Transmilli şirkətlərin mənası

Transmilli şirkətlər aşağıdakılarla xarakterizə olunur:

Transmilli korporasiyalar

“Transmilli korporasiyaların hər birinin sosial proqramların həlli, ayrı-ayrı sahələrdə mövcud olan bəzi məsələlərlə bağlı biznes sektoruna dəstək verməsi və s. üçün müəyyən vəsaiti olur. Ümumiyyətlə, bu sosial sərmayə proqramı biznes sektorunun ictimaiyyət qarşısında bir məsuliyyəti, mədəniyyətidir”.

Bu sözləri Modern.az saytına açıqlamasında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökümət Təkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının icraçı direktoru Fərasət Qurbanov deyib. O qeyd edib ki, bu məsuliyyətin transmilli şirkətlərdə tətbiqi və QHT-lər vasitəsilə həyata keçirilməsi bütövlükdə həm ictimai problemlərin həllində biznes sektorunun roulunu artıracaq, həm də QHT-lərin maliyyə davamlılığı məsələsinin yaxşılaşmasına, Milli Donor İnstitunun formalaşmasına öz töhfəsini verəcək.

Ancaq icraçı direktor bu vəsaitlərinin məhz QHT-lər vasitəsilə xərclənməsi və ictimai problemlərin həllinə yönəldilməsinin hələki praktikada tam özünü doğrultmadığını vurğulayıb:
“Ona görə bu məsələ tədbirlərində daim QHT-lərin müzakirə mövzusu olur. Milli Donor İnstitiunun formalaşması üçün transmilli şirkətlərin özünün sosial sərmayə proqmalarının məhz QHT-lər vasitəsilə həyata keçirməsi tövsiyyə olunur. Bunun üçün ilk növbədə qanunvericilik bazasının təkmilləşdirilməsinə ehtiyac var və bundan irəli gələrək Şura dörd yeni qanun layihəsi üzərində çalışır. Bunlardan ikisinin-“Peşə birlikləri haqqında” və “İctimai iştirakçılıq haqqında” qanun layihələrinin artıq ictimai müzakirəsi keçirilir. Dekabrın 7-də isə “Sosial sifarişlər haqqında” qanun layihəsi və “Koorporativ sosial məsuliyyət haqqında” çərçivə sənədi müzakirəyə çıxarılacaq”.

F.Qurbanovun sözlərinə görə, yeni qanun layihələrinin hazırlanması bu tip tədbirlərin əlaqələndirilməsi, sosial sərmayə proqramlarının yerinə yetirilməsində QHT-lərin iştirakının təmin olunmasına yönəlik bir fəaliyyətdir: “Hazırda bu qanun layihələri üzərində işçi qrupu çalışır və dediyim kimi, dekabrın 7-də qanun layihələri ictimai müzakirəyə çıxarılacaq”.

Fərasət Qurbanov hazırkı vəziyyətdə transmilli korporasiyaların sosial məsələlərdə ayrı-ayrı QHT-lərə dəstək verməsinin hiss olunmadığını bildirib: “QHT-lər tərəfindən çox az sayda layihələr həyata keçirilir ki, bu da belə nəhəng transmilli şirkətlərin imkanlarının olduqca az, cuzi bir hissəsini təşkil edir. Məhz bu vəziyyət bizi qane etmədiyi üçün yeni qanun layihələri hazırlanması təklifi ilə çıxış etdik. Biz hesab edirik ki, bu, artıq ənənəyə çevrilməli və geniş bir miqyası əhatə etməlidir. Bunun da ictimaiyyət tərəfindən hiss olunması, ictimai fayda verməsi işə məhz QHT-ləri yaxından cəlb etməklə mümkün ola bilər”.

Transmilli şirkətlərin mənası

Transmilli şirkətlər şirkətlərdir mənşə ölkəsinin qanunvericiliyi ilə yaradılan və öz növbəsində digər ölkələrdə törəmə və ya filial şəklində həyata keçirilən əsas şirkət tərəfindən qurulmuşdur., birbaşa xarici investisiyalar hesabına.

Transmilli şirkətlər və ya şirkətlərə başqa ad da verilir: çoxmillətli, beynəlxalq, çoxmillətli, millətlərarası, qlobal, ərazilərarası və ya kosmopolit.

Transmilli şirkətlər aşağıdakılarla xarakterizə olunur:

• Xarici investisiya axınlarını artırın.
• Xaricdəki işinizi genişləndirin.
• Konsorsiumlar və inhisarların sərbəst hərəkəti.
• İstehsal xərclərini aşağı salın.
• Dünya bazarlarını inteqrasiya olunmuş şəkildə təmin edin.
• Korporativ mərkəz və ya əsas şirkət tərəfindən müəyyən edilmiş qaydaları tətbiq edin.
• Beynəlxalq miqyasda fəaliyyət yaradın.

Marketə də baxın.

Transmilli şirkətlər törəmə və ya filiallar yaradırlar. Törəmə şirkətlər, əsas şirkətlə eyni hüquqi şəxsiyyəti paylaşmadığı üçün filiallardan fərqlənir.

Transmilli şirkətlərin növləri

Transmilli şirkətlər fəaliyyət növünə, xaricdəki törəmə və ya filialların sayına və ölçüsünə, habelə varlıq və gəlir nisbətinə görə müəyyən edilir, buna görə onları təsnif etməyin yeganə yolu quruluşuna görədir. Quruluşuna görə üçü var transmilli şirkətlərin növləri:

Yatay şəkildə inteqrasiya olunmuşdur

Üfüqi olaraq inteqrasiya olunmuş transmilli şirkətlər, istehsal müəssisələri müxtəlif ölkələrdə yerləşsə də, əsas şirkət tərəfindən qurulan xidmət və ya məhsul istehsalının eyni istiqamətlərini izləyən şirkətlərdir. Bu quruluşla tapa biləcəyimiz bəzi şirkətlər, məsələn:

• Bank sənayesi: ICBC (Çin), JPMorgan Chase (Avropa Birliyi), HSBC Holdings (Böyük Britaniya), Citigroup (ABŞ).
• Neft sənayesi: Royal Dutch Shell (Hollandiya), Chevron (ABŞ).

Şaquli inteqrasiya olunmuşdur

Şaquli inteqrasiya olunmuş şirkətlər də bilinir çoxmillətli şirkətlər, hər bir törəmə müəssisə və ya filialın öz komponentlərini (ara) istehsal etməsi, lakin istehsal prosesinin digər ölkələrdə olması ilə xarakterizə olunur. Şaquli inteqrasiya olunmuş şirkətlərin bəzi nümunələri bunlardır: General Electric (Avropa Birliyi-ABŞ), Apple (ABŞ), Volkswagen (Almaniya).

Müxtəlif

Şaxələndirilmiş TNC-lər yalnız ümumi mülklərlə əlaqəli yerli müəssisələrdir. Şaxələndirmə həm iş sahəsindəki risklərə, həm də ölkələrin siyasi sabitliyinə aiddir. Şaxələndirilmiş transmilli şirkətlərin bəzi nümunələri bunlardır: Samsung (Cənubi Koreya), Unilever (ABŞ), Novartis (İsveçrə).

Transmilli şirkət və çoxmillətli şirkət arasındakı fərq

Bu gün transmilli və transmilli şirkətlərin anlayışları sinonim olaraq istifadə edilə bilər. Həm transmilli şirkətin, həm də çoxmilli şirkətin xaricdəki filialları və ya filialları vasitəsilə genişlənən bir ana şirkəti var.

Transmilli və çoxmillətli arasındakı fərq əsasən onların beynəlmiləlləşməsinin quruluşundadır. Çoxmillətli şirkət xüsusi olaraq şaquli inteqrasiya olunmuş müəssisələrə, yəni istehsal xətti müxtəlif ölkələrə genişlənən, lakin həmişə ana siyasətinə tabe olan müəssisələrə aiddir.

Transmilli korporasiyalar Ukraynada — ABŞ-a yeni poliqon yaratmaq lazım idi.

Dünyanın mühüm beyin mərkəzləri pandemiyadan sonra dünya istisadiyyatının dirçələcəyi, yeni münasibətlər sisteminin formalaşacağı və dünyada iqtisadi-hərbi gücün inkişafının daha sürətli mərhələsinin başlayacağı ilə bağlı hesabatlar hazırlamışdılar. Pandemiya bitmək üzrədir, dünyanın müxtəlif çoğrafiyalarında müharibələr oldu, bu gün də Rusiya-Ukrayna-(Qərb) müharibəsi gedir, neft-qazın qiyməti isə kəllə-çarxa çıxıb. Heç şübhəsiz, pandemiyadan sonra dünyada fərqli mənzərənin yaranacağı gözlənilən idi.

Proseslərin analizi onu deməyə əsas verir ki, dünyanı idarə edən böyük hərbi sənaye korporasiyalarının sahiblərinin (anqlo-sakslar) və qlobal proseslərin maliyyəçilərinin (yəhudilər) hazırladıqları ssenarilər vahid plan üzrə icra olunmaqdadır.

Transmilli korporasiyalara məxsus qurumların cəmi 15-16%-i keçmiş SSRİ ölkələrində yerləşir. Qalan hissə isə inkişaf etmiş və inkişaf etmkdə olan ölkələrin payına düşür.

Rusiya-Ukrayna müharibəsi başlayan kimi ABŞ Ukraynanı milyardlarla dəyəri olan köhnə silah-sursatla və ağır texnika ilə doldurmağa başladı. Rusiya da özünün köhnə texnikası, əlverişsiz silah-sursatı ilə Ukraynaya hücum etdi.

Çoxluq Rusiyanın məğlub olduğunu düşünür, təbbi ki, ağıllı insanlar bu düşüncədən uzaqdırlar.

Bu müharibədə ən diqqət çəkən detal Qərbin və Rusiyanın Ukraynaya köhnə hərbi texnikalarla daxil olmasıdır. Bu, köhnə silah-sursatların savaşıdır və sadəcə bu savaş üçün Ukrayna poliqon seçilib.

Şübhəsiz, ABŞ İraq, Suriya, Əfqanıstan, Yəmən üzərindəki missiyasını bitmiş hesab edir, indi Yaxın Şərq Vaşinqton üçün Kiyev qədər önəmli deyil. ABŞ-a təkcə Yaxın Şərqdə yox, Avropada da (şərq hissəsində) yeni meydan, poliqon yaratmaq lazım idi.

Rusiya da özünün köhnə texnikalarını Ukraynaya doldurub, Kreml bu texnikakaların uduşlu məhvinə nail olur. Yəni ərazi işğalı hesabına.

Bəs bundan sonra nə baş verəcək?

Dünyanı idarə edən qruplar yeni silahların istehsalına, yeni silah zavodlarının yaradılmasına və hərbi sənaye komplekslərini daha da böyütməyə başlayacaqlar.

2014-cü ildə Krımın Rusiya tərəfindən ilhaqından sonra ABŞ Ukraynaya milyardlarla sərmayə qoydu. Bu sərmayənin taleyi Yaxın Şərqin taleyi qədər qaranlıq oldu. 8 il ərzində Ukraynanı idarə edən korrupsiyalaşmış oliqaxriya sistemi ABŞ-ın sərməyəsini yedi, dağıtdı.

Diqqət ediriksə, buna oxşar proseslər Rusiyada da gedir.

Digər tərəfdən, Rusiyanın Qazaxıstanda Nazarbayevin ətrafındakı oliqarxları mhəv etməsi də oxşar ssenaridir.

ABŞ hazırda müharibə gedən Ukraynada bütün oliqarxiyanı məhv etməkdədir.

Rusiya-Ukrayna-(Qərb) müharibəsinin strateji hədəfləri Zelenskinin sadəlövh olduğunu göstərir.

O, NATO-nu Rusiya ilə döyüşməməkdə ittiham edir. Bu nə dərəcədə məntiqli ittihamdır? Amma ABŞ-ın hərbi yardımlarını da qəbul edir.

Görəsən, bu hərbi yardımların niyə məhz köhnə, istifadə müddətdi bitmiş silah-sursatdan, texnikadan təşkil olunduğunu sorğulamır!?

Şəksiz, Zelenski arxayın idi ki, ABŞ istənilən şərtlər daxilində onun arxasında dayanacaq. Amma hadisələr başqa cür cərəyan elədi.

ABŞ Ukraynada öz milli maraqlarına oynayır, suriyalıların, iraqlıların, yəmənlilərin taleyi ABŞ üçün nə dərəcədə əhəmiyyətli idisə, ukraynalıların da taleyi bir o qədər əhəmiyyətlidir.

ABŞ dünyanın taleyini dəyişə biləcək oyunlarını yalnız və yalnız Rusiyanın vasitəsilə – onu Ukraynaya (Şərqi Avropaya) girməyə təhrik etməklə nail ola bilərdi. Belə də oldu.