. Bu metod az vaxtda daha çox informasiya verməyə imkan yaradır.

Müəllimin şərhi üç növdə olur: nəql, izah, məktəb mühazirəsi. Nəql müəyyən hadisəni canlı, obrazlı şəkildə danışmaqdır. İzah hər hansı anlayışı, qaydanı dəlil və sübutlarla başa salmaqdır. Məktəb mühazirəsi irihəcmli proqram materialını sistemli şəkildə çatdırmaqdır (daha çox yuxarı siniflərdə tətbiq olunur).

Müəllimin şərhi öz xarakterinə görə məlumatverici və problem şəklində olur. Məlumatverici şərh hazır informasiya verməyi nəzərdə tutur. Problem şərh isə şagirdləri düşündürməyə xidmət edir: bu zaman müəllim mövzu üzrə müəyyən problemlər irəli sürüb, ya özü, ya da şagirdlərin iştirakı ilə onları həll edir. Belə şərh şagirdləri fəallaşdırır, təlimə maraq oyadır.

Bəzən müəllim məlumatverici şərhdən qabaq problem vəziyyət (situasiya) yaradır. Məsələn, “Yayın qızmar çağında su buza çevrilərmi? Necə?”. Bu hal mövzuya maraq yaradır.

Şərhin səmərəsi üçün müəyyən şərtləri gözləmək lazımdır:

– Şərhin məzmunu (müəllimin danışığı) elmi və sistemli olmalı, şagirdlərin yaşına və anlama səviyyəsinə müvafiq gəlməli, fikirlər aydın və anlaşıqlı olmalı, sübut edilməlidir, nəzəri biliklər həyatla əlaqələndirilməlidir;

– şərh zamanı müəllimin nitqi orta tempdə, dəyişkən tonda qurulmalı, canlı və emosional olmalıdır. Sürətli və yavaş tempdə deyilən fikirlər uşaqlara çatmır, monoton və quru, şərh isə yorucu olur;

– şərh zamanı müəllim mimika və jestlərdən yerli-yerində istifadə etməli, danışarkən var-gəl etməməlidir;

– şərh zamanı şagirdlərin fəallığı təmin edilməlidir (qeydlər aparmaq, izah etmək, suallara cavab tapmaq, müəllimə suallar vermək və s.).

Müsahibə metodu sual-cavab deməkdir. Ondan bütün fənlərdə, təlimin bütün pillələrində geniş istifadə olunur. Müsahibə əsasən iki növdə olur: evristik və təkrarlama müsahibəsi.

Evristik müsahibə (“evrika” yunanca “tapdım” deməkdir) yeni qaydanı, qanunauyğunluğu sualların köməyi ilə şagirdlərə tapdırmaq metodudur. Vaxtilə bu metoddan qədim yunan filosofu Sokrat geniş istifadə etdiyi üçün buna Sokrat metodu da deyilir.

Evristik metodda sualların köməyi ilə müvafiq faktlar tapılır və nəticələr çıxarılır. Məs., dildən cəm şəkilçilərinin yazılması qaydasını evristik müsahibə yolu ilə şagirdlərin özlərinə tapdırmaq olar. Belə müsahibə fənnə maraq oyatmağa, şagirdləri fəallaşdırmağa, mövzunu şüurlu və əsaslı öyrənməyə kömək edir.

Təkrarlama müsahibəsi keçilən bilikləri təkrar yolu ilə möhkəmlətməyi nəzərdə tutur.

Müsahibə zamanı sualların düzgün qoyulması əsas şərtdir. Sualın qoyuluşu müəyyən tələblərə cavab verməlidir: a) sual konkret və aydın olmalıdır; ümumi xarakterli sual aydın olmur (məsələn, “S.Vurğun haqqında nə deyə bilərsən?”); b) sual düşündürücü olmalıdır; “hə” və “yox” cavabı tələb edən sual (məsələn, “Metallar istidən genişlənirmi?”) şagirdləri düşündürmür; c) sual yığcam olmalıdır; iki və çoxmərtəbəli sual (məsələn, “İsim nədir, o, hala və şəxsə görə necə dəyişir?”) vermək düzgün deyildir: belə sual yaxşı yadda qalmır və cavaba mənfi təsir göstərir; d) yanlış və çaşdırıcı suallar vermək olmaz. Belə suallar (məsələn, “Ay Günəşdən neçə dəfə böyükdür?”) şagirdlərin təfəkkürünü səhv yola sövq edir və müəllimin biliyi haqda onlarda şübhə yarada bilər.

Müsahibə metodunun təşkilində müəyyən qaydanı gözləmək lazımdır: sual tək-tək şagirdə yox, sinfə verilir və istənilən şagirddən soruşulur. Cavab səhv və ya qeyri-dəqiq olarsa, səhv cavab şagirdin özünə, ehtiyac olduqda digər şagirdlərə düzəltdirilir, cavab yenə təminedici olmasa, müəllim özü izah edir.

Müsahibənin bir forması da diskussiyadır.

Diskussiya metodu elmi mübahisə deməkdir. Bu metod şagirdləri fəallaşdırır, təlimə maraq yaradır, biliklərin şüurlu mənimsənilməsinə imkan verir. Diskussiya zamanı müəyyən problem üzrə müxtəlif baxışlar, mövqelər irəli sürülür, hər kəs öz mövqeyinə haqq qazandırmağa, digər mövqeyi təkzib etməyə çalışır.

Müxtəlif fənlər üzrə şagirdləri düşündürən problemlər, nəzəri və əməli məsələlər diskussiya mövzusu ola bilər. Məsələn, ədəbiyyatdan ayrı-ayrı yazıçıların əsərlərindəki ideyalar, oradakı obrazlar, coğrafiyadan yer üzərində iqlimin dəyişməsi, tarixdən müxtəlif tarixi hadisələrə baxışlar və s. ətrafında mübahisələr aparmaq olar.

Təlimin məntiqi metodları nəzəri biliyin – anlayış və qanunların dərk edilməsi, ümumiləşdirmə aparılması məqsədi güdən təfəkkür metodlarıdır. Bu metodlara analitik-sintetik və induktiv-deduktiv metodlar daxildir.

Analitik metodlar müəyyən obyekti fikrən tərkib hissələrinə və ya əlamətlərinə ayırmaq məqsədi güdür. Bu metodlara müqayisə (oxşarlıq və fərqi müəyyənləşdirmək), təsnifetmə (əşya və faktları əsas əlamətlərinə görə ayırmaq), analogiya (bir obyektlə bağlı biliyi digər obyektə keçirmək) və b. daxildir.

Sintetik metodlar obyektin ayrı-ayrı hissə və əlamətlərini fikrən bir tam halında birləşdirmək məqsədi güdür.

İnduktiv metod xüsusidən ümumiyə, deduktiv metod isə ümumidən xüsusiyə keçməklə əqli nəticə çıxarmaq metodudur.

Məntiqi metodlar digər təlim metodları ilə, xüsusən kitab üzərində iş metodları ilə sıx bağlıdır.

Kitab üzərində iş metodları əsas bilik mənbəyi kimi kitabdan müxtəlif məqsədlərlə istifadə etməyi nəzərdə tutur. Kitab yeni bilik əldə etmək, keçilənləri möhkəmlətmək, dərinləşdirmək, tətbiq etmək, habelə müstəqil iş bacarıqları formalaşdırmaq vasitəsidir. Kitab üzərində iş metodları və tərzləri çoxdur: izahlı qiraət, əsas fikrin tapılması, plan, tezis və konspekt tərtibi, oxunanları öz-özünə danışmaq, oxu metodları (tam və hissələrlə oxumaq) və s.

Müəllim təlimdə, dərslərdə kitabla işin göstərilən metodlarına geniş istinad etməklə yanaşı, həmin metodları şagirdlərə öyrətmək sahəsində sistemli iş aparmalıdır, necə deyərlər, şagirdlərə “öyrənməyi öyrətməlidir” (K.D.Uşinski).

Problemli-axtarış metodları təlimdə şagirdlərin zehni fəallığını, müstəqilliyini təmin edən metodlardır. Bu halda şagirdlər qarşısında müəyyən problemlər qoyulur və onlar bu problemlərin həllinə cəlb edilir.

Şagirdlərin zehni fəallığının səviyyəsindən asılı olaraq problem-axtarış metodları müxtəlif növlərdə olur: problemli şərh (müəllim problemi özü həll edir), qismən axtarış (problem qismən şagirdlərin iştirakı ilə həll olunur), tədqiqatçılıq (problem şagirdlər tərəfindən müstəqil həll olunur) metodları.

Müəllim problemli təlimin ayrı-ayrı tərzlərini (faktların müşahidəsi, problemin qoyuluşu, fərziyyələrin irəli sürülməsi və yoxlanması, nəticə çıxarılması) tədricən şagirdlərə öyrətməli və onları müstəqil tədqiqatçılığa alışdırmağa çalışmalıdır.

Bacarıq və vərdişləri formalaşdıran metodlar. Bu metodlar nəzəri biliyi tətbiq etdirməklə bacarıq və vərdiş yaratmaq məqsədi güdür. Bu qrupa çalışmalar, praktik və laborator işlər, didaktik oyunlar və s. daxildir.

