Vergini nece vere bilerem

Hukuk basit anlamda toplum hayatını düzenleyen, uygulanması kamu gücüyle desteklenen sosyal kurallar bütünüdür. Vergi hukuku ise vergilerin sağlıklı tahsil edilmesinin kamu gücüyle desteklendiği sosyal kurallardır, şeklinde tanımlanabilir.

Vergini nece vere bilerem

Hesabat ilindən sonrakı ilin mart ayının 31-dən gec olmayaraq (31/III).

Hər rüb başa çatdıqdan sonra 15 gün ərzində (15/IV, 15/VII, 15/X və 15/I).

Hesablanmış gəlir vergisi hesabat ayından sonrakı ayın 20-dən gec olmayaraq (20/I-XII) bəyannamə isə hesabat rübündən sonrakı ayın 20-dən gec olmayaraq (20/IV, 20/VII, 20/X və 20/I).

Hesablanmış gəlir vergisi hesabat ayından sonrakı ayın 20-dən gec olmayaraq (20/I-XII) İdman mərc oyunlarından, lotereyalardan, habelə digər yarış və müsabiqələrdən uduşlar əldə edən şəxsdən ödəmə mənbəyində tutulan gəlir vergisinin bəyannaməsi hesabat ayından sonrakı ayın 20-dən gec olmayaraq (20/I-XII).

İl üzrə yekun ödəmə və bəyannamənin təqdim edilməsi

Hesabat ilindən sonrakı ilin mart ayının 31-dən gec olmayaraq (31/III).

Hər rüb başa çatdıqdan sonra 15 gün ərzində (15/IV, 15/VII, 15/X və 15/I).

Verginin ödənilməsi və bəyannamənin təqdim edilməsi

Hesabat ayından sonrakı ayın 20-dən gec olmayaraq (20/I-XII).

Verginin ödənilməsi və bəyannamənin təqdim edilməsi

Hesabat ayından sonrakı ayın 20-dən gec olmayaraq (20/I-XII).

Hüquqi şəxslər üçün il üzrə yekun ödəmə və bəyannamənin təqdim edilməsi

Hesabat ilindən sonrakı ilin mart ayının 31-dən gec olmayaraq (31/III).

Rübdən sonra hər rübün ikinci ayının 15-dən gec olmayaraq (15/II, 15/V, 15/VIII və 15/XI).

Fiziki şəxslər üçün il üzrə yekun ödəmələr

Cari il üçün bərabər hissələrlə həmin ilin avqustun 15-dək və noyabrın 15-dək (15/VIII və 15/XI).

Hüquqi şəxslər üçün bəyannamələrin təqdim olunması

Həmin ilin may ayının 15-dən gec olmayaraq (15/V).

Hüquqi və fiziki şəxslər üçün il üzrə yekun ödəmələr

Bərabər məbləğlərdə 15 avqust və 15 noyabr tarixlərindən gec olmayaraq (15/VIII və 15/XI).

Xarici dövlətlərin avtonəqliyyat vasitələrindən verginin tutulması

Xarici dövlətlərin avtonəqliyyat vasitələrindən yol vergisi həmin avtonəqliyyat vasitələri Azərbaycan Respublikasının gömrük ərazisinə daxil olan zaman gömrük orqanları tərəfindən tutulur və 1 bank günü ərzində dövlət büdcəsinə köçürülür.

Azərbaycan Respublikasının ərazisində avtomobil benzininin, dizel yanacağının və maye qazın istehsalı ilə məşğul olan şəxslər tərəfindən bəyannamənin verilməsi və verginin ödənilməsi

Hesabat ayından sonrakı ayın 20-dən gec olmayaraq (20/I-XII).

Verginin ödənilməsi və bəyannamənin təqdim edilməsi

Hesabat ayından sonrakı ayın 20-dən gec olmayaraq (20/I-XII).

Verginin ödənilməsi və bəyannamənin təqdim edilməsi

Hesabat rübündən sonrakı ayın 20-dək (20/IV, 20/VII, 20/X və 20/I).

Torpaq, yaşayış və qeyri-yaşayış sahələrinin təqdim edilməsi üzrə sadələşdirilmiş verginin ödənilməsi bəyannamənin təqdim edilməsi

Torpaq, yaşayış və qeyri-yaşayış sahələrinin təqdim edilməsi üzrə müqavilələri təsdiq edən notarius sadələşdirilmiş vergini hesablayaraq 1 (bir) bank günü ərzində dövlət büdcəsinə ödəməlidir.

İdman mərc oyunlarının həyata keçirilməsi üzrə sadələşdirilmiş verginin ödənilməsi və bəyannamənin təqdim edilməsi

Hesabat rübündən sonrakı ayın 20-dək (20/IV, 20/VII, 20/X və 20/I).

Respublika daxilində avtomobil nəqliyyatı ilə yük və sərnişin daşımaları üzrə sadələşdirilmiş verginin ödənilməsi

Vergi təqvim ayının sonunadək növbəti dövr (ay, rüb, yarım il, il) üçün hər bir avtomobil nəqliyyatı vasitəsinə görə “Fərqlənmə nişanı” alınarkən dövlət büdcəsinə ödənilir və bu barədə vergi orqanına bəyannamə təqdim edilməsi tələb olunmur.

Sadələşdirilmiş vergi üzrə sabit məbləğin ödənilməsi

Vergi təqvim ayının sonunadək növbəti dövr (ay, rüb, yarım il, il) üçün Vergi Məcəlləsinin 220.10-cu maddəsində nəzərdə tutulan fəaliyyət növləri ilə muzdlu işçi cəlb etmədən fərdi qaydada məşğul olan fiziki şəxslər tərəfindən hər bir fəaliyyət üzrə “Sadələşdirilmiş vergi üzrə sabit məbləğin ödənilməsi haqqında qəbz” alarkən ödənilir və bu barədə vergi orqanına bəyannamə təqdim edilməsi tələb olunmur.

Bina tikintisi fəaliyyəti üzrə bəyannamənin təqdim edilməsi və verginin ödənilməsi

Tikinti-quraşdırma işlərinin başlandığı rübdən sonrakı ayın 20-dən gec olmayaraq bəyan olunmuş vergi məbləği bərabər hissələrlə 10 faiz həcmində hər rübdən sonrakı ayın 20-dən gec olmayaraq öhdəlik tam yerinə yetirilənədək.

Pul vəsaitlərinin nağd çıxarılmasına görə sadələşdirilmiş verginin bəyannaməsi

Hüquqi şəxslərə və fərdi sahibkarlara bank hesablarındakı pul vəsaitlərinin nağd qaydada verilməsini həyata keçirən yerli banklar, xarici bankın Azərbaycan Respublikasındakı filialı və ya poçt rabitəsinin milli operatoru tərəfindən 1 faiz hesablanan vergi vəsaiti alan şəxsin bank hesabından tutulur, hesabat ayından sonrakı ayın 20-dən gec olmayaraq hesablanmış vergi dövlət büdcəsinə köçürülür və həmin müddətədək müvafiq bəyannamə vergi orqanına təqdim edilir.

Fiziki şəxslərə muzdlu işlə əlaqədar gəlir, habelə sığorta haqları (sığorta müqaviləsinə vaxtından əvvəl xitam verildikdə) ödənilərkən, hesablanmış aylıq gəlirdən gəlir vergisi hesablanır və hesablanmış vergi növbəti ayın 20-dən gec olmayaraq dövlət büdcəsinə köçürülür.
Qeyri-dövlət pensiyaları və Vergi Məcəlləsinin 150-ci maddəsinə əsasən ödəmə mənbəyində vergi tutulmalı olan digər ödəmələr verilərkən bu gəlirdən vergi tutulur və tutulmuş vergi gəlirin ödənildiyi rübdən sonrakı ayın 20-dən gec olmayaraq dövlət büdcəsinə köçürülür.

Rüsumun dövlət büdcəsinə köçürülməsi və hesabatın verilməsi

• notariat hərəkətlərinə görə dövlət rüsumu notarius tərəfindən qəbul edilərək iki bank günü ərzində,
• Azərbaycan Respublikasının xarici ölkələrdəki diplomatik nümayəndəliklərində aparılan konsul əməliyyatları üçün alınan dövlət rüsumu bir ay ərzində,
• digər dövlət rüsumları isə tutulduqdan sonra bir bank günü ərzində dövlət büdcəsinə köçürülür və hesabat rübündən sonrakı ayın 20-dək (20/IV, 20/VII, 20/X və 20/I tarixlərinədək) hesabat vergi orqanına təqdim edilir.

Qeyd: Verginin ödənilmə və bəyannamənin (o cümlədən arayışın) verilmə müddətinin sonuncu günü istirahət və ya bayram gününə düşdüyü halda növbəti iş gününə keçirilir.

Vergitutmanın prinsipləri, mexanizmi və tənzimlənməsi

Vergitutmanın əsas prinsipləri aşağıdakılardır:
1) Vergilər haqqında qanunvericilikdə vergitutmanın ümumi, bərabər, ədalətli olması təmin edilməli, vergi iqtisadi cəhət-dən əsaslandırılmalıdır;
2) Vergi dərəcələri, vergi ödəyici-lərinin imkanı, yəni gəlirləri nəzərə alınmaqla müəyyən edilməlidir. Başqa sözlə, fiziki və hüquqi şəxslərin imkanları müx­təlif olduğuna görə onlar üçün vergi dərəcələri də müx-təlif olma­lıdır. Yüzilliklər ərzində gəlirlərdən və əmlakdan mütərəqqi dərəcələrlə vergi tutulmasının zəruriliyi ideyası cəmiyyətin siyasi dairə­lərində geniş müzakirə obyekti olmuş, partiya proqramlarında, vergi qanunveri­cilik­lə­rində öz əksini tapmışdır;
3) Gəlirlər vergitutmaya bir dəfə cəlb edil­məlidir. Bu prinsipin həyata keçirilməsinə inkişaf etmiş ölkələrdə dövriyyə vergisinin əlavə dəyər vergisi (ƏDV) ilə əvəz edil­məsini misal gös­tərmək olar. Daha əyani olsun deyə, aşağıdakı misalı nəzərdən keçirək. Tutaq ki, firma dəmir filizi, qara metal qırıntıları, koks, köhnəlmiş əsas kapitalın yeniləri ilə əvəz edilməsi üçün avadanlıqlar satın alır, çuğun istehsal edir və onu satır. O, satın aldığı məhsulların dəyəri ilə satdığı əmtəənin dəyəri arasındakı fərqə görə ƏDV ödəyir. Başqa bir zavod çu­ğunu satın alır, polad istehsal etmək üçün onu prokata çevirir. Deməli, zavod satın aldığı çuğunun dəyəri ilə istehsal etdiyi prokatın dəyəri ara­sındakı fərqə görə ƏDV ödəyir. Sonrakı mər-hələdə prokat, başqa bir məhsula, deyək ki, maşın detalla-rına çevrilir və onların dəyəri arasın­da­kı fərqə görə ƏDV ödə­nilir. Buradan aydın olur ki, ƏDV dövriyyə ver­gisinə nisbətən müəy­yən üstünlüklərə malikdir;
4) Vergilər hökmən ödə­nilməlidir. Bunun üçün vergi sistemi elə hazırlanmalıdır ki, vergilərin ödənilməsinin la­büdlüyü, hansı qaydada, nə vaxt və hansı məbləğdə ödənilməli olduğu haqqında vergi ödəyicilərində tam təsəvvür olsun, heç bir şübhə yeri qalmasın;
5) Vergi sistemi və onun ödənilməsi qaydası ödəyicilər üçün olduqca sadə və aydın, yığılması isə vergi orqanları üçün iqtisadi cəhətdən əlverişli olmalıdır;
6) Vergilər onun ödəyiciləri ara­sında möv­cud olan siyasi, ideoloji və digər xüsusiyyətlər əsas götü­rülməklə müəyyən olunmalı və ayrı seçkiliyə yol verilməməlidir;
7) Ver­gi sistemi çevik və dəyi-şən ictimai-siyasi tələbata asanlıqla uyğunlaş­dı­rıla bilən olmalıdır;
8) Vergi sistemi, yaradılan ÜDM-in yenidən bölgü­sünü təmin etməli və dövlət tərəfindən həyata keçirilən iqtisadi proq­ram­laşdır­manın ən səmərəli aləti olmalıdır.
Vergi ödəyicisi və vergitutma obyekti, vergitutma bazası, vergi dövrü, vergi dərəcəsi, verginin hesab­lanma­sı­nın qaydası, verginin ödənilməsi qaydası və müddəti müəyyən olunduqda vergi də müəyyən olunmuş hesab edilir.

Vergitutmanın aşağıdakı formaları vardır: 1) Bilava-sitə mənbə­dən (gəlir və ya mənfəət əldə edilənədək) vergi tutulması; 2) Bəyan­namə üz­rə (verginin gəlir və ya mənfəət əldə edildikdən sonra) vergi tutul­ma­sı. Bunlara uyğun olaraq vergitutma obyektləri gəlir, mənfəət, əmlak, tor­paq, faydalı qazıntılar və s. ola bilər.
Vergitutma bazası dedikdə vergitutma obyektinin vergi tutu­lan hissəsinin kəmiyyət ifadəsi başa düşülür.
Vergilər müəyyən olunduqda, bir sıra güzəştlər də nəzərdə tu­tu­la bilər
Bu və ya digər vergi növünün ödənilməsi üçün vergi bazasının əsas götürülən hissəsi vergi dərəcəsi (vergitutma norması) adlanır. Ən aşağı, ən yüksək və orta vergi dərəcə-ləri bir-birindən fərqlənir
Vergiləri əmək haqqından tutmaq daha asandır, çünki vergi əmək haqqı hesablanarkən tutulur və ondan yayınmaq mümkün deyil­dir
Ən böyük çətinlik özünü korporasiyalardan vergilə-rin alın­masında göstərir. Çünki onlar istehsal xərclərini süni surətdə artırmaq, müxtəlif növ güzəştlər, investisiya müka-fatları, dövlət orqanları tərə­findən icazə verilən müxtəlif fondlara ayırmalar və s. hesabına özlərinin vergiyə cəlb olunan mənfəət məbləğlərini azaltmağa çalışırlar. Vergi tu­tularkən torpağın və digər daşınmaz əmlakın dəyərinin müəyyən olun­masında da problemlər meydana çıxır.
Sahibkarlıq fəaliyyətindən, rantyedən gələn, habelə azad peşə sahiblərinin (həkimlər, vəkillər və s.) əldə etdikləri gəlirlərdən vergilərin alınmasında da müəyyən çətinliklər
meydana çıxır. Bu gəlirlərdən ver­gi­­lər ötən ilin yekunları nəzərə alınmaqla, bütün cari il ərzində ödənilir və bir növ «avans» ödənişlərini xatırladır. Axırıncı haqq-hesab isə ilin yekunlarına əsasən vergi deklarasiyası üzrə aparılır. Deməli, əslində bu vergi ödəyiciləri verginin bir hissəsinin ödənilməsi üçün bir növ möhlət əldə etmiş olur və onun kəmiyyətini azaltmaq imkanı qazanırlar. Bun­dan başqa, sahibkarlıq fəaliyyətindən əldə edilən şəxsi gəlirlərdən, kor­po­rasiyaların mənfəətindən və daşınmaz əmlakdan ödənilən vergilərin düzgünlüyünün yoxlanılması çoxsaylı maliyyə müfəttişləri ştatlarının, bəzi ölkələrdə isə hətta maliyyə polisinin sax­lanmasını tələb edir.
Vergilərin tənzimlənməsi də böyük əhəmiyyət kəsb edir. Vergi­lərin tənzimlənməsi dedikdə fiziki və hüquqi şəxslərin vergilərin azal­dılması üçün qüvvədə olan qanun-vericilik çərçivəsində öz hüquq­la­rın­dan istifadə etmələri nəzərdə tutulur. Bunun əsasını qanunla icazə veri­lən bütün güzəşt və imkanlardan tam istifadə edilməsi təşkil edir.
Təsərrüfat subyektlərinin özlərinin maddi mənafelə-rini müdafiə etmək hüquqları bazar iqtisadiyyatının mahiy-yətindən və bu sahədə inkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsindən irəli gəlir. 1935-ci ildə hakim C.San­derlend ABŞ-ın Ali Məhkəməsi adından belə bir bəyanət vermiş­dir ki, vergi ödəyicilərinin vergiləri qanunla icazə verilən vasi­tələrlə azaltmaq hüququ heç bir mübahisə doğura bilməz.
Vergilərin tənzimlənməsi ilə vergidən boyun qaçırıl-masını eyni­ləşdirmək olmaz. Vergidən boyun qaçırmaq o deməkdir ki, ayrı-ay­rı şəxslər və ya şirkətlər vergi güzəştlə-rindən qeyri-qanuni istifadə et­məyə, vergini qəsdən ödəmə-məyə cəhd göstərirlər.
Müasir dövrdə vergilərin tənzimlənməsində aşağıdakı istiqa­mət­lər özünü göstərir:
Birinci istiqamət – hüquqi şəxslərin vergitutmanın ən optimal təş­kilati-hüquqi formalarını seçmələri. Bütün dün-yada qeyri-məhdud məsuliyyətli şirkətlər məhