Turizmin müsbət iqtisadi təsirləri

Aytən Zəhra
PS: Yazı Dövlət Turizm Agentliyi tərəfindən elan edilmiş müsabiqəyə təqdim edilir.

Turizmin təsirləri -FOTO

Turizimin təbiəti müxtəlif formaları əhatə edir. Son 10 illərdə turizmin sayı və turistik sənayenin sayı artmışdır. Turizm və iqtisadi inkişaf bir birindən çox aasılıdırlar və daha çox inkişaf etmiş ölkələrə foks olunur.

Turizm iqtisadi xidmətin əsas kompenentlərindən sayılır bura daxildir– otellər, istirahət yrləri və müxtəlif sərnişin daşınması daxildir. Turizmin özü birbaşa alıcı və satıcının qarşılıqlı münasibətlərindən yaranır. Onun əsas məhsulu təcrübədir.

Turistik konsepsiya haqqında bəhs edənlərdən biri Con Uidi olmuşdur. Onun bir sıra nəzəriyyələri vardır. O deir ki müasir turist konsepsiyansının əsasını turistlərin təəssüratı ilə bağlıdır. Müasir zamanda turizmin yayılmasında əsas elementlərdən biri globazlizationdutr. Bu çox müsbət təsir edir turizmə. Transport texnologiyalarının inkişaf ertməsi tyurizmə müsbət təsir eduir. Məsələn B.Britanityabnı mkisal göstərmək olar. Vətəndaşların transportlarla zarici ölkələrə getməsi 20 milyona çatmışdır il rəzində.

Turizmin özü rəqabət yaradır hansı kio ölkələr daha çox turist qəbul etməkçün rəqabət aparırlar. Nəticə olaraq, place promoution ve marketing çox vacib rol oynayır.

Bütün digər iqtisadi fəaliyyətlər kimi, turizm də yerləşdiyi yerli ərazilərə həm müsbət, həm də mənfi təsir göstərir. Müsbət təsirlərə məşğulluğun təmin edilməsi, investisiya qoyuluşu, yeni obyektlərin və attraksionların yaradılması, infrastrukturun yaxşılaşdırılması və bölgənin turizm məkanı kimi daha geniş məlumatlandırılması daxildir. Yerli bazarlardan asılı olan əksər pərakəndə və ya tikinti kimi bəzi digər iqtisadi sektorlardan fərqli olaraq, turizm yerli iqtisadiyyatın genişlənməsi və inkişafı üçün yer təklif edir.

Bu cür xərclərin ümumi təsiri turistik yönümlü müəssisələr mal və xidmətlər digər firmalardan aldıqları üçün turist xərclərinin ilkin inyeksiyası yolu ilə iqtisadiyyatda yaranan əlavə gəlirin miqdarına istinad edərək onun çarpan təsiri baxımından ölçülür. işçilər maaşlarını xərcləyirlər. Turizmin çoxsaylı təsirləri yerli baş verə biləcək digər xərc növləri ilə müqayisədə yüksək görünür, lakin turizm xərclərinin yarısının yerli yerdə qalacağını göstərən tədqiqatlar, çox şey sənayenin quruluşundan və sahibliyindən asılıdır. Belə ki, turizm bir çox yerli hakimiyyət orqanları və qurumlar tərəfindən inkişaf strategiyalarının əsas elementi kimi qəbul edilmişdir.

Eyni zamanda, turizmin də mənfi yerli təsiri var, orijinal cəlbediciliyinin aşınması, xarici şirkətlərə qazancın axması, ətraf mühitin pisləşməsi (çirklənmə, ehtiyatların tükənməsi, mənzərəyə vizual müdaxilə) və İldən-ilə və yerindən bənzərsiz dəyişən turizm bazarında gələcək potensial geriləmələrə olan həssaslıq. Əsas istiqamətlər və attraksionlar, bir təyinat və ya saytın ətraf mühitə zərər vermədən dəstəkləyə biləcəyi ən çox turist sayına əsaslanan daşıma qabiliyyətinə malikdir. Bu nöqtəyə çatdıqda, turist ləzzəti və məmnuniyyəti həddindən artıq inkişaf və ətraf mühitin pozulmasına məruz qalacaqdır. Ziyarətçilərin sayının artması bir çox sayt və attraksionları inkişaf və ətraf mühitin tarazlığını təmin etmək üçün idarəetmə planları və tədbirləri qəbul etməyə məcbur etdi. Məsələn, Vayominqdəki Yellowstone Milli Parkında ildə 2.5 milyon ziyarətçinin təsiri, səlahiyyətlilər üçün ətraf mühitin qorunması və idarə edilməsi problemlərini yaratdı, avtomobillərin qadağan edilməsi, ziyarətçilərin sayının məhdudlaşdırılması və icazə verilən nəqliyyat vasitələrinin məhdudlaşdırılması kimi mühafizə tədbirlərinin tətbiq edilməsini tələb etdi. hər gün və düşərgə bağlamaq.

Xankəndi

Bu gün dünya iqtisadiyyatının ən gəlirli və sürətlə inkişaf edən sahələrindən biri turizmdir. Təsadüfi deyil ki, tükənməyən gəlir mənbəyini itirməmək üçün dünya ölkələri bir-birilə rəqabətdədir və daha çox turist cəlb etməyə çalışırlar. Turizmin inkişafı yalnız bir sektoru deyil, bütövlükdə bütün sahələri əhatə edir. Bu, yeni iş yerlərinin yaradılması və daha çox sayda insanların işlə təmin olunması deməkdir.

Azərbaycanın təbii sərvətləri, rəngarəng iqlimi, zəngin tarixi-mədəni irsi turizmin inkişafına və ölkəyə daha çox turistin cəlb edilməsinə imkan yaradır. Turizm sahəsi həm regionların inkişafı, həm də ölkənin iqtisadi potensialının möhkəmlənməsi, Azərbaycanın imici, dünyaya inteqrasiyası üçün çox mühüm bir vasitədir.

Turizmlə bağlı ölkənin inkişaf strategiyası ümumilikdə iqtisadiyyatının gücləndirilməsinə böyük töhfə verir. Son illər turizm sahəsində, ilbəil ölkəyə gələn turistlərin sayında dinamika müşahidə edilir. 2019-cu ilin yanvar-sentyabr aylarında Azərbaycana dünyanın 191 ölkəsindən 2.4 milyon xarici qonaq gəlib ki, bu da keçən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 9.6% çoxdur. Bu, göstərir ki, turizm sahəsində stabil və dinamik inkişaf var.

Ölkəyə gələn turistlərin gəlişi önəmlidir. Lakin digər faktorlar da, onların xərcləmələri də önəmlidir. Yəni turistlər ölkəyə gəldiyi zaman nə qədər vəsait xərcləyir.

Dövlət Turizm Agentliyinin Aparat rəhbəri Kənan Qasımov bildirib ki, burada əsas məsələ turistlərə təklif edilən xidmətlərin çoxluğu və onların əlçatanlığıdır.

“Bir turist ölkəyə gəldiyi zaman az pul xərcləyirsə, demək ona təklif edilən xidmətlər azdır. Turist ölkəyə asudə vaxtını səmərəli keçirməyə və pul xərcləməyə hazır gəlir. Dövlətin, turizm sənayesinin üzvlərinin əsas vəzifəsi ondan ibarət olmalıdır ki, turist bu vəsaiti çox rahatlıqla, incinmədən xərcləsin və ölkəyə valyuta daxil olsun. Turizm ölkəyə valyuta daxil olması baxımından ən vacib sahələrdən biridir. Bu baxımdan əsas məqsədimiz ondan ibarətdir ki, daha çox vəsait xərcləmək potensialı olan, sosial iqtisadi vəziyyəti yaxşı olan ölkələrin seçilməsi prosesində aktiv iştirak edək. Bu gün ölkəyə gələn turistin ortalama xərci 800-1000 manat arasında dəyişir. Qonşu ölkələrlə müqayisədə Azərbaycana gələn turist daha çox vəsait xərcləyir. Təbii ki, biz bununla kifayətlənmirik. Çünki ölkənin potensialı daha çox turisti qəbul etməyə hazırdır”.

Turistin gəlişi ilə yanaşı, onun ölkədən məmnun qayıtması da vacibdir. 2015-ci ildə lisenziyaların ləğvi turizm sənayesində canlanma yaratdı. Bu gün üçün Azərbaycanda 3 mindən çox turizm şirkəti var. Amma kəmiyyətin artması ilə yanaşı, keyfiyyətin artması da mühüm əhəmiyyət daşıyır.

K. Qasımov qeyd edib ki, hazırda turizm şirkətlərinin sistemləşməsi prosesi gedir. Onun sözlərinə görə, ilin sonuna qədər yaradılacaq turizm reyestrində həmin şirkətlər də qeydiyyatdan keçəcək və kateqoriyalara bölünəcəklər.

“Kateqoriyalar onların göstərdiyi xidmətin çeşidi və səviyyəsinə görə müəyyən olunacaq. Bu sahədə dövlət nəzarətini faktiki olaraq gücləndirmək üçün turizm şirkətləri mülki məsuliyyət sığortasına cəlb ediləcəklər. Bu sığorta vasitəsilə onların yerli və xarici turistlər qarşısında öhdəlikləri təmin ediləcək. Bundan əlavə, turistlə birbaşa ünsiyyətdə olan siravi vətəndaşlar, insanlardır. Əslində həmin ölkə ilə bağlı fikri onlar formalaşır. Bunlar bir turistin məmnunluğu üçün vacib elementlərdir. Əgər ölkəyə gələn turist məmnun qayıtmasa, bu artıq neqativ effekt verir. Xırda neqativ hal bir şəxsin deyil, ölkənin imici ilə bağlı mənfi haldır. Ölkənin uzun illər apardığı siyasətə mənfi təsir edə bilir. Bu baxımdan Dövlət Turizm Agentliyi vətəndaşlarla bu münasibətin qurulması addımını vacib hesab edir. Bəzi hallarda insanlar gələn turistin onun həyatına təsiri barədə aydın fikrə sahib olmur. Bunun iqtisadi geridönüşünü normal şəkildə insanlara çatdırırıq və artıq onlar da qəbul edirlər. Turizm əslində birbaşa məşğulluğun artırılması və vətəndaşların işlə təmin olunması baxımından vacib elementdir və insanların bunu real həyatında hiss etməsi sadəcə bir qədər vaxt çəkir”.

K.Qasımovun sözlərinə görə, ölkədə turizmin inkişafı, dövlət reyestrinin yaradılması, infrastrukturun formalaşdırılması və s. məsələlər yeni işlənən Turizm haqqında qanunda nəzərdə tutulub və qanun layihəsi yaxın müddətdə ictimai müzakirəyə çıxarılacaq. Qanun layihəsinin qəbulundan sonra turizm mühitində daha aktiv canlanma müşahidə ediləcək.
Son illər ölkədə turizmlə bağlı infrastrukturun formalaşdırılması baxımından xeyli uğurlu işlər görülüb. Otellərin, mehmanxanaların sayı artılıb. Bundan əlavə, sahibklarlara verilən güzəştli kreditlərin daha da optimallaşdırılması, investisiya təşviqi sənədlərin daha da əlçatan olması istiqamətində işlər aparılır.

Turizm sənayesinin inkişafı müsbət dinamika üzərində gedir. Bu gün bölgələrin turizmin siyasətinin formalaşdırılması, turizm potensialının araşdırılması üçün Destinasiya Menecmenti Təşkilatları yaradılır. Destinasiya Menecmenti Təşkilatları regionların turizm potensialını daha effektiv istifadə etmək, regional turizmin təbliğatını aparmaq, bununla da uzunmüddətli davamlı iqtisadi inkişafa nail olmaq məqsədilə yeni idarəetmə modeli olaraq fəaliyyət göstərir.

Quba və Şəkidə artıq Destinasiya Menecmenti Təşkilatları yaradılıb. Növbəti istiqamət olaraq Gəncə Destinasiya Menecmenti Təşkilatı yaradılacaq. Cənub zonasının turizm potensialını inkişaf etdirmək üçün Lənkəranda da Destinasiya Menecmenti Təşkilatının yaradılması planlaşdırılır. Bundan əlavə, Aranın turizm potensialı öyrəniləcək.
Ölkədə fəaliyyət göstərən otellərin ulduzlarına uyğun xidmət göstərib-göstərməməsi ilə bağlı yoxlamalar həyata keçiriləcək. Bunun əsasında isə otellərə verilən ulduzlara yenidən baxılacaq. Ulduzların verilməsi ilə bağlı artıq qaydalar Nazirlər Kabinetinə göndərilib. Bu isə otellərin turistlərə daha yaxşı xidmət göstərməsinə imkan yaradacaq.

Həmçinin ölkəyə gələn turistin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi, onun müraciət edib şikayət və ya məlumatlamasını təmin etmək üçün ölkədə turizm polisi yaradılır.

Dövlət Turizm Agentliyinin Turizm siyasəti və strategiya şöbəsinin müdiri Məhəmməd Muradov bildirib ki, Azərbaycanda yaradılacaq turizm polisi Turistlərə Yardım Mərkəzinin tərkibində olacaq.

“Bu mərkəz özündə 3 əsas komponenti birləşdirir. Birincisi, ölkə boyu turistlərin zəng edə biləcəyi vahid qaynar xəttin olması, ikincisi online portalın yaradılmasıdır. Turistləri maraqlandıran suallar və cavablar mərkəzin əməkdaşları ilə birbaşa canlı ünsiyyət, online kommunikasiya imkanları ilə təqdim olunacaq. Üçüncü məqam fiziki məkanla bağlıdır. Bununla əlaqədar Bakının mərkəzində ofis fəaliyyət göstərəcək. Turizm polisi isə Daxili İşlər Nazirliyinin əməkdaşlarından seçiləcək. Onlar turistlərə yardım edəcəklər. Əsasən dil baryeri olmayan işçilər seçiləcək, biz tərəfdən isə onlara treyninqlər keçiriləcək. Layihənin tətbiqi üçün ilkin mərhələdə 20-25 polis əməkdaşı seçiləcək”.

Turistlərin Azərbaycanda daha yaxşı vaxt keçirməsi, onların problemlərlə qarşılşamaması üçün görülən işlər davam etdirilir. Həmçinin onların ölkəyə cəlb edilməsi üçün xarici ölkələrdə də işlər aparılır.

Ölkənin turizm potensialının təşviqi, turizm məhsullarının dünya turizm bazarına çıxarılması, satışının təşkili və ölkəyə turist axınının artırılması məqsədilə müxtəlif ölkələrdə nümayəndəliklər açılır. Bu gün Dövlət Turizm Agentliyinin 7 ölkədə – Almaniiya, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Səudiyyə Ərəbistanı, Çin, Hindistan, Rusiya və Gürcüstanda turizm nümayəndəliyi açılıb. Rəsmi turizm nümayəndəliklərinin fəaliyyəti həmçinin Azərbaycana aid seminarların, eləcə də yerləşdiyi regionlardakı və Azərbaycandakı turizm və səyahət şirkətlərinin əməkdaşlıq etməsi üçün görüşlərin təşkil edilməsi, Azərbaycanın beynəlxalq sərgilərdə təmsil olunmasına dəstək verilməsi və koordinasiya işlərini həyata keçirərək ikitərəfli əlaqələrin stimullaşdırılmasına xidmət edəcək.

Bundan əlavə, bir sıra ölkələrdə – ABŞ, Rusiya, Böyük Britaniya, Sinqapur, Çin, Cənubi Koreya, Yaxın Şərq ölkələrində Azərbaycanın turizm potensialı tanıdılır, ölkəmiz dünyanın bir sıra ölkələrində beynəlxalq turizm sərgilərində təmsil olunur.

“Azərbaycan Respublikasında ixtisaslaşmış turizm sənayesinin inkişafına dair Strateji Yol Xəritəsi”ndə qeyd edildiyi kimi, mövcud imkan və potensialdan səmərəli istifadə etməklə Azərbaycanın 2025-ci ilədək həm regionda, həm də digər dünya ölkələri arasında cəlbedici turizm məkanlarından birinə çevrilməsi başlıca hədəflərdən biridir. 2025-ci ildən sonrakı dövr üzrə perspektiv isə Azərbaycanı dünyada turistlərin ən çox üstünlük verdikləri 20 turizm məkanından birinə çevirmək, mövcud turizm ehtiyatlarından səmərəli istifadə göstəricilərinin maksimuma çatdırılmasını təmin etməkdir.

Aytən Zəhra
PS: Yazı Dövlət Turizm Agentliyi tərəfindən elan edilmiş müsabiqəyə təqdim edilir.

Turizmin müsbət iqtisadi təsirləri

ESTAFET/ Ekoturizmin bir çox təriflərinin olması onu sübut edir ki, turizm fəaliyyətinin bu istiqaməti hələ də formalaşma mərhələsindədir. Tərif yalnız o zaman tam və dolğun olar ki, orada ekoloji turizmin əsaslıandığı prinsiplər gözlənilsin. Ekoloji turizmin əsaslandığı və bünövrəsi hesab olunan prinsiplər aşağıdakılardır:

– Təbii rekreasiya ərazilərinin bioloji müxtəlifliyinin qorunması;

– Ekoturizm sahəsinə cəlb olunmuş regionların iqtisadi dayanıqlılıq səviyyəsinin artırılması;

– Ekoturist fəaliyyəti iştirakçılarının ekoloji mədəniyyətinin yüksəldilməsi;

– Rekreasiya ərazilərinin etnoqrafik statusunun saxlanılması.

Təbii rekreasiya ərazilərinin bioloji müxtəlifliyinin qorunması.
Planlaşdırılma mərhələsi – konkret ərazidə ən azı aşağıdakı tədbirlər həyata keçirilməlidir: ərazinin rekreasiya qiymətləndirilməsi; ərazinin marketinq strategiyası ilə razılaşdırılmış ekoloji strategiyanın müəyyən olunması; hüquq normaları daxilində uzunmüddətli və ya qısamüddətli fəaliyyətin nəzərə alınması; ekoloji tədbirlərin biznes-plana daxil edilməsi.

Təşkil olunma mərhələsi – ekologiya və hüquq məsələləri üzrə dövlətin müxtəlif səviyyəli strukturları ilə əməkdaşlıq; ekoloji məsələlər üzrə sərmayə paketinin yaradılması; rekreasiya fəaliyyəti nəticəsində ola biləcək rekreasiya təhlükəsini azaldan tədbirlərin nəzərdə tutulması və s.

Motivasiya – ekoloji menecment proqramının ayrılmaz sahəsi hesab olunur. Ekoloji-turist fəaliyyəti icraçılarının və təşkilatçılarının özünü təsdiq etməsi stimullaşdırmalı, onların maddi və mənəvi tələbatları ödənilməlidir.

Reallaşdırma mərhələsi ekoloji risklə bağlı analiz və nəzarət sistemi ilə müşahidə edilməlidir.

Ekoturizm sahəsinə cəlb olunmuş regionların iqtisadi dayanıqlılıq səviyyəsinin artırılması.

Turist prosesinə cəlb edilmiş regionların iqtisadi dayanıqlılıq anlayışı kifayət qədər ümumi anlayışdır, lakin ekoturizmdə xüsusi anlam daşıyır, çünki ekoturizmin iqtisadi baxımdan geridə qalmış, müasir sənayedən uzaq ərazilərdə inkişaf edir. Bu ərazilər adətən iş yerləri ilə zəif təmin olunduğundan iri şəhərə ucuz işçi qüvvəsi ixracatçısıdır. Yerli əhalinin turizmin bu sahəsində fəaliyyəti adətən xüsusi maraqlı əşyaların düzəldilməsi və satılması, qida məhsulları ilə təmin olunması, bəzi hallarda qarovulçu funskyalarının yerinə yetirilməsi və s. Yerli əhalinin işlə təmin olunması nəinki onların məşğulluq səviyyəsini yüksəltməyə, həm də əhalinin öz doğma ərazilərində möhkəmlənməsinə və şəhərlərdən qayıtmasına gətirib çıxarır. Regionda iş yerlərinin artırılmasına digər yollarla da nail olmaq olar, məsələn: bəzi istehsal növlərinin üçüncü dünya ölkələrinə cəlb olunmasını təcrübədən keçirən transmilli korporasiyaları cəlb etməklə. Lakin hamıya məlumdur ki, üçüncü dünya ölkələrində istehsal olunan məhsulların ucuz olması yalnız əməkhaqqının aşağı olması ilə deyil, həm də ətraf mühitə neqativ təsirin yüksək səviyyədə olması və bunun nəticəsində də ərazinin rekreasiya cəlbediciliyinin azalması ilə əlaqədardır.

Ekoturist fəaliyyəti iştirakçılarının ekoloji mədəniyyətinin yüksəldilməsi. Bu proses bir neçə istiqamət üzrə həyata keçirilir. Rekreasiya ərazilərində məskunlaşan və turist fəaliyyətinə cəlb olunmuş və bu sahədən iqtisadi səmərə götürən əhali, başa düşür ki, turistləri cəlb edən təbiət olduğu kumu qorunub saxlanmalıdır və məhz bu təbiət – onların əsas gəlir mənbəyidir. Ekoloji turlarda iştirak edən turistlər – istənilən halda təbiətə biganə qalan insanlar deyil, lakin onlar da öz ekoloji bilik səviyyəsini onlara təşkilatçılar və ekoloji-turist proqramlarını həyata keçirən insanlar tərəfindən verilən məlumat əsasında artırırlar. Kütləvi İnformasiya Vasitələrində (KİV) ekoloji turizmin təbliği, təbiəti mühafizəyə diqqətin cəlb olunması əhalinin ümumi ekoloji dünyagörüşünün artırılması üzrə ümumi proqramın əsas elementidir.

Rekreasiya ərazilərinin etnoqrafik statusunun saxlanılması. Ekoloji turizmin əsasını təşkil edən prinsiplərin ən sonuncusu – ekoloji turlar təşkil olunan regionlarda yaşayan xalqların mədəniyyətinə, adət və ənənələrinə qayğıkeş münasibət prinsipidir. Son onilliklər ənənəvi mədəniyyət və milli kolorit turistlərin diqqətini daha çox cəlb etməyə başlayır, lakin etnoqrafik turizmin təşkili və ya etnoqrafik komponentlərin ekoloji turlara daxil edilməsi təbii ehtiyatlardan istifadə edən rekreasiya fəaliyyətindən heç də zəif planlaşdırılmamalıdır. Yerli icmaların, kütləvi turizmlə qarşılaşan ənənəvi mədəniyyəti onlara qarşı təbiətdən də həssas və dözümsüz olur. Planetin etnoqrafik rəngarəngliyinin qorunmasına köməklik ekoloji turizmin əsas vəzifələrindən biridir.

Beləliklə, ekoturizmin fərqləndirici xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, o təbiətlə təmasda olmaq tələbatını həyata keçirir, ətraf mühitə və mədəniyyətə neqativ təsirin qarşısını alır və turoperator və turistləri ətraf mühitin mühafizəsinə və sosial-iqtisadi inkişafa yardım etməyə vadar edir.

Bu formada da ekoturizm ətraf ərazilərin dayanıqlı inkişafının əsas komponentinə çevrilir. Qeyd etmək lazımdır ki, ekoturizmin bir çox təriflərində dayanıqlı inkişafa dair bəndlər var. Dayanıqlılıq deyəndə burada ilk növbədə, turizmin ekoloji, sosial-mədəni və iqtisadi təsirləri arasında müsbət balans, eləcə də ekoturistlərin bir-birinə müsbət təsiri başa düşülür. Beləliklə də, ekoturizm, təbii ərazilərin dayanıqlı inkişafının əsas komponenti rolunu oynayır. Buradan da belə nəticə çıxır ki, turizm fəaliyyətinin ekologiya, iqtisadiyyat və sosial inkişaf baxımdan ən yüksək müsbət effektə malik olan növləri daya dayanıqlı hesab oluna bilər.