Proqramlaşdırma sistemləri

Aşağı səviyyəli proqramlaşdırma dillərində hər operatora bir maşın əmri uyğun gəlir. Bu dildə yazılan proqram az yer tutur və tez yerinə yetirilir. Aşağı səviyyəli dillərdən sistem proqramçılar istifadə edir. Yuxarı səviyyəli proqramlaşdırma dillərində hər operator bir neçə maşın əmri ilə əvəz edilə bilər, bu isə yaddaşda çox yer tutur. Yüksək səviyyəli dillərdən isə tətbiqi proqramçılar istifadə edir.

Proqramlasdirma Dilleri – Wikipedia

Proqramlaşdırma dilləri və ya alqoritmik dil [1] – proqram modullarından ibarət olub, məsələnin həll mərhələsinə hazırlığını təmin edir. Proqramlaşdırma dili kompüterin alqoritmi qəbul etməsi üçün istifadə edilir.

C proqramlaşdırma dilində yazılmış bir proqramın mənbə kodu.

Proqramlaşdırma dilləri adi dillərdən “sözlərin” (ancaq translyatorun başa düşdüyü) sayına və əmrlərin ciddi yazılış qaydasına görə fərqlənir. EHM-də proqram yazmaq üçün istifadə olunan formallaşmış dillərə proqramlaşdırma dilləri deyilir. Proqramlaşdırma dili süni dil olub, təbii dillərdən məhdud sayda sözlərin olması ilə fərqlənirlər. Bu dillərlə hazır proqramlar deyil, yalnız proqramın mətni yaradılır. Proqram dilini kompüterin başa düşdüyü maşın dilinə çevirmək üçün translyatorlardan (translator – tərcüməçi) və kompilyatorlardan (compiler – tərtibatçı) istifadə edilir. Hər bir proqramlaşdırma dilinin öz translyatoru (kompilyatoru) olur. Məsələ həll edərkən əvvəlcə yerinə yetiriləcək əməliyyatların alqoritmi tərtib edilir, daha sonra bu əməliyyatlar hər-hansı alqoritm (proqramlaşdırma) dilində əmrlər şəklində yazılır. Tərtib olunmuş proqram xüsusi əlavələr (translyator proqramlar) vasitəsilə yerinə yetirilir və ya maşın koduna çevrilir.

İstənilən proqramlaşdırma dilinin əsas elementləri bunlardır: dilin əlifbası, sintaksisi və semantikası.

Dilin əlifbası dedikdə, həmin dildə işlənən bütün simvollar nəzərdə tutulur.
Sintaksis – əlifbada olan simvollardan dilin ayrı-ayrı konstruksiyalarının (komandaların, operatorların) düzəldilməsinin formal qaydalarıdır. Bu qaydalar müxtəlif həll alqoritmlərini proqramlaşdırmağa imkan verir.
Semantika – dilin bu və ya digər sintaksis konstruksiyalarının təsviridir. Məsələn, əgər proqramın bu yerində y =a*(b+c) ifadəsinin hesablanması yazılıbsa, onda semantika qaydaları maşına “göstərir” ki, əvvəlcə (b+c) cəmini tapsın, sonra həmin cəmi a-ya vursun.

Beləliklə, hər hansı verilənlərin emalı prosesini birbaşa həyata keçirməyə imkan verən proqramlar, dili təyin edən sintaksis qaydalara uyğun olaraq əlifbadakı simvolların birləşməsi nəticəsində və semantika qaydalarını nəzərə almaqla işlənib hazırlanır.

Mündəricat

1 Translyator və kompilyatorlar
2 Proqramlaşdırma dilləri
3 Mənbə
4 Ədəbiyyat
5 Həmçinin bax
6 İstinadlar
7 Xarici keçidlər

Translyator və kompilyatorlar

Proqramlaşdırma dili vasitəsilə hazır proqram yox, ancaq qurulmuş alqoritmi təsvir edən mətn yaradılır. Proqramçınınn başa düşdüyü dildə olan bu proqram maşının başa düşdüyü dilə çevrilməlidir. Bunun üçün kompüterdə translyatorlar və kompilyatorlar olur.

Proqram ancaq onların translyatorları olan halda icra oluna bilərlər. Translyatordan fərqli olaraq kompilyatorlar exe-faylların yaradılması üçün istifadə olunur ki, onlar da sərbəst icra oluna bilərlər (yəni, proqpamin yazildiğı mühitdən (sistemdən) asılı olmadan). Proqramlaşdırma dillərinin səviyyələri. Müxtəlif tip prosessorlar müxtəlif tip əmrlər sisteminə malikdir. Əgər proqramlaşdırma dili konkret prosessor tipinə yönəlibsə və onun xüsusiyyətlərini nəzərə alırsa, onda ona aşağı səviyyəli proqramlaşdırma dili deyirlər. Assembler aşağı səviyyəli proqramlaşdırma dilidir. Çünki o, bir əmri mnemonika adlanan simvol işarəmələrinin köməyilə ədədlər şəklində yox, maşın kodları şəklində verir. Assemblerin köməyilə çox səmərəli və kompakt proqramlar yaratmaq mümkündür. Assemblerdən adətən, sistem əlavələrin, drayver-proqramların, kompüterin aparat resurslarına müraciət edən proqram modullarının hazırlanması üçün istifadə olunur. Aşağı səviyyəli proqramlaşdırma dillərindən, adətən yüksək səviyyəli peşəkar proqramçılar istifadə edir. Bu dillərdə tutulan proqramlar yaddaşda az yer tutmaqla yanaşı, daha sürətlə icra olunurlar. Yüksək səviyyəli proqramlaşdırma dilləri isə adi dilə daha yaxın və insan üçün daha aydın başa düşüləndir. Çox yayılmış, bəzi proqramlaşdırma dilləri haqqında məlumat verək

Proqramlaşdırma dilləri iki hissəyə bölünür:

Aşağı səviyyəli dillər (Assembler, Avtokod və s.),
Yüksək səviyyəli dillər (Fortran, Alqol, Kobol, Basic, Pascal, Ci və s.).

Aşağı səviyyəli proqramlaşdırma dillərində hər operatora bir maşın əmri uyğun gəlir. Bu dildə yazılan proqram az yer tutur və tez yerinə yetirilir. Aşağı səviyyəli dillərdən sistem proqramçılar istifadə edir. Yuxarı səviyyəli proqramlaşdırma dillərində hər operator bir neçə maşın əmri ilə əvəz edilə bilər, bu isə yaddaşda çox yer tutur. Yüksək səviyyəli dillərdən isə tətbiqi proqramçılar istifadə edir.

Proqramlaşdırma dilləri

Ada — Ada proqramlaşdırma dilinin yaranma tarixi 1974–1980-ci illərə təsadüf edir.
Assembler – bu proqram vasitəsilə effektiv və kompakt proqramlar yaradılır. Assemblerlərdən sistem proqramlarının, drayverlərin, kompüterin aparat resurslarına müraciət üçün və s. proqramların yaradılmasında istifadə edilir.
Basic – Bu dil üçün kompilyator və interpretatorlar mövcuddur. 60-cı illərdə yaradılmışdır və öyrənilməsi sadədir.
C – Bell laboratoriyasında yaradılmışdır və assembler dilini əvəz etmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Assemblerdən fərqli olaraq konkret tip prosessordan asılı deyil.
C++ – 1980-ci ildə Byörn Straustrup tərəfindən yaradılmışdır. Proqramın imkanları proqramçının işinin məhsuldarlığını artırmış olur.
C# — C#(C Sharp) – Microsoft. Net platformu ilə birlikdə təqdim olunan C ailəsinə aid yeni obyekt orientasıyalı dillərdən biridir.
Fortran – 50-ci illərdə Cim Bekus tərəfindən yaradılmış ilk kompilyasiya dilidir. Bu dildən hal-hazırda da bütün dünyada istifadə edilir. 2000-ci ildə Fortranın yeni versiyası yaradılmışdır: F2k.
JAL — Wouter Van Ooijen tərəfindən 16F84 ,16C84,16F877 , Scenix SX18 ve SX28 kimi mikrokontrollerləri proqramlaşdırmaq üçün yaradılmış dildir.
Java – 90-cı illərdə Sun kompaniyası tərəfindən С++ proqram dili əsasında yaradılmışdır.
LISP — List Processing (siyahıların emalı) sözlərindən götürülmüşdür. 1958-ci ildə yaradılmışdır
Lua — 1993-cü ildə yaradılmış açıq qaynaq kodlu dildir.
Objective-C — yuxarı səviyyəli, Obyekt yönümlü proqramlaşdırma dilidir.
Pascal – 70-ci illərdə Niklaus Birt tərəfindən yaradılıb, Alqol dilinə daha çox oxşayır.
Perl — 1987-ci ildə Lary Wall tərəfindən yaradılmış dinamik proqramlaşdırma dilidir.
PHP — (Hypertext Preprocessor) dinamik veb səhifələr yaratmaq üçün 1995-ci ildə yaradılıb.
Prolog — Proloq məntiqi proqramlaşdırma dilidir ki Süni intellekt və Hesablamalı dilçilik ilə əlaqədardır.
Python — 1991-ci ildə Guido van Rossum tərəfindən yaradılmışdır. Dilinin sintaksisi çox aydın və anlaşıqlıdır.
Ruby — Yukihiro Matsumoto tərəfindən Perl, Smalltalk və Eiffel dillərindən yararlanaraq yaradılmışdır.
Scheme — Funksional proqramlaşdırma dili olub. 1975–1980-ci illər ərzində MİT süni intellekt laboratoriyasında yaradılmışdır.
Delphi — Pascal dilinin əsasında yaradılmış dildir.
Cobol – 60-cı illərdə yaradılıb, iqtisadi sahədə, biznes məsələlərin həllində istifadə edilir. Bu proqramın operatorları adi ingilis cümlələrinə çox bənzəyir.
Swift– Apple tərəfindən WWDC 14 də təqdim edilmiş proqramlaşdırma dili.
ASD–2020-də yaradılmış Azərbaycanca proqramlaşdırma dilidir. “yaz”, “sorğu”, “mesaj”, “dəyişən”, “get” və “əgər” açar sözlərinə, hesab operatorlarına malikdir. Sadə proqramların yazılmasına və proqramların öyrənilməsinə xidmət edir.

“Alqoritmləşdirmə və proqramlaşdırmanın əsasları”, KAZIMOV TOFİQ, f.-r.e.n., AMEA İnformasiya Texnologiyaları
Hesablama maşınları və kompüterlər haqqında ümumi məlumat. R. Q. Ələkbərov, t.e.n., AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu

Соломенчук В.Г. Аппаратные средства персональных компьютеров – СПБ.: БХВ –Петербург, 2003 – 512с.
Колесниченко О.В., Шишичин И.В. Аппаратные средства ПК – СПБ.: БХВ – Санкт-Петербург, 2000

Həmçinin bax

Proqramlaşdırma sistemləri

5.3. Proqramlaşdırma sistemləri
EHM-lərin ilk inkişaf mərhələsində proqramlaşdırma maşın dilində idi. Bu, çox
çətin, böyük zəhmət tələb edən iş idi. O vaxt hər maşının özünəməxsus dili var idi. Bu
dildə yazılmış proqramı oxumaq mümkün deyildi. Buna görə də səhvi tapmaq müşgül
məsələ idi.
Proqramlaşdırma texnologiyasında ilk tərəqqi əməliyyatın kodu və verilənin ünvanı
əvəzinə adlardan istifadə ideyası ilə bağlıdır. Bu, proqramın oxunuşunu və redaktəsini
köklü şəkildə asanlaşdırdı. Bu ideya üzrə yazılan əmrlər dili Assembler dili adlanır.
Lakin Assembler dili də birbaşa maşının konstruksiyasına bağlandığından, dil fərqi
problemi həll edilməmiş qaldı. Həm də Assembler dilində yazılmış proqramı kompüter
bilavasitə istifadə edə bilmir. Bu problemi translyator həll etdi. Assemblerdən az sonra
yüksək səviyyəli dillər, ilk olaraq Fortran, Cobol, sonra Alqol–60 alqoritmik dili yarandı.
Proqramlaşdırma dilləri: ixtisaslaşdırılmış və universal olmaqla 2 yerə bölünür.
İxtisaslaşdırılmış dillər xüsusi sinif məsələlərin həlli üçündür. Universal dillər hər cür
məsələni həll etməkdən ötrüdür. Universal dillər, şərti olaraq, sadə və mürəkkəb dillərə
bölünür. Sadə dillərə: Paskal, C və Basic, mürəkkəb dillərə: Ada, Modula–2, Algol–68,
C++ aiddir.
Paskal 1970-ci ildə Algol–60 dilinin ideyaları əsasında, tədris məqsədi ilə yaradılsa
da, geniş praktiki tətbiq tapdı.

69
Alqoritmik dilləri, həmçinin, prosedur və qeyri-prosedur dillərinə bölürlər. Prosedur
dillərində alqoritm ayrı-ayrı əməliyyatlar ardıcıllığı kimi təsvir edilir. Qeyri-prosedur
dillərində proqramın məqsədi formalaşdırılan kimi məsələnin həll alqoritmi avtomatik
tərtib edilir. Qeyri-prosedur dillərinə Prolog və Planner misal ola bilər.
Proqramlaşdırma dillərinin ən vacib anlayışlarından biri dəyişən anlayışıdır.
Dəyişən, müraciət gözləyən verilənin yerləşdiyi yaddaş yuvasının məzmunudur ki, bu da
proqramın gedişində dəyişikliyə uğrayır. İkinci vacib anlayış dəyişənin tipi anlayışıdır.
Prosedur proqramlaşdırma dillərinin mühüm elementi operatordur. Bu proqramlar
operatorlar ardıcıllığı kimi tərtib edilir.
Məsələnin maşında həlli aşağıdakı mərhələlərdən keçir:

Proqramı tərtib ediləcək məsələnin qoyuluşu, məqsədin, şərtləin və funksiyaların
formalaşdırılması;

Proqramın ümumi sxeminin qurulması;

Formal (riyazi) modelləşdirmə, yəni, məsələnin düsturlaşdırılması və verilənlərin
modellərinin qurulması;

Məsələnin metodiki həlli;

Müəyyən dildə, məsələn, blok-sxem dilində və ya bilavasitə proqramlaşdırma
dilində alqoritm tərtibi;

Proqram mətninin tərtibi;

Proqram komponentlərinin testləşdirilməsi və sazlanması;

Proqramın sınaq istismarı;

Proqramın praktiki istifadə üçün tətbiqi.
Proqramın layihələşdirilməsi tərtib edilən proqramın məqsəd və funksiyalarının
ardıcıl surətdə xırdalaşdırılıb dəqiqləşdirilərək modullara çevrilməsi prosesini ifadə edir.
Layihələşdirmə: prosedur-istinad və verilən-istinad olmaqla 2 metodla həyata keçirilir.
Prosedur-istinad metodunda proqramın quruluşu məsələnin funksional sxemini təkrar
edir. Verilən-istinad metodunda ilk növbədə obyektin tam funksional təsvirini verən
verilənlərin quruluşu müəyyən edilir.

70
Mürəkkəb məsələlərin həll alqoritmini qurarkən 2 üsuldan istifadə edilir: yuxarıdan-
aşağı təhlil və aşağıdan-yuxarı sintez. Təhlil zamanı ümumidən xüsusiyə, sintez zamanı
isə xüsusidən ümumiyə doğru hərəkət edilir.
Obyekt-istinad proqramlaşdırması prosedur-istinad və verilən-istinad metodlarını
vahid tam halında birləşdirir. Burada əsas anlayış sinif anlayışıdır. Hər sinif bir real
obyektin modeli olub, həmin obyekti təsvir edən məlumatları saxlayır və onların emalına
icazə verir. Məsələn Verilən bazası üçün axtarış, əlavəetmə, dəyişdirmə və təqdimetmə
kimi prosedurlarının hər biri bir obyektə verilən xassədir.
Proqramlaşdırma sistemi dedikdə, bir və ya bir neçə proqramlaşırma dilindən
istifadə etməklə proqram üzərində aparılacaq bütün iş mərhələlərinin icrasına imkan
verən instrumental proqram vasitələri nəzərdə tutulur.
Proqramlaşdırma sistemi aşağıdakıları əhatə edir:

Proqram mətnini yazmaq və modifikasiya etmək üçün mətn redaktoru;

Verilmiş dildə mətn translyatoru;

Proqramı kompanovka edici;

Proqramı icra edən;

Standart prosedur və funksiyalar kitabxanası;

Proqram sazlayıcı.
Proqram sazlanmasının bütün mərhələlərini birləşdirən proqram kompleksinə
proqramlaşdırma mühiti deyilir.
Borland firmasının Turbo Pascal adlı proqramlaşdırma mühiti geniş yayılmışdır.

5.4. Obyektyönümlü proqramlaşdırma
5.4.1. Obyektyönümlü vizual proqramlaşdırmanın əsasları
Visual Basic və Visual Basic for Applications adlı obyekt-istinad proqramlaşdırma
dillərində yazılmış proqram əlavələri obyektlərdən qurulur. Hazır obyektlər bir proqram
kitabxanası təşkil edir ki, həmin kitabxana sözügedən proqramlaşdırma sistemlərinin
tərkibinə daxildir.
Obyekt-istinad proqramlaşdırma sistemləri hazırlanacaq proqram əlavəsinin qrafik
interfeysini yaratmağa, yəni prosesi vizuallaşdırmağa, gözlə görünən etməyə imkan verir.

71
Çünki bu sistemlər özlərinin dialoq pəncərəsinin köməyi ilə obyekt yaratmağa və ona
müəyyən xassələr verməyə imkan yaradır.
Proqram obyektlərinin qarşılıqlı fəaliyyəti və dəyişməsi proqram kodu ilə təsvir
edilir. Proqram kodları xətti, budaqlanan və dövr quruluşlarından istifadə edilməklə
hazırlanır. Beləliklə, obyektlər həmin alqoritmik strukturların icraçısına çevrilirlər.

5.4.2. Obyekt sinifləri, sinif nüsxələri və obyekt ailələri
Obyekt-istinad proqramlaşdırmasının əsas vahidi proqram obyektidir ki, bu da
obyektə aid verilənləri (xassələri) və həmin verilənlərin işlənməsi vasitələrini (metodları)
özündə birləşdirir. Obtekt – isim, xassə – sifət, metod – feil kimidir. Proqram obyektləri
xassələrə malikdir, metodlardan istifadə edə bilir və hadisələrə reaksiya verir.
Obyekt sinifləri. Obyekt sinifləri xassələr, metodlar və hadisələr yığımını müəyyən
edən şablonlardır. Obyektlər həmin şablonlar üzrə yaradılır. Visual Basic dilində proqram
əlavəsinin qrafik interfeysini reallaşdıran obyekt sinifləri əsasdır. VBA dilində yüzdən
artıq müxtəlif obyekt siniflərindən istifadə edilir ki, bunlar da Windows&Office mühitində
mövcuddur. Hər iki dildə əlavə proqram obyektləri kitabxanalarını və proqramçının özü
tərəfindən yaradılmış obyekt siniflərini daxil etmək imkanı vardır. Hər bir obyektlər sinfi
özünəməxsus xassələr, metodlar və hadisələr yığımına malikdir. Məsələn, Word –də
―sənəd‖ obyektlər sinfi mövcuddur ki, bu da aşağıdakı yığımları özündə birləşdirir:

xassələr: ad (Name), tam ad (Full Name) və s;

metodlar: sənədi: aç (Open), çap et (PrintOut), saxla (Save) və s;

hadisələr: sənədin açılması (Document_New()), sənədin bağlanması (Docu-
ment_Close()) və s.
Sinif nüsxələri. Obyekt sinifləri şablonu üzrə yaradılmış obyekt sinif nüsxəsi adlanır
və verilmiş sinfə aid bütün xassə, metod və hadisə yığınlarına varis olur. Hər bir nüsxə
verilmiş sinif üzrə unikal (təkrar olunmayan) ada malik olur. Məsələn, Document
(―Azər.doc‖).
Bütün sinif nüsxələri eyni xassələrə malik olsalar da xassələrinin qiymətləri fərqli
olur. Məsələn, Word-də Document sinfinə aid olan müxtəlif disklərdə, müxtəlif
kataloqlarda, müxtəlif adlı bir neçə sənəd açılmış ola bilər:
Obyektin adı
Obyektin xassələri və onların qiymətləri

72
FullName (tam adı)
Path (yol)
Azər.doc
C:\Kurs\Azər.doc
C:\Kurs\
Azər.txt
D:\ Azər.txt
D:\

Göründüyü kimi, Azər.doc C: diskində, Kurs kataloqunda, Azər.txt obyekti isə D:
diskində kök kataloqda yerləşir.
Obyekt ailələri. Bir sinfə aid olan açılmış obyektlər bir ailə yaradır. Ailə Documents
() kimi işarə edilir. Ailədəki obyektə müraciət ad və ya indeks vasitəsilə həyata keçirilir.
Adla müraciət: Documents (―Azər.doc‖)
Sənədin ayrılmış fraqmentinə daxil olan bütün simvollar (Selection obyekti)
Characters () ailəsinə daxildir. Simvola müraciət onun indeksi vasitəsi ilə həyata keçirilir:
Characters (7).

5.4.3. Obyektlər: xassələr, metodlar, hadisələr
Obyektlərin xassələri (Properties). Hər bir obyekt müəyyən xassələr yığımına malik-
dir ki, bunların da başlanğıc qiymətlərini dialoq pəncərəsindən təyin etmək mümkündür.
Xassənin qiymətini proqram kodunda da dəyişmək olar. Bunun üçün: Obyekt.Xassə =
QiymətXassə təlimatına əməl etmək lazımdır. Məsələn, fərz edək ki, mətnin ayrılmış
fraqmentində (Selection obyekti) birinci simvol (Characters (1) obyekti) yarımqalın
olmalıdır, yəni Bold xassəsi verilməlidir. Bold xassəsi verilərkən xassənin qiyməti True,
əks halda False olacaqdır. Simvola Bold xassəsinin verilməsi üçün: Selection.Characters
(1). Bold = True yazmaq lazımdır.
Adətən obyektin bir neçə xassəsi olur. With…End With təlimatından istifadə etməklə,
obyektə bir neçə xassəni bir dəfəyə mənimsətmək olar. Bunu etmək üçün:
With Obyekt
.Xassə1 = QiymətXassə1
.Xassə2 = QiymətXassə2
.
.XassəN = QiymətXassəN
End With
yazmaq kifayətdir.

73
Məsələn, 10 simvoldan ibarət olan ayrılmış mətn fraqmentinə ―yarımqalın kursiv‖
vermək üçün aşağıdakı proqram kodundan istifadə etmək olar:
For I=1 to 10
With Selection.Characters (I)

.Bold = True

.Italic = True
End With
Next I
Obyekt metodları (Methods). Obyektin hər hansı əməli icra etməsi üçün onun malik
olduğu metodlardan biri tətbiq edilməlidir. Bir çox metodlar icra ediləcək əməliyyatların
parametrlərini daxil etməyə imkan verən arqumentlərə malikdir. Arqumentlərə konkret
qiymət vermək üçün := işarəsindən, arqumentləri bir-birindən ayırmaq üçün isə vergüldən
istifadə edilir. Metoda da, xassəyə müraciət edildiyi kimi, nöqtəli notasiya
97
ilə müraciət
edilir, yəni, metod sözündən əvvəl nöqtə qoyulur:
Obyekt.Metod arq1:=qiymət, arq2:=qiymət
Məsələn, açılmış Word sənədinin diskdə saxlanması üçün arqumentsiz Save
metodundan istifadə edilir:
Documents (―Azər.doc‖).Save
Word sənədini açmaq üçün:
Documents ().Open FileName:=‖C: \Kurs\Azər.doc‖ yazmaq, yəni, yolu da
göstərmək lazımdır.
Azər.doc sənədinin ilk 3 səhifəsini çap etmək üçün bir-neçə arqumentli PrintOut
metodundan istifadə edilir. Bu halda Range (çap diapazonunun formatını verir), From və
To (çap ediləcək başlanğıc və son səhifələrin nömrələrini) arqumentləri daxil edilməlidir:
Documents (―Azər.doc‖).PrintOut
Range:=wdPrintFromTo, From:=‖1‖,
To
:=‖3‖
Yəni, qrafik interfeysin ―çap‖ dialoq pəncərəsində 1-3 yazmaqla sənədin ilk 3
səhifəsi çap edilir.
Hadisələr (Events). Hadisə obyektin tanıdığı əməldir. Hadisə istifadəçi tərəfindən
(məsələn, klaviatura düyməsini basmaqla) və digər proqram obyektlərinin təsiri ilə

97
Şərti yazılı işarələr sistemi

74
yaradıla biləndir. Hadisəyə reaksiya (cavab) vermək üçün obyektin xassələrinin qiymətini
dəyişən, metodları çağıran və s. prosedurlardan istifadə edilir. Məsələn, Document (sənəd)
obyekti Open (açmaq), New (yaratmaq) və Close (bağlamaq) hadisələrinə, Selection
(sənədin ayrılmış fraqmenti) obyekti isə Cut (kəsmək), Copy (üzköçürmə), Paste
(yapışdırma), Delete (Silmə) və s. hadisələrə reaksiya verir.

5.4.4. Visual Basic-də hazırlanmış proqram layihəsinin
qrafik interfeysi və hadisəvi prosedurları
Qrafik interfeys. Qrafik interfeys işləyən proqram əlavəsi ilə istifadəçi arasında
dialoq yaratmaq üçündür. Qrafik interfeys yaratmaq üçün əsas instrument ekrana açılan
formadır (Visual Basic-də Form, VBA-da UzerForm obyektlər sinfi) ki, bu da idarəedici
elementlərin yerləşdirildiyi pəncərədən ibarətdir. Layihənin qrafik interfeysi bir-neçə
formanı əhatə edə bilir.
Qrafik interfeys vizual olaraq elə qurulmuşdur ki, mışın köməyi ilə forma üzərində
idarəedici elementlərin şəklini çəkmək mümkün olur.
İdarəedici elementlər sinfi (Controls) qrafik interfeysdə müxtəlif cür adlandırılır.
Belə ki, məsələn, mətn sahəsi (TextBox), metka (Label), siyahılar
98
(ListBox), qrafik
pəncərələr
99
(PictureBox), əmr düymələri (CommandButton), dəyişdirici açarlar
(CheckBox), bayraqcıqlar (OptionsButton) və s.
Forma üzərinə idarəeici elementlərin eyni sinfinə aid olan, lakin fərdi qiymətli
xassələr nümayiş etdirən bir-neçə nüsxəsi (məsələn, Command1, Command2, Command3
və s.) yerləşdirilə bilər.
İdarəedici element dedikdə, qrafik interfeysin elə elementi nəzərdə tutulur ki, o,
istifadəçi və ya proqram obyektləri tərəfindən yaradılan hadisəyə reaksiya versin.
Forma və idarəedici elementlər müəyyən xassə, metod və hadisə yığımları ilə
xarakterizə olunur. Bəzi obyekt sinifləri, xassələr, metodlar və hadisələr aşağıdakı
cədvəldə verilmişdir:
Obyekt sinifləri
Xassələr
Metodlar
Hadisələr
Form (forma)
Name (Ad)
Show
Load (yükləmə)

98
Adətən verilənlərin daxil edilməsi və çıxarılması üçün istifadə edilir.
99
Qrafikanın çıxarılması üçün istifadə edilir.

75
UzerForm (forma) Capiton (Üst yazı)
Font (Şrift)
Height
(Hündürlüyü)
Width (Eni)
(Göstərmək)
Move
(Yerdəyişmə)
CommandButton
(Əmr düymələri)
Name (Ad)
Capiton (Üst yazı)
Font (Şrift)
Height
(Hündürlüyü)
Width (Eni)
Move
(Yerdəyişmə)
Click (Düyməbasma)
TextBox
(Mətn
sahəsi)
Name (Ad)
Text (Mətn)
Font (Şrift)
Height
(Hündürlüyü)
Width (Eni)
Move
(Yerdəyişmə)
DblClick
(İkiqat düyməbasımı)

Obyekt adlarının uzlaşdırılması. Layihənin obyektlərinə ad vermək məqsədəuy-
ğundur. Çünki ad obyektin tipini və təyinatını müəyyən etməyə imkan verir. Ad obyektin
tipini göstərən sözönü ilə başlayır. Forma üçün frm, əmr düymələri üçün cmd, mətn sahəsi
üçün txt, üst yazı üçün lbl və s. sözönündən istifadə edilir. Sözönündən sonra adın
məlumatverici hissəsi gəlir ki, bu da ya böyük hərflə başlanan söz (məsələn, frmFirst,
lblText, cdmExit), ya da rəqəm (məsələn, txt1, txt2, txt3) ola bilər.
Hadisəvi prosedurlar. Hər bir hadisəyə obyektin müəyyən münasibətini, başqa sözlə,
reaksiyasını proqramlaşdırmaq olar. İstifadəçi qrafik interfeysin hər hansı elementinə
mışla təsir etdikdə icra edilən əməllər hadisəvi prosedurlar sayılır. Prosedurun adı obyektin
adından və hadisənin adından ibarətdir:
Obyekt_Hadisə ()
Beləliklə, hadisəvi prosedur dedikdə, müəyyən hadisənin reallaşdırılmasından sonra
icraya başlayan alt proqram nəzərdə tutulur.

76
Hadisəvi prosedurda bir-neçə obyekt iştirak edə bilər. Məsələn, birinci obyektdə baş
verən hadisənin nəticəsində ikinci obyektin xassələri qiymətcə dəyişə bilər və üçüncü
obyekt hansısa metodu reallaşdırar və s.
Hadisəvi prosedur alt proqram olduğundan, Sub
100
açar sözlə başlayıb, End Sub açar
sözlə bitir:
Sub Obyekt (1)_Hadisə ()
Obyekt (2) .Xassə = QiymətXassə
Obyekt (3) .Metod arq1:=qiymət, arq2:=qiymət
.
End Sub

5.4.5. Visual Basic dilində proqram tərtibi üçün
inteqrasiya edilmiş mühit
101

Visual Basic dilində proqram tərtibi üçün inteqrasiya edilmiş mühit istifadəçiyə
münasib qrafik interfeyslə işləmək imkanı verir. Visual Basic işə buraxıldıqdan sonra yeni
layihə üzərində işə başlamaq üçün File–New–Standart əmrini daxil etmək lazımdır. Bu
halda sözü gedən inteqrasiya edilmiş mühit pəncərəsi ekrana açılır.
İnteqrasiya edilmiş mühit pəncərəsinin yuxarısında sərlövhə sətri var ki, burada da
Project1– Microsoft Visual Basic [design] göstərilir.
102
Pəncərənin idarə düymələri
sərlövhə sətrinin sağ ucundadır.
Sərlövhə sətrinin altında baş menyü sətri vardır.
Baş menyü sətrinin altında tez-tez istifadə edilən əmrlərin piktoqramları yerləşir.
Formalar konstruktoru pəncərəsi. Bu, əsas işçi pəncərədir və inteqrasiya edilmiş
Visual Basic mühiti pəncərəsinin mərkəzində yerləşir. Qrafik interfeysin vizual quraşdırıl-
ması bu pəncərədə həyata keçirilir. Formalar obyekt sinfinə aid olan formanın özü, yəni,
frm1 obyekti məhz konstruktor pəncərəsində yerləşir. Formanın yerini və ölçüsünü
dəyişmək olar. Qrafik interfeys yaradıldıqca forma idarəedici elementlərlə doldurulur.

subroutine – alt proqram

101
Bu mühitin yaranması üçün Visual Basic 5.0 CCE proqramlaşdırma sistemini CD–ROM-dan yükləmək
lazımdır.

102
Project1 – layihənin müvəqqəti adı, Microsoft Visual Basic – proqram mühiti, [design] – cari iş rejimi –
layihələşdirmədir. İcra rejimində design rejimi run rejimi ilə əvəz olunur.

77
Proqram kodu pəncərəsi. Proqram kodu proseduru saxlanan modul forma ilə sıx
bağlıdır. Mətni daxil etmək və redaktə etmək üçün proqram kodu pəncərəsindən istifadə
edilir. Sərlövhəsi Project1-frm1(Code) sətrindən ibarət olan bu pəncərə [View–Code] əmri
ilə ekrana çağırılır. Proqram kodunun sərlövhəsi altında 2 siyahı açılır. Sol siyahı formada
yerləşdiriləcək layihə obyektlərini, sağ siyahı isə seçilmiş obyekt üçün mümkün olan
hadisələri əks etdirir.
Alətlər paneli. İnteqrasiya edilmiş mühit pəncərəsinin sol hissəsində alətlər paneli
(ToolBox) var ki, burada da idarəedici elementlərin piktoqramları yerləşir. İdarəedici
elementlərin standart yığımı 21 obyekt sinfini əhatə edir. Buraya: CommandButton (əmr
düyməsi), TextBox (mətn sahəsi), Label (üst yazı) və s. aiddir. Alətlər panelini zənginləş-
dirmək imkanı da vardır. Məsələn, standart siyahıya mətn sahəsinin təkmilləşdirilməsi
(RichTextBox), şəkillər siyahısı (İmageList) və s. kimi yeni obyekt siniflərini əlavə etmək
olar. Alətlər panelindəki lazımi elementi mışla seçib layihələşdirmə formasına gətirmək
mümkündür. Bu zaman həmin elementin üzü köçürüldüyündən, istənilən sayda nüsxə
köçürmək olur: Command1, Command2, Command3 və s.
Obyektin xassələri pəncərəsi. Sağ tərəfdə obyektin xassələri (Properties) pəncərəsi
yerləşir. Bu pəncərədə artıq seçilmiş obyektlərin və onlara aid olan xassələrin siyahısı
verilmişdir. Xassələrin siyahısı iki sütundan ibarətdir.Sol sütunda xassənin adı, sağda
qiyməti əks etdirilir. Susma rejimində verilmiş qiymətləri dəyişmək olur. Xassə obyektin
kəmiyyət və keyfiyyət cəhətlərini (ölçüsünü, rəngini, şrifti və s.) əks etdirir. Bəzi xassələr
üçün qiymətləri siyahıdan seçmək imkanı da mövcuddur. Məsələn, fonun rəngini
(BackColor) siyahıdan seçmək olur.
Obyektlərə baxış pəncərəsi (Object Browser) [View–Object Browser] əmri ilə
çağırılan vacib pəncərələrdəndir. Bu pəncərənin sol sütununda obyekt və ya obyekt sinfi
seçilir, sağ sütunda seçilmiş obyektə aid xassələr, metodlar və hadisələr yığımı ekrana
çıxır. Məsələn, sol sütunda Form obyektlər sinfi seçilərkən sağ sütunda Caption xassəsi,
Circle metodu və Click hadisəsi pəncərəyə çıxır. Siyahıdakı elementi, məsələn, Click
hadisəsini seçərkən pəncərənin aşağısına bu hadisə barədə qısa informasiya çıxır.
Layihə bələdçisi pəncərəsi (Project). Bu, yuxarı sağ küncdə yerləşir. Cari layihənin
tərkibini iyerarxik kataloq şəklində əks etdirir və istənilən səviyyəyə asan keçilməsinə
imkan verir. Layihə vbp tipli faylda saxlanır. Məsələn, prjVB1.vbp. Layihəyə aid olan
formalar frm tipli ayrıca fayllarda saxlanır. Məsələn, frmVB1.frm.

78
Formanın yerləşməsi pəncərəsi (Form Layout). Bu, aşağı sağ küncdə yerləşir. Bu
pəncərə icra zamanı forma pəncərəsinin monitor ekranının harasında yerləşəcəyini
göstərir. Formanın ekrandakı yerini mışla dəyişmək olur.
Proqram əlavəsinin işlənib hazırlanması mərhələləri. Visual Basic mühitində
proqram əlavəsinin tərtibi aşağıdakı mərhələlərdən keçir:
1.

Qrafik interfeysin yaradılması. Formalar konstruktoru pəncərəsində proqram
əlavəsi ilə istifadəçi dialoquna imkan verən idarəedici elementlər yerləşdirilir.
2.

Qrafik interfeysin obyektlərinin xassələrinə qiymət verilməsi. Obyektin xassələri
pəncərəsində əvvəlcədən forma üzərində yerləşdirilmiş idarəedici elementlərə
qiymətlər verilir.
3.

Proqram kodunun yaradılması. Kod redaktoru pəncərəsində proqram kodu
prosedurları daxil və redaktə edilir.
4.

Layihənin saxlanması. Layihə bir-neçə fayldan (o cümlədən, bir-neçə forma
fayllarından) ibarət olduğundan, hər bir layihə üçün diskdə ayrıca qovluq
yaratmaq məqsədəuyğundur. Layihənin saxlanması üçün File menyüsündən
istifadə edilir. Əvvəlcə forma və onunla əlaqəli proqram modulunu menyünün
Save FormVB1.frm As. bəndi ilə saxlamaq lazımdır. Sonra Save Project As.
əmri ilə layihə faylını prjVB1.vbp adı ilə saxlamaq olar.
5.

Layihənin proqram əlavəsində kompilyasiya edilməsi. Saxlanmış layihə yalnız
Visual Basic proqramlaşdırma sistemində icra edilə bilir. Bunun üçün layihəni exe
fayl tipində saxlamaq lazımdır. Bu məqsədlə [File–Make. ] əmrindən istifadə
edilir. Lakin bu imkan VB5.0 CCE versiyasında yoxdur.

Proqramlaşdırma dilləri

Proqramlaşdırma dilləri – proqram modullarından ibarət olub, məsələnin həll mərhələsinə hazırlığını təmin edir. Proqramlaşdırma dili kompüterin alqoritmi qəbul etməsi üçün istifadə edilir.

İstənilən proqramlaşdırma dilinin əsas elementləri bunlardır: dilin əlifbası, sintaksisi və semantikası.

Dilin əlifbası dedikdə, həmin dildə işlənən bütün simvollar nəzərdə tutulur.
Sintaksis – əlifbada olan simvollardan dilin ayrı-ayrı konstruksiyalarının (komandaların, operatorların) düzəldilməsinin formal qaydalarıdır. Bu qaydalar müxtəlif həll alqoritmlərini proqramlaşdırmağa imkan verir.
Semantika – dilin bu və ya digər sintaksis konstruksiyalarının təsviridir. Məsələn, əgər proqramın bu yerində y =a*(b+c) ifadəsinin hesablanması yazılıbsa, onda semantika qaydaları maşına “göstərir” ki, əvvəlcə (b+c) cəmini tapsın, sonra həmin cəmi a-ya vursun.

Mündəricat

1 Translyator və kompilyatorlar
2 Proqramlaşdırma dilləri
3 Mənbə
4 Ədəbiyyat
5 Xarici keçidlər
6 Həmçinin bax

Translyator və kompilyatorlar

Proqramlaşdırma dilləri iki hissəyə bölünür:

Aşağı səviyyəli dillər (Assembler, Avtokod və s.),
Yüksək səviyyəli dillər (Fortran, Alqol, Kobol, Basic, Pascal, Ci və s.).

Proqramlaşdırma dilləri

Ada – Ada proqramlaşdırma dilinin yaranma tarixi 1974-1980-ci illərə təsadüf edir.
Assembler – bu proqram vasitəsilə effektiv və kompakt proqramlar yaradılır. Assemblerlərdən sistem proqramlarının, drayverlərin, kompüterin aparat resurslarına müraciət üçün və s. proqramların yaradılmasında istifadə edilir.
Basic – Bu dil üçün kompilyator və interpretatorlar mövcuddur. 60-cı illərdə yaradılmışdır və öyrənilməsi sadədir.
C – Bell laboratoriyasında yaradılmışdır və assembler dilini əvəz etmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Assemblerdən fərqli olaraq konkret tip prosessordan asılı deyil.
C++ – 1980-cı ildə Byörn Straustrup tərəfindən yaradılmışdır. Proqramın imkanları proqramçının işinin məhsuldarlığını artırmış olur.
C# – C#(C Sharp) – Microsoft.Net platformu ilə birlikdə təqdim olunan C ailəsinə aid yeni obyekt orientasıyalı dillərdən biridir.
Fortran – 50-ci illərdə Cim Bekus tərəfindən yaradılmış ilk kompilyasiya dilidir. Bu dildən hal-hazırda da bütün dünyada istifadə edilir. 2000-ci ildə Fortranın yeni versiyası yaradılmışdır: F2k.
JAL – Wouter Van Ooijen tərəfindən 16F84 ,16C84,16F877 , Scenix SX18 ve SX28 kimi mikrokontrollerləri proqramlaşdırmaq üçün yaradılmış dildir.
Java – 90-cı illərdə Sun kompaniyası tərəfindən С++ proqram dili əsasında yaradılmışdır.
LISP – List Processing (siyahıların emalı) sözlərindən götürülmüşdür. 1958-ci ildə yaradılmışdır
Lua – 1993-cü ildə yaradılmış açıq qaynaq kodlu dildir.
Objective-C – yuxarı səviyyəli, Obyekt yönümlü proqramlaşdırma dilidir.
Pascal – 70-ci illərdə Niklaus Birt tərəfindən yaradılıb, Alqol dilinə daha çox oxşayır.
Perl – 1987-ci ildə Lary Wall tərəfindən yaradılmış dinamik proqramlaşdırma dilidir.
PHP – (Hypertext Preprocessor) dinamik veb səhifələr yaratmaq üçün 1995-ci ildə yaradılıb.
Prolog – Proloq məntiqi proqramlaşdırma dilidir ki Süni intellekt və Hesablamalı dilçilik ilə əlaqədardır.
Python – 1991-ci ildə Guido van Rossum tərəfindən yaradılmışdır. Dilinin sintaksisi çox aydın və anlaşıqlıdır.
Ruby – Yukihiro Matsumoto tərəfindən Perl, Smalltalk və Eiffel dillərindən yararlanaraq yaradılmışdır.
Scheme – Funksional proqramlaşdırma dili olub. 1975-1980-cı illər ərzində MİT süni intellekt laboratoriyasında yaradılmışdır.
Delphi – Pascal dilinin əsasında yaradılmış dildir.
Cobol – 60-cı illərdə yaradılıb, iqtisadi sahədə, biznes məsələlərin həllində istifadə edilir. Bu proqramın operatorları adi ingilis cümlələrinə çox bənzəyir.
Swift– Apple tərəfindən WWDC 14 də təqdim edilmiş proqramlaşdırma dili.
ASD 2020-01-28 at the Wayback Machine–2020-də yaradılmış Azərbaycanca proqramlaşdırma dilidir.Hələ ki “yaz”,”sorğu”,”mesaj”,”dəyişkən” açar sözlərinə,hesab operatorlarına malikdir.Bu Proqramlaşdırma dilində vurma,çıxma və bölmə əməliyyatları mümkün olduğu halda toplama mümkün deyil.

“Alqoritmləşdirmə və proqramlaşdırmanın əsasları”, KAZIMOV TOFİQ, f.-r.e.n., AMEA İnformasiya Texnologiyaları
Hesablama maşınları və kompüterlər haqqında ümumi məlumat. R.Q. Ələkbərov, t.e.n., AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu

Соломенчук В.Г. Аппаратные средства персональных компьютеров – СПБ.: БХВ –Петербург, 2003 – 512с.
Колесниченко О.В., Шишичин И.В. Аппаратные средства ПК – СПБ.: БХВ – Санкт-Петербург, 2000

Xarici keçidlər

Definition of “Computer Program” at dictionary.com

Həmçinin bax

Kompüter
Fayl
Kompüter proqramları
Antivirus (proqram)
Arxiv proqramları
Skriptləşdirmə dili
Süni dil

Avqust 07, 2021
Ən son məqalələr

Apiales

Apidae

Apies çayı

Apikompleksa

Apis (arı)

Apis (münbitlik allahı)

Apis mellifera

Apium

Apo

Apocrita

Ən çox oxunan

Bredanın təslim edilməsi

Breddok: İtkin düşmüşlər 3 (film, 1988)

Bredford

Bredford Universiteti

Bredi Ellison

proqramlaşdırma, dilləri, proqram, modullarından, ibarət, olub, məsələnin, həll, mərhələsinə, hazırlığını, təmin, edir, proqramlaşdırma, dili, kompüterin, alqoritmi, qəbul, etməsi, üçün, istifadə, edilir, dillərdən, sözlərin, ancaq, translyatorun, başa, düşdüy. Proqramlasdirma dilleri proqram modullarindan ibaret olub meselenin hell merhelesine hazirligini temin edir Proqramlasdirma dili komputerin alqoritmi qebul etmesi ucun istifade edilir Proqramlasdirma dilleri adi dillerden sozlerin ancaq translyatorun basa dusduyu sayina ve emrlerin ciddi yazilis qaydasina gore ferqlenir EHM de proqram yazmaq ucun istifade olunan formallasmis dillere proqramlasdirma dilleri deyilir Proqramlasdirma dili suni dil olub tebii dillerden mehdud sayda sozlerin olmasi ile ferqlenirler Bu dillerle hazir proqramlar deyil yalniz proqramin metni yaradilir Proqram dilini komputerin basa dusduyu masin diline cevirmek ucun translyatorlardan translator tercumeci ve kompilyatorlardan compiler tertibatci istifade edilir Her bir proqramlasdirma dilinin oz translyatoru kompilyatoru olur Mesele hell ederken evvelce yerine yetirilecek emeliyyatlarin alqoritmi tertib edilir daha sonra bu emeliyyatlar her hansi alqoritm proqramlasdirma dilinde emrler seklinde yazilir Tertib olunmus proqram xususi elaveler translyator proqramlar vasitesile yerine yetirilir ve ya masin koduna cevrilir Istenilen proqramlasdirma dilinin esas elementleri bunlardir dilin elifbasi sintaksisi ve semantikasi Dilin elifbasi dedikde hemin dilde islenen butun simvollar nezerde tutulur Sintaksis elifbada olan simvollardan dilin ayri ayri konstruksiyalarinin komandalarin operatorlarin duzeldilmesinin formal qaydalaridir Bu qaydalar muxtelif hell alqoritmlerini proqramlasdirmaga imkan verir Semantika dilin bu ve ya diger sintaksis konstruksiyalarinin tesviridir Meselen eger proqramin bu yerinde y a b c ifadesinin hesablanmasi yazilibsa onda semantika qaydalari masina gosterir ki evvelce b c cemini tapsin sonra hemin cemi a ya vursun Belelikle her hansi verilenlerin emali prosesini birbasa heyata kecirmeye imkan veren proqramlar dili teyin eden sintaksis qaydalara uygun olaraq elifbadaki simvollarin birlesmesi neticesinde ve semantika qaydalarini nezere almaqla islenib hazirlanir Mundericat 1 Translyator ve kompilyatorlar 2 Proqramlasdirma dilleri 3 Menbe 4 Edebiyyat 5 Xarici kecidler 6 Hemcinin baxTranslyator ve kompilyatorlar RedakteProqramlasdirma dili vasitesile hazir proqram yox ancaq qurulmus alqoritmi tesvir eden metn yaradilir Proqramcininn basa dusduyu dilde olan bu proqram masinin basa dusduyu dile cevrilmelidir Bunun ucun komputerde translyatorlar ve kompilyatorlar olur Proqram ancaq onlarin translyatorlari olan halda icra oluna bilerler Translyatordan ferqli olaraq kompilyatorlar exe fayllarin yaradilmasi ucun istifade olunur ki onlar da serbest icra oluna bilerler yeni proqpamin yazildigi muhitden sistemden asili olmadan Proqramlasdirma dillerinin seviyyeleri Muxtelif tip prosessorlar muxtelif tip emrler sistemine malikdir Eger proqramlasdirma dili konkret prosessor tipine yonelibse ve onun xususiyyetlerini nezere alirsa onda ona asagi seviyyeli proqramlasdirma dili deyirler Assembler asagi seviyyeli proqramlasdirma dilidir Cunki o bir emri mnemonika adlanan simvol isaremelerinin komeyile ededler seklinde yox masin kodlari seklinde verir Assemblerin komeyile cox semereli ve kompakt proqramlar yaratmaq mumkundur Assemblerden adeten sistem elavelerin drayver proqramlarin komputerin aparat resurslarina muraciet eden proqram modullarinin hazirlanmasi ucun istifade olunur Asagi seviyyeli proqramlasdirma dillerinden adeten yuksek seviyyeli pesekar proqramcilar istifade edir Bu dillerde tutulan proqramlar yaddasda az yer tutmaqla yanasi daha suretle icra olunurlar Yuksek seviyyeli proqramlasdirma dilleri ise adi dile daha yaxin ve insan ucun daha aydin basa dusulendir Cox yayilmis bezi proqramlasdirma dilleri haqqinda melumat verekProqramlasdirma dilleri iki hisseye bolunur Asagi seviyyeli diller Assembler Avtokod ve s Yuksek seviyyeli diller Fortran Alqol Kobol Basic Pascal Ci ve s Asagi seviyyeli proqramlasdirma dillerinde her operatora bir masin emri uygun gelir Bu dilde yazilan proqram az yer tutur ve tez yerine yetirilir Asagi seviyyeli dillerden sistem proqramcilar istifade edir Yuxari seviyyeli proqramlasdirma dillerinde her operator bir nece masin emri ile evez edile biler bu ise yaddasda cox yer tutur Yuksek seviyyeli dillerden ise tetbiqi proqramcilar istifade edir Proqramlasdirma dilleri RedakteAda Ada proqramlasdirma dilinin yaranma tarixi 1974 1980 ci illere tesaduf edir Assembler bu proqram vasitesile effektiv ve kompakt proqramlar yaradilir Assemblerlerden sistem proqramlarinin drayverlerin komputerin aparat resurslarina muraciet ucun ve s proqramlarin yaradilmasinda istifade edilir Basic Bu dil ucun kompilyator ve interpretatorlar movcuddur 60 ci illerde yaradilmisdir ve oyrenilmesi sadedir C Bell laboratoriyasinda yaradilmisdir ve assembler dilini evez etmek ucun nezerde tutulmusdur Assemblerden ferqli olaraq konkret tip prosessordan asili deyil C 1980 ci ilde Byorn Straustrup terefinden yaradilmisdir Proqramin imkanlari proqramcinin isinin mehsuldarligini artirmis olur C C C Sharp Microsoft Net platformu ile birlikde teqdim olunan C ailesine aid yeni obyekt orientasiyali dillerden biridir Fortran 50 ci illerde Cim Bekus terefinden yaradilmis ilk kompilyasiya dilidir Bu dilden hal hazirda da butun dunyada istifade edilir 2000 ci ilde Fortranin yeni versiyasi yaradilmisdir F2k JAL Wouter Van Ooijen terefinden 16F84 16C84 16F877 Scenix SX18 ve SX28 kimi mikrokontrollerleri proqramlasdirmaq ucun yaradilmis dildir Java 90 ci illerde Sun kompaniyasi terefinden S proqram dili esasinda yaradilmisdir LISP List Processing siyahilarin emali sozlerinden goturulmusdur 1958 ci ilde yaradilmisdir Lua 1993 cu ilde yaradilmis aciq qaynaq kodlu dildir Objective C yuxari seviyyeli Obyekt yonumlu proqramlasdirma dilidir Pascal 70 ci illerde Niklaus Birt terefinden yaradilib Alqol diline daha cox oxsayir Perl 1987 ci ilde Lary Wall terefinden yaradilmis dinamik proqramlasdirma dilidir PHP Hypertext Preprocessor dinamik veb sehifeler yaratmaq ucun 1995 ci ilde yaradilib Prolog Proloq mentiqi proqramlasdirma dilidir ki Suni intellekt ve Hesablamali dilcilik ile elaqedardir Python 1991 ci ilde Guido van Rossum terefinden yaradilmisdir Dilinin sintaksisi cox aydin ve anlasiqlidir Ruby Yukihiro Matsumoto terefinden Perl Smalltalk ve Eiffel dillerinden yararlanaraq yaradilmisdir Scheme Funksional proqramlasdirma dili olub 1975 1980 ci iller erzinde MIT suni intellekt laboratoriyasinda yaradilmisdir Delphi Pascal dilinin esasinda yaradilmis dildir Cobol 60 ci illerde yaradilib iqtisadi sahede biznes meselelerin hellinde istifade edilir Bu proqramin operatorlari adi ingilis cumlelerine cox benzeyir Swift Apple terefinden WWDC 14 de teqdim edilmis proqramlasdirma dili ASD Arxivlesdirilib 2020 01 28 at the Wayback Machine 2020 de yaradilmis Azerbaycanca proqramlasdirma dilidir Hele ki yaz sorgu mesaj deyisken acar sozlerine hesab operatorlarina malikdir Bu Proqramlasdirma dilinde vurma cixma ve bolme emeliyyatlari mumkun oldugu halda toplama mumkun deyil Menbe Redakte Alqoritmlesdirme ve proqramlasdirmanin esaslari KAZIMOV TOFIQ f r e n AMEA Informasiya Texnologiyalari Hesablama masinlari ve komputerler haqqinda umumi melumat R Q Elekberov t e n AMEA Informasiya Texnologiyalari InstitutuEdebiyyat RedakteSolomenchuk V G Apparatnye sredstva personalnyh kompyuterov SPB BHV Peterburg 2003 512s Kolesnichenko O V Shishichin I V Apparatnye sredstva PK SPB BHV Sankt Peterburg 2000Xarici kecidler RedakteDefinition of Computer Program at dictionary comHemcinin bax RedakteKomputer Fayl Komputer proqramlari Antivirus proqram Arxiv proqramlari Skriptlesdirme dili Suni dilMenbe https az wikipedia org w index php title Proqramlasdirma dilleri amp oldid 5883615, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.

Proqramlaşdırma sistemləri

Proqramlasdirma Dilleri – Wikipedia

Mündəricat

Proqramlaşdırma sistemləri

Proqramlaşdırma dilləri

Mündəricat

Apiales

Apidae

Apies çayı

Apikompleksa

Apis (arı)

Apis (münbitlik allahı)

Apis mellifera

Apium

Apo

Apocrita

Bredanın təslim edilməsi

Breddok: İtkin düşmüşlər 3 (film, 1988)

Bredford

Bredford Universiteti

Bredi Ellison

ne axtarsan burda

Related posts: