Torpağın morfologiyası

Azərbaycanında suvarılan torpaqlar əsas etibarı ilə Kür və Araz çayları ətrafındakı zonadadır. Bu zona üç masivə bölünür:
1.Mingəçevirdən aşağıdakı Şirvan, Qarabağ, Mil-Muğan və Salyan çöllərindən ibarət olmaqla şərq istiqamətdə yerləşən Kür-Araz düzənliyi;
2. Mingəçevirdən yuxarı hissədə yerləşən Gəncə-Qazax massivi;
3.Araz çayının hövzəsində yerləşən Naxçıvan düzənliyi;

bitki

1. растение. Bağ bitkisi садовое растение, yabanı bitki дикорастущее растение, mədəni bitki культурное растение, səxra bitkisi полевое растение, bitki biokimyası биохимия растений, bitki ekologiyası экология растений, bitkilərin ekoloji coğrafiyası экологическая география растений, bitki fiziologiyası физиология растений

2. культура (культивируемые растения). Yem bitkiləri кормовые культуры, yazlıq bitkilər яровые культуры

прил. растительный. Bitki aləmi (bitki dünyası) растительный мир (флора), bitki yağı растительное масло, bitki boyası растительная краска, bitki ehtiyatları растительные ресурсы, bitki lifi растительное волокно

сущ. плач, рыдание. Ağlayış səsləri звуки рыдания, qadınların ağlayışı плач женщин, bitki ağlayışı бот. плач растений

1
сущ. от глаг. alışdırılmaq 1 , зажигание
2

сущ. от глаг. alışdırılmaq 2 , акклиматизация. Bitki və heyvanların iqlimə alışdırılması акклиматизация растений и животных

1) Вселенная, свет

2) какая-л. сфера жизни или область явлений в природе. Elm aləmi научный мир, mənəvi aləm духовный мир, maddi aləm материальный мир, insanın daxili aləmi внутренний мир человека, musiqi aləmi музыкальный мир, uşaq aləmi детский мир, bitki aləmi растительный мир, heyvanlar aləmi мир животных, ulduzlar aləmi звёздный мир

3) окружающие люди. Bütün aləm билир знает весь мир, все знают
2. жизнь. Onun önündə tamamilə yeni bir aləm açılmışdı перед ним открылась совершенно новая жизнь

◊ bir aləm много; başqa (ayrı) aləmdir другой мир, иной мир (при выражении восторга кем-л., чем-л.); aləmi ayağa qaldırmaq, aləmi həyəcana salmaq поднять всех на ноги, забить в набат; aləmə yayılmış sirr ни для кого не секрет, секрет полишинеля; aləmi başına götürmək кричать благим матом, орать; aləmi başına yığmaq кричать, поднять шум; aləmi birbirinə qatmaq: 1. заваривать, заварить кашу; 2. мутить, замутить воду; öz aləminə qapılmaq замыкаться, замкнуться в себе; уходить, уйти в свой мир; aləminə daxil olmaq kimin появиться на горизонте чьём, кого; aləmə yaymaq: 1. звонить во все колокола, трезвонить, трубить; разносить, разнести по всему свету; 2. выносить сор из избы; 3. разг. оглашать; aləmə səs salmaq славиться на весь мир; aləm yığılsa da ни за какие коврижки, ни за что на свете; aləmə car çəkmək см. aləmə yaymaq

1
1. прививаться, быть привитым:

1) пересаживаться на другое растение для передачи тех или иных свойств растению (о глазке, черенке); черенковаться, быть отчеренкованным. Almaya armud calanıb к яблоне (на яблоню) привита груша, yabanı (cır) bitkiyə mədəni bitki calanıb к дичку привит культурный сорт; gözcüklə (tumurcuqla) calanmaq прививаться глазком (почкой), qələmciklə calanmaq прививаться черенком, черенковаться

2) приобрести какие-л. свойства путем пересадки на него части другого растения. Meyvə ağacları calanıb плодовые (фруктовые) деревья привиты

2. мед. пересаживаться, быть пересаженным на другое место для приживления; трансплантироваться, быть трансплантированным (об органах, тканях)

3. стыковаться, быть состыкованным. Armaturlar calanıb арматуры стыкованы
4. приделываться, быть приделанным к чему-л.

5. наставляться, быть наставленным; надставляться, быть надставленным (приставляться, пришиваться с целью удлинения). Paltarın qoluna parça calandı к рукаву одежды наставлен кусок ткани

6. перен. замешиваться, быть замешанным, впутываться быть впутанным (в какую-л. неприятную историю и т.п. )

7. перен. навязываться, быть навязанным против воли кого-л. (о чём-л. неприятном)
2

1. проливаться, пролиться (вылиться на что-л., куда-л., разлиться, расплескаться), быть пролитым, разлитым (обычно о жидком, текучем). Dərman calandı лекарство пролилось, şərab süfrənin üstünə calandı вино пролилось на скатерть

2. просыпаться (высыпаться откуда-л., сквозь что-л., рассыпаться); быть просыпанным, рассыпанным (о чём-л. сыпучем). Duz süfrənin üstünə calandı соль просыпалась на скатерть, torba cırıldı və konfet səkiyə calandı кулёк разорвался и конфеты рассыпались по тротуару

1. прививка:

1) пересадка части одного растения (привой) на другое растение (подвой) для передачи тех или иных свойств. yarma calaq прививка в расщеп, göz calağı прививка глазком (окулировка), qələm calağı прививка черенком (копулировка), pazlı calaq прививка клином; calaq tutdu прививка удалась

2) растение с привитой частью
1) прививаемая часть растения (черенок или глазок)

2) часть растения, развившаяся из привитого черенка или глазка. Calağa qulluq уход за привоем (привитым деревцем)

3. строит. стык (соединение, скрепление двух подведенных вплотную концов чего-л.). Dayaq calağı (dirəyi) стык стойки, calaqların düzəldilməsi устройство стыков

4. приделка (любой предмет или часть предмета, приделанные к другому предмету – о пришитом, приклеенном и т.п. ); надставка, наклейка, надшивка, надклёпка, наклепка

5. перен. сбоку припёка (о лишнем, ненужном, постороннем человеке), чужой. Özünü calaq kimi aparmaq вести себя как чужой

1. привитый (с прививкой). Calaq ağac привитое деревце

2. прививной (полученный путём прививки). Calaq bitki прививное растение, calaq ağac прививное дерево

3. прививочный (предназначенный для прививки). Calaq materialı прививочный материал

4. стыковой (относящийся к стыку, стыкованию). Calaq bəndi стыковая накладка, calaq qaynağı стыковая сварка, calaq toru (şəbəkəsi) стыковая сетка

5. нецельный (не из одного материала, состоящий не из одного куска), составной (составленный из нескольких частей). Calaq qayış составной ремень, calaq dirəklər составные стойки, calaq boru составная труба

6. надставной:
1) такой, который надставляется, является надставкой. Donun calaq hissəsi надставная часть юбки
2) имеющий надставку. Calaq qol (paltarda) надставной рукав
7. наставной:
1) см. надставной

2) такой, который наставляется на что-л., являющийся наставкой. Calaq taxta наставная доска; calaq etmək, calaq vermək nəyə

1. наращивать, нарастить (удлинить, присоединив что-л. к чему-л.). Kanata calaq vermək нарастить канат

2. наставлять, наставить, надставлять, надставить, удлинять, удлинить, приставлять, приставить что-л. к чему-л.

3. приклёпывать, приклепать что-л. к чему-л.

сущ. подвой (растение, которому делается прививка, к которому приращивают черенок или почку другого растения)

прил. подвойный (используемый в качестве подвоя). Calaqaltı bitki подвойное растение, calaqaltı zoğlar подвойные побеги

1

1) худой, слабый, хилый. Cılız uşaq худой (хилый) ребенок, cılız sifət худое (тощее) лицо, cılız bədən худое (хилое) тело

2) чахлый, редкий, слабый. Cılız cücərtilər чахлые всходы, cılız yarpaqlar чахлые листья, cılız torpaq тощая почва, cılız bitki aləmi тощая (чахлая) растительность

3) только в полной форме: с малым, недостаточным содержанием чего-л.; скудный, бедный чем-л. Cılız qatışıq тощая смесь, cılız filiz бедная руда

2. низкорослый. Cılız pambıq kolları низкорослые хлопчатники
1) легко ломающийся; корявый. Cılız budaqlar ломкие (корявые) сучья
2) меняющийся. Cılız səs ломкий голос, зоол. cılız koramal ломкая веретеница
4. перен. слабый, мелкий. Cılız əsər слабое произведение

5. ограниченный, неглубокий, духовно бедный, мелкий. Cılız fikirlər (düşüncələr) неглубокие мысли, cılız ideya неглубокая идея, cılız mənəvi aləm бедный (ограниченный) духовный мир, cılız qəlb (ürək) мелкая душа

2
част. ещё, более

нареч. особенно (прежде всего, более всего, в особенности). Komandada hamı yaxşı oynayırdı, cılız da gənclər в команде все играли хорошо, особенно молодежь

сущ. география:

1. общее название описательных наук, изучающих окружающие человеческое общество природные условия, размещение производства, условия и особенности его развития в различных странах и районах. Fiziki coğrafiya физическая география, iqtisadi coğrafiya экономическая география

2. изучение распространения чего-л. на земной поверхности или в какой-л. местности, районе. Bitki coğrafiyası география растений, torpaq coğrafiyası география почв, kənd təsərrüfatının coğrafiyası география сельского хозяйства, yayılma coğrafiyası nəyin география распространения чего

3. учебный предмет, урок, занятие в школе или в другом учебном заведении, на котором изучается этот пред мет. Coğrafiya dərsi урок географии, coğrafiya müəllimi учитель географии, coğrafiyadan imtahan экзамен по географии

прил. географический. Coğrafiya elmləri географические науки

◊ linqvistik coğrafiya лингвистическая география (раздел диалектологии, изучающий территориальное распространение отличительных элементов диалектов языка)

1. многоствольный:
1) имеющий несколько стволов. Çoxgövdəli bitki многоствольное растение
2) геол. , горн. имеющий несколько шахтных стволов. Çoxgövdəli qazıma многоствольное бурение
2. тех. многокорпусный. Çoxgövdəli kotan многокорпусный плуг
прил. многодольный (состоящий из трёх или более семядолей). Çoxləpəli bitki многодольное растение

1) мельчайшие частицы какого-л. вещества, выделившиеся из раствора, жидкости и осевшие на дно. Bitki yağında çöküntü осадок в растительном масле, çöküntü vermək давать осадок

2) геогр. , геол. обычно во мн. ч. осадки (осадочные горные породы). Dib çöküntüləri донные осадки, mağara çöküntüləri пещерные осадки, çöküntülərin mənbəyi источник осадков

2. геол. отложение (горная порода, образовавшаяся путём осадков). Allüvial çöküntülər аллювиальные отложения, bataqlıq çöküntüləri болотные отложения, buzlaq çöküntüləri ледниковые отложения, valun çöküntüləri валунные отложения, delta çöküntüləri дельтовые отложения, dəniz çöküntüləri морские отложения, mezozoy çöküntüləri мезозойские отложения; kimyəvi çöküntülər химические отложения, radiasiya çöküntüləri радиационные отложения

3. отстой (частицы, выделившиеся из отстоявшейся жидкости и осевшие на дно сосуда). Şərab çöküntüsü отстой вина, сироп (şərbət) çöküntüsü отстой сиропа; çöküntü tıxacı пробка отстоя

4. нанос (земля, песок и т.п. , нанесённые движением воды, ветром и т.п. ). Dib çöküntüsü донный нанос, çay çöküntüsü речной нанос

5. строит. муть (осадок из мелких частиц в жидкости, лишающий ее прозрачности)
прил. осадочный:
1) относящийся к осадку, связанный с ним. Çöküntü qatı (layı) осадочный слой

2) образовавшийся путём осаждения минеральных и органических тел. Çöküntü süxurları осадочные породы, çöküntü konqlomeratı осадочный конгломерат, çöküntü gili осадочная глина

прил. узколистный, узколистый. Daryarpaq bitki узколистное растение

сущ. клетка (простейшая единица строения живого организма, состоящая из протоплазмы, ядра и оболочки). Sinir hüceyrəsi нервная клетка, bitki hüceyrələri растительные клетки, hüceyrə nüvəsi ядро клетки, hüceyrələrin bölünməsi деление клеток, hüceyrələrin böyüməsi рост клеток, qida hüceyrəsi питающая клетка

прил. клеточный. Hüceyrə tənəffüsü клеточное дыхание, hüceyrə quruluşu клеточное строение, hüceyrə nəzəriyyəsi клеточная теория (теория, согласно которой в основе строения и развития животных и растительных организмов лежит клетка)

прил. двухлетний:

1. двухгодичный, двухгодовой (продолжающийся два года, рассчитанный на два года). İkiillik plan двухлетний план, ikiillik kurslar двухлетние (двухгодичные) курсы, ikiillik səyahət двухлетнее путешествие

2. двухгодовалый (возрастом в два года – обычно о домашних животных). İkiillik dayça двухлетний (двухгодовалый) жеребёнок, ikiillik dana двухлетний бычок; ikiillik şagird пед. второгодник, второгодница (ученик, оставшийся в классе на второй год); ikiillik bitki двухлетник (растение, живущее два года и дающее семена на второй год)

прил. тонкий:

1) искусный, сделанный, исполненный с большим искусством. İncə iş тонкая работа, incə naxış тонкая резьба

2) худощавый, узкий в кости (о человеке, о его фигуре, частях тела). İncə bel тонкая талия, incə barmaqlar тонкие пальцы

3) некрупный, негрубый, красиво и изящно очерченный (о фигуре, чертах лица). Sifətin incə cizgiləri тонкие черты лица

4) перен. изящно-остроумный. İncə yumor тонкий юмор, incə kinayə ilə с тонкой иронией, incə gülüş тонкая насмешка

5) отличающийся проницательностью, глубиной. İncə zövq тонкий вкус, incə müşahidələr тонкие наблюдения

1) мягкий, не жесткий, не грубый. İncə dərisi var kimin у кого нежная кожа

2) не резкий, приятный (для зрения, слуха, обоняния, вкуса). İncə ətri var nəyin у чего нежный запах, incə səsi var kimin у кого нежный голос

3) не обладающий выносливостью, слабый, хрупкий. İncə uşaq нежный ребенок, incə yarpaqlar нежные листья, incə bitki нежное растение

3. лингв. мягкий. İncə samitlər мягкие согласные, incə səs мягкий звук

нареч. мягко; тонко. İncə səslənmək мягко звучать, incə ifadə etmək тонко выражаться; incə yerinə toxunmaq kimin затрагивать, затронуть, задевать, задеть больное место чье

прил. переносный, пересадочный. Köçürülən bitki бот. пересадочная культура, тех. köçürülən nərdivan переносная лестница, köçürülən soba переносная печь

сущ. тысячелетие:
1. промежуток времени в тысячу лет. Eramızdan əvvəl üçüncü minillik третье тысячелетие до нашей эры

2. годовщина чего-л., имевшего место тысячу лет назад. Şəhərin minilliyini qeyd etmək отметить тысячелетие города

прил. тысячелетний
1. продолжающийся тысячу лет. Minnillik dövr тысячелетний период
2. возрастом в тысячу лет, существующий тысячу лет. Minillik bitki тысячелетнее растение
3. относящийся к тысячелетию, связанный с ним. Minillik yubiley тысячелетний юбилей
сущ. морфология:
1. наука о строении организмов. почв. Eksperimental morfologiya экспериментальная морфология

2. строение организмов, органов. почв. Bitki gövdəsinin morfologiyası морфология стебля растений, torpağın morfologiyası морфология почвы

3. система частей речи, их категорий и форм слов какого-л. языка. Azərbaycan dilinin morfologiyası морфология азербайджанского языка

4. раздел грамматики – наука о частях речи, об их категориях и о формах слов. Müqayisəli morfologiya сравнительная морфология

1. вещество, вырабатываемое пчёлами и служащее им материалом для постройки сот. Arı mumu пчелиный воск

2. вещество растительного и минерального происхождения, сходное с пчелиным воском. Bitki mumu растительный воск, техники мум технический воск, ağ mum белый воск, yumşaq mum мягкий воск, mum əritmək топить воск

3. устар. свеча
прил. восковой:
1. сделанный или состоящий из воска. Mum şamı восковая свеча, mum lövhəcik восковая пластинка
2. производящий, выделяющий воск. Mum vəziləri восковые железы

◊ muma döndərmək kimi гнуть, согнуть в дугу кого; muma dönmək становиться, стать шёлковым, как шёлк; mum eləmək kimi см. muma döndərmək; mum kimi yumşaq мягкий как воск; mum kimi ərimək таять как свеча; mum kimi yumşalmaq становиться, стать как шёлк; saralıb muma dönmək исхудать, сильно похудеть от чего-л.

См. также в других словарях:

• bitki — >>rz. nmos, blp, D. bitkitek >> kotlety zrobione z rozbitego mięsa, zwykle wołowego > … Langenscheidt Polski wyjaśnień
• bitki — is., bit. b. Bulunduğu yere kökleriyle tutunup gelişen, döl veren ve hayatını tamamladıktan sonra kuruyarak varlığı sona eren, yosun, ot, ağaç vb. canlıların genel adı, nebat Birleşik Sözler bitki bilimi bitki bitleri bitki coğrafyası bitki… … Çağatay Osmanlı Sözlük
• bitki — is. Göyərti, nəbatat; ağac, ot, çiçək və s. kimi torpaqda bitən hər şey. Yabanı bitkilər. Kənd təsərrüfat bitkiləri. Texniki bitkilər (sənayedə istifadə olunan bitkilər). Çoxillik bitki (bir neçə il yaşayan bitki). Bitki aləmi (bir yerin, ölkənin … Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti
• bitki bilimci — is. Bitki bilimiyle uğraşan, bitki bilimi uzmanı, botanikçi … Çağatay Osmanlı Sözlük
• bitki coğrafyası — is., coğ. Yeryüzünün bitki örtüsünü ve bu örtünün çevreyle ilgisini inceleyen coğrafya bilimi, fitocoğrafya … Çağatay Osmanlı Sözlük
• bitki patolojisi — is. Bitki hastalıklarını inceleyen bilim dalı … Çağatay Osmanlı Sözlük
• bitki sütü — is. Süt görünüşünde bitki öz suyu … Çağatay Osmanlı Sözlük
• bitki bilimi — is., bit. b. Bitkileri inceleyen bilim kolu, botanik, nebatat … Çağatay Osmanlı Sözlük
• bitki bitleri — is., ç., hay. b. Bitkiler üzerinde yaşayan, kırmız böceği, ağaç biti, çiçek, fidan vb. gibi böceklerin ortak adı … Çağatay Osmanlı Sözlük
• bitki örtüsü — is., bit. b. Bir bölgede yetişen bitkilerin tümü, bitey, flora, vejetasyon … Çağatay Osmanlı Sözlük
• bitki topluluğu — is., bit. b. Benzer doğal olaylara ve yaşama koşullarına uymuş, belirli bir görünüş almış bitkilerin tümü … Çağatay Osmanlı Sözlük

Torpağın morfologiyası

Meliorasiya elminə diqqətlə yanaşanda onun torpaqşünaslıq elminin ən mürəkkəb hissəsinə mənsubliğu aydın olur. Torpaqşünaslıq elminin banisi V.V.Dokuçayev 1886-cı ildə ilk dəfə torpağa ilk elmi tərif vermişdir. Onun ifadəsinə görə,”Yer kürəsinin məhsuldar, xüsusilə yumşaq, səthi yerlərinə, yəni bitkilərin məhsul verdiyi yerlərə” torpaq deyilir. O müəyyən etmişdir ki, yer səthindəki bütün torpaqlar “yerli iqlimin, bitki və heyvan orqanizmlərinin, ana dağ süxurların tərkib və quruluşunun, ərazinin relyefinin və nəhayət, ölkənin yaşının olduqca mürəkkəb qarşılıqlı təsiri” nəticəsində yaranmışdır.

V.V.Dokuçayev torpağa tərif verdikdə torpağın bitkilər ilə sıx əlaqəsi və qarşılıqlı təsiri haqda məlumat vermişdir. Bu məsələni P.A.Koctıçev həll etmşidir. P.A.Koctıçevə görə, bitkinin kökləri yerləşən dərinliyə qədər Yerin üst təbəqəsinə torpaq deyilir və torpaqşünaslığın əsas vəzifəsi “Torpağın xüsusiyyətini və onun bitki həyatına olan münasibətini öyrənməkdən ibarətdir”.

Torpaq haqda V.P.Vilyams da söz demişdir. Ona görə, torpaq barədə danışanda “Bitkilərə qidavermə qabiliyyəti olan Yer kürəsinin yumşaq üst qatı” nəzərdə tutulur.

Torpağın əsas xassəsi münbitliyidir. Münbitlik – torpağı dağ süxurundan fərqləndirən əhəmiyyətli keyfiyyət xassəsidir. Münbitlik torpağın bitkinin normal inkişafı və böyüməsindən ötrü qida elementləri və su, onun kök sistemini hava və istiliklə və əlverişli fiziki-kimyəvi mühitlə təmin etmək qabiliyyətidir. Çürüntü çox olan torpaqlar münbit torpaqlardır. Qum çox olan torpaqlar qumlu, qumsal, gil çox olan torpaqlar isə gilli torpaqlar adlanır. Münbit torpaq qatı uzun illər ərzində ona, müxtəlif bitki və heyvan qalıqlarının, çürüntülərinin qarışması nəticəsində əmələ gəlir. Ona görə də torpaqdan düzgün istifadə edilməsinin və onun mühafizə olunmasının böyük əhəmiyyəti vardır. Belə ki, meşələrin qırılması, çəmənlikİərin düzgün istifadə edilməməsi torpağın aşınmasma, yəni onun münbit qatının su və külək vasitəsilə yuyulub aparılmasına səbəb olur.

Torpaq tərkibinə görə mürəkkəbdir. Torpaq ümumiyyətlə, bərk (mineral və üzvi hissə), maye (torpaq məhlulu) və qazvari (torpaq havası) olmaqıla üç fazadan və canlı orqanizmlərdən ibarətdir. Torpağın bərk fazası ən çox (90%) mineral hissəciklərdən və az hissəsi canlı orqanizmlə birlikdə üzvi maddələrdən ibarətdir. Bu faza torpağın mexaniki, mikroaqrqat və struktur tərkibinə mənsubdur. Torpağın maye fazası sudan təşkil olunur və çox az miqdarada üzvi maddələrdən ibarətdir. Qaz fazasının tərkibində su buxarı, bir qədər CO₂, NO₃ və başqa qazlar da mövcuddur.

Torpağın morfologiyası onun inkişafını və daxili xüsusiyyətlərini əks etdirir və torpaq sahəsində qazılan dərin şurflarda öyrənilir. Belə şurfların divarında genetik torpaq təbəqələrini görmək olar. Qruntlarının, horizontlarının diferensiyası torpağın rənginin humusla və ya torpaqdan axan digər maddələrlə dəyişməsilə əlaqədardır. Torpağın genetik təbəqələrin əmələ gəlməsi torpaqda kolloudlərin dəyişməsi və paylanması ilə əlaqədardır. Torpaqların ən əsas morfoloji əlaməti onların rəng şəfəqlənməsidir. Bu xüsusiyyət torpağın əsasən quruluşu ilə əlaqədardır. Torpağın strukturluğu onun əsas morfoloji əlamətidir. Torpağın strukturu deyəndə onun bərk fazasının mikroaqreqat quruluşu nəzərdə tutulur. Torpağın aqreqatlara ayrılmaq, parçalanmaq qabiliyyəti strukturluğu, müxtəlif ölçülü, forma və keyfiyyət tərkibli aqreqatların məcmusu isə torpağın strukturu adlanır. Torpağın xüsusiyyəti, onun əmələgəlmə prosesindən, tərkib və quruluşundan asılıdır. Torpağın fiziki-kimyəvi xüsusiyyətləri ümumiyyətlə, bərk və maye fazaları arasında əmələ gələn kimyəvi proseslər üzrə müəyyən edilir. Torpağın fiziki xassələri-əsas və funksional hissələrə bölünür. Əsas xüsusiyyətləri torpağın həcm və xüsusi çəkisindən, məsaməlikdən, plastiklikdən, yapışqanliqdan, sıxliqdan və yetişmədən; funksional xassələr isə su,hava və istilik xüsusiyyətlərindən ibarətdir. Torpaqdakı duzların çoxu bitkilərin qidalanması üçün xeyirlidir. Torpağın su ekstraktında həll olunan duzların miqdarı çox olduqda onun konsentrasiyası bitkilər üçün zərərli dərəcəyə çatır və əkinçilik üçün yaramır. Şorlaşma nəticəsində bitkinin su rejimi pozulur, nəticədə bitki mineral maddələri sora bilmir. Şorlaşmış torpaqlarda əkiləcək bitkilərin duzlaral müqavimətini daha da artırmaq üçün toxumları səpindən qabaq gübrə məhlullarında islatmaq və ya yarovizasiya əməliyyatı keçirmək məsləhətdir.

Azərbaycan dünyanın qədim əkinçilik rayonlarından və insanların məskunlaşdığı ərazilərindən biridir. Ölkəmizin ümumi torpaq fondu 8641,5 min hektar təşkil edir ki, onun 4756,5 min hektarı və yaxud 55 faizi kənd təsərrüfatına yararlıdır. Ümumi ərazinin 1432,7 min hektarı suvarılan torpaqlardır. 3200 min hektarı suvarıla biləndir. Torpaq balansı üzrə kənd təsərrüfatına yararlı sahənin 1808,4 min hektarı əkin yeridir. Bu sahədən 181,6 min hektarı işğal altındadır. Kənd təsərrüfatına yararlı torpaq sahəsinin 224,7 min hektarı çoxillik əkmələr, 117,6 min hektarı biçənəklər, 2560,0 min hektarı örüşlər, 45,7 min hektarı isə dincə qoyulmuş sahələrdir. Ölkə üzrə həyətyanı sahələr 258,1 min hektar (ondan 227,6 min hektarı kənd təsərrüfatına yararlı), meşə sahələri isə 1038,8 min hektar təşkil edir. Suvarılan torpaqlar ölkənin kənd təsərrüfatına yararlı torpaq sahələrinin üçdə birini təşkil etsə də ölkədə istehsal olunan kənd təsərrüfatı məhsullarının 90-95%-i bu torpaqlardan götürülür.

Azərbaycan ərazisi Zaqafqaziyanin şərq və qismən orta hissəsini tutur. Buraya Böyük Qafqaz sıra dağlarının şimali-şərq, cənub və cənuri-şərq hissəsi, cənubda isə Naxçıvan Muxtar Respublikası daxildir. Bu iki sira dağların arasında Kür-Araz ovalığı yerləşmişdir. Kür-Araz ovalığının şərq sərhəddi Xəzər dənizindən ibarətdir. Azərbaycanın cənub hissəsini Talış dağları təşkil edir,ərazinin başlıca hissəsi dəniz səviyyəsindən yüksəklikdə yerləşmişdir. Dəniz səviyəsindən yükcəkdə olan hissə bütün ərazinin 70%-ni təşkil edir.

Azərbaycanında suvarılan torpaqlar əsas etibarı ilə Kür və Araz çayları ətrafındakı zonadadır. Bu zona üç masivə bölünür:
1.Mingəçevirdən aşağıdakı Şirvan, Qarabağ, Mil-Muğan və Salyan çöllərindən ibarət olmaqla şərq istiqamətdə yerləşən Kür-Araz düzənliyi;
2. Mingəçevirdən yuxarı hissədə yerləşən Gəncə-Qazax massivi;
3.Araz çayının hövzəsində yerləşən Naxçıvan düzənliyi;

Azərbaycanın ərazisi Türkmənistanda olduğu kumi löss torpaqlarından, ikincisi isə allüvial törəmədən əmələ gələn boz torpaqlardan ibardir. Löss torpaqlar zonasına; Muğan düzünün ən cənub tərəfi, Talış dağlarının ətəkləri, Mil düzünün çox hissəsi Kiçik Qafqaz dağlarının ətəkləri və Tərtər çayının hövzəsinə mənsub olan yerlər, bütün Gəncə və Qazax massivləri daxıldir. Allüvial boz torpaqlar itər Kür-Araz düzənliyində, istərsədə respublikanın digər düzənliklərində axan çayların və onların qollarının sahilləri boyunca yayəlmışdır. Həmçinin, qurumuş çayların köhnə ytaqlarında da belə torpaqlara təsadüf edilir. Allüvial torpaqlar demək olar ki, struktursuz, yumşaq, çox az hallarda bərkimiş olur. Belə torpaqların üst qatlarında 2% humus maddələri vardır. Allüvial torpaqların çox hissəsi müəyyən dərəcədə şorlaşmışdır.(Kür çayı boyunca Qarabağ və Şirvan bozqırlarında təsadür edilir.)

Torpağın əsas əsas xüsusiyyət və keyfiyyət əlaməti onu məhsuldarlığıdır. Torpağın həyatında böyük rol oynayan, onun mövcudluğunu, ehtiyacını ödəyən amillər su və qidadan ibarətdir. Torpağın tərkibində su çox olduqda qrunt sularının səviyyəsi qalxır, bataqlığa çevrilir, torpaqda aerasiya prosesi pozulur, şoranlaşır, əkin üçün yararsız olur, torpağın meliorativ vəziyyəti xarablaşır. Respublikamızın bəzi düzənlik rayonlarında torpağın tərkibində duzların miqdarı həddindən çoxdur. Həmin duzlar mədəni bitkilər tərəfindən ınənimsənilir və bitkiyə mənfi təsir göstərir. Belə sahələr əkin üçün yararsızdır. Şoran torpaqları yararlı hala salmaq üçün geniş meliorasiya işləri (fiziki, kimyəvi, bioloji və hidrotexniki meliorasiya) görülür.

Kənd təsərrüfatında əsas istehsal vasitəsi olan torpaq əvəzedilməzdir; torpaq məhduddur, yəni onu böyütmək, çoxaltmaq, artırmaq olmaz; torpağın yerini dəyişmək olmaz; torpağa məxsus xüsusiyyət yalnız onun münbitliyidir. Torpağın münbitliyini və bitkilərin məhsuldarlığını artirmaq üçün torpaq rejimləri (temperatur, su-hava, qida,duz, fiziki-kimyəvi, biokimyəvi və oksidləşmə-reduksiya) onların tələblərinə uyğun olaraq tənzimlənməlidir. Odur ki, bütün bunlar torpaq resurslarına son dərəcə diqqətli yanaşmağı və daim torpaqların münbitliyinin artırılması qayğısına qalmağı tələb edir.

Morfoloji əlamətlər Hansılardır

Çoxları rus dilinin dərslərində “morfoloji işarələr” ifadəsini eşitmişdir. Ancaq hər kəs bunun biologiyaya da aid olduğunu bilmir. Canlı orqanizmlərin hansı xüsusiyyətlərinin morfoloji olaraq təsnif edilməli olduğunu başa düşmək üçün əvvəlcə şərtləri təyin etməlisiniz. Morfoloji əlamətlər hansılardır

Bitki və heyvanların morfoloji xüsusiyyətləri

Beləliklə, əvvəldən başlayaq. Morfologiya elmi canlı orqanizmlərin və ya onların qruplarının (cinsləri, növləri, əmrləri) xarici və daxili quruluşunu öyrənir. Canlı orqanizmlərin xarici və daxili morfoloji əlamətlərini ayırd edin. Daxili morfologiya tanınmış bir anatomiyadır. Morfologiyanı bəzi orqan və ya heyvan və ya bitki sistemlərinin funksiyalarını araşdıran fiziologiya ilə qarışdırmamalısınız. Morfologiyanı təyin etməkdə çətin bir şey olmadığı görünür. Ancaq görünən sadəliyin arxasında çox sayda məlumat dayanır. Heyvan morfologiyası eyni anda bir neçə elmi birləşdirir: anatomiya, histologiya, sitologiya və embriologiya. Bitki morfologiyası ilə eyni şeydir. Bir sıra morfoloji xüsusiyyətlərinə görə bir heyvanı bir növ, cins və ya hətta sıra olaraq təsnif edə bilərik. Bunlar, məsələn, böyüməkdəki boy, çəki, palto və gözlərin rəngi, quyruğun uzunluğu və forması və digər struktur xüsusiyyətləridir. Bitkilərin morfoloji xüsusiyyətlərinə yarpaqların forması və ölçüsü, gövdəsinin forması, çiçək və meyvənin növü və bənzərləri daxildir.

İnsan morfologiyası

Hər hansı bir canlı obyekt kimi, insan da ümumi biologiya qanunlarına tabedir. Və antropologiyada (insanları araşdıran elm) insan morfologiyasına həsr olunmuş xüsusi bir bölmə var. Bu elm irqi tədqiqatlarla yaxından əlaqədardır və müəyyən inkişaf qanunauyğunluqlarını və fərqli insanlara xas olan müəyyən xüsusiyyətlərdəki dəyişiklikləri öyrənməklə məşğuldur. Məsələn, insan morfologiyası zəncilərin kəllə sümüyünün Avropalılardan necə fərqləndiyini izah edə bilər və ya insan qruplarına görə dəri və saç rəngindəki naxışları ortaya çıxara bilər. Morfoloji xüsusiyyətlərinə qayıdaraq olduqca sadə deyə bilərik: boyunuz, saç və göz rənginiz, dəri tonunuz və bədən quruluşunuz belədir.

Torpağın morfoloji xüsusiyyətləri

Torpaqların morfoloji xüsusiyyətlərinə əsaslanan geniş yayılmış bir təsnifatı var. Təəccüblənməyin, çünki hər bir torpaq növü xarici xüsusiyyətlərinə əsasən təsvir edilə bilər. Bu vəziyyətdə elm adamları torpaq təbəqəsinin quruluşu, qalınlığı və fərdi üfüqləri, rəngi, quruluşu, tərkibi, neoplazmaları, daxilolmaları kimi morfoloji xüsusiyyətləri əsas götürürlər. Torpaqlarda baş verən proseslər, torpağın morfologiyasını öyrənərək sadalanan bütün xüsusiyyətlərə birbaşa təsir göstərdiyindən, onun mənşəyi və tarixi haqqında çox şey öyrənə bilərsiniz.