Türkiye, Azerbaycan ın turizminde ilk sıraya yerleşti

15 Bulgular ve Sonuç Değişkenlerin VAR modeli içinde yer alması için önce durağanlık ve nedensellik testlerinin yapılmış olması gerekmektedir. Serilerin durağanlığı Augmented Dickey Fuller (ADF) Birim Kök Testi ile sınanmıştır. H0: Seri durağan değildir (birim kök içermektedir). H1: Seri durağandır (birim kök içermemektedir). ADF Test İstatistiği Normal Form % 1 Prob. % 5 0.9575 % 10 Birinci Farklar Cinsinden 0.0035 ADF Test İstatistiği Normal Form % 1 Prob. % 5 0.2857 % 10 Birinci Farklar Cinsinden 0.2966 İkinci Farklar Cinsinden 0.0050 Turizm Gelirleri Serisi 1. dereceden farkları alınarak durağan hale getirilmiştir. Petrol Dışı GSYİH Serisi 2. dereceden farkları alınarak durağan hale getirilmiştir.

Azerbaycan Ekonomisinin Gelişiminde Turizmin Yeri: Türkiye Tecrübesinin Uygulanabilirliği

1 237 Aralık-2021 Cilt:6 No:2 Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi Azerbaycan Ekonomisinin Gelişiminde Turizmin Yeri: Türkiye Tecrübesinin Uygulanabilirliği İktisat Bilim Uzmanı Elbrus GAZİYEV Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dr. Öğr. Üyesi Ebru Z. BOYACIOĞLU Trakya Üniversitesi İİBF İktisat Bölümü DOI: Makale Gönderim Tarihi: Makale Türü: Araştırma Makalesi Makale Kabul Tarihi: Özet Amaç: Modern dünyada turizm, dinamik yapısı ile en hızla gelişen sektörlerinden biridir. Azerbaycan turizmin ekonomik etkilerinden yararlanmakta ve turizmin önemi her geçen gün artmaktadır. Petrol sektörünün ardından en çok dikkatini yönlendirmiş olduğu sektörün turizm olduğunu belirtmek mümkündür. Azerbaycan da 2011 yılının Turizm Yılı olarak ilan edilmesi bunun göstergesidir. Azerbaycan da turizm odaklı politikalar üretilmiş ve turizme destek programları geliştirilmiştir. Tüm çalışmalara rağmen ekonomik büyüme hedefleri tam olarak gerçekleşememiştir. Çalışmada Azerbaycan ın turizm potansiyelinin belirlenmesi ve stratejiler geliştirilmesi amaçlanmıştır. Azerbaycan da turizmin mevcut durumu incelenerek, turizmin gelişimine yönelik devlet mekanizmaları ve karşıya çıkan sorunların tespit edilmesi önceliklendirilmiştir. Azerbaycan, turizmi geliştirmek adına çeşitli ülkelerin turizm politikalarının optimal ölçekte kullanılmasına önem vermektedir. Azerbaycan a hem ekonomik, hem kültürel, hem de siyasi açıdan en yakın ve 1980 den beri turizm tecrübesine sahip ülke Türkiye dir. Bu nedenle çalışmada Azerbaycan turizmine ilişkin politika önerileri Türkiye turizm tecrübesi çerçevesinde oluşturulmaya çalışılmıştır. Yöntem: Çalışmada betimsel araştırma yöntemi kullanılarak Azerbaycan turizminin mevcut durumu incelenmiş ve SWOT analizi yapılmıştır. Betimleyici araştırma türlerinden karşılaştırmalı araştırma uygulanmıştır. Bulgular: Çalışma sonucunda turizmin Azerbaycan ekonomisi için itici güç potansiyelinde bir sektör olduğu belirlenmiştir. Türkiye deki turizm gelişim sürecindeki politikalara benzer uygulamaların Azerbaycan için de etkili olabileceği çalışma önerisi olarak sunulmuştur. Ayrıca turizm gelişimi için siyasi istikrarsızlık ve savaş durumlarının son bulması, uluslararası işbirliğinin tesisi diğer öncelikli konular olarak tespit edilmiştir. Tartışma: Tüm olumlu yansımalarına rağmen turizmin dış faktörlerden sıklıkla etkilendiği gerçeği gözardı edilmemelidir. Yaşanılan siyasi sorunlar, Covid 19 pandemisi gibi sağlık problemleri Azerbaycan kadar tüm ülkelerin önemli sorunları arasında gelmektedir. Bu olumsuz etkileri minimize ederek turizm odaklı politikaların optimizasyonuna ivedilikle yönelinmesi çalışma önerisi olarak sunulmaktadır. Anahtar Kelimeler: Ekonomik Gelişim, Azerbaycan, Turizm, Türkiye, SWOT

2 238 Aralık-2021 Cilt:6 No:2 Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi The Role of Tourism in Development of Azerbaijan Economy: Implementation of Turkey Experience Abstract Aim: In the modern world, tourism is one of the dynamic and rapidly developing sector. The Republic of Azerbaijan benefits from the developments of tourism and the importance of tourism is increasing day by day. After the oil sector, the sector that Azerbaijan has focused its attention the most is tourism, the declaration of 2011 as the “Tourism Year” is an indication of this. Tourism oriented policies and supports have been developed in Azerbaijan. Despite all the efforts, the economic development targets have not been fully realized. It is aimed to determine the tourism potential of Azerbaijan and to develop strategies by examining the current situation of tourism. It has been prioritized to identify the state mechanisms for the development of tourism and the problems that arise. Azerbaijan attaches importance to optimal policies of tourism oriented countries in order to develop tourism. Turkey is the country closest to Azerbaijan both economically, culturally and politically and has tourism experience since Policy recommendations regarding Azerbaijan tourism have been tried to be formed within the framework of Turkey’s tourism experience. Method: Using a descriptive research method, a SWOT analysis was made on the strengthening of Azerbaijan tourism and policy proposals were discussed within the framework of Turkey’s experience. Comparative research, one of the descriptive research types, was applied. Findings: As a result of the study, it was determined that tourism sector has a driving force potential for the economy of Azerbaijan. It is presented as a study proposal that practices similar to the policies in Turkey’s tourism development process can also be effective for Azerbaijan. In addition, ending the war situations and develop international cooperation have been identified as other priority issues for tourism development. Discussion: Despite all its positive reflections, the fact that tourism is frequently affected by external factors should not be ignored. Political issues and health problems such as the Covid 19 pandemic are among the important problems of all countries as much as Azerbaijan. For minimizing these negative effects, it is presented as a study proposal that focusing on the optimization of tourism-oriented policies Keywords: Economic Development, Azerbaijan, Tourism, Turkey, SWOT Giriş Turizm, modern dünyada sosyal ve ekonomik ilişkileri düzenleyen, farklı ülkeler ve toplumlar arasında karşılıklı ilişkiler yaratan küresel bir öneme sahiptir. Turizm, birçok sosyo-ekonomik, kültürel ve politik işlevin uygulanmasında önemli rol oynamaktadır. Bu nedenle ülkeler turizm sektörünün gelişmesini desteklemektedirler. Modern entegrasyon bağlamında, turizm sektörünün gelişmesi ile ilgilenen ülke sayısı arttıkça, turizm pazarında uluslararası bir rekabet ortamı yaratılmaktadır (Çeken vd, 2009, s. 22). Dünyada 2019 yılında milyar uluslararası turistin turizm hareketlerine dahil olduğu ve yaklaşık milyar dolar turizm geliri elde edildiği bilinmektedir. Buna ilaveten dünya toplam ihracatının %7 si turizm odaklı gerçekleşmiştir (UNWTO, 2020, s. 2-4). Bağımsızlıktan sonra, Azerbaycan da turizm endüstrisinin gelişimi devlet politikasının ana hedeflerinden biri haline gelmiştir. Uluslararası arenada ülke ekonomisini teşvik etmek, çeşitli turizm türleri geliştirmek ve modern turizm altyapısı

3 239 Aralık-2021 Cilt:6 No:2 Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi oluşturmak için stratejiler oluşturularak turizme özel önem verilmektedir. Azerbaycan ın petrol sektörünün ardından en çok dikkatini yönlendirmiş olduğu alanın turizm olduğunu belirtmek mümkündür yılının Turizm Yılı olarak ilan edilmesi bunun göstergesidir (Soltanova, 2015, s ). Azerbaycan da ekonomik gelişme ve turizm piyasasının güçlenme perspektiflerinin belirlenmesi için turizm sektörünün detaylı incelenmesinin gerekliliği bu çalışmanın temelini oluşturmaktadır. Azerbaycan da turizm sektörünün ekonomik yansımalarının optimizasyonu amacı ile turizmin gelişim özellikleri ve sorunları belirlenerek ekonomik güçlenme odaklı öneriler geliştirilmesi çalışmanın önceliğidir. Turizm açısından gelişmiş ülke modellerinin Azerbaycan da uygulanması sektörün güçlenmesine olumlu etkiler yaratabilir. Azerbaycan hükümeti turizm sektörünü geliştirmek adına çeşitli ülkelerin turizm politikalarının en etkin biçimde kullanılmasına önem vermektedir. Azerbaycan ın hem ekonomik, hem kültürel, hem de siyasal açıdan en yakın ve 1980 Turizm Teşvik Kanunundan beri turizm tecrübesine sahip ülke Türkiye dir. Bu anlamda Türkiye nin turizm tecrübesini öğrenmek ve uygulamak ülke için daha etkili ve kolay olacaktır. Bu çalışmada Azerbaycan ın turizm potansiyeli ve geliştirilmesine yönelik politikaların incelenmesi ve stratejiler geliştirmesi amaçlanmıştır. Azerbaycan da turizmin mevcut durumu incelenerek SWOT analizi oluşturulmuş, turizmin gelişimine yönelik devlet mekanizmaları ve Azerbaycan da turizm gelişiminde karşıya çıkan sorunlara değinilmiştir. Yöntem Çalışmada betimleyici araştırma yöntemi kullanılmıştır. Betimleyici araştırma, incelenen konu hakkında genel bir bakış açısı kazanmak için uygun bir araştırma yöntemi olması nedeni ile seçilmiştir. Betimleyici araştırmalarda, araştırılan konu araştırmacı tarafından doğal haliyle incelenir ve betimlenir. Betimleyici araştırmalar araştırmaya hipotezle başlamadığı, olgular arasında nedensellik ilişkisi aramadığı, açıklama ve tahmin amacına yönelik olmadığı için nitel yöntemle yürütülürler. Çalışmada betimleyici araştırma türlerinden karşılaştırmalı araştırma uygulanmıştır. Karşılaştırmalı araştırma, sosyal bilimlerde çeşitli ülkelerin belirli özellikler açısından karşılaştırılmasını amaçlayan araştırmalara verilen genel addır (Walliman, 2006, s. 40). Karşılaştırmalı araştırmaların amacı, geçmişte yaşanan olayları inceleyerek güncel olayları yorumlamak ya da geleceğe yönelik projeksiyonlar geliştirmektir. Çalışmada literatür taraması ve doküman incelemesi yapılmış, Azerbaycan ve Türkiye de uygulanan turizm politikaları incelenmiş, turizme ilişkin ikincil veriler kullanılmıştır. Turizm açısından daha gelişmiş olan Türkiye nin turizm tecrübesinin Azerbaycan da uygulanma olasılıkları ve Azerbaycan ın turizmin potansiyelinin geliştirilmesine yönelik politikalara ilişkin değerlendirmeler yapılarak önerilere yer verilmiştir. Azerbaycan ın Turizm Dinamikleri Turizm Latin kökenli tournus kelimesinden gelmekte ve insanların bir eksen çerçevesinde dönmesini ifade etmektedir (Akova, s. 7). Azerbaycan topraklarının pek

4 240 Aralık-2021 Cilt:6 No:2 Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi çok bölgesi turizm potansiyeli açısından kendine has özelliklere sahiptir ve dünyanın farklı bölgelerinden ziyaretçi çekmektedir. Özellikle Abşeron Yarımadası’nın kuzeyi ve Hazar kıyıları ile Guba-Haçmaz, Lenkeran ovaları, batı bölgesi turizm potansiyeli yüksek alanlardır.. Ülkede turizmin gelişmesini hızlandırmak, ülkemizin turizm potansiyelini dünyaya tanıtmak ve yabancı ziyaretçilerin ilgisini çekmek amacıyla 2003 yılında 7 turistik güzergah kurulmuştur. Bunlar: Bakü-Balakan, Bakü-Haçmaz, Bakü- Astara, Bakü-Gazah ve ayrıca Bakü-Abşeron, Bakü-Karabağ (şu anda Ermenistan tarafından izlenen saldırgan politikanın bir sonucu olarak faaliyet gösterememektedir) ve Bakü-Nahçıvan dır (Abbasova, 2018, s. 13). Belirtilen turizm bölgelerine göre geliştirilebilecek turizm türleri Tablo 1 de belirtilmiştir. Tablo 1: Azerbaycan nın Turizm Bölgeleri ve Geliştirilebilecek Turizm Türleri Turizm Turizm Türleri Bölgeleri Bakü Abşeron Kültür, Kongre, Sağlık, Rekreasyon ve Eğlence, Plaj, Kurort, İnanç. Guba Haçmaz Kültür, Spor, Kış, Reakreasyon,Eğlence, Doğa,Ekoturizm, Sağlık, Av, Plaj. Şeki Zagatala kültür, Spor, Av, Doğa ve Ekoturizm, Kış, Rekreasyon ve Eğlence, Kurort. Karabağ Kültür, Doğa ve Ekoturizm, Av. Lenkeran Kültür, Sağlık, Av, Plaj, Doğa ve Ekoturizm, Kurort. Dağlık Şirvan Kültür, Doğa ve Ekoturizm, Av, İnanç, Kurort. Aran Kültür, Av. Nahçıvan Kültür, Sağlık, Doğa ve Ekoturizm, İnanç, Av, Kongre, Kurort. Kaynak: Azerbaycan Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ülkemizin Turizm İmkanları, Ülkeye gelen turistlerin yalnızca başkent Bakü yü değil, ülkenin farklı bölgelerini de ziyaret etmeleri ve bölgelerde turizmin kalkınması için farklı turistik rotalar belirlenmesi önemlidir. Azerbaycan ın önemli destinasyonlarından Karabağ bölgesi 30 yıla yakın Ermenistan işgali altında kalmış ve Eylül 2020 de başlayan savaşla Azerbaycan, Karabağ bölgesi işgalden kurtarılmıştır. Karabağ, güzel doğaya, zengin flora ve faunaya sahiptir. Ayrıca yüzlerce değerli tarih, kültür ve doğa anıtları da bu bölgede yer almaktadır. Azerbaycan bu bölgede yeni bir turizm altyapısını oluşturmak için şimdiden yatırımlar planı hazırlamaktadır (Maharramova, 2019). Azerbaycan ın Ekonomik Gelişiminde Turizmin Yeri Turizmin dünya ekonomisinin gelişen sektörlerinden biri olduğu bilinmektedir. Görünmeyen ihracat etkisi ile döviz geliri sağlaması ve ekonominin diğer sektörlerini çarpan etkisi ile geliştirmesi nedeniyle, turizm sektörü her geçen yıl genişlemektedir. 3% 38% 59,% Petrol Petrol dışı Vergi Şekil 1. Azerbaycan Bütçesinin Oluşum Oranları (2019) Kaynak: 2020-ci ilin dövlət büdcəsi davamlı iqtisadi inkişafa xidmət edəcək,sosial- İqtisadi Online Qəzet s.2.

5 241 Aralık-2021 Cilt:6 No:2 Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi Turizm, petrol, tıp ve makine mühendisliğinden sonra dördüncü en kârlı sektördür. Bu bakımdan, Azerbaycan Cumhuriyeti bağımsızlığını kazandıktan sonra bu alanı geliştirmeyi amaçlamıştır. Her yıl bütçe oluşumunda petrol dışı sektöründe artış göze çarpmaktadır (Şekil 1). Çünkü sadece petrol sektörünün gelişimi ile ekonomiyi geliştirmek mümkün değildir, petrol dışı sektörün gelişimi de gereklidir. İzlenmekte olan tüm ekonomik reformlar buna yöneliktir. Tablo 2. Azerbaycan a Gelen Yabancıların Seyahat Amacı ve Harcamaları (Milyon Manat) Bin kişi Gelen yabancı 2 484, , , , , , , ,4 sayısı Turizm 1 985, , , , , , , ,5 maksatlı Dinlenme, 687,8 705,2 709,9 668,8 697,1 839, , ,0 eğlence İş turizmi 595,3 648,9 670,5 632,3 691,7 834,4 787,4 850,5 Sağlık turizmi 43,0 46,2 46,3 36,5 41,5 49,1 63,1 63,9 Dini turizm 13,2 13,7 13,7 11,5 12,6 14,7 15,3 16,6 Akraba/dost 607,8 673,7 677,1 542,0 562,0 674,9 651,6 719,9 ziyareti Diğer turizm 38,8 41,8 42,2 30,8 39,8 41,6 45,5 48,6 maksatlı Diğer maksatlı 498,2 379,4 138,1 84,3 204,1 242,7 244,3 306,9 Kaynak: DİK, Ülkeye gelen yabancılar ve vatandaşlığı olmayan şahıslar ve yabancı ülkelere giden Azerbaycan vatandaşlarının yolculuklarının maksadı ile ilgili bilgi ve harçları, Erişim Tarihi: Tablo 2 de Azerbaycan a gelen yabancı ziyaretçilerin geliş amaçlarına ilişkin veriler paylaşılmıştır. Son 10 yılda Azerbaycan’da çeşitli uluslararası spor yarışmaları ve kültürel etkinlikler (örn. Eurovision Şarkı Yarışması, Avrupa Oyunları, Formula 1 Grand Prix vb.), Bu tür etkinlikler turizm uluslararası turizm hareketlerine katkının yanı sıra Azerbaycan ın turizm potansiyelini dünyaya tanıtmak için bir fırsat olarak görülmektedir. Şekil 2. Azerbaycan ın Turizm Geliri Kaynak: Rövşen Aghayev, Azerbaycan nın Turizmden Kazancı , unsuccessful/,baku Research İnstitute,( Erişim tarihi: ).

6 242 Aralık-2021 Cilt:6 No:2 Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi Azerbaycan’ın dış turizmden elde ettiği gelirlerin 2010 yılından 2019 yılına kadar önemli ölçüde arttığı görülmektedir (Şekil 2) yılında ülkeye gelen yabancı sayısı dir. Bunların 932,9 bin kişi (% 31,9) Rusya Federasyonu, 725,4 bin kişi (%29,1), Gürcistan, 316,6 bin (%15,2) Türkiye, 255,6 bin (%7,5) İran vatandaşlarıdır. Bu dönemde Azerbaycan a gelen diğer yabancı turistler sırasıyla BAE, Almanya, İngiltere, İtalya, Çin, İsrail, Özbekistan, Fransa, Belarus, Hindistan, Pakistan, Sırbistan, Slovakya, Yunanistan, Ukrayna, Türkmenistan, İsrail vatandaşlarındandır. Tablo Yılları Arası Azerbaycan a Gelen Yabancı Turistlerin Ülkeleri Kaynak: Azerbaycan Devlet Turizm Agentliği, 2019 Yıllık Turizm Statistikası, k.pdf yılının Ocak-Ekim aylarında, 155 ülkeden 720 bin 300 kişi Azerbaycan’a gelmiştir ki, bu geçen yılın aynı dönemine göre 3,7 kat daha az yabancı kişi demek olmaktadır. Neden olarak bütün dünyada turizme ağır darbe vuran Covid 19 virüsü ve ülkede Eylül ayı sonrası başlamış savaş nedeni ile ilan edilen askeri hal olarak değerlendirilebilir. Tablo Yıllarında Azerbaycan’ı Ziyaret Eden Yabancı Sayısı Kaynak: Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı, Xarici sektorun statistikası. Tablo 4 te belirtildiği gibi Covid 19 virüsünün yayılmasını önlemek amacı ile Azerbaycan ın ile diğer ülkeler ile 2020 Nisan-Aralık aylarında geçici kısıtlamalar uygulanması sonucu gelen ziyaretçi sayısında keskin bir düşüş yaşanmıştır çeyrek 2. çeyrek 3. çeyrek 4. çeyrek 2019 yılında Azerbaycan’a gelenler 2020 yılında Azerbaycan’a gelenler

7 243 Aralık-2021 Cilt:6 No:2 Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi Tablo Turizm Geliri, Milyon ABD Doları çeyrek 2. çeyrek 3. çeyrek 4. çeyrek Kaynak: Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı, Xarici sektorun statistikası ‘un ikinci çeyreğinde 457 milyon dolar değerinde turizm odaklı döviz elde edilirken, 2020’nin ikinci çeyreğinde 5 milyon dolar olarak gerçekleşti yılına kıyasla bu düşüş 2020 yılının üçüncü ve dördüncü çeyreğinde de devam etti. Azerbaycan Merkez Bankası’na göre, 2020 yılında karşılıklı turizm hizmetlerinin cirosu 4,9 kat azalarak 715,9 milyon ABD doları olarak gerçekleşti yılında turizm hizmetleri ithalatı ihracatı aşarak 107,5 milyon dolar açık verdi. Oysa ki 2016 yılından bu yana Azerbaycan’da turizm hizmetlerinin cirosunda pozitif bir dengeya şanmıştır. 2020’de yaşanan düşüşün en önemli nedeni Covid 19 pandemisinin etkisidir. Tablo 6. Turizm Alanındaki Temel İstatistikler Azerbaycan’a gelen yabancı sayısı Turizm için gelen yabancı sayısı, Turizmin GSYH içindeki payı (%) 4,5 4,3 4,5 1,9 Otel vb işletme sayısı Otel vb işletmelerde oda sayısı Otel vb işletmelerde yerleştirilen kişi sayısı, Yabancı ülkelere gitmiş Azerbaycan vatandaşları 2019 turizm hizmetleri ihracatı 2020 Turizm hizmetleri ihracatı 2019 Turizm hizmetleri ithalatı 2020 Turizm hizmetlerinin ithalatı Turizm amaçlı yurtdışına çıkmış Azerbaycan vatandaşları Kaynak: Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi, Turizm alanındaki ana istatistikler ,file:///c:/users/admin/appdata/local/temp/rar$dia0.741/azerbaycanda%20turi zm%202021%20( ).pdf, Erişim Tarihi: Farklı öznel veya yönetsel uygulamalarla istatistiksel verilerin temel sonucu olarak turizm 1996’dan beri genel olarak sayısal gelişme göstermektedir döneminde, bazı komşu ülkelerden Azerbaycan’a gelen yabancı uyrukluların sayısında bir artış yaşanmıştır. Böylece, Türkiye’den gelen ziyaretçi sayısında %8, Rusya’dan gelen ziyaretçi sayısında %2 ve Gürcistan’da %1 oranında istikrarlı bir büyüme

8 244 Aralık-2021 Cilt:6 No:2 Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi gerçekleşmiştir. Aynı zamanda, Rusya’da iki milyon, İran’da on milyonlarca ve Gürcistan’da yarım milyondan fazla etnik Azerbaycanlı bulunduğunu dikkate alarak, önümüzdeki yıllarda komşu ülkelere göre Azerbaycan daha fazla turistik cazibe merkezine dönüşmesi mümkündür(azerbaycan, 2017, s. 17). Azerbaycan turizmine ilişkin tüm veriler turizmin her geçen yıl geliştiğini ancak henüz ciddi bir ivmelenme yaşamadığını yansıtmaktadır. Azerbaycan turizminin GSYH içindeki payı ve dünya turizmindeki yeri dikkate alındığında kurumsal önlemlerin gerekliliği gözükmektedir. Azerbaycan Turizminin Gelişimine Yönelik Devlet Mekanizmaları Bağımsız Azerbaycan Cumhuriyeti ülkenin piyasa ekonomisine geçişiyle birlikte turizm odaklı stratejiler geliştirmeye başlamıştır. Bu bağlamda 1991 senesinden bağımsızlıktan sonra Turizmin gelişmesi amacı ile Turizm Bakanlığı kuruldu ve ardından, 1999 yılında Turizm Kanunu kabul edildi (Hanahmedov, 2017, s. 194). Azerbaycan Cumhuriyeti Turizm Kanunu, turizm piyasasının yasal dayanağını oluşturmayı amaçlayan devlet politikası ilkelerini, turizm faaliyetlerinin temelini düzenleyerek turizm kaynaklarının optimal kullanımını ve kalkınmayı teşvik etme araçlarından biri olarak etkin kullanımını hedeflemektedir. Azerbaycan turizminin gelişimine yönelik düzenlemeler iki şekilde gerçekleşmektedir: Devlet düzenlemesi ve sektör düzenlemesi. Azerbaycan da Turizm sektörünün kalkındırılmasına yönelik Azerbaycan Devleti tarafından Yıllarını kapsayan Devlet Programı hazırlanmıştır (Növresli, 2010, s. 199). 15 Şubat 2011 tarihinde Cumhurbaşkanı Kararnamesi ile Azerbaycan da 2011 yılı Turizm yılı kabul edildi. Bu karara uygun olarak, 2011 yılında turizm alanında stratejiler belirlendi. Azerbaycan kültürünü ve tarihini korumak amacı ile İçeri Şeher (Eski Şehir) Eyalet Koruma Alanı – Azerbaycan tarihi açısından büyük öneme sahip olan bu bina 2000 yılında UNESCO Dünya Mirası Listesine girmiştir. Şirvanşah Sarayı kompleksi ve Kız Kulesi bu mirasın bir parçasıdır (Azerbaycan, 2020). Azerbaycan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulunun 503. Kararına göre 1966 yılında Gobustan nın Boyükdaş, Kıyıkaş, Cıngırdağ ve Yazılı Tepe bölgeleri Gabustan koruma alanı ilan edilmiştir. Gobustan Devlet Tarihi-Sanat Koruma Alanı 2007 yılında UNESCO Dünya Kültür Mirası Komitesinin, Dünya Mirası Listesine dahil edilmiştir. Ateşgah mabedi 1998 yılında listeye eklendi ve 1972 yılından beri müze olarak turistlere hizmet vermektedir (Prezident kitapxanası, 2017). Azerbaycan, “Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi”nde 2020 yılı itibari ile 6 öğesi yer almaktadır: Mugam, Nevruz Bayramı, ve Aşık sanatı, Halı dokuma sanatı, Çövken oyunu ve Kelağayı Ali irs Unesco listesine eklenmiştir. Azerbaycan Cumhuriyeti “Turizm Üzerine” Kanun tasarısı 1996’dan sonra geliştirilmiş olmasına rağmen, ancak 1999’da kabul edilmesi mümkün olmuştur. Kanun 17 maddeden oluşmaktadır. Kanunlar Azerbaycan Cumhuriyetinde turizm piyasasının devlet politikasının yasal çerçevesini, turizm faaliyetlerinin temelini oluşturmayı amaçlayan ilkelerini tanımlayarak, turizm alanında ortaya çıkan ilişkileri düzenler ve turizm kaynaklarının sosyal, ekonomik kalkınma araçlarından biri olarak etkin kullanımını belirlemektedir (Bilalov, 2006, s. 118).

9 245 Aralık-2021 Cilt:6 No:2 Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi 25 Eylül 2001’de Azerbaycan Cumhuriyeti, Güney Kore’nin Seul kentinde düzenlenen Dünya Turizm Örgütü 14. Genel Kurulunda (WTO) bu uluslararası turizm organizasyonuna üye olmuştur. Bu durum ülkenin turizm faaliyetlerinde öneri ve pratik yardım almasını sağlamıştır yılında, ilk kez özel bir CD olan Azerbaycan ı en geniş ölçüde tanıtan Welcome to Azerbaijan, WTO Genel Kurul una sunularak “Azerbaycan’da Turizm” adlı bir web sitesi oluşturulmuştur yılında, WTO desteği ile Bakü’de ilk kez yabancı turizm şirketlerinin katılımıyla uluslararası bir turizm fuarı düzenlenmiştir yılları için Azerbaycan Cumhuriyeti’nde Tatil Yeri Geliştirme Devlet Programı” yakın gelecekte turizm ve tatil alanlarının planlı gelişimi ve etkin kullanımı için temel oluşturmaktadır (Soltanova, 2015, s. 358). Azerbaycan turizm sektörü stratejisi, iş konferanslarına ve uluslararası spor etkinliklerine ev sahipliği yapmak gibi etkinlik turizmini vurgulamaktadır. Azerbaycan daha fazla turist çekmek amacıyla, çeşitli ülkelerin vatandaşları için üç gün (ücretinin ödenmesi ile çabuklaştırılmış üç saat) kapsamında elektronik vize işlemek için Asan Vize Sistemi oluşturarak, vize rejimini basitleştirmiştir. Bu sistem Amerika Birleşik Devletleri vatandaşları için de geçerlidir. Ayrıca, Haziran 2016’da tek girişli turist ve transit vize ücretleri 50 dolardan 20 dolara düşürülmüştür. Şubat 2017 de yapılmış cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile, sınır ötesi ülkelerden Gürcistan, İran, Rusya ve Türkiye nin sınır kontrol noktalarına Azerbaycan a giriş yapmak için ASAN ödeme ve vize terminalleri de dahil olmak üzere Hızlı Yol rotaları oluşturulmuştur yılında, bağımsız olan Devlet Turizm Ajansı Kültür Bakanlığı’ndan ayrılmıştır. Devletin girişimciliği canlandırma maksatlı farklı bölgelerde eğitimler Azerbaycan ının girişimcilik siyasetinin bir parçası haline gelmiştir. Bunlardan biri de Turizmde Girişimcilik eğitimleri adı altında (24-29 Ekim 2019 tarihlerinde) Guba’da Kadınların İş Geliştirme Platformu kapsamında gerçekleştirilmiştir. Turizmin yapısını, turizm girişimciliğinin kilit bir alanı olarak geliştirmek önemli rol oynamaktadır. El emeğine dayalı alanların geliştirilmesi, yerel kaynakların mevcudiyeti ve doğal kaynakların iklimsel ve çevresel özelliklerini dikkate alarak önemli bir alan olmaya devam etmektedir. Turizm odaklı yapılan böylesine çalışmalar; kadınların turizmde tercihli olarak kullanılması, aile gelirleri şeklinde girişimcilik gelirlerinin artması ve bölgedeki altyapının gelişmesiyle birlikte diğer alanların iyileştirilmesi bütünleşik bir fayda olarak oluşturulmuştur (Alirzayev ve Aslanova, 2006, s ). Turizm Gelişiminde Yaşanan Sorunlar Azerbaycan turizm hizmetlerini geliştirme konusunda büyük potansiyele sahiptir. Zengin doğal kaynaklarına, eşsiz biyolojik çeşitliliğe, kullanışlı iklime ve 780 km deniz kıyısına rağmen, Azerbaycan Cumhuriyet i turizmde çok küçük bir paya sahiptir. WTO verilerine göre ülkeye gelen turistler, dünya turistlerinin sadece % 0.003’ünü oluşturmaktadır. Turizmin gelişmesinin önündeki en büyük engellerden biri de Dağlık Karabağ sorununun çözülmemiş kalmasıdır (Abadov, 2014, s. 24). Azerbaycan savaşı, askeri operasyonlar ve uluslararası medyadaki ölüm haberleri de ülkenin turizm potansiyelini etkilemektedir. Dağlık Karabağ gibi ülke çapında bir savaş ile karşılaştırıldığında,

10 246 Aralık-2021 Cilt:6 No:2 Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi turizm kayıpları ciddi bir sorun olarak kabul edilemez ancak, geçtiğimiz senelerde Türkiye’de terör ve darbe girişimi ve Rusya ile yaşanan siyasi kriz gibi olaylardan sonra turizm potansiyelinin yüzde 30’a kadar düşüş yaşaması, durumun vahametini ortaya koymaktadır. Bakü’nün ön cepheden yeterince uzak olması da konuyu dağıtmak için yeterli değildir. Sadece Azerbaycan’ın ismini duymak, ülkeye yapılan ziyaretleri ertelemek için yeterli bir neden olmaktadır (Liftiyeva, 2019). Azerbaycan turizminin temel problemlerinden bazıları (Eyyubova, 2018); Turistik mekanların inşası finansal açıdan yüksek maliyetli olduğu için girişimcilerin bu alana ilgi duymaması; Yatırımcıları çekebilecek modern altyapı eksikliği; Turizm potansiyelinin zayıf tanıtımı; Yatırımcıların yatırım teşviklerinden memnuniyetsizliğidir. Otel fiyatlarının yüksekliği, rekreasyon merkezlerinde turist hizmetleri dünya standartlarını karşılamaması, hediyelik eşya çeşitliliğinin yetersizliği, tur rehberlerinin eksikliği vb. birçok problemler çözülmeyi beklemektedir. Turizm sektörünün sorunlarının ihmal edilmesi durumu; turizmde yeterli sermayenin bulunmaması ve bu alandaki genel politikaya yeterince dikkat edilmemesi gerçeğiyle açıklanabilir. Turizmin gelişmesini engelleyen faktörlerin bir sonucu olarak, ülkedeki turist akışındaki istikrarlı bir artış temelinde oluşturulan otel ve ulaşım altyapısı ciddi şekilde tahrip olmuştur. Bölgelerde faaliyet gösteren oteller ve rekreasyon merkezleri yılın belirli mevsimlerinde faaliyet göstermesi ve her sezon, yeni çalışanlar işe alınması hizmet kalitesini olumsuz yönde etkilemektedir. Öte yandan, mesleki eğitim düzeyinde gerekli sayıda personel için eğitim eksikliği bulunmaktadır. Son zamanlarda Gabala da “Turizm ve Otelcilik” Meslek Merkezi’nin kurulduğu ve İsmayıllı’da pilot meslek okulu kurma çalışmaları yapıldığı doğru, ancak bu yeterli değildir. Asıl sorun, mesleği öğretebilecek öğretmen eksikliğidir, bu yüzden ilk önce eğitimcilerin eğitilmesi gerekmektedir (Qismetqızı, 2010, s. 11). İç turizm, tarihi ve kültürel değerlerin incelenmesi ve azgelişmiş bölgelerin ekonomik canlanması açısından önemlidir. Ne yazık ki, savaş hali, ekonomik problemler ve seyahat kültürünün eksik oluşu, iç turizmin Azerbaycan da gelişmesini engellemektedir. Oysa turizmi gelişmiş Avrupa nın birçok ülkesi iç turizm ve dış turizm arasında sağlıklı bir denge oluşturmayı başarmıştır. Avrupa ülkelerinde, iç turizm, dış turizme alternatif olmaktan çok tamamlayıcı niteliktedir. Örneğin, Fransa da seyahat pazarının yüzde 65 i, Almanya da ise yüzde 47 si iç pazara aittir (Güzel, 2013:128). Pazarlama stratejilerinde piyasayı etkilemek için en güçlü unsurlardan biri fiyat düzeyidir. Azerbaycan’da turizmin gelişememesinin nedenlerinden biri de, küçük ölçekli firmaların çokluğu, kaynaklarının zayıf olması ve sonuç olarak rekabeti sürdürülebilir yapamamaları nedeni ile piyasada yüksek fiyat politikası uygulamalarıdır. Azerbaycan turizm piyasasının bugün karşı karşıya olduğu en önemli sorunlardan biri ölçek ekonomisinden faydalanamaması sonucu optimal fiyatın belirlenememesidir. Zira, turizm sektöründe yeni gelişmiş bir ülke olarak,

11 247 Aralık-2021 Cilt:6 No:2 Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi Azerbaycan’da üretilen turizm ürünleri dünyada pek bilinmemektedir. Bu nedenle ürün fiyatları, ülkeyi ziyaret eden turistlerin finansal potansiyeline ve harcama eğilimlerine göre belirlenmelidir (Halis vd., 2016). Azerbaycan da 8 iklim tipi mevcut olsa da, bu özellik henüz ülkede yıl boyunca turizmin gelişmesine pek izin vermemektedir. Çünkü turizm tüm yıla yayılmadan geniş kapsamda, sürekli ve istikrarlı gelişimine ulaşmak imkansızdır. Tüm mevsimleri kapsayacak şekilde bir turizm altyapısı oluşturulması gerekmektedir. Türkiye Tecrübesinin Azerbaycan Turizmine Yansıtılması Türkiye kültürel, tarihi kökenler ve ekonomik ilişkiler açısından Azerbaycan a en yakın ülke konumundadır. Azerbaycan ın Türkiye ile tarihi, siyasal ve kültürel bağları ilişkilerini daha anlamlı kılmaktadır. Azerbaycan ortak unsurları kullanarak Türkiye nin turizm sektöründeki tecrübelerinden yararlanmanın etkili olacağını öngörmektedir. Turizm konusunda Türkiye nin geldiği konum Azerbaycan ın bu ülkeyi rol model seçmekle anlamlı bir seçim yaptığını göstermektedir yılı UNWTO verilerine göre, dünyanın en iyi uluslararası turizm destinasyonları içinde Türkiye 52.5 milyon ziyaretçi sayısı ile uluslararası turist varışlarında altıncı ülkedir. Türkiye, turizmde 2019 yılında, bir önceki yıla göre yüzde 14 artışla, ziyaretçi sayısına göre tüm zamanların rekorunu kırmıştır. Bu veriler Türkiye nin turizim alanındaki tecrübesini göstermektedir. Turizim ekonomisini yeniden yapılandırıp, kalkınmasını hedefleyen Azerbaycan için Türkiye rol model konumundadır. Bu yüzden Azerbaycan ın, Türkiye nin bu alandaki tecrübesini öğrenerek ve turizmin kalkınmasında uygulamaya çalışması anlamlıdır. Tablo 7. Türkiye ve Azerbaycan ın TurizmVerilerinin Karşılaştırılması Türkiye Azerbaycan Devlet Bütçesi (2020) milyar TL milyar manat Turizm Gelirleri (2019) 34.5 milyar dolar 2.9 milyar dolar Devlet Bütçesinden Yatırımlar (2020) 3.77 milyar TL milyar manat Diğer Yatırımlar (2020) milyar TL milyon manat Gelen Turist Sayısı (2019) milyon milyon Yurtdışına Gidenler (2019) milyon bin Unesco Dünya Mirası Sayısı Turist başına ortalama harcama 666 dolar 411 dolar 1 Dolar = Manat (2020) Kaynak: T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı, UNWTO, Tablo 7 deki Türkiye ve Azerbaycan turizm verilerine göre sayısal olarak Türk turizminin Azerbaycan turizminden belirgin ölçüde önde olduğu görülmektedir. Bu durum cumhuriyetin kurulma süreci ile başlayıp 1980 yılında gerçekleştirilen Turizm Teşvik uygulamalarının bir yansımasıdır. Rasyonel ve etkin politikalar ile Azerbaycan turizminin de gelişmesi olasıdır.

12 248 Aralık-2021 Cilt:6 No:2 Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi Türkiye nin Turizm Tecrübesinin Azerbaycan da Uygulanabilirliği Günümüzde turizm; dünya barışını sağlaması, ülkeler ve toplumlar arasında olumlu ilişkiler yaratması, dış ödemeler dengesini iyileştirmesi istihdam ve bölgesel kalkınma gibi katkılarından dolayı gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler için vazgeçilmez bir unsur haline gelmiştir (Gökdeniz, 2004, s. 30). Azerbaycan Cumhuriyeti, bağımsızlığını kazanması sonra piyasa ekonomisine geçiş yapmıştır. Küreselleşen dünyada Azerbaycan ın turizm sektörünü geliştirmek için farklı ülke deneyimlerini incelemek önemli bir gerekliliktir. Yapılan çalışmalar Türk Cumhuriyetlerinin yaşamsal çıkarları açısından Türkiye ile ekonomik işbirliğinin daha avantajlı olduğunu ortaya koymaktadır (Veliyev, 2009, s. 105). Türkiye’de 700’den fazla turizm odaklı üniversite eğitim programı bulunmaktadır ve bu programlarda okuyan öğrenci sayısı yaklaşık ‘dir. Üniversite programları hem teorik hem de pratik bilgi sağlayan öğretim metodolojilerine dayanmaktadır. Türkiye’de turizm sektörünün rekabet gücü çalışanlarının profesyonelliklerinin artmasına neden olmaktadır. Ayrıca, profesyonel kadrosuyla uluslararası alanda da rekabet etmek gücündedir (Bayramov, 2017). Türkiye nin kullanmış olduğu bu yöntem ve planlamadan Azerbaycan da profesyonel işgücü hazırlanması için değerlendirilebilir. Azerbaycan ve diğer BDT ülkelerinden öğrenciler ülkenin eğitim kurumlarında eğitim görmektedir. Ülkede sürdürülebilir turizmi teşvik etmek için 1994 yılında, Kemer bölgesinde KETAV adı verilen 46 birinci sınıf turizm işletmesi kurulmuş ve Rusya Federasyonu’ndan çok sayıda öğrenci burada eğitim görmüş ve daha sonra stajlarının başarıyla tamamlamışlardır(ketav,2019). Turizm endüstrisinin gelişimi ve personel eğitimi ile ilgili kurslar Rusya’dan gelen kursiyerlere TÜREM Otel ve Restoran İşletmeleri Eğitim Merkezi’nde (Kemer) verilmiştir (T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2012). Bu katılımcıların Türk turizmini deneyimlemek fırsatına sahip olmaları ve mezuniyet sonrası Azerbaycan da Rusya pazarının gelişmesine katkı sağlama fonksiyonları önemlidir. Türkiye’nin başlıca turizm merkezleri Ege ve Akdeniz kıyılarında bulunmaktadır. Bu bölgeler doğrultusunda planlanmış yollar, yol bakım-servis alanları, kamp durakları ve uzun vadeli, ilginç gezi turları geçirmek, otel tesisleri ve çeşitli ulaşım türlerinden etkili kullanma fırsatı yaratmaktadır. Azerbaycan daki en büyük turizm sorunlarından biri büyük turistik bölgelere giden yollar üzerinde optimal turizm tesislerinin olmamasıdır. Özellikle de motel ve kaliteli restoran azlığı bu alandaki en büyük sorunlardan biridir. Bu alanda Türkiye tecrübesinden yararlanmak Azerbaycan için olumlu sonuçlar doğurabilir. Son yıllarda Türk işadamları Karadeniz sahilleri yönelmekte ve 1991’den beri buraya turizm işletmeleri inşa edilmektedir. T.C. Turizm Bakanlığı, Karadeniz, Kırım ve Kafkasya turları konusunda uluslararası uçuşlar yapmak için Rusya, Azerbaycan, Ukrayna ve Gürcistan’ın ilgili kurumlarıyla yakın temaslarda bulunmaktadır. Türk işadamları, karşılıklı işbirliği ile bu ülkelerin sahil beldesi alanlarında uluslararası turizmin geliştirilmesine yatırım yapabilmektedirler.

13 249 Aralık-2021 Cilt:6 No:2 Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi Türkiye dekine benzer şekilde Azerbaycan da da iç turizmin organizasyonu ve uluslararası seyahatler Turizm Bakanlığı tarafından özel sektör ile eşgüdüm içinde ele alınması durumunda gelişmesi mümkündür. Ancak bu durum için diğer ülkelerle siyasi, ekonomik ve kültürel sorunların giderilmesi önceliklidir. Örneğin Azerbaycan da 2020 yılında yaşanan savaş turizmin gelişimi açısından olumsuz niteliktedir. Azerbaycan ile Türkiye arasındaki kültürel ilişkiler “Türksoyun”, Haydar Aliyev Vakfı, Azerbaycan Kültür ve Turizm Bakanlığı, Azerbaycan Devlet Kültür ve Sanat Üniversitesi ve Atatürk Merkezinin çalışmaları sayesinde yeni bir gelişme aşamasına girmiştir (Huseynov ve Efendiyeva, 2007, s ). Azerbaycan hükumeti turizmde girişimcileri desteklemek için Türkiye nin düşük faizli krediler politikasından faydalanmaktadır. Girişimcilerin kredilere erişimini kolaylaştırmak ülkede turizm endüstrisine yatırım yapmak optimal ortamın sağlanması yeterli yatırımcılar anahtar rol oynamaktadır (Zehra, 2019). KOBİ tarzı işletmelere destek ülkedeki turizm kalkınması için vazgeçilmezdir (Oksuz, 2020). Azerbaycan da iş altyapısı destek sistemi bulunmaktadır. Bu sistem ile Türkiye dekine benzer desteklemeler sonucu sektörün canlanması mümkündür. Azerbaycan devleti de bu tarz programlarla küçük işletmecileri destekleyerek turizmde kayda değer gelişme yaratabilir. Azerbaycan ın petrol dışı sektör olarak turizmin gelişmesine büyük önem vermesi yılları için Şubat 2004 te onaylanan Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişimi Devlet Programında yansıtılmaktadır. Bu Program Azerbaycan’ın farklı bölgelerinde 30 turizm tesisinin kurulmasını öngörüyordu yılında Türkiye de kabul edilen Turizmi Teşvik Yasası benzeri uygulamalar ile ülkenin farklı bölgelerinde turizm işletmelerinin inşa edilmesi ve kullanılmaya başlanması memnuniyet vericidir. Geçen yıllarda Azerbaycan ın Türkiye tecrübesinden faydalanmak için çeşitli girişimlerde bulunmuştur yılının 10 Ağustos tarihinde Azerbaycan Kültür ve Turizm Bakanlığı yetkililerinin aynı zamanda Türkiye ve Azerbaycan İş Adamları ve Sanayiciler Derneği, Türkiye Cumhuriyeti’nin Azerbaycan’daki Büyükelçiliği’nin Kültür ve Tanıtım Ofisi arasında çalışmalar Türkiye ile Azerbaycan arasındaki işbirliğinin genişlemesini ve Türkiye’nin turizm alanındaki deneyiminin paylaşılmasını içeriyordu. Bu çalışmalar sonucunda Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Dernek arasında ortak bir eylem planı geliştirilmesi konusunda anlaşmaya varıldı(azerbaycan C., 2020). Ancak gerek Covid 19, gerekse Karabağ ile yaşanan siyasi gelişmeler hedeflerin tam olarak gerçekleşememesine neden olmaktadır. Azerbaycan da Turizmin Geliştirilmesine Yönelik Politikalar Son yıllarda Azerbaycan Cumhuriyeti’nin uluslararası arenada politik ve ekonomik otoritesinin büyümesinin turizm sektörü üzerinde olumlu bir etkisi olmuştur (Evezli, 2016, s. 50). Bu nedenle, siyasi istikrar, ülkeye gelen yabancı turist sayısının artmasına neden olmuş, ticaret hacmindeki artışa katkıda bulunmuştur. Aynı zamanda Azerbaycan’daki ekonomik reformlar turizm gelişimi için önemli bir rol oynamaktadır. Bu alandaki öncelik, doğal coğrafi koşulları ve bölgelerin potansiyelini ekonomik gelire dönüştürebilmektir. Ülkedeki merkezi finansal kaynaklar, yerel bütçelere yoğunlaştığından, turizm finans programları için kredi ve birebir yatırım fırsatları, kamu ve devlet dışı finansal kaynakların kullanımı için etkili alanlar olarak giderek daha

14 250 Aralık-2021 Cilt:6 No:2 Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi fazla kullanılmaktadır. Rekabetçi ortam, yeni teknolojileri ve yeniden yapılanma alanlarını belirleyerek farklı kaynakları yatırıma dönüştürme olasılığını arttırmaktadır. Yeniden yapılanmanın zamanlaması ve maliyetin etkin organizasyonu, turizm yönetiminde bölgesel ve merkezi çıkarların konsolidasyonu ve adil dağılımı ile mümkün olacaktır. Turist talebini yüksek tüketici kültürünün ayrılmaz bir parçası haline getirmek için şartlar ve mekanizmaların kullanılmasıyla yenileme yapılmalıdır (Nebiyev, 2016, s. 42). Strateji yönetiminin en önemli ölçüm yöntemlerinden biri olan SWOT analizi, organizyasyonun iç ve dış çerçevesinin değerlendirilmesini sağlayan bir analiz tekniğidir. SWOT analiziyle içsel ve dışsal etkenleri dikkate alarak en ileri düzeyde yararlanılacak güçlü ve büyük fırsatların yararlandığı noktalara odaklanıp zayıf yanları ve tehdidi en aza indirgeyecek planlar ve stratejiler geliştirilmesidir. SWOT analizi çoğu zaman bir plan geliştirme ya da sorunu tanımlama ve/ve ya çözüm bulma aşamalarında kullanılmaktadır. Bir başka deyişle SWOT analizi hem ülke yönetimi ve ekonomisi hakkında hem de yerli ve yabancı yatırımcılar hakkında bilgi vermektedir (Öztürk, 2015, s. 113). Farklı kalkınma politikaları ve stratejileri belirleyen ülkeleri potansiyel kaynaklarının optimal kullanılabilmesi ve yeni stratejiler geliştirebilmesi için SWOT Analizi stratejik öneme sahiptir (Huseyn, 2021, s. 58). Azerbaycan da ekonomik kalkınmayı gerçekleştirmek amacıyla turizm sektörüne ilişkin sistematik analizler yapılması ve ülke kaynaklarından optimal fayda sağlanabilmesi için SWOT analizi önemli bir fırsattır. Turizm sektöründe çarpan etkisi ile sektörler arası katma değer yüksektir. Bu gerçek, turizmin Azerbaycan’da verimli bir faaliyet olduğunu göstermektedir. Günümüzde Azerbaycan, zengin hidrokarbon kaynakları (petrol ve gaz) yoluyla ekonomik gelişme sağlamaktadır. Ancak, bu durum ekonominin tek taraflı kalkınmasına katkıda bulunmakta, bu da diğer sektörlerin gelişmesini engellemektedir. Problemden çıkış yolu, yenilenemeyen kaynak olan petrolün dışında diğer sektörlerin gelişimini desteklemek olmalıdır. Bu amaçla, Azerbaycan Hükümeti, petrol sonrası dönemi dikkate alarak, diğer sektörlerin gelişmesi için devlet programlarını benimsemiştir (Mammadov, 2013, s ). Tablo 8 de Azerbaycan turizminin SWOT değerlendirmesi belirtilmektedir. Tablo 8. Azerbaycan Turizm Sektörünün SWOT Matrisi GÜÇLÜ YÖNLER ZAYIF YÖNLER Azerbaycan topraklarının kadim tarihi, Coğrafi konumu, çekici doğası, Folklor ve çeşitliliğe sahip dinlerin kavşağında yerleşmesi; Konferans salonları, oteller ve diğer ilgili hizmet altyapısının mevcudiyeti; Turizmin gelişmesi için devlet desteği olması; Büyük ölçekli uluslararası etkinlikler yürütme deneyimi; Petrol dışı sektör gelişiminde turizm sektörünün öncelikli sektörlerden biri olarak belirlemesi. Turizm alanındaki personelin nitelik ve nicelik açısından piyasası gereksinimlerine yanıt verememesi; Çevre korumadaki eksiklikler Turizm işletmelerinin ağırlıklı olarak Bakü şehrinde yerleşmesi; Ülkede turizm bilgi merkezlerinin azlığı; Bölgelere yapılan seyahatlere çoğunlukla karayolu ile yapılması Demiryolu ve havayolu hizmetlerinin yeterli olmaması; Yabancı dil bilen çalışan sayısının azlığı ; Organize ülke tanıtımını olmaması;

15 251 Aralık-2021 Cilt:6 No:2 Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi Turistik çekiciliklerin fazlalığı Ülkeye gelen yabancı turistlere vize ve gümrük işlemlerin hızlı yapılmaması; Turizm sektörü analizi için istatistiksel veri tabanının yetersizliği; Ülke dışı rekabetin yetersizliği İç turizmin etkin gelişememesi. FIRSATLAR TEHDİTLER Devletin turizm geliştirme konusundaki isteği ve kararlılığı Ülkenin jeopolitik konumuna bağlı olarak ortaya çıkabilecek dış tehlikeler. Yabancı ve yerli turistler için seyahat Siyasi istikrarsızlıklar olasılıklarını ve olanaklarını Covid 19 pandemisinin devam etmesi kolaylaştırmak; Dış faktörlere bağlılık Finansal kaynak için Petrol ve Nahçıvan Özerk Cumhuriyet’te tuz dağı gibi servetlere sahip olmak; Kamu-özel ortaklığı yoluyla turizm sektörüne desteklerin varlığı Kaynak: Yazarlar tarafından oluşturulmuştur. Dünya pratiğinde, yüksek getiri sağlama potansiyeline sahip turizm ürünleri ve hizmetleri, sürekli dikkat ve tüketici tercihlerine adapte olmayı gerektirir. Azerbaycan Cumhuriyeti’nde turizm ürünlerinin gelişmesi için özel girişimlerin teşvik edilmesi, yerel ve bölgesel düzeylerde uygun koordinasyonun oluşturulması, tüketici talebine odaklanmak, ürün geliştirmeye bölgesel tematik odaklanmanın güçlendirilmesi, ilginç ve cazip ürünlerin birbirine bağlanması önemli konulardan biridir. Azerbaycan Turizminin Geliştirilmesine Yönelik Öneriler Azerbaycan, pekçok turizm türünün gelişmesi için doğal ve kültürel kaynaklara sahiptir. Azerbaycan’da sağlık, tarih, rekreasyon, kültür, avcılık, kış kayağı, ticaret, kongre, eko vb. turizmin gelişmesinin bir sonucu olarak, bu turizm türlerine talep yaratan turist sayısı her yıl artmaktadır. Ayrıca, ülkenin turizm potansiyelini daha iyi tanıtmak için yeni turizm türleri geliştirmek de son derece önemlidir. Azerbaycan ın iklimi ve potansiyelinin ülkede şarap turizminin gelişmesine olanak sunmaktadır. Şarapçılık ve bağcılığın Azerbaycan için geleneksel alanlar olması ve son yıllarda şarapçılığa olan ilginin artması ile Şarapçılığın geliştirilmesi ile ülkeyi ziyaret eden turist sayısını artırabileceği öngörülmektedir(bayramgızı,2020). Turizm uzmanı Fariz Haciyev, ülkede milli bayram olan Nevruz’un turizm potansiyelini tanıtmak için bir turizm aracı olarak kullanılabileceğini belirtmiştir. Haciyev’e göre, Guba’daki Nar Festivali ve Elma Festivali gibi ulusal öneme sahip festivallere yabancı turist çekmek çok efektif olabilir. Turizm alanında yapılması gereken temel unsurlardan biri pazarlama ve tanıtımdır. Bu amaçla; tanınmış yabancı turizm bloggerların ülkeye davet edilmesi ve çeşitli turizm etkinliklerine katılımlarının sağlanması önemlidir. Aynı zamanda, tüm dünyada etkisi inkar edilemez olan sosyal ağlardan yararlanılmalıdır (İsabalayeva, 2019). Bunlara ilaveten; İç seyahat pazarının oluşturulması Turizm eğitimi olanaklarının arttırılması

16 252 Aralık-2021 Cilt:6 No:2 Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi Yabancı turistler için uygun fiyat politikası oluşturulması Turizm işletmeleri sayısının artırılarak optimal hizmet sağlanması Ödeme kolaylığı Turizmin çeşitlendirilmesi Altyapı yatırımlarının geliştirilmesi Turizm pazarlama stratejilerinin oluşturulması Turizm günlerinin sayının artırılması Vize prosedürlerinin kolaylaştırılması diğer öneriler olarak değerlendirilebilir. Azerbaycan da Turizm planlanması görevini çoğunlukla Azerbaycan Kültür ve Turizm Bakanlığı üstlenmektedir. Turizm türleri farklılaştırılırken farklı turizm türleri ayrı ayrı değerlendirilmektedir. Bir bölgenin bir turizm bölgesi veya turizm merkezi ilan edilmesi için, bölgede bir turizm geliştirme planı oluşturmak, plan kapsamında hedef kitleyi belirlemek, doğal ve kültürel çekiciliğe sahip alanlarda turizm ve yatırım için cazip alanları belirlemek önemlidir. Turizm, önümüzdeki yıllarda bölgesel eşitsizlikleri ele almak, yoksullukla mücadele etmek ve istihdam fırsatlarını iyileştirmek için güçlü bir planlama ve uygulama aracı olarak kullanılacaktır (Müzefferli, 2017, s. 50). Azerbaycan ekonomisinde GSYH verdiği katkı payına göre petrol ilk sıradadır. Turizm Azerbaycan da ikinci en çok yatırım yapılan alanlardan biridir. Hem analitik hem de ekonometrik değerlendirmeler sırasında elde edilen sonuçlara göre petrol faktörü turizm sektörünün gelişmesini engelleyen faktörlerden biri gibi gözükmesine rağmen mevcut kaynakları turizm sektörüne etkin bir şekilde yönlendirmek mümkündür (Mammadov, 2012). Azerbaycan’ın iç turizm pazarı daha çok mevsimlik karakteriktir, bu da genel olarak fiyatlar ve rekabet gücü üzerinde olumsuz bir etki oluşturabilmektedir. Azerbaycan’da iç turizm talebini en olumsuz etkileyen faktörler yüksek fiyatlar ve düşük gelir seviyeleridir yılına kadar stratejik vizyon Bakü’nün başlıca turizm destinasyonuna dönüştürülmesi, ülkedeki turizm potansiyelinin arttırılması, turizm endüstrisi kalkınma amaçları için uygun bir ortam ve altyapı oluşturulmasının yanı sıra turist memnuniyet düzeyini artırmak hedeflenmiştir yılına kadar olan dönemde, Bakü’nün mevcut kültürel ve tarihi anıtları ve modern altyapının daha verimli kullanımı ve ilgili tanıtım eylemlerinin daha amaçlı organize edilmesi, şehrin markalaşma ve pazarlama mekanizmasının iyileştirilmesi, vize işlemlerinin hızlandırılması ile ülke genelinde turizmin gelişmesi buna ilaveten farklı bölgelerde farklı turizm türlerinin geliştirilmesi ve bunun için gerekli koşulların yaratılması, eğitim programlarına yatırımların yapılması, turizmle ilgili standardizasyona ve sertifikasyon sistemi iyileştirilesi gibi hedefler belirlenip hayata geçirilmiştir. 2025’e kadar olan dönem için uzun vadeli vizyon ise Azerbaycan ı en çok tercih edilen turistik destinasyondan biri haline getirmek Hedef pazarlardan daha fazla turist çekmek için Avrupa şehirlerini kapsayan doğrudan uçuş sayısının 49’dan 100 e çikarmak

17 253 Aralık-2021 Cilt:6 No:2 Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi mevcut turizm kaynaklarının kullanımında maksimum verimlilik elde edebilmek turizm alanında dengeli bir gelişme sağlamaktır. Dengeli gelişme Bakü’nün potansiyelinin daha iyi gerçekleştirilmesine ve diğer bölgelerde turizm sektörüne yatırımların yapılmasına (dolayısıyla kentsel, sağlık, kış ve çevre turizm gibi alanların yanı sıra dini, kruvaziyer ve plaj turizmi de dahil olmak üzere çeşitli turizmin gelişimi) sebep olacaktır. Bu yatırımlar 2020 yılına kadar Stratejik Yol Haritasında belirtilen önceliklerin uygulanması, aynı zamanda 2025 yılına kadar uzun bir süreyi kapsayacak girişimler dahil performansı da içermektedir. Özellikle 2025 sonrası dönem için perspektif bileşeni; Azerbaycan’ın dünya turizm sektöründe en çok tercih edilen 20 turizmi mekanlardan biri olmayı hedeflemesidir. Azerbaycan’da bu amaca yönelik markalaşma etkinliklerinin uygulanması, altyapıyı geliştirmenin yanı sıra çekici turizm destinasyonlarının hizmet kalitesinin artırılması ülkeyi uluslararası turizm pazarında çekici turizm unsuru haline getirecektir. Bu sayede Azerbaycan a dünyanın her yerinden potansiyel turistlerin seyahati sağlanacaktır. Hazar Denizi ülkenin turizm sektörünü canlandırma potansiyeline sahip önemli bir öğesidir. Bu bağlamda uluslararası turistik çekiciliği artırmak için plajlara Mavi Bayrak çalışmalarının genişletilerek, Hazar Denizinin, bölgede en çok tercih edilen yaz turizm merkezine dönüştürülmesi mümkündür. Doğal güzellikler için geleneksel turizm konsepti ve kültürel mirasa ilave, rekreasyon ve spor turizmi alanında Azerbaycan’ın tanınması için büyük çaplı etkinliklere (müzik festivali, uluslararası kültürel etkinlikler ve spor yarışmaları vb.) devam etmek diğer önemli faaliyetler kapsamındadır. Tüm bunlara ilaveten turizmin dış faktörlere aşırı bağımlı yapısı dikkate alınarak ekonomik, siyasi, çevresel, sosyal istikrarın sağlanması, barış ve huzur ortamının tesisi turizm gelişimi açışından önceliklidir. Sonuç Turizmin dünya genelinde ekonomik anlamda en hızlı büyüyen sektör olması ve Azerbaycan gibi yeni bağımsızlığı kazanmış gelişmekte olan bir ülke için çekici bir kalkınma yöntemi olması çalışma konusunun belirlenmesine neden olmuştur. Azerbaycan bağımsızlığının ilk yıllarında hem ülke içi politik gerginlikler, hem de Dağlık Karabağ savaşı nedeni ile turizme yönelmede zaman kaybına uğramıştır. Bununla birlikte 1990 ların sonlarından itibaren ülkenin yalnız petrol ve enerji alanı ile değil, diğer sektörlerle de ekonomiye destek vermesi amacı ile dikkatler turizm sektörüne yönelmiştir. Ülkede bu anlamda çeşitli kararnameler kabul edilmiş, turizme destek programları yaratılmıştır. Bununla birlikte ülkede turizmin hızlı yükseliş dönemi 2011 yılının Turizm Yılı olarak ilanından sonraki döneme denk gelmektedir. Sektörün kalkınması için ülke çapında yatırımlar yapılmasına rağmen hala istenilen sonuçlar alınmamaktadır. Bu nedenle diğer turizm alanında gelişmiş ülke modellerinin Azerbaycan da uygulanması sektörün kalkınmasına büyük olumlu etkileri olabilir. Azerbaycan a hem ekonomik, hem kültürel, hem de politik açıdan en yakın ve turizm tecrübesine sahip ülke Türkiye dir. Bu anlamda Türkiye nin turizm gelişimini

Türkiye, Azerbaycan’ın turizminde ilk sıraya yerleşti

Azerbaycan Turizm Ofisi Başkan Yardımcısı Bahruz Asgarov, Türkiye’nin, an itibarıyla Azerbaycan’a gelen turist sayısında birinci sırada yer aldığını, bu yılın ocak-mayıs döneminde Türkiye’den gelen turist sayısının 116 bin 243 olduğunu belirterek, “Böylelikle Türkiye, aynı dönemde 115 bin 468 turistin geldiği Rusya’yı geride bıraktı.” dedi.

Azerbaycan Turizm Ofisi Başkan Yardımcısı Bahruz Asgarov, yaptığı açıklamada, Azerbaycan’ın kongre, toplantı ve etkinlik turizmi için çok iyi bir destinasyon olduğunu söyledi.

Asgarov, “Çünkü hem modern altyapıya sahibiz hem de muazzam etkinlik salonlarımız var. Aynı zamanda da stratejik ve coğrafi konumumuzdan dolayı birçok ülkeden turist alabiliyoruz. Azerbaycan’da hem lüks hem de butik oteller var. Bu da her bütçeye uygun turist ve katılımcı alma imkanımızı biraz daha artırıyor.” dedi.

Türkiye ile Azerbaycan arasında hem kurumlar arasında hem devlet seviyesinde çok iyi ilişkiler olduğunu ifade eden Asgarov, bu durumun iki ülke arasında iş yapma konusunda büyük imkanlar sunduğunu söyledi.

“NAFTALAN’DA PETROL ÜZERİNDEN BİR SAĞLIK TURİZMİ KURDUK”

Azerbaycan’dan Türkiye’ye sağlık turizmi için birçok insanın geldiğini, aynı zamanda Azerbaycan’da da bu tip hizmetleri sunduklarını anlatan Asgarov, “Bizde daha çok spa ve wellness hizmetleri ilerlemiş durumda. Türkiye’den gelen misafirler için çok iyi ve dünya kalitelisinde hizmetlerimiz var. Naftalan’da petrol üzerinden bir sağlık turizmi kurduk. Yani oranın petrolü çok şifalı ancak oraya Türkiye’den az turist alıyoruz.” dedi.

Alternatif sağlık turizminin Azerbaycan’da oldukça kuvvetli olduğunu vurgulayan Asgarov, bu alanda da Türkiye’den daha fazla misafiri Azerbaycan’da ağırlamak istediklerini söyledi.

Türkiye ile Azerbaycan arasında seyahatin çok kolay olduğunu ifade eden Asgarov, “Yani vize yok, pasaporta bile gerek yok. Sadece kimlikle Azerbaycan’a gelmek mümkün ve Azerbaycan’la Türkiye arasında birçok şehir arasında uçuşlar var. Buna göre de biz Türkiye’den daha çok turist bekliyoruz.” diye konuştu.

“SON DÖNEMDE TÜRKİYE’DEN YOUTUBER’LAR VE İNFLUECER’LAR DA SIKLIKLA GELMEYE BAŞLADI”

Bahruz Asgarov, Azerbaycan ile Türkiye arasındaki turizm ilişkilerinin çok iyi olduğunu belirterek, şunları kaydetti:

“Türkiye, an itibarıyla ülkemize gelen turist sayısında birinci sırada yer alıyor. Bu yılın ocak-mayıs döneminde Türkiye’den gelen turist sayısı 116 bin 243 oldu. Böylelikle Türkiye, aynı dönemde 115 bin 468 turistin geldiği Rusya’yı geride bıraktı. Halihazırda bu trend de devam ediyor. Türkiye’den daha çok iş turizmi için geliyorlar. Ama son yıllarda kültürel turizmin de arttığını görüyoruz. Son dönemlerde Türkiye’den YouTuber’lar ve influecer’lar da sıklıkla gelmeye başladı.”

Türkiye ile Azerbaycan arasındaki turizm potansiyelinin daha da artabileceğine işaret eden Asgarov, “Aslında Türkiye ile aramızda şöyle bir durum var; herkes Azerbaycan’ın olduğundan haberdar ama Azerbaycan’ın turizm potansiyeli konusunda tam olarak bilgileri yok. Azerbaycan’ı bildiklerini sanıyorlar ama geldikleri an Azerbaycan’ın farklı bir ülke olduğunu, farklı bir kültüre sahip olduğumuzu ve ne kadar benzer olsak da farklı ve özüne mahsus bir kültürümüzün olduğunu, güzel yerlerimizin olduğunu görüyorlar ve seviyorlar.” şeklinde konuştu.

TURİZM SEKTÖRÜNÜN AZERBAYCAN’IN EKONOMİK BÜYÜMESİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ

. konulu sunumlar: “TURİZM SEKTÖRÜNÜN AZERBAYCAN’IN EKONOMİK BÜYÜMESİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ”— Sunum transkripti:

1 TURİZM SEKTÖRÜNÜN AZERBAYCAN’IN EKONOMİK BÜYÜMESİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ
Öğr.Gör. Metin ALLAHVERDİ Öğr.Gör. Seyfettin Caner KUZUCU Öğr.Gör. Fatih VAROL SELÇUK ÜNİVERSİTESİ

2 İçindekiler Turizm Sektörü ve Dünya’daki Göstergeleri
Azerbaycan’ın Ekonomik Durumu Azerbaycan’da Turizm Araştırma’nın Amacı, Yöntemi, Modeli ve Kapsamı Bulgular ve Sonuç

3 Turizm Sektörü ve Dünya’daki Göstergeleri
Turizm sektörü, ekonominin önemli sektörlerinden biridir. Birçok ülke, turizm gelirlerinden yararlanarak bütçe açığını kapatma avantajından yararlanmaktadır. Özellikle gelişmekte olan ülkelerin kalkınması ve büyümesi için ihtiyaç duyulan dövizin sağlanmasında, turizm sektörünün geliştirilmesi gereği ön plâna çıkmış ve turizm, bu tür ülkelerin kalkınma ve büyüme için umut bağladıkları bir sektör konumuna gelmiştir

4 Turizm Sektörü ve Dünya’daki Göstergeleri
Uluslararası turist sayısı 1950’de 25 milyon iken 1980 yılında 278 milyona, 2000 yılında 674 milyona, 2015 yılında 1186 milyona yükseldi. Uluslararası turizm gelirleri; 1950’de 2 milyar dolardan 1980’de 104 milyar dolara, 2000’de 495 milyar dolara ve 2015’de 1260 milyar dolara yükselmiştir.

5 Turizm Sektörü ve Dünya’daki Göstergeleri
Dünya çapında bir ihracat kategorisi olan turizm, yakıt ve kimyasallardan sonra gıda ve otomotiv ürünlerinin önünde üçüncü sırada yer alıyor. Birçok gelişmekte olan ülkede, turizm ilk ihracat sektörü arasında yer almaktadır. Turizm, son dört yıldır dünya ticaretinden daha hızlı büyüdüğünden, uluslararası turizm artık dünya mal ve hizmet ihracatının % 7’sini temsil etmektedir. Turizm, aynı zamanda iş gücü için de anahtar sektörlerden birisidir yılı verilerine göre turizm dünya üzerinde 109 milyon iş gücü’ne direkt katkı sağlamıştır. Endirekt katkılarla birlikte bu rakam 292 milyon kişidir. Bu rakam tüm işlerin 10’da 1’ini oluşturmaktadır.

6 Turizm Sektörü ve Dünya’daki Göstergeleri
Turizm, dünyanın toplam GSYİH’nın % 10’unu oluşturmaktadır. Turizm sektörünün GSYİH’na toplam etkisinin 2027 yılında % 11,4 olacağı ve ekonomik büyümeye %3,9 etki edeceği tahmin edilmektedir.

7 Azerbaycan’ın Ekonomik Durumu
Azerbaycan, 1991 yılında bağımsızlığını kazandıktan sonra, önemli siyasi, askeri, sosyal ve ekonomik problemlerle karşı karşıya gelmiştir. Özellikle SSCB döneminde sistemli olarak Cumhuriyetler arasında bağımlılığı bir anlamda zorunlu kılan ekonomik yapının ani çöküşü, pazar ekonomisine geçiş sürecinde büyük sorunları da beraberinde getirmiştir. Milli gelir büyüme hızı 1993’te eksi % 23,1; 1994’te eksi % 19,7 ve 1995’te eksi % 11,8 olarak gerçekleşmiştir.

8 Azerbaycan’ın Ekonomik Durumu
Ekonomideki dönüm noktası; 20 Eylül 1994 tarihinde Azerbaycan Devleti ile dünyanın önde gelen petrol şirketleri arasında imzalanan petrol yataklarının işlenmesi anlaşmasıdır.

9 Azerbaycan’ın Ekonomik Durumu
Temel Ekonomik Görünüm ( ) Yıl GSYİH (milyar $) Kişi Başına Gelir ($) Büyüme Oranı (%) Enflasyon Oranı (%) İhracat (Milyar $) İthalat (Milyar $) 2010 52,9 5.814 4,9 5,7 26,4 6,7 2011 65,9 7.147 0,1 5,6 34,4 10,1 2012 69,6 7.444 2,2 -0,3 32,6 10,4 2013 73,5 7.809 5,8 3,7 31,7 10,3 2014 75,2 7.813 2,0 -0,1 28,3 9,3 2015 53,0 5.440 1,1 7,8 15,9 9,0 GSYH’nin Sektörlere Göre Dağılımı-2015 (%) Tarım 6,0 Sanayi 59,1 Hizmetler 34,9 Azerbaycan ekonomisinin temel dayanağı petroldür. Ülke, dünyanın en eski petrol üreticisidir. Önümüzdeki 15 yıl için 50 milyar $ petrol geliri bekleyen ülke, somut ve uygulanabilir projelerle bu geliri halkın yaşam standardının yükselmesini sağlayacak hedefler için çalışmaktadır.

10 Azerbaycan’da Turizm Zengin bir kültürel mirasa ve doğal güzelliklere sahip olan Azerbaycan’a gelen turist sayısı her geçen yıl artmaktadır. Azerbaycan’da turizm gün be gün gelişmekte, ekonominin en önemli sektörlerinden biri haline gelmektedir. Azerbaycan yeryüzünde var olan 11 iklim kuşağından 9’una sahiptir. Ülkenin iklimi hem yaz hem de kış turizmi yapılmasına imkân vermektedir. Azerbaycan’da deniz sezonu ise mayıs ayında açılmaktadır. El değmemiş doğası, mineral su kaynakları, yeryüzündeki tek tedavi edici petrol yatağı olan Naftalan, eşsiz antik mimarisi, özgün kültürü, ulusal mutfağı ve daha pek çok şey Azerbaycan’da iş, spor, tedavi, kültür, av, egzotik, plaj ve hatta gastronomik turizm gibi her türlü turizmin yapılmasına yardımcı olmaktadır.

11 Azerbaycan’da Turizm Azerbaycan son dönemde turizm alanında yabancı yatırım çekmektedir. Dünyadaki belli başlı otel zincirlerinin başta Bakü olmak üzere ülkedeki şehirlerde otel yatırımı gerçekleştirdikleri görülmektedir. 2016 yılı itibariyle ülkede 536 otel ve yatak kapasitesinin olduğu görülmektedir. Son yıllarda Azerbaycan’ın birçok uluslararası oyun, yarışma ve konferansa ev sahipliği yapması da turizm altyapısının geliştirilmesine katkı sunmaktadır. Uluslararası Yıllar Gelen Turist Sayısı (Kişi) Turizm Amaçlı Gelenler (Kişi) Diğer Amaçla Gelenler 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 84.300 2027 yılında, uluslararası turistlerin toplamı kişiye ulaşılacağı tahmin edilmektedir.

12 2016 yılında 171.000 kişi sektörde direkt istihdam edilmektedir
Azerbaycan’da Turizm Yıllar Turizm Geliri ($) 2002 ,66 2003 ,94 2004 ,65 2005 ,78 2006 ,48 2007 ,31 2008 ,31 2009 ,85 2010 ,97 2011 ,77 2012 ,90 2013 ,89 2014 ,55 2015 ,18 2016 yılında kişi sektörde direkt istihdam edilmektedir 2027 yılında kişinin sektörde direkt istihdam edilmesi beklenmektedir Toplam işgücünün %3,7’si Toplam işgücünün %3,5’si

13 Araştırma’nın Amacı, Yöntemi, Modeli ve Kapsamı
Araştırmanın Amacı: Azerbaycan turizm gelirleri ile ülkenin ekonomik büyümesi arasında bir ilişkinin olup olmadığını test etmek ve bu sektörün ekonomik büyümeye ilişkin olası katkısını ortaya koymaktır. Araştırmanın Yöntemi: Çalışmada Granger nedensellik yöntemi, VAR analizi ve basit regresyon analizi uygulanmıştır. Araştırmanın Modeli ve Kapsamı: VAR modeli ile yapılan tahminde yıllarındaki Turizm Gelirleri bağımsız değişken, Petrol Dışı GSYİH ise bağımlı değişken olarak alınmıştır. Oluşan model aşağıdaki gibidir: LOGGSYİHFARK2 = C(1,1)*LOGGSYİHFARK2(-1) + C(1,2)*LOGGSYİHFARK2(-2) + C(1,3)*TURIZMGELIRIFARK(-1) + C(1,4)*TURIZMGELIRIFARK(-2) + C(1,5) TURIZMGELIRIFARK = C(2,1)*LOGGSYİHFARK2(-1) + C(2,2)*LOGGSYİHFARK2(-2) + C(2,3)*TURIZMGELIRIFARK(-1) + C(2,4)*TURIZMGELIRIFARK(-2) + C(2,5)

14 Araştırma’nın Verileri
Araştırmada Azerbaycan’ın yılları arasında oluşan Turizm Geliri ile Petrol Dışı GSYİH’sı rakamları kullanılmıştır. Yıllar Turizm Geliri ($) Petrol Dışı GSYİH ($) 2002 ,66 2003 ,94 2004 ,65 2005 ,78 ,76 2006 ,48 ,73 2007 ,31 ,57 2008 ,31 ,42 2009 ,85 ,27 2010 ,97 ,43 2011 ,77 ,65 2012 ,90 ,18 2013 ,89 ,70 2014 ,55 ,92 2015 ,18 ,75 Veriler, Azerbaycan Devlet İstatistik Kurumunun web sitesinden alınmıştır.

15 Bulgular ve Sonuç Değişkenlerin VAR modeli içinde yer alması için önce durağanlık ve nedensellik testlerinin yapılmış olması gerekmektedir. Serilerin durağanlığı Augmented Dickey Fuller (ADF) Birim Kök Testi ile sınanmıştır. H0: Seri durağan değildir (birim kök içermektedir). H1: Seri durağandır (birim kök içermemektedir). ADF Test İstatistiği Normal Form % 1 Prob. % 5 0.9575 % 10 Birinci Farklar Cinsinden 0.0035 ADF Test İstatistiği Normal Form % 1 Prob. % 5 0.2857 % 10 Birinci Farklar Cinsinden 0.2966 İkinci Farklar Cinsinden 0.0050 Turizm Gelirleri Serisi 1. dereceden farkları alınarak durağan hale getirilmiştir. Petrol Dışı GSYİH Serisi 2. dereceden farkları alınarak durağan hale getirilmiştir.

16 Bulgular ve Sonuç Yapılan nedensellik testi sonuçlarına göre, Turizm Gelirleri ile Petrol dışı GSMH arasında bir nedensellik ilişkisinin mevcut olmadığı tespit edilmiştir. Bu sonuç, Petrol Dışı GSYİH’nın turizmi, ya da turizmin ekonomik büyümeyi etkilediği konusunda bir tahmin yapmamızı engellemektedir. H0 Hipotezi Veri P Değeri Petrol Dışı GSYİH, Turizm Gelirleri’nin Granger nedeni değildir 10 0,1988 Turizm Gelirleri, Petrol Dışı GSYİH’nın Granger nedeni değildir 0,4569 Yapılan Regresyon Analizi Sonuçlarına Göre Oluşan Model; LOGGSYİHFARK2 = e-08*TURIZMGELIRIFARK Bağımlı Değişken Petrol Dışı GSYİH Değişkenler Katsayılar t-ist Olasılık C 0.0976 Turizm Geliri 2.78E-08 0.1360

17 Bulgular ve Sonuç Dinlediğiniz için Teşekkürler
Azerbaycan petrole bağımlı bir ekonomi yaşamaktadır. Fakat petrol rezervlerinin azalması, maliyetlerin yükselmesi, petrol fiyatlarının düşmesi gibi sebepler ülke ekonomisinin aktörlerini değiştirmeye zorunlu kılmaktadır. Yapılan bu araştırma ile ekonomik büyüme içerisinde turizm sektörünün etkisi henüz olmadığı görülmüştür. Azerbaycan’a turizm amaçlı gelen kişilerin yaptığı harcama miktarı ortalama 14 $’dır. Ekonomiye etki için bu rakamın artırılması gerekmektedir. Tablo’da görüldüğü gibi ülke yatırımda ortalamanın gerisinde kalmıştır. Dolayısıyla yatırım oranını artırmak bir başka yapılması gerekendir. Dinlediğiniz için Teşekkürler