Türk dünyasının coğrafiyası və etnosu”

1. Müstəqil türk dövlətləri (7 ölkə) Türkiyə, Azərbaycan, Qazaxıstan, Türkmənistan, Özbəkistan, Qırğızıstan, Şimali Kipr.
2. Dövlət qurumları olan türk xalqları — Kabarda-Balkarıstan, Qaraçay-Çərkəz, Çuvaş, Tatarıstan, Başqırdıstan, Altay, Xakasiya, Saxa-Yakutiya, Tuva, Taymır (Rusiyada), Sıntzyan-Uyğur (Cində)
3. Dövlət qurumu olmayan türk xalqları — qumuk, Krım tatarları, qaqauz, Axıska türkləri, karaimlər, krımçaklar və s.
4. Muxtar Respublikası olan türk dövlətləri — Özbəkistan (Qaraqalpak MR) və Azərbaycan (Naxçıvan MR)
5. Xəzəryanı türk dövlətləri — Azərbaycan, Qazaxıstan, Türkmənistan
6. Dünya okeanına birbaşa çıxışı olan türk dövləti – Türkiyə
7. Dünya okeanına çıxışı olmayan türk dövlətləri — Qırğızıstan, Özbəkistan.
8. Sahəsinin böyüklüyünə görə -Saxa-Yakutiya, Qazaxıstan, Sintzyan-Uyğur, Türkiyə, Türkmənistan, Özbəkistan.
9. Əhalinin sayına görə – Türkiyə, Özbəkistan, Qazaxıstan, Azərbaycan, Qırğızıstan, Türkmənistan.
10. Sürgün edilən xalqlar – Axıska türkləri, Krım tatarları,.
11. Dini etiqadına görə əksər türklər islam dininə etiqad edir. Lakin yakutlar – şaman, uyğurlar – buddizm, çuvaş və qaqauzlar – xristian, karaim və krımçaklar isə yəhudi dininə sitayiş edirlər.
12. Qədim dağlar – Qazax xırda təpəliyi, Altay, Tyan-Şan, Sayan.
13. Cavan dağlar — Qafqaz, Pont, Tavr, Kopetdağ
14. Düzənliklər – Turan, Xəzəryanı, Kür-Araz ovalıqları, Ust-Yurd və Anadolu yaylaları.
15. Ən uca zirvə – Tyan-Şanda Qələbə piki — 7439m. (Qırğızıstan)
16. Ən çökək yer – Turfan çökəkliyi – 154m (Sıntszyan-Uyğur), Karagiye – 132m (Qazaxıstan)
17. Səhralar – Təklə-Məkan, Qaraqum, Qızılqum.
18. Platformalar – Şərqi Avropa (Rusiyanın Avropa hissəsinin türk qurumları) və Turan (Özbəkistan və Türkmənistan)
19. Neft yataqları olanlar – Azərbaycan, Qazaxıstan, Türkmənistan, Özbəkistan, Tatarıstan, Başqırdıstan.
20. Kömür yataqları – Türkiyə (Zonquldağ-Ereqli), Özbəkistan (Anqren), Qazaxıstan (Karaqanda), Sıntszyan-Uyğur (Bay), Tuva (Ulufem), Saxa-Yakutiya və Qırğızıstanda.
21. Metal filizləri – Türkiyə (mis, xromit), Azərbaycan (dəmir və polimetal filizləri), Qazaxıstan (mis, manqan, molibden, boksit, dəmir filizi), Saxa-Yakutiyada (dəmir, qalay)
22. Qızıl – Saxa-Yakutiya, Özbəkistan.
23. Meşə – Saxa Yakutiya, Tuva, Xakasiya.
24. Almaz – Saxa-Yakutiya.
25. Subtropik iqlim – Türkmənistan, Sıntszyan-Uyğurun cənubu, Türkiyə və Azərbaycan.
26. Su problemi olan – Mərkəzi Asiya ölkələri.

Türk dünyası ölkələri haqda

Türk xalqları Altay dil ailəsinin türk dil qrupuna aid olub 4 qola ayrılır.
1. Oğuz qolu –türk, azərbaycanlı, qaqauz, türkmən, türkmən, Krım tatarları, Axıska (Mehseti) türkləri və s.
2. Uyğur qolu -özbək, uyğur, tuvalı, xakas, kızıllar
3. Qıpçaq qolu – qazax, qaraqalpaq, qumık, qırğız, poqay, altaylar və s.
4. Bulqar qolu – tatar, başqırd, qaraçay, karaim və s.
Dil yaxınlığı etibarı ilə yakutlar monqollara, çuvaşlar isə finlərə qarışmış və türk dillərindən uzaqlaşmışlar.
Türk xalqlarını birləşdirən ümumi xüsusiyyətlər adət-ənənə, folklor yaxınlığı, eyni coğrafi adların qoyulmasıdır.

1. Müstəqil türk dövlətləri (7 ölkə) Türkiyə, Azərbaycan, Qazaxıstan, Türkmənistan, Özbəkistan, Qırğızıstan, Şimali Kipr.
2. Dövlət qurumları olan türk xalqları — Kabarda-Balkarıstan, Qaraçay-Çərkəz, Çuvaş, Tatarıstan, Başqırdıstan, Altay, Xakasiya, Saxa-Yakutiya, Tuva, Taymır (Rusiyada), Sıntzyan-Uyğur (Cində)
3. Dövlət qurumu olmayan türk xalqları — qumuk, Krım tatarları, qaqauz, Axıska türkləri, karaimlər, krımçaklar və s.
4. Muxtar Respublikası olan türk dövlətləri — Özbəkistan (Qaraqalpak MR) və Azərbaycan (Naxçıvan MR)
5. Xəzəryanı türk dövlətləri — Azərbaycan, Qazaxıstan, Türkmənistan
6. Dünya okeanına birbaşa çıxışı olan türk dövləti – Türkiyə
7. Dünya okeanına çıxışı olmayan türk dövlətləri — Qırğızıstan, Özbəkistan.
8. Sahəsinin böyüklüyünə görə -Saxa-Yakutiya, Qazaxıstan, Sintzyan-Uyğur, Türkiyə, Türkmənistan, Özbəkistan.
9. Əhalinin sayına görə – Türkiyə, Özbəkistan, Qazaxıstan, Azərbaycan, Qırğızıstan, Türkmənistan.
10. Sürgün edilən xalqlar – Axıska türkləri, Krım tatarları,.
11. Dini etiqadına görə əksər türklər islam dininə etiqad edir. Lakin yakutlar – şaman, uyğurlar – buddizm, çuvaş və qaqauzlar – xristian, karaim və krımçaklar isə yəhudi dininə sitayiş edirlər.
12. Qədim dağlar – Qazax xırda təpəliyi, Altay, Tyan-Şan, Sayan.
13. Cavan dağlar — Qafqaz, Pont, Tavr, Kopetdağ
14. Düzənliklər – Turan, Xəzəryanı, Kür-Araz ovalıqları, Ust-Yurd və Anadolu yaylaları.
15. Ən uca zirvə – Tyan-Şanda Qələbə piki — 7439m. (Qırğızıstan)
16. Ən çökək yer – Turfan çökəkliyi – 154m (Sıntszyan-Uyğur), Karagiye – 132m (Qazaxıstan)
17. Səhralar – Təklə-Məkan, Qaraqum, Qızılqum.
18. Platformalar – Şərqi Avropa (Rusiyanın Avropa hissəsinin türk qurumları) və Turan (Özbəkistan və Türkmənistan)
19. Neft yataqları olanlar – Azərbaycan, Qazaxıstan, Türkmənistan, Özbəkistan, Tatarıstan, Başqırdıstan.
20. Kömür yataqları – Türkiyə (Zonquldağ-Ereqli), Özbəkistan (Anqren), Qazaxıstan (Karaqanda), Sıntszyan-Uyğur (Bay), Tuva (Ulufem), Saxa-Yakutiya və Qırğızıstanda.
21. Metal filizləri – Türkiyə (mis, xromit), Azərbaycan (dəmir və polimetal filizləri), Qazaxıstan (mis, manqan, molibden, boksit, dəmir filizi), Saxa-Yakutiyada (dəmir, qalay)
22. Qızıl – Saxa-Yakutiya, Özbəkistan.
23. Meşə – Saxa Yakutiya, Tuva, Xakasiya.
24. Almaz – Saxa-Yakutiya.
25. Subtropik iqlim – Türkmənistan, Sıntszyan-Uyğurun cənubu, Türkiyə və Azərbaycan.
26. Su problemi olan – Mərkəzi Asiya ölkələri.

“Türk dünyasının coğrafiyası və etnosu”

İnstitutdan bildirilib ki, əməkdaşlar nəzərdə tutulan plan üzrə tədqiqatlarını aparmaqla yanaşı, “Türk dünyasının coğrafiyası və etnosu” kitabının üçüncü cildi üzərində də işlərini tamamlamağa çalışırlar.

Əvvəlcədən aparılan bölgüyə əsasən, institutun 20-dən artıq alimi öz bölmələrini yazıb, elektron formada kitabın buraxılışına məsul, institutun elmi işlər üzrə direktor müavini, dosent Məhərrəm Həsənova göndərirlər. O, hər bir bölməni redaktə edir, ayrı-ayrı dövlət və qurumların coğrafiyası haqqında verilmiş məlumatların eyni sxem üzrə olmasını gözləməklə onların üzərində işləyir və çapa hazırlayır.

Bildirilib ki, kitab son illər Coğrafiya İnstitutunun yerinə yetirdiyi və respublika miqyasından kənar ərazilərin coğrafiyasına həsr edilən ən mühüm işlərdən biridir. Kitabın birinci cildi 2019-cu ildə çap edilib. Həmin cild, eyni zamanda rus dilinə tərcümə olunub və nəşr edilərək oxucuların istifadəsinə verilib. Kitabın digər cildlərinin də rus dilinə tərcümə edilməsi və MDB məkanında yerləşən türkdilli dövlətlərə, eləcə də Rusiya Federasiyası tərkibindəki milli türk qurumlarına göndərilməsi nəzərdə tutulur. Kitabın ikinci cildi də bu ilin əvvəllərində çapdan çıxıb.

“Regional coğrafiya” adlanan və 3 fəsildən ibarət olan əsərin birinci fəsli müstəqil Türk dövlətlərinə həsr edilib. Burada həmin dövlətlərin həm fiziki, həm də iqtisadi-sosial coğrafiyası haqqında məlumatlar öz əksini tapır.

İkinci fəsil Rusiya Federasiyası tərkibində olan milli türk qurumlarının, o cümlədən Çin Xalq Respublikasının tərkibindəki Sintsızyan-Uyğur Muxtar rayonunun fiziki və iqtisadi-sosial coğrafiyasına həsr edilib. Kitabın üçüncü fəsli isə müstəqil dövləti və milli qurumu olmayan türk xalqlarının coğrafiyasından bəhs edir.

M.Həsənov “Türk dünyasının coğrafiyası və etnosu” üçcildliyinin “Regional Coğrafiya” adlanan bu cildinin də yüksək elmi keyfiyyətlə hazırlanıb vaxtında çap edilərək oxuculara çatdırılacağına əminliyini bildirib. muallim.edu.az

“Türk dünyasının coğrafiyası və etnosu”

AMEA akademik Həsən Əliyev adına Coğrafiya İnstitutunun kollektivi də fəaliyyətini karantin şəraitinə uyğunlaşdıraraq onlayn şəkildə davam etdirir. İnstitut tərəfindən hazırlanan “Türk dünyasının coğrafiyası və etnosu” kitabının üçüncü cildi üzərində işlər də davam edir. İnstitutun 20-dən çox alimi öz bölmələrini yazıb elektron formada təqdim ediblər.

“Regional coğrafiya” adlanan cildin birinci fəsli müstəqil türk dövlətlərinə həsr edilib. İkinci fəsil Rusiya Federasiyası tərkibində olan milli türk qurumlarının, Çin Xalq Respublikasının tərkibindəki Sintszyan-Uyğur Muxtar rayonunun fiziki və iqtisadi-sosial coğrafiyası, üçüncü fəsli isə müstəqil dövləti və milli qurumu olmayan türk xalqlarının coğrafiyası haqqındadır.

Kitabın buraxılışına məsul olan elmi işlər üzrə direktor müavini, coğrafiya üzrə fəlsəfə doktoru Məhərrəm Həsənovun məlumatına görə, bu əsər son illər Coğrafiya İnstitutunun yerinə yetirdiyi və respublika miqyasından kənar ərazilərin coğrafiyasına həsr edilən ən mühüm işlərdən biridir. Kitabın birinci cildi 2019-cu ildə çap edilib. Həmin cild rus dilinə də tərcümə olunaraq oxucuların istifadəsinə verilib. İkinci cild bu ilin əvvəlində çapdan çıxıb.

Kitabın digər cildlərinin də rus dilinə tərcümə edilməsi və MDB məkanında yerləşən türkdilli dövlətlərə, eləcə də Rusiya Federasiyası tərkibindəki milli türk qurumlarına göndərilməsi nəzərdə tutulur.