Çalışmalar metodu bir çox fənlərdə geniş yayılmış metoddur. Çalışmalar müxtəlif növdə olur: yazılı, şifahi, qrafik, musiqi, bədən tərbiyəsi çalışmaları. Şagirdlərin müstəqillik səviyyəsindən asılı olaraq çalışmaların üç tipi ayırd edilir: nümunə üzrə çalışmalar (hazır nümunə əsasında icra edilir), variantiv çalışmalar (biliklərin yeni şəraitdə tətbiqinə əsaslanır), yaradıcı çalışmalar (biliklərin müxtəlif hallara yaradıcı tətbiqinə əsaslanır).

Praktik işlər nəzəri bilikləri hər hansı əməli işlərə tətbiq etmək metodudur: ölçmə, hesablama işləri, tədris-təcrübə sahəsində iş, bitki becərilməsi, təcrübəçilik və konstruktorluq işləri və s. Praktik işlər müəllimin təlimatı ilə başlayır: müəllim nəyi və necə görmək haqda izahat verir. Sonra şagirdlər əməli işi müstəqil yerinə yetirirlər. Müəllim bu zaman nəzarət edir, istiqamət verir. Axırda görülmüş işlər yekunlaşdırılıb qiymətləndirilir.

Laborator məşğələlər şagirdlərin müstəqil təcrübələr və müşahidələr aparması metodudur. Məs., mikroskop altında canlıları öyrənmək, hava, bitki və heyvanlar üzərində uzunmüddətli müşahidələr aparmaq, müxtəlif təcrübələr qoymaq və s. belə işlərdəndir.

Laborator məşğələlər iki növdə olur: frontal məşğələlər və praktikumlar.

Frontal məşğələdə bütün şagirdlər eyni işi, təcrübəni yerinə yetirir, praktikum zamanı isə kiçik qruplarla (3-5 nəfərlik) müxtəlif işi, təcrübələri icra edirlər. Birinci halda müəllim şifahi, ikinci halda isə yazılı təlimatdan istifadə edir. Axırda görülmüş işlərə yekun vurulur, onlar təhlil edilib qiymətləndirilir.

Didaktik oyun metodları biliklərin möhkəmləndirilməsi, tətbiqi məqsədi güdən idrak oyunlarıdır. Onlar təlimə emosionallıq gətirir, fənnə marağı artırır. Didaktik oyunlar müxtəlif növlərdə olur. Buraya idrak oyunları, oyun-səhnələşdirmə, stolüstü oyunlar, işgüzar rollu oyunlar, oyun situasiyaları, epizodik oyun priyomları və s. daxildir.

Son vaxtlar işgüzar rollu oyunlardan geniş istifadə olunur.

Tədqiqatçılıq metodu müəyyən problemin şagirdlərin gücü ilə həlli metodudur. Tədqiqatçılıq işləri, əsasən, yuxarı siniflərdə müxtəlif məzmunda təşkil edilir. Məs., kənd təsərrüfatına dair təcrübələr qoymaq, yerli dərman bitkilərini öyrənmək və toplamaq, yerli relyefi, iqlimi, təbii zonaları, daxili suları öyrənmək, yerli folklor materiallarını, tarixi faktları toplayıb təhlil etmək və s.

Təlimdə nəzarət metodları. Nəzarət bütöv təlim prosesinin əsas ünsürlərindən biridir. Bu metodlar qarşıya qoyulmuş məqsədin yerinə yetirilməsi vəziyyətini, şagirdlərin bilik və bacarıqlarının səviyyəsini, nöqsan və çətinlikləri aşkara çıxarmağa, səhvləri tapıb düzəltməyə, təlim fəaliyyətini tənzimləməyə xidmət edir.

Təlimdə nəzarət metodları çoxdur. Onları bir neçə qrupa bölmək olar: a) şifahi nəzarət metodları; b) yazılı nəzarət metodları; c) laborator və praktik nəzarət metodları; ç) maşınlı nəzarət metodları; d) özünənəzarət metodları. Bu metodlarla yanaşı, müəllim gündəlik müşahidə yolu ilə şagirdlərin təlimə münasibətini, fəallıq və səyini öyrənib nəzərə alır.

Şifahi nəzarət metodları içərisində şifahi sorğu geniş yayılmışdır. Onun üç növü vardır:

– fərdi sorğu – tək-tək şagirdlərin mövzunu danışması deməkdir. Vaxta qənaət etmək üçün mövzunu bütövlükdə bir şagirddən yox, hissə-hissə bir neçə şagirddən soruşmaq səmərəlidir;

– frontal sorğu – bütün siniflə aparılan sorğudur; ondan dəqiq fənlərdə daha çox istifadə olunur. Bu sorğu az vaxtda çox şagirdin biliyini aşkara çıxarmağa imkan verir;

– intensiv sorğu – müəyyən vaxt ərzində bir çox şagirdlə keçirilən sorğudur: bu halda bir şagird şifahi cavab verir, 2-3 şagird isə yazı taxtasında qeydlər edir, bir neçə şagird yazılı cavab hazırlayır və s.

Şifahi nəzarət məqsədi ilə şifahi imtahan və zaçotlardan da istifadə edilir.

Yazılı nəzarət metodlarına yoxlama yazı işləri (imla, ifadə, inşa, məsələ və misal həlli), test yoxlamaları, qrafik yoxlamalar, yazılı imtahanlar, proqramlaşdırılmış yoxlama metodları daxildir.

Laborator və praktik nəzarət metodlarına təcrübələr aparmaq, əməli işləri yerinə yetirmək və s. tapşırıqların icrası daxildir.

Maşınlı nəzarət metodları yoxlayıcı maşınların köməyi ilə həyata keçirilir.

Özünənəzarət metodları şagirdin öz təlim fəaliyyətinə, müstəqil işinə nəzarət etməsində ifadə olunur. Özünənəzarət şagirdin öz işinin gedişinə və nəticəsinə nəzarət etməsi, yol verdiyi nöqsanları və onların səbəblərini müəyyənləşdirməsi, səhvlərini tapıb düzəltməsi şəklində özünü göstərir. O, icradan qabaq (ilkin özünənəzarət), icra prosesində (tənzimləyici özünənəzarət) və işin icrasından sonra (yekun özünənəzarət) həyata keçirilir.

Özünənəzarət təlimə şüurlu xarakter verir, şagirdin fəallıq və müstəqilliyini gücləndirir.

Nəzərdən keçirilən təlim metodları əlaqəli şəkildə tətbiq olunmalıdır. Metodların hər biri təlimdə özünə məxsus funksiyanı yerinə yetirir. Bu mənada heç bir metodu, o cümlədən ənənəvi (söz, əyani və praktik) metodları köhnəlmiş hesab etmək və onlardan imtina etmək düzgün deyildir. Təlimdə (dərslərdə) bütün metodlardan yerinə görə istifadə edilməlidir. Bütün şəraitlər üçün yararlı olan universal metod yoxdur. Bu mənada “Mənim öz iş metodum var” deyən müəllimlərə haqq qazandırmaq çətindir. Çünki dərsdə tək bir metoddan yox, metodlar kompleksindən istifadə edilir.

Təlim metodlarının seçilməsində bəzi meyarlar əsas götürülür. Müəllim dərsin məqsəd və vəzifələrindən, keçilən fənn və mövzudan, şagirdlərin dərketmə imkanı və hazırlıq səviyyəsindən çıxış edərək konkret sinif və dərs üçün optimal (münasib) təlim metodlarını seçib tətbiq etməlidir. Müəllimin pedaqoji ustalığının mühüm göstəricilərindən biri də budur.

• Teqlər:
• təlim metodları

Təlim kataloklarının hazırlanması metodikası

ARTİ “SABAH Magistratura” proqramı çərçivəsində Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin “Təlim və tədrisin təşkili və metodikası” ixtisaslaşması üzrə 2021/2022-ci tədris ilinin yaz semestrində tədris aparmaq üçün müəllimləri əməkdaşlığa dəvət edir.

“Təlim və tədrisin təşkili və metodikası” ixtisaslaşması çərçivəsində aşağıdakı fənləri tədris edəcək namizədlərin müraciətləri dəyərləndiriləcək:

– Sosial elmlərdə statistika və data analizi
– Təhsildə keyfiyyət təminatı
– Qiymətləndirmə
– Təhsil müəssisələrində təşkilati davranış
– Sinfin idarəolunması
Namizədlərə dair tələblər:
– Müvafiq ixtisas üzrə elmi dərəcə və ya tam ali təhsil (magistratura);

– Sahə üzrə 3 ildən az olmayaraq ali təhsil müəssisəsində tədris təcrübəsi və ya müvafiq sahədə 5 il iş təcrübəsi;

– Azərbaycan dilində səlis ünsiyyət bacarıqları;
– İKT resurslarından sərbəst istifadə bacarıqları;
– İnnovativ tədris metodlarından istifadə, ünsiyyət və təqdimat bacarıqları.

Müsabiqədə iştirak etmək istəyən namizədlərdən öz CV-lərini və tədris edəcəkləri fənnin sillabusunun ilkin nümunəsini (Mövzu (subject) bölməsində fənnin adını qeyd etməklə) [email protected] elektron poçt ünvanına göndərmələri xahiş olunur.

Qeyd: Yalnız ilkin mərhələni uğurla tamamlayan namizədlər növbəti mərhələ ilə bağlı məlumatlandırılacaqlar.

Müraciət üçün son tarix: 15 noyabr 2021-ci il, saat 23:59

BİZİ SOSİAL ŞƏBƏKƏLƏRDƏ İZLƏYİN: