Azərbaycanın toxuculuq müəssisələri Türkiyənin toxuculuq sənayesində menecment təcrübəsi ilə tanış olub

Cecim dekorativ toxuma olub, yun, pambıq və ipək liflərdən hasil edilib. Qalın, davamlı, möhkəm və ağır qırçınlı olur. Azərbaycanın əsasən aran və qisməndə dağətəyi bölgələrində (Ağcabədi, Şuşa, Cəbrayıl, Ağdam, Bərdə, Ordubad) ipəkçiliyin daha çox inkişaf etdiyi yerlərdə istehsal olunub.

Bəli, toxuculuq etməyi öyrənə bilərsiniz!

Toxunmağı öyrənmək inanılmaz dərəcədə əyləncəli bir əyləncədir. Bu köhnə sənətkarlıq, özəl toxunuşunuzla gözəl layihələr yaratmağa imkan verir. Evinizi bəzəyə, qarderobunuza əlavə edə və ya xeyriyyə təşkilatlarına bağışlaya bilərsiniz.

Hər hansı bir yaradıcı müəssisədə olduğu kimi, toxuculuq səyahətinizdə bir çox texnika və sınaqlar kəşf edəcəksiniz. Bu ipuçları və bəzi təcrübələrlə sizin üçün ən yaxşı nəyin işlədiyini öyrənəcəksiniz. Qısa müddətdə öz əlinizlə və praktik yaradıcılığınızla özünüzü və başqalarını heyran edəcəksiniz.

Uğur qazanmağa hazırlaşın

Toxunma dünyası, saysız -hesabsız aksesuarlardan başqa, çəngəllərin növləri və ölçüləri, üslubları və rəngləri ilə doludur. Başlamaq üçün, fərdi olaraq və sənətkarlıq şöbələrində və ya İnternetdə asanlıqla tapılan bir neçə şeyə ehtiyacınız olacaq:

• 4 ölçülü bir top və ya skein – ağırlıqlı iplik
• Alüminium ölçüdə H-9 (5.5mm) kroşe
• Qayçı

Yeni başlayan iplik ipuçları

Akril iplik çəngəlinizə asanlıqla sürüşəcək, buna görə yeni başlayanlar üçün yaxşı bir seçimdir. Daha açıq rənglərlə, tikişlərinizi daha yaxşı görə biləcəksiniz və işləyərkən çəngəlinizi hara taxacağınızı biləcəksiniz. Təklif olunan çəngəl ölçüsü üçün iplik etiketinizi yoxlayın; 4 ölçülü ipliklərin çoxu H-9 qarmaqlarını tövsiyə edir.

Dil öyrənmək

Kroşe terminlərini və qısaltmalarını anlamaq öyrənmə prosesini daha az qorxudacaq. Köhnə naxışlar və İngiltərə toxuculuqları ilə kiçik dəyişikliklər tapa bilərsiniz. Bu ifadələri tez -tez görməyi gözləyin:

• ch (s) = zəncir (lər)
• dc = ikiqat toxunma
• hdc və ya yarı dc = yarı cüt toxuculuq
• pm = yer işarəsi
• rep = təkrar
• sc = tək toxunma
• sk – bir tikiş atlamada olduğu kimi atlayın
• st (s) – dikiş (lər)
• yo = iplik bitdi

Qancağınızı tutaraq

Toxunma çəngəlinizi qələm kimi hakim əlinizdə saxlayın. Baş barmağınızı və şəhadət barmağınızı ortadakı girintiyə qoyun, barmağınızı tutun və əlinizi mümkün qədər rahatlayın. Daha çox nəzarət və rahatlıq üçün üçüncü barmağınızı ucuna doğru sürüşdürmək istəyə bilərsiniz. Çəngəlinizi yuxarıya və ya aşağıya doğru çevirmədən özünüzə bir az əyilmiş vəziyyətdə saxlayın.

Sürüşmə düyünü

Toxunma layihələrinin çoxu çəngəl üzərində sürüşmə düyünü ilə başlayır, buna görə də bu addımı mənimsəmək vacibdir. Bu üsul yalnız barmaqlarınızı istifadə edir. Skeytinizdən və ya topunuzdan təxminən altı düym iplik çəkin. İpliyi təxminən beş santimetr asaraq, daha az dominant olan əlinizin şəhadət barmağına iki dəfə sarın.

Şəhadət barmağınızdakı arxa döngəni ön döngənin üzərinə çəkin. İndi yeni döngəni barmağınızın üstünə çəkin, digər döngəni barmağınızda saxlayın. Çəngəlinizi döngəyə daxil edin və çox sıx deyil, bir az sıxın.

Vəqf zənciri

Bir tikiş zənciri ümumiyyətlə bir layihənin kənarını təşkil edir. Bir örgüyə bənzəyir və bir iplikdən tikişlər tikir. Bu zənciri tətbiq etmək, gərginliyinizi və ya ölçüünüzü ardıcıl saxlamağı öyrənməyə kömək edəcək.

Çəngəlinizdəki sürüşmə düyünü ilə iş ipliyinizi arxadan önə çəngəlin üstündən keçirin. Düyünü daha az hakim olan əlinizlə tutun. Kancanı sürüşmə düyünün çuxurundan çəkin. Eyni şəkildə daha çox dikiş düzəldin, ipi çəngəlin üstündən keçirin və çəngəlin üzərindəki dikişin deliyindən çəkin.

Tək toxunma

Tək toxunuşlu tikiş, bütün toxuculuq tikişlərindən ən əsasıdır. Təməl zəncirinizi tamamladıqdan sonra, çəngəlinizi toxunma kancasından birinci zəncirə daxil edin (yeni hazırladığınız zənciri geri işlədəcəksiniz). Kancanı yerində tutarkən işləyən ipliyi çəngəlin üstünə bükərək iplik edin.

Kancada iki döngə əldə etmək üçün çəngəli birinci zəncirdən çəkin. İplik; İlk tək toxunuşunuzu tamamlamaq üçün kancanı iki döngədən çəkin. Bu addımları bütün təməl dikişləri ilə təkrarlayın.

Yarım cüt toxuculuq

Başqa bir əsas toxuculuq tikişi yarı cüt toxunuşdur. Təməl zəncirinizi və ipliyinizi yaradın. Kancanı çəngəldən ikinci zəncirə daxil edin. Çəngəl üzərində üç döngə əldə etmək üçün iplik çəkin və zənciri çəkin.

Bir daha iplik. İndi çəngəldəki hər üç döngəni çəkin. İlk yarı cüt toxunuşunuzu tamamladınız.

İkiqat toxunma

İkiqat toxunma, bir çox naxışda istifadə olunan üçüncü əsas tikişdir. İstədiyiniz uzunluğa təməl zəncirinizi düzəltməyi bitirdikdən sonra ipi kənara çəkin və kancanı kancadan ikinci zəncirə daxil edin. Üç döngə əldə etmək üçün iplik çəkin.

Dörd döngə əldə etmək üçün yenidən iplik; çəngəlini iki döngədən çəkin. Üç döngə əldə etmək üçün bir daha iplik; çəngəli iki döngədən çəkin. İlk cüt toxuculuq tikişinizi bitirdiniz (əsasən bir tikişdə iki hdc).

Bəli, toxuya bilərsiniz

Gənc və ya çox gənc deyil, sol və ya sağ əlli, toxuculuq bacarığını inkişaf etdirə bilərsiniz. Sənətkarlıq mağazaları dərslər təklif edir və İnternetdə saysız -hesabsız şəkil və video dərsləri tapa bilərsiniz. Hər birini yerinə yetirməyinizə qədər tikişlər etmək üçün vaxt ayırın. Fərqli çəngəl və iplik növlərini araşdırın.

Səhvlərin qaçılmaz olduğunu anlayın, hətta uzun müddət tikişlərdə də. İşinizi qurbağa etməli və ya sökməli ola bilərsiniz, amma bu öyrənmənin bir hissəsidir. Çətinliyi qucaqlayın və toxunma macəranızdan zövq alın.

Azərbaycanın toxuculuq müəssisələri Türkiyənin toxuculuq sənayesində menecment təcrübəsi ilə tanış olub

Azərbaycan, Bakı, 10 dekabr/ Trend , müxbir N.İsmayılova/ Əmlakın İdarə olunması üzrə Dövlət Komitəsi, toxuculuq və tikiş üzrə ixtisaslaşan özəlləşdirilmiş müəssisələrə dəstək proqramı çərçivəsində, təcrübə toplamaq məqsədi ilə bu müəssisələrin İstanbula səfərlərini təşkil edib. Bu barədə Komitənin çərşənbə günü yayılan məlumatında bildirilir.

Bu səfərdə Azərbaycanın rayonlarından Azerxususisenayyeinvest Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti, Bakı – Əyirici – Toxucu, Şəki- İpək, Sumqayıt Xovlu Iplik, Bakıxanov Tikiş, Quba Xalça, Nazim LTD kimi toxuculuq müəssisələrinin nümayəndələri iştirak ediblər.

Səfərdə əsas məqsəd müasir standartlara cavab verən menecment və marketinq, istehsal proseslərinin yenidən təşkili, müasir texnologiyalar və keyfiyyət üzərində nəzarət sahələrində toxuculuq sənayesinin təcrübəsi ilə tanışlıq olub.

Nümayəndələrdən ibarət qrup Türkiyənin İstanbul, Bursa və Yalova şəhərlərindəki toxuculuq müəssisələrinin istehsal prosesləri ilə tanış olub.

Toxuculuq, parçaçılıq

Azərbaycan xalqının qədim sənət və peşələrindən biri toxuculuqdur. Daha doğrusu, bu işlə bağlı olan parça istehsalıdır. Zəngin naxışlı, rəngarəng çeşidli toxumalar — parçalar daim xalq ustalarının bədii fikir və yaradıcı təxəyyülünü özündə əks etdirib, xalqın bədii estetik tərbiyəsinin inkişafında mühüm rol oynayıb. Eyni zamanda dövrünün inkişaf tarixini özündə yaşadır… Onu da deyim ki, parça istehsalı ta qədim zamanlardan lifli materialların: yun, pambıq, ipək, kətan və boyaq bitkilərinin bol olduğu yerlərdə intişar tapıb.

Məlumdur ki, XIX əsrin axırlarında ölkə iqtisadiyyatında müəyyən durğunluq yaranır. Ancaq sənətkarlıq, o cümlədən toxuculuq sənəti öz inkişafından qalmır. Hadisələrin dinamik inkişafı Rusiyada kapitalist münasibətlərinin yeni mərhələyə keçməsinə təkan verir. Kustar istehsalın bəzi sahələrində tədrici inkişaf özünü göstərir. İlk manufaktura müəssisələri yaranır. Boyaq istehsalı artır. Bəzi toxuculuq mərkəzlərində əl dəzgahlarının bir hissəsini buxar maşını əvəz edir. Toxucu kustar fabriklər yaranır. By da qədim irsə malik ənənəvi naxışlı parçaların istehsalına mənfi təsir göstərir. Parçaların dekorativ həlli sadələşir… İstehsalda əsasən üç üsuldan istifadə olunur: toxuma naxış, basma naxış və tikmə naxış. Bu üsulla tafta, qanovuz, darayı, mov, cecim, alaca, tətinlik, xasqırmızı parça istehsalı XX əsrin əvvəllərinə kimi Şamaxı, Gəncə və Naxçıvan şəhərlərində geniş istehsal olunub.

Tafta- Bu parça ipəkdən toxunur, saya və naxışlı olub. “Tafta” sözünün izahı İranda yer adı ilə bağlıdır. Bu parça sapının zərif tovluluğu, sıxlığı, davamlılığı, naxışlarının sadəliyi və rəng harmoniyasının ifadəli həlli ilə digər növ parcalardan fərqlənir. Azərbaycanın milli toxumalarından olan tafta hələ XV-XVIIəsrlərdə Avropa və Rusiyada böyük şöhrət qazanıbmış.

Qanovuz parçanın sap sıxlığı taftaya nisbətən çoxdur. Qanovuzun əriş sapları tovlu olur. Rəngləri də sarı-yaşıl, qara-qırmızı, göy-qırmızı olur. Üzərinə işıq düşəndə bərq vuraraq müxtəlif rəng çaları yaranır. Rəng çalarına görə xalq arasında “şahi”, “cənnəti”, “gecə-gündüz”, “səhər-axşam” kimi adlarla tanınıb. Sapının keyfiyyətindən asılı olaraq iki cür (əsl qanovuz və xam qanovuz) toxunub. Əsl qanovuz əbrişim ipəyindən hasil edilib. Üz örtüyü şəffaf, elastik və zərif olub. Xam qanovuz isə iplik qarışığından hazırlandığına görə üz örtüyü qeyri — şəffaf olur. Bu parça xalq arasında “kasıb qanovuzu” adı ilə də tanınıb.

Darayı kətan qrupuna aiddir. Sıx toxunuşlu, sapı tovlu, bişmiş baramadan (gəci) toxunan, üzü qeyri-şəffaf qədim xalq toxumasıdı. Kətan qrupuna aid toxumalar kimi darayı da arşınnüma və ədədi toxunub. XIX əsrdə bu toxumanın hər iki növü Şamaxı, Gəncə və Şuşa şəhər istehsalında mühüm yer tutub. Darayı toxumalar zolaqlı, həm də dama-dama naxışlı olur. Bu parçalardan əsasən qadın üst paltarlarında istifadə olunarmış. Həmin dövrdə Azərbaycan qadınlarının geyimlərinin çox qismi darayı parçalardan hazırlanıb. Buna Aşıq Ələsgərin şeirlərindən birində də rast gəlirik:

Başında Herat kəlağayı,
Hər paltarı darayıdır.

Mov kətan hörüklü parçadır. Həm saya, həm də zolaqlı və dama-dama naxışlı olur. Sap sıxlığı tafta toxumaya nisbətən seyrəkdir. Burada soyuq rənglərə nisbətən isti rənglər üstünlük təşkil edir. Parçanın yerliyi əsasən qırmızı rəngli, enli zolaqlardan ibarət olur. Zərif toxunuşu, rəng əlvanlığı ilə fərqlənən mov parçalar xalq məişətində, xüsusilə toy-bayramlarda daha çox istifadə olunub.

Cecim dekorativ toxuma olub, yun, pambıq və ipək liflərdən hasil edilib. Qalın, davamlı, möhkəm və ağır qırçınlı olur. Azərbaycanın əsasən aran və qisməndə dağətəyi bölgələrində (Ağcabədi, Şuşa, Cəbrayıl, Ağdam, Bərdə, Ordubad) ipəkçiliyin daha çox inkişaf etdiyi yerlərdə istehsal olunub.

Alaca — xalq arasındas “al”, “ala”, “alışan” adı ilə tanınıb. Əsasən yundan, ipəkdən toxunub. Kətan hörüklü, sıx toxunuşlu möhkəm və davamlı qədim toxumadır. VI-IX əsrdə Azərbaycanda toxunduğu -istehsal olunduğu məlumdur. Xalqımızın mədəniyyət abidəsi olan “Kitabi — Dədəqorqud“ da alaca parçadan yorğanüzündə istifadə edildiyi bildirilir. XVI — XVII əsrdə yaşamış bir çox aşıqların qoşmalarında azərbaycanlı qadınların alaca parçadan paltar geydiyinə rast gəlinir. Aşıq Abdulla qoşmalarının birində yazır:

Abdulla uymadı dünya malına,
Libasına, qumaşına, alına.
Sarı Aşıqda da oxuyuruq:
Geyibsən alacanı,
Tər saxla alacanı.
Yarın ala gözləri
Az qala ala canı.

Misal gətirdiyimiz bu qoşmalardan məlum olur ki, o, dövrdə qadınların geyimində alacandan tikilən paltarların xüsusi yeri olubdur.

Tətinlik- Məişətdə geniş istifadə olunan bu parça da yun, ipək və iplikdən toxunub. Müxtəlif rəngli zolaq və mil-mil naxışları olub. Yer hanasında toxunan cecimi parçadır. Alaca parçadan seyrək toxunuşu, nisbətən enli mili və zolaqları ilə fərqlənir. XIX əsrdə tətinlik yerli istehsal kimi Gəncə və Şuşa qəzalarının toxuculuq sənayesində xüsusi yer tutub.

Xasqırmızı parça əsasən Gəncə istehsalı olub. Tətinlik parçaya nisbətən nazik toxumadı. Tünd-qırmızı yerlikdə sarı, yaşıl, göy, ağ, qara mil və zolaqlara malik olur. Xasqırmızı parçadan kişi və qadınlar üst köynəyi tikdirərmiş.
XIX-XX əsr Azərbaycan toxuma naxış parçalarının bəzi texniki-dekorativ xüsusiyyətləri Orta Asiya, Ukrayna və Moldava xalqlarının kustar toxumalarının bədii tərtibatında müşahidə olunub. Bu oxşarlığı xalqların yaxınlığında, sosial-iqtisadi vəziyyətlərin eyniliyində və mədəni-ticarət əlaqələrin bir-biri ilə bağlılığında müəyyən olunub.
Göründüyü kimi, o dövrün kustar toxuma parçaları məhz bu cür xüsusiyyətləri özündə əks etdirib. Ancaq bütün bunlara baxmayaraq o, inkişafda olan və güclü təzyiq göstərən fabrik mallarının rəqabətinə davam gətirə bilməmişdir.

Savalan Fərəcov
Mənbə: «Mədəniyyət» qəzeti

• Teqlər:
• toxuculuq
• , parçaçılıq
• , tarixi inkişafı
• , parça növləri