Türkiyə Cümhuriyyətinin yaranmasının 95-ci ildönümü qeyd edilir

A long succession of political entities existed in Asia Minor over the centuries. Turkmen tribes invaded Anatolia in the 11th century ce , founding the Seljuq empire; during the 14th century the Ottoman Empire began a long expansion, reaching its peak during the 17th century. The modern Turkish republic, founded in 1923 after the collapse of the Ottoman Empire, is a nationalist, secular, parliamentary democracy. After a period of one-party rule under its founder, Mustafa Kemal (Atatürk), and his successor, Turkish governments since the 1950s have been produced by multiparty elections based on universal adult suffrage.

Türkiyə

Türkiyə (türk. Türkiye), rəsmi adı Türkiyə Respublikası türk. Türkiye Cumhuriyeti). Paytaxtı Ankara olan və Köhnə Dünya adlandırılan Avropa, Asiya və Afrika qitələrinin bir birinə ən çox yaxınlaşdığı nöqtədə yerləşən ölkədir. Ölkə torpaqlarının böyük hissəsi Anadolu yarımadasında, bir hissəsi isə Balkan yarımadasının çıxıntısı olan Trakiyada yerləşir. Ölkə üç tərəfdən Aralıq dənizi, Qara dəniz və onlar arasında yerləşən Mərmərə dənizi və Egey dənizi ilə əhatə olunur. Türkiyə şərqdən Gürcüstan, Ermənistan, Azərbaycan və İran, cənubdan İraq və Suriya, qərbdən Yunanıstan və Bolqarıstan ilə həmsərhəddir. Türkiyə altı müstəqil Türk dövlətlərindən biridir. Əhalisinin əksəriyyəti İslam dininə inanır. Ölkənin rəsmi dili Türk dilidir, lakin əhalinin 15,7%-ni (ehtimal) təşkil edən Kürdlər və Zazalar, Kürd dili və Zaza dilini də geniş işlədirlər.

Türkiyənin coğrafiyası

Asiyanın cənub-qərbində, Qara dəniz və Aralıq dənizi arasında, Anadolu yarımadasında yerləşir. Ərazisi (daxili su hövzələri ilə birlikdə) 780 580 km² təşkil edir.Türkiyə şərqdən Gürcüstan, Ermənistan, Azərbaycan və İran, cənubdan İraq və Suriya, qərbdən Yunanıstan və Bolqarıstan ilə həmsərhəddir. Ölkənin Mərmərə, Egey, Aralıq və Qara dənizlərlə əhatə olunması ona dünya okeanına çıxış imkanı verir.Ən uca dağı Ağrı dağı, ən böyük gölü Van gölüdür.Ölkə 7 bölgəyə və 81 vilayətə ayrılır.Ölkənin cənubuna Aralıq dənizi iqlimi hakimdir.

Türkiyənin tarixi

Müasir Türkiyənin yerləşdiyi Anadolu yarımadası tarix boyu çoxlu sivilizasiyaların mərkəzi olmuşdur. Burada Osmanlı dövlətinin qurulmasından əvvəl Bizans İmperiyası mövcud olmuşdur. 1299-cu ildən başlanmış proseslər nəticəsində 1326-cı ildə mərkəzi Bursa şəhəri olan Osmanlı dövləti quruldu. Ərazilərin genişlənməsi ilə paytaxt Ədirnəyə köçürüldü. Daha sonra 1453-cü ildə Konstantinopolun tutulması ilə şəhərin adı dəyişdirildi və paytaxt İstanbul elan edildi. Dünya tarixində Osmanlı İmperiyası ən uzunömürlü (600 ildən çox) və ən böyük imperiyalardan (Osmanlı İmperiyasının üç qitədə torpaqları olmuşdur) biri hesab olunur. Ətraflı Türkiyə tarixi

XIX əsrin sonlarında zəif idarəçilik,imperiya tərkibində seperatçılığın güclənməsi və Avropa ərazisində Osmanlının vaxtaşırı məğlubiyyəti İmperiyanı hədsiz zəiflətdi. Zəiləməkdə olan İmperiya Birinci Dünya Müharibəsini uğursuzluqla başa vurdu.

Müharibədən sonrakı dövrdə Avropa dövlətlərinin öz aralarında imzaladıqları müqavilələrin faktiki məqsədi Osmanlının bölüşdürülməsi idi. İzmir Yunanıstanın payına düşmüşdü və 15 may 1919-cu ildə yunanlar İzmirə daxil oldular. Bundan sonra Türkiyədə professional hərbiçi Mustafa Kamal Atatürk paşanın başçılğı ilə Azadlıq hərəkatı başlandı.

İqtisadiyyat

Qurtuluş illərində Osmanlı Dövlətinin çöküş vaxtında savaş məğlubiyyətləri keçmişiylə başlayan Türkiyə iqtisadiyyatı 1923-cü ildən sonrakı illərdə ağır vəziyyətdə idi. İstanbul və İzmirdən başqa digər heç bir sənaye şəhəri və təhsil mərkəzi mövcud deyildi. Ən həyati vacib məhsullar belə ölkədə istehsal olunmurdu. 12 milyonluq əhalinin əksəriyyəti,ilk növbədə yoxsul insanlar,savadsız idi.Anadoludaki böyük torpaq sahibləri də sənaye burjaziyasını yaratmaqda maraqlı deyildilər.

Türkiyənin əhalisi

Türkiyə Statistika Qurumunun 31 dekabr 2010-cu il tarixinə olan rəsmi təxmininə əsasən Türkiyə Cümhuriyyəti əhalisi 73,722,988 nəfərdir . Konda : Araştırma ve Danışmanlık tərəfindən Türkiyə hökumətinin sifarişi ilə 1993-cü ildə Türkiyə Respublikasının etnik və sosial quruluşunu öyrənmək məqsədiylə apardığı araştırmanın yekunlarına əsasında 2006-cı ilə verdiyi təxminə əsasən Türkiyənin 72,975 milyon nəfər əhalisinin 76%-ni Anadolu türkləri , 15,7%-ni Kürdlər və Zazalar, 2,8%-ni digər türk xalqlarının nümayəndələri , 0,7%-ni ərəblər , 4,7%-ni isə digər etnik qruplar təşkil edir .Türkiyə Respublikasında müxtəlif dini konfessiyalar fəaliyyət göstərir. Onlardan ən geniş yayılmışı İslamdır. Türkiyə əhalisinin 98%-i müsəlmandır.

Türkiyədə təhsil

Quruluş illərində yığılan 12 milyon əhalinin çoxu oxuma-yazma bilmirdi. Günümüzdə bu səviyyə 90%-dir. Türkiyə təhsil sistemi, 8 illik vacib təhsilə əsaslanır. Daha sonra, 4 illik orta təhsil sistemi var. Universitetə keçid “Tələbə Seçmə Sınağı” vasitəsi ilə həyata keçirilir. Genişlənmiş təhsil sistemləri bazasında xalq təhsili mövcuddur. Açıq təhsil sistemi də çox vaxt şagird tərəfindən işlədilməkdədir.

1930-cu illərə qədər cəmi 2 universitetin – İstanbul Texniki Universiteti və İstanbul Universitetinin mövcud olduğu halda, bu günkü Türkiyədə onların sayı 157-dir.Türkiyənin ən qədim universiteti olan İstanbul Universitetinin quruluşu 1456-cı ilə, ilk texniki universitet olan İstanbul Texniki Universitetinin quruluşu isə 1773-cü ilə təsadüf edir. 1961-ci ildə Anayasanın 120-ci maddəsində universitetlər özəl quruluşlar olaraq yer alır. 27 sentyabr 1960-cı il tarixli 115 saylı qanuna əsasən 1946-cı il tarixli 4936 saylı qanunun bəzi maddələri dəyişdirilmişdir, yeni maddələr əlavə olunmuşdur. Bu qanunla Milli Təhsil Nazirliyinin Universitet üstünə səlahiyyətləri azalmışdır.

Bayramlar və xüsusi günlər

• 1 yanvar – Yeni il
• 23 aprel – Milli Müstəqillik günü və Uşaq Bayramı
• 19 may – Atatürkü anma, Gənclik və İdman Bayramı
• 30 avqust – Zəfər Bayramı
• 29 oktyabr – Respublika Bayramı

• Ramazan Bayramı (3 gün)
• Qurban Bayramı (4 gün)

Türkiyə Cümhuriyyətinin yaranmasının 95-ci ildönümü qeyd edilir

Türkiyə Cümhuriyyətinin yaranmasının 95-ci ildönümü qeyd edilir Bakı. 29 oktyabr. REPORT.AZ/ Bu gün Türkiyə Cümhuriyyətinin yaranmasının 95-ci ildönümü qeyd olunur.

https://static.report.az/photo/e7b6739a-fbf0-43ec-914e-be68be962484_850.jpg

Bakı. 29 oktyabr. REPORT.AZ/ Bu gün Türkiyə Cümhuriyyətinin yaranmasının 95-ci ildönümü qeyd olunur. “Report” xatırladır ki, 1923-ci il oktyabrın 29-da Türkiyə Böyük Millət Məclisi Cümhurriyyəti elan edib. 1925-ci ildə bu günün türk dövlətinin yaranması günü kimi qeyd olması barədə qanun qəbul olunub. Türkiyə Respublikasının qurulması türk milləti və bu ölkənin varlığı uğrunda mübarizə aparanlar üçün böyük sınaqlar hesabına başa gəlib. Türkiyə Cümhuriyyəti yaradılması birinci dünya müharibəsi illərində və ondan sonra Osmanlı dövlətini parçalayıb məhv etmək istəyənlər üzərində qələbənin nəticəsidir. Qeyd edək ki, 1683-cü ildə Osmanlı dövlətinin sahəsi 5,2 mln. kv. km, birinci dünya müharibəsi başlayanada 1,8 mln. kv. km, olub. Hazırda isə Türkiyə Cümhuriyyətinin ərazisi 783 min kv. km-dir. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, Osmanlı dövləti 1299-cu ildə qurulub. 2019-cu ildə bu dövlətin qurulmasının 720-ci ildönümü qeyd olunacaq. 1876-cı ildədək ölkəni mütləq monarxiya, 1876-1878-ci illər və 1908-1918-ci illərdə isə ölkənin konstitusiya monarxiya idarə edib. Həmin illərdə ölkə parlamentli sistemə keçmişdi. Birinici Dünyda müharibəsində Osmanlı Dövləti məğlubiyyətə uğradıqdan sonra ərazisi işğala məruz qalmışdı. O zaman Mustafa Kamal Atatürkün başçılıq etdiyi hərəkatın mübarizəsi 1923-cü ildə milli qüvvələrin qələbəsi ilə başa çatıb. 1920-i il aprelin 23-də Ankarada Böyük Millət Məclisi qurulub. 1922-ci il noyabrın 1-də isə Osmanlı dövlətinin fəaliyyətinin dayandırıldığı elan edilib. 1923-cü ildən Türkiyə parlament üsul idarəsi ilə idarə edilirdi. 2018-ci ildən isə ölkə prezident üsul idarəsinə keçib. Ölkənin ilk prezidenti Mustafa Kamal Atatürk (1923-1938) olub. Hazırda Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğandır. Hazırda ölkə əhalisinin sayı 80 milyon 810 min 525 nəfərdir. Ötən 95 ildə Türkiyə Cümhuriyyətinin düşmənləri də dəyişməyib. Onlar bu gün başqa adla cümhuriyyəti məhv etmək istəyirlər. Ancaq tarixin bütün sınaqlarından uğurla çıxaran Türkiyə bölgədə və dünyada öz mövqeyini saxlayır.

Link kopyalandı
Sədrəddin İsmayılov
https://static.report.az/photo/84141a37-3a97-3ba5-a6e9-e3b5d17d897d_50.jpg
Rus versiyası Турция празднует 95-летие со дня основания Республики

Saytdakı materialların istifadəsi zamanı istinad edilməsi vacibdir. Məlumat internet səhifələrində istifadə edildikdə hiperlink vasitəsi ilə istinad mütləqdir.

“Report” müstəqil informasiya agentliyi sayt və gündəlik bülletenlər vasitəsi ilə Azərbaycan, rus və ingilis dillərində siyasət, iqtisadiyyat, cəmiyyət, idman, mədəniyyət sahələri üzrə ölkədə və dünyada baş verən ən vacib hadisələri öz oxucularına operativ şəkildə çatdırır. O cümlədən, saytın “Analitika” bölməsində Azərbaycanda və dünyada gedən proseslərlə bağlı analitik materiallar təqdim edilir.

Turkey

While every effort has been made to follow citation style rules, there may be some discrepancies. Please refer to the appropriate style manual or other sources if you have any questions.

Select Citation Style
Copy Citation
Share to social media
Give Feedback
External Websites
Thank you for your feedback

Our editors will review what you’ve submitted and determine whether to revise the article.

External Websites

• Live Science – 10 terrific turkey facts
• Central Intelligence Agency – The World Factbook – Turkey

Britannica Websites
Articles from Britannica Encyclopedias for elementary and high school students.

• Turkey – Children’s Encyclopedia (Ages 8-11)
• Turkey – Student Encyclopedia (Ages 11 and up)

print Print
Please select which sections you would like to print:
verifiedCite

While every effort has been made to follow citation style rules, there may be some discrepancies. Please refer to the appropriate style manual or other sources if you have any questions.

Select Citation Style
Copy Citation
Share to social media
External Websites
Thank you for your feedback

Our editors will review what you’ve submitted and determine whether to revise the article.

External Websites

• Live Science – 10 terrific turkey facts
• Central Intelligence Agency – The World Factbook – Turkey

Britannica Websites
Articles from Britannica Encyclopedias for elementary and high school students.

• Turkey – Children’s Encyclopedia (Ages 8-11)
• Turkey – Student Encyclopedia (Ages 11 and up)

Alternate titles: Republic of Turkey, Türkiye Cumhuriyeti
Written by
Malcolm Edward Yapp

Emeritus Professor of the Modern History of Western Asia, School of Oriental and African Studies, University of London. Author of The Near East Since the First World War and others.

Malcolm Edward Yapp ,
John C. Dewdney

Emeritus Professor of Geography, University of Durham, England. Author of A Geography of the Soviet Union; Turkey; and others.

John C. Dewdney See All
Fact-checked by
The Editors of Encyclopaedia Britannica

Encyclopaedia Britannica’s editors oversee subject areas in which they have extensive knowledge, whether from years of experience gained by working on that content or via study for an advanced degree. They write new content and verify and edit content received from contributors.

The Editors of Encyclopaedia Britannica
Last Updated: Mar 22, 2023 • Article History
Table of Contents
Audio File: National anthem of Turkey

Head Of State And Government: President: Recep Tayyip Erdoğan . (Show more) Capital: Ankara . (Show more) Population: (2023 est.) 86,289,000 . (Show more) Currency Exchange Rate: 1 USD equals 19.044 Turkish lira . (Show more) Form Of Government: multiparty republic with one legislative house (Grand National Assembly of Turkey [600 1 ]) . (Show more)

Recent News

Mar. 22, 2023, 10:47 AM ET (AP)

Turkey’s pro-Kurdish political party and its allies say they won’t field a candidate to run in the country’s May 14 presidential election

Mar. 20, 2023, 12:06 PM ET (AP)

Qatar says it has sent 4,000 cabins built to house fans at last year’s World Cup to earthquake survivors in Turkey and Syria

Mar. 18, 2023, 11:47 AM ET (AP)

Turkish President Recep Tayyip Erdogan and Ukrainian officials say an unprecedented wartime deal that allows grain to flow from Ukraine to countries in Africa, the Middle East and Asia where hunger is a growing threat and high food prices are pushing more people into poverty has been extended

Mar. 17, 2023, 2:01 PM ET (AP)

Turkey’s President Recep Tayyip Erdogan says his government will move forward with ratifying Finland’s NATO application, paving the way for the country to join the military bloc ahead of Sweden

Mar. 17, 2023, 1:02 PM ET (AP)

Ghana’s president was among hundreds of mourners who paid their last respects at the funeral of soccer player Christian Atsu

Read a brief summary of this topic

Turkey, also called Türkiye, country that occupies a unique geographic position, lying partly in Asia and partly in Europe. Throughout its history it has acted as both a barrier and a bridge between the two continents.

Turkey is situated at the crossroads of the Balkans, Caucasus, Middle East, and eastern Mediterranean. It is among the larger countries of the region in terms of territory and population, and its land area is greater than that of any European state. Nearly all of the country is in Asia, comprising the oblong peninsula of Asia Minor—also known as Anatolia (Anadolu)—and, in the east, part of a mountainous region sometimes known as the Armenian Highland. The remainder—Turkish Thrace (Trakya)—lies in the extreme southeastern part of Europe, a tiny remnant of an empire that once extended over much of the Balkans.

Learn about the rich history and economy of Turkey

The country has a north-south extent that ranges from about 300 to 400 miles (480 to 640 km), and it stretches about 1,000 miles from west to east. Turkey is bounded on the north by the Black Sea, on the northeast by Georgia and Armenia, on the east by Azerbaijan and Iran, on the southeast by Iraq and Syria, on the southwest and west by the Mediterranean Sea and the Aegean Sea, and on the northwest by Greece and Bulgaria. The capital is Ankara, and its largest city and seaport is Istanbul.

Of a total boundary length of some 4,000 miles (6,440 km), about three-fourths is maritime, including coastlines along the Black Sea, the Aegean, and the Mediterranean, as well as the narrows that link the Black and Aegean seas. These narrows—which include the Bosporus, the Sea of Marmara, and the Dardanelles—are known collectively as the Turkish straits; Turkey’s control of the straits, the only outlet from the Black Sea, has been a major factor in its relations with other states. Most of the islands along the Aegean coast are Greek; only the islands of Gökçeada and Bozcaada remain in Turkish hands. The maritime boundary with Greece has been a source of dispute between the two countries on numerous occasions since World War II.

Britannica Quiz
Which Country Is Larger By Area? Quiz

A long succession of political entities existed in Asia Minor over the centuries. Turkmen tribes invaded Anatolia in the 11th century ce , founding the Seljuq empire; during the 14th century the Ottoman Empire began a long expansion, reaching its peak during the 17th century. The modern Turkish republic, founded in 1923 after the collapse of the Ottoman Empire, is a nationalist, secular, parliamentary democracy. After a period of one-party rule under its founder, Mustafa Kemal (Atatürk), and his successor, Turkish governments since the 1950s have been produced by multiparty elections based on universal adult suffrage.

Land

Relief

Turkey is a predominantly mountainous country, and true lowland is confined to the coastal fringes. About one-fourth of the surface has an elevation above 4,000 feet (1,200 metres), and less than two-fifths lies below 1,500 feet (460 metres). Mountain crests exceed 7,500 feet (2,300 metres) in many places, particularly in the east, where Turkey’s highest mountain, Mount Ararat (Ağrı), reaches 16,945 feet (5,165 metres) close to the borders with Armenia and Iran. In the southeast the Uludoruk Peak reaches 15,563 feet (4,744 metres); though further west, the Demirkazık Peak (12,320 feet [3,755 metres]) and Mount Aydos (11,414 feet [3,479 metres]) are also significant peaks. Steep slopes are common throughout the country, and flat or gently sloping land makes up barely one-sixth of the total area. These relief features affect other aspects of the physical environment, producing climates often much harsher than might be expected for a country of Turkey’s latitude and reducing the availability and productivity of agricultural land. Structurally, the country lies within the geologically young folded-mountain zone of Eurasia, which in Turkey trends predominantly east to west. The geology of Turkey is complex, with sedimentary rocks ranging from Paleozoic to Quaternary, numerous intrusions, and extensive areas of volcanic material. Four main regions can be identified: the northern folded zone, the southern folded zone, the central massif, and the Arabian platform.

Get a Britannica Premium subscription and gain access to exclusive content. Subscribe Now

The northern folded zone

The northern folded zone comprises a series of mountain ridges, increasing in elevation toward the east, that occupy a belt about 90 to 125 miles (145 to 200 km) wide immediately south of the Black Sea. The system as a whole is referred to as the Pontic Mountains (Doğukaradeniz Dağları). In the west the system has been fractured by the faulting that produced the Turkish straits; in Thrace the Ergene lowlands are among the largest in the country, and the main mountain range—the Yıldız (Istranca)—reaches only 3,379 feet (1,030 metres). Lowlands also occur to the south of the Sea of Marmara and along the lower Sakarya River east of the Bosporus. High ridges trending east-west rise abruptly from the Black Sea coast, and the coastal plain is thus narrow, opening out only in the deltas of the Kızıl and Yeşil rivers. These rivers break through the mountain barrier in a zone of weakness where summits are below 2,000 feet (600 metres), dividing the Pontic Mountains into western and eastern sections. In the western section, between the Sakarya and Kızıl rivers, there are four main ridges: the Küre, Bolu, Ilgaz, and Köroğlu mountains. East of the Yeşil the system is higher, narrower, and steeper. Less than 50 miles from the coast, peaks rise to more than 10,000 feet (3,000 metres), with a maximum elevation of 12,917 feet (3,937 metres) in the Kaçkar range. Separated by the narrow trough of the Kelkit and Çoruh river valleys stands a second ridge that rises above 8,000 feet (2,400 metres).

The southern folded zone

The southern folded zone occupies the southern third of the country, from the Aegean to the Gulf of Iskenderun, from which it extends to the northeast and east around the northern side of the Arabian platform. Over most of its length, the Mediterranean coastal plain is narrow, but there are two major lowland embayments. The Antalya Plain extends inland some 20 miles (30 km) from the Gulf of Antalya; the Adana Plain, measuring roughly 90 by 60 miles (145 by 100 km), comprises the combined deltas of the Seyhan and Ceyhan rivers. The mountain system falls into two main parts. West of Antalya a complex series of ridges with a north-south trend reaches 6,500 to 8,200 feet (2,000 to 2,500 metres), but the most prominent feature is the massive Taurus (Toros) mountain system, running parallel to the Mediterranean coast and extending along the southern border. There crest lines are often above 8,000 feet (2,400 metres), and several peaks exceed 11,000 feet (3,400 metres).

In the eastern third of the country, the northern and southern fold systems converge to produce an extensive area of predominantly mountainous terrain, with pockets of relatively level land confined to valleys and enclosed basins, as are found around Malatya, Elazığ, and Muş.