История Азербайджана

По указанию главнокомандующего русскими войсками на Кавказе, графа И.Ф.Паскевича русский офицер немецкого происхождения Иван Шопен в 1829-1832 гг. составил описание земель бывшего Иреванского и Нахчыванского ханств, вошедших в состав созданной царскими властями «Армянской области».

Tofiq Mustafazadə: “1836-cı ilə kimi mərkəzi Gəncəsarda olan alban kilsəsi müstəqil idi”

– Mənbələrdə Qarabağ adına ilk dəfə XII əsrdə Rəşidəddinin əsərində rast gəlinir. Türk dilində “Qarabağ” sözü “böyük bağ” mənasını verirdi. Daha əvvəlki dövrlərdə bu ərazini əsasən Arsak və ya Ağvan adlandırırlar. Ermənilər indi bu əraziyə Arsax deyirlər. Amma əslində “Arsax” – “Ərsak” sözündəndir, “sakların ölkəsi” mənasını bildirir. Dağlıq hissə Arsak, düzən hissə isə Arran adlandırılırdı. Qarabağ sözü isə yalnız XII əsrdən işlənməyə başlanıb.

– Qarabağ xanlığı yaranan dövrdə bu ərazidə ermənilər yaşayırdımı?

– Qarabağ xanlığı yaranan dövrdə bu ərazidə ermənilər deyil, erməniləşməyə, qriqorianlaşmağa məruz qalan albanlar yaşayırdı. Bildiyiniz kimi, albanların bir hissəsi hələ IV əsrdə, knyaz Urnayrın dövründə xristianlığı qəbul etmişdilər. Sonradan ərəblər bu əraziləri işğal edən zaman burada islam dinini yaymağa başladılar. Amma Qarabağın dağlıq hissəsində xristianlıq çox möhkəm idi. Alban xristianları ilə erməni xristianları arasında böyük fərq var idi. Albanlar diofizit xristianlar, ermənilər isə monofizit, qriqorian xristianlar idilər. Ərəb xilafəti Bizansla uzun illər boyu qanlı müharibələr aparırdı. Erməni qriqorian kilsəsinin başçısı İliya albanları xəlifəyə çuğullamışdı ki, albanlar özləri kimi diafizit olan din qardaşları bizanslılara yardım edirlər. Ona inanan xəlifə isə albanların diafizitlikdən əl çəkib qriqorian olmaları haqqında fərman verdi. Bununla da albanların qriqorianlaşması başlandı. Amma qriqorianlaşma hələ erməniləşmə demək deyildi. Onları sadəcə olaraq təriqətlərini dəyişməyə məcbur edirdilər. Daha sonra erməni keşişləri gəlib alban kitablarını özləri ilə apardılar və onların üzərində düzəlişlər etməklə, bildikləri tərzdə erməni dilinə tərcümə etdilər. Bununla da alban ədəbiyyatının erməniləşməsinə start verildi. Lakin bununla belə xalq əvvəlki kimi öz dilində danışırdı. XVIII əsrin birinci yarısında da Dağlıq Qarabağda yaşayan albanlar özlərini birmənalı olaraq alban adlandırırdılar. Amma müsəlman-erməni qarşıdurması zamanı onlar da ermənilərin tərəfini tuturdular. Öz aralarında isə erməniliyi qəbul etmək istəmirdilər. Qarabağ məliklərinin 1723-1724-cü illərdə Pyotra yazdıqları məktublar arxivlərdədir və ermənilər də onların bəzilərini çap ediblər. Onlar bu məktublarında yazırdılar ki, aqvandırlar və arşaki çarlarının nəslindəndirlər. Gördüyünüz kimi, burada da erməni sözünü işlətmirlər. Pənahəli xan Qarabağ xanlığını yaradandan sonra da həmin məlikliklər özlərini alban, aqvan kimi təqdim edirdilər, lakin ruslar onları erməni kimi tanıyırdılar. Erməni katolikosu da onların kilsəsini erməni kilsəsinə tabe etdirmək istəyirdi. Lakin hələ 1836-cı ilə kimi mərkəzi Gəncəsarda olan alban kilsəsi müstəqil idi. Ruslar alban kilsəsini tamamilə ləğv edərək, onu erməni kilsəsinə tabe etdirdilər. Bundan sonra albanlar artıq sayları süni surətdə çoxaldılmış ermənilərin içərisində əriyib, itdilər. Lakin yenə də albanların bəziləri erməniləşmə ilə barışmadılar və islam dinini qəbul etdilər. Bunlara misal olaraq Məlik-Yeqanov soyadlı adamları göstərmək olar.

– Qarabağ məliklikləri Qarabağ xanlığının ictimai-siyasi həyatında iştirak edirdilərmi?

– İştirak edirdilər, lakin elə bir xüsusi çəkiləri yox idi. Nadir şahın ölümündən sonra hər kəs müstəqil olmağa can atdığından, ilk dövrlərdə yarımmüstəqilliyi dadmış Qarabağ məliklikləri də tabe olmaq istəmirdilər. 1736-cı ildə Nadirin Muğanda şah seçkisi zamanı Qarabağ bəylərbəyi olan Ziyadoğlu Uğurlu xan ona qarşı çıxmışdı. Çox böyük bir tayfanı təmsil etdiyindən Uğurlu xanı Nadir şah edam və həbs etdirmədi, amma gücünü azaltmaq məqsədilə Qazax və Borçalını ondan alıb, idarəçiliyini Kartli çarlığına vermişdi. Buna görə Nadir şahı xain adlandırmaq olmaz, çünki Kartli və Kaxeti də o zaman onun dövlətinin bir hissəsi idi. Qarabağ məlikliklərini də Qarabağ bəylərbəyliyinə deyil, dörd Azərbaycan bəylərbəyliyi əsasında yaratdığı və qardaşı İbrahim xana həvalə etdiyi ümumi Azərbaycan vilayətinin valisinə tabe etdirdi. Məliklər birbaşa İbrahim xana tabe idilər. 1747-ci ildə Nadir öldürüldükdən sonra, onlar da fürsəti dəyərləndirib tam müstəqil olmaq istəyirdilər. Lakin Pənahəli xan onların separatçı hərəkətlərinə imkan vermədi və tabe etdirdi. Bəziləri bu tabeçiliyi hətta könüllü qəbul etmişdi. Məsələn, Vərəndə məliyi Şahnəzər Pənahəli xanın hakimiyyətini könüllü qəbul etdi. Hətta Şuşa qalası (Pənahabad) Vərəndə məlikliyinin ərazisində yerləşirdi. Bu yeri o, özü göstərmişdi və Pənahabad qalası da elə oradaca salındı. Deyilənə görə, əvvəllər də orada şəhər olmuşdu, lakin monqollar onu dağıtmışdılar. Digər məlikliklər əvvəlcə tabe olmaq istəməmişdi, lakin sonradan tabe oldular. Düzdür, bəziləri hətta sonradan xəyanət də etdilər və çar II İraklinin yanına qaçdılar. Lakin ümumiyyətlə, onların elə də böyük siyasi çəkiləri yox idi. Çünki müəyyən təsirə və siyasi çəkiyə malik olsaydılar, 1805-ci il mayın 14-də (müasir tarixlə mayın 26-da) Qafqazdakı rus qoşunlarının komandanı P.Sisianovla Qarabağ xanı İbrahimxəlil xan arasında imzalanan 11 maddədən ibarət Kürəkçay müqaviləsinə onlar da imza atardılar. Müqavilə İbrahimxəlil xanla Rusiya hökuməti arasında bağlanıb. İbrahimxəlil xan həmin müqavilə ilə Rusiya himayəsinə keçir, müstəqil xarici siyasət yürütmür, Rusiyanın dostu ilə dost, düşməni ilə düşmən olurdu. Rusiya isə əvəzində xanlığın bütövlüyünü qoruyur, İbrahimxəlil xanın və onun varislərinin hakimiyyətini tanıyırdı. Düzdür, sonradan çarizm özünün imzaladığı bu müqaviləni kənara atdı, lakin fakt-faktlığında qalır. Qarabağ məlikliklərinin heç bir siyasi çəkisi yox idi. Bunlar yalnız irsi feodal hakimlər idi. Nə öz pulları, nə orduları, nə də konkret sərhədləri yox idi. Özündən yuxarıdakına vergi verir və onun göstərişlərini yerinə yetirirdilər.

– Mayor Lisaneviç Qarabağ xanı İbrahimxəlil xanı və onun ailə üzvlərini qətlə yetirdikdən sonra, Qarabağda rus himayəsindən çıxmaq səsləri eşidilməyə başlamadı ki?

– Qarabağda Rusiya hakimiyyəti qəbul etməyin heç də hamı tərəfdarı deyildi. Hətta İbrahimxəlil xanın ailəsi daxilində də bir ixtilaf yaranmışdı. Bəylərin bir çoxu və İbrahimxəlil xanın Fətəli şahın xidmətində olan oğlu Əbülfət ağa Rusiya himayəsini qəbul etməyin əleyhinə idi. Xanın böyük oğlu Məhəmmədhəsən ağa isə Rusiya ilə yaxınlaşmağın tərəfdarı idi. Elə onun səyləri ilə də bu yaxınlaşma baş tutdu. Düzdür, o özü İbrahimxəlil xanın sağlığında xəstəlikdən vəfat etdi. Əbülfət ağa isə atasının sağlığında da, ölümündən sonra da dəfələrlə hücum edərək, rusları Qarabağdan çıxarmağa çalışırdı. Müəyyən fəal qüvvələr də Əbülfət ağanın yanında idi. Mehdiqulu ağa isə atası öldürüləndən sonra da fəaliyyətsiz qalmışdı. Hətta bəlkə ürəyində sevinirdi ki, atasının ölümündən sonra hakimiyyət onun əlinə keçəcək.

– Siz Qarabağ və Quba xanlıqları barəsində kitabların müəllifi, İrəvan xanlığı haqqında kitabın həmmüəllifisiniz. Bu xanlıqların əraziləri onlara rəhbərlik edən şəxslərin nüfuz dairələrini yaya biləcəkləri ərazi idi, yoxsa hansısa tarixi sərhədlərə əsaslanırdı?

– Xanlıqların çoxu keçmiş feodal mülkləri idi. Vaxtilə Səfəvi dövləti mərkəzləşmə keçirirdi. Lakin onu tam həyata keçirə bilmədi. Müəyyən feodalların qoşunları var idi və onlar şahın apardığı müharibələrdə öz qoşunları ilə iştirak edirdilər. Bunlar bir növ gələcək müstəqil dövlətlərin rüşeymləri idi. Onlar vergi immunitetinə malik idilər. Məsələn, bunlardan biri Şimali Azərbaycandakı Quba idi. Onun başçısı hələ XVII əsrin 70-ci illərində xanlıq titulu almışdı. Qarabağda da Ziyadoğlular var idi. Düzdür, Nadir şah onları zəiflətdiyindən, böyük xanlıq yarada bilmədilər. Yalnız Gəncə və onun ətrafını birləşdirən Gəncə xanlığını yaratmışdılar. Bunların içərisində keçmişdən irsi hakimiyyəti olmayan Qarabağ xanları idi. Düzdür, onlar da feodal idi, müəyyən hüquqları vardı. İbrahiməlil xanın atası Pənahəli ağa və onun qardaşı Fəzləli bəy Nadir şahın yanında qulluq etmişdilər. Sonradan Pənahəli ağa Nadirin yanından qaçmışdı. Hətta Hülaku xanın oğlu tərəfindən bu mülklərin onun ulu babasına verilməsi haqqında əllərində qəbalə olduğu deyilir. Düzdür, bu qəbalə dövrümüzədək gəlib çatmayıb.

– Azərbaycan ərazisinə ermənilər daha çox yay aylarında, əhalinin yaylaqda olduğu dövrdə köçürülüb. Əhali geri qayıdanda otlaqlarının, əkin yerlərinin ələ keçirilməsini görəndə, müqavimət göstərməyiblərmi?

– O zaman əhalini inandırırdılar ki, guya erməniləri həmin ərazilərdə müvəqqəti yerləşdiriblər. Həm də əhalinin Rusiya dövlətinə gücü də çatmırdı. 1828-ci ildən sonra Rusiya bu ərazidə çox möhkəmlənmişdi. İran və Türkiyə ilə iki müharibədən qalib çıxmışdı. Həm də burada yerli əhalinin mütəşəkkil qüvvəsi yox idi. Daha öncə xanlar birləşsəydilər, mütəşəkkil müqavimət göstərmək olardı. Düzdür, gizli və açıq şəkildə müqavimət həmişə göstərilirdi. 1830-cu ildə Şəkidə, 1831-ci ildə Lənkəranda üsyanlar oldu, amma birləşdirici qüvvə yox idi.

– Minnətdaram.

Gündüz Nəsibov

1905.az

29 yanvar 2015-ci il

О переселении армян на азербайджанские земли

Туркманчайский договор создал юридические предпосылки для усиления процесса переселения армян из Ирана на территорию присоединенного к России Северного Азербайджана. Согласно XV статье договора, шахское правительство должно было не препятствовать переселению армян в пределы территорий Российской империи.

Правда, в тексте договора не говорится о том, что речь идет об армянах, но если учесть, что массовую помощь русской армии оказали только армяне, становится понятно, что договор предусматривал создание условий именно для их переселения.

В начале ХХ века Российская империя, приступая к завоеванию Южного Кавказа, в том числе и Северного Азербайджана, возлагала большие надежды на армян, знала их желание получить российскую протекцию. Вместе с тем российское правительство видело в коренном населении Азербайджана потенциальную угрозу своей колониальной политике, и потому стремилось создать для себя некую опору. Для осуществления колониальных целей России армяне подходили лучше других.

Дело в том, что грузины были одним из коренных народов Кавказа и даже имели государственные образования, хотя в течение многих столетий они находились в зависимости от сефевидских шахов. Установление жесткой колониальной власти, урезание прав грузинских правящих прослоек могло привести к недовольству и восстанию их.

Армяне же, в отличие от грузин, не только не имели каких-либо государственных образований, но даже не являлись коренными жителями региона. Потому русские власти полагали, что переселенные армяне, приобретавшие с помощью России родину и мечтавшие в дальнейшем на чужих территориях создать очаги армянской государственности, будут благопослушными подданными, усердно защищающими русские интересы.

Следует отметить, что не только Южный Кавказ, но даже Малая Азия не являются исторической родиной армян.

Русский кавказовед XIX века И.Шопен считал, что «армяне суть пришельцы. Это — колено фригийцев и ионийцев, перешедших в Северные долины Анатолийских гор».

Выдающийся русский ученый И.М.Дьяконов констатировал, что, поскольку предком древнеармянского языка был индоевропейский, отпадает вопрос о возможной урартийской двуприродности древнеармянского языка. Ученый приходит к заключению: «поскольку древнеармянский язык не родственен языкам автохтонов Армянского нагорья — хурритов, урартов, ясно, что он занесен сюда извне».

И.М.Дьяконов считал, что протоармянский язык был занесен на Армянское нагорье позже середины II тыс. до н.э., и конечно, раньше середины I тыс. до н.э.

Известный арменист Г.А.Капанцян писал: «…можно с полной уверенностью и основанием говорить о локализации этой двуединой страны Хайаса — Аззи — древней колыбели хайев-армян, в ее первоначальных топонимических пределах: на западе она граничила с хеттским миром, вероятно, линией Зимар-Карахисар… а на востоке по Ефрату доходила, видимо, до Ерзерума».

К началу XVIII века армяне составляли ничтожно малую часть населения на Южном Кавказе. Так, и американский историк, армянин по происхождению Г.Борнотиян признает, что в это время армяне составляли всего одну четвертую часть населения Иревана, в то время как азербайджанцы составляли подавляющее большинство.

По указанию главнокомандующего русскими войсками на Кавказе, графа И.Ф.Паскевича русский офицер немецкого происхождения Иван Шопен в 1829-1832 гг. составил описание земель бывшего Иреванского и Нахчыванского ханств, вошедших в состав созданной царскими властями «Армянской области».

Согласно сведениям Шопена, накануне российского завоевания на территории Иреванского ханства проживали 49,875 мусульман, т.е. азербайджанцев, 324 курда и 20,073 армянина. Таким образом, в период описания на территории ханства проживали свыше 70% азербайджанцев и менее 30% армян. При этом следует учесть, что во время военных действий очень многие азербайджанцы покинули свои места проживания.

Так, генерал Паскевич 27 июня 1827 г. писал графу Нессельроду о том, что в первой половине того же года 100 карапапахских семей, 300 айрумских семей и 600 семей из племени Улуханлы уехали в Турцию. 800 семей карапапахцев, 400 семей из племени Бюрини, 400 семей племени Довшанлы, 700 семей из племени Джамадинли и 200 семей из племени Чобанкере перешли на южную сторону Араза, т.е. в Иран. Учитывая это обстоятельство, нетрудно представить, что соотношение азербайджанцев и армян составляло не менее 4:1 в пользу азербайджанцев.

Несмотря на это, армянская церковь стремилась создать армянскую государственность, причем на землях Северного Азербайджана, где эта государственность никогда не существовала. Ясно было, что Османская Турция не позволит армянам создать государство за счет ее территорий.

А на Южном Кавказе можно было создать армянское государство с помощью России. Россия всегда благосклонно относилась к армянам. Еще 10 ноября 1724 г. Петр I дал указ генералу Матюшкину в отношении армян, прибывших в Прикаспийские области Азербайджана и Гиляна, что «им надлежит оказать всякое содействие и предоставить удобные места для переселения».

Политику Петра I в отношении армян продолжила Екатерина II, изъявив согласие на восстановление Армянского царства под покровительством России. Замысел переселить армян на Кавказ возник у российских государственных деятелей еще до завоевания Северного Азербайджана Россией. Вынашивая планы заселения его христианами, русские власти начали переселенческую кампанию еще в ходе I Русско-иранской войны.

Проект переселения армян на северо-азербайджанские земли был подготовлен еще в 1827 году в Дипломатической канцелярии Закавказского края, возглавляемой А.С.Грибоедовым. Посол России в Иране Грибоедов активно участвовал в переселении армян в пределы Северного Азербайджана. К этому вопросу он относился как к гарантии укрепления позиций России на Востоке.

Надо отметить, что ранее русское правительство подготовило проект о поселении 80 тыс. казаков на пограничные с Ираном территории. В связи с переселением армян на земли Северного Азербайджана этот проект утратил свое значение.

В октябре 1827 г. армянин по происхождению, полковник Газар Лазарев был отправлен на временно оккупированные земли южнее реки Араз для ведения подготовительной работы по переселению армян. 1 октября Лазарев был назначен комендантом Тебриза. Сразу после подписания Туркманчайского договора, 14 февраля 1828 г. Лазарев в рапорте генералу Паскевичу напоминал, что армяне во время войны делали все возможное ради победы России и сейчас они хотят переселяться в российские границы. 26 февраля Паскевич отправил специальную инструкцию Лазареву, а 29 февраля — «Временному управлению» Иревана.

Лазареву, в частности, предписывалось переселить купцов в города, чтобы они могли продолжать заниматься торговлей; для крестьян отвести плодородные земли в достаточном количестве, которых следовало освободить на 6 лет от уплаты налогов. Переселенцев следовало направить в Иреванскую и Нахчыванскую области, чтобы как можно больше увеличить в них христианское население.

В 13-й статье «Инструкции», в частности, было написано: «Вообще соглашать христиан, дабы они следовали в Нахичеванскую и Эриванскую области, где предлагается увеличить, сколько можно, народонаселение христианами. Впрочем, жителям деревни Узумчи и 3-х близь ея находящихся армянских селений, позволить следовать в Карабах, так сия провинция к ним ближе».

Чтобы убедить армян переселиться, Лазарев прибегал ко всяким средствам. Так, в своем обращении к иранским армянам он объявлял: «… великодушный Монарх Российский дает желающим переселиться надежное, спокойное и счастливое убежище в Его государстве — в Эривань, Нахичеван и Карабах, где сами изберете, получите вы в изобилии хлебородную землю, отчасти засеянную, коей десятая только часть обрабатывается в пользу казны».

Переселение должно было осуществиться на добровольных началах. Однако на деле стали насильно переселять и нежелающих. Поскольку епископ Салмасского монастыря Исраэль препятствовал принудительному переселению армян, архиепископ Нерсес 17 марта 1828 г. в письме к генералу Паскевичу просит, чтобы тот дал указание местному русскому коменданту Хоя постараться повлиять на Исраэля или, освободив от должности, отправить в Эчмиадзин для наказания.

По сведениям Шопена, из переселенных из Ирана армян в Иревань поселились 1715 человек, 1110 человек в Нахчыван, в Ордубад — 182 человека. В целом в 119 селении Иреванской провинции поселились 23 568 человек, в Нахчыванской провинции — 10 652 человек, в Ордубадском округе — 1340 человек. Из Ирана, Турции расселили всего 57 226 человек.

По подсчетам Лазарева, за три с половиной месяца из Ирана в Северный Азербайджан было переселено 8249 христианских семей, что означает самый минимум 40 тыс. человек, но в отчете Лазарева количество переселенных армян указано неточно. Русский исследователь Н.А.Смирнов считает, что из Ирана тогда были переселены 90 тыс. армян, а из Турции около 75 тыс.

Переселенные армяне были поселены в лучшие места Иреванской и Нахчыванской провинций, Ордубадского округа. Невзирая на инструкции Паскевича о том, что следует водворить переселенцев на казенные земли, большинство их были поселены на землях азербайджанских землевладельцев и, в основном, в домах азербайджанцев, находившихся в это время на яйлагах.

После русско-турецкой войны 1828-1829 гг. и заключения Адрианопольского договора началось переселение армян из Османской империи на Южный Кавказ. Согласно подсчетам Шопена, после русско-турецкой войны в «Армянскую область» из Турции было переселено 21,666 армян и 324 курда-езида. Эти переселенные армяне, в основном, были поселены в 129 селений бывшего Иреванского ханства.

Переселение армян повлияло на демографическую обстановку в Северном Азербайджане. Так, согласно описанию 1834 года в Иреванской провинции проживали 29 680 татар, т.е. азербайджанцев и 34 605 армян, из которых 24 255 человек являлись переселившимися из Ирана и Турции.

Вытеснение азербайджанцев и поселение на их землях пришельцев, естественно, вызывало большее недовольство азербайджанцев. Грибоедов писал, что «нужно искоренить из них опасение насчет того, что армяне навсегда, куда их на первый раз пустили».

Следует отметить, что в последующие десятилетия продолжалась политика переселения армян из Турции на Южный Кавказ, особенно в Северный Азербайджан. Итогом этнодемографических изменений в Северном Азербайджане стал уход коренного населения. Весьма заметная часть азербайджанцев ушла в Иран и Османскую Турцию, а на их землях поселили армян-мигрантов из этих государств.

И.Шопен отметил, что в 1827-1828 гг. в Нахчыванской провинции из 4600 семей азербайджанские составляли 4170, то есть, более 90% местного населения. После войны эту землю покинули почти 1400 семей азербайджанцев, и в 1832 году их осталось 2791 семей, то есть и их доля сократилась до 60%.

Согласно данным И.Шопена, в Иреванской провинции количество азербайджанцев уменьшилось втрое. Так, из 2 984 семей илятов осталось лишь 847 семей.

Переселяя в Северный Азербайджан армян, русское правительство стремилось создать на исконно азербайджанских землях утраченную много веков назад армянскую государственность, существовавшую в далеком прошлом за пределами Южного Кавказа. Переселение армян в азербайджанские области сопровождалось в итоге вытеснением коренных жителей.

Из архивов газеты ЭХО

Tofiq mustafazadə

(+994 12) 493 30 77

• Fəlsəfə
• Tarix
• Azərbaycan tarixi
• Sosiologiya
• Etnoqrafiya
• İqtisadiyyat
• Dövlət və hüquq
• Siyasət. Siyasi elmlər
• Elm və təhsil

• Mədəniyyət
• Kitabxana işi
• Psixologiya
• Dilçilik
• Ədəbiyyatşünaslıq
• Folklor
• Bədii ədəbiyyat
• İncəsənət
• Kütləvi informasiya vasitələri

Азербайджан и русско-турецкие отношения в первой трети XVIII в.

Abunə

Lokal şəbəkədə oxucuların istifadəsinə “Rusiya Federasiyasının Qanunvericilik Bazası” təqdim olunur.

Lokal şəbəkədə oxucuların istifadəsinə bütün elm sahələri üzrə 5 000 e-kitabdan ibarət elektron kitabxana – Elektron Kitabxana Sistemi İPR Books təqdim olunur.

Polpred.com Medianin İcmalı. Hər gün minlərlə xəbərlər, Rus dilində tam mətn, son 15 ilin informasiya agentliklərinin və işgüzar nəşrlərin ən yaxşı milyon mövzusu.

Bannerlər

Əlaqə

Ünvan: AZ1005, Azərbaycan Respublikası, Bakı şəhəri,
Nizami küçəsi 58

Tel.: (+99412) 596-26-13

İş vaxtı:
Bazar ertəsi – Cumə: 9:00-18:00
Fasilə: 13:00-14:00
İstirahət günləri: Şənbə, Bazar

Copyright © 2013 Prezident Kitabxanası. Bütün hüquqlar qorunur.
Məlumatlardan istifadə zamanı istinad vacibdir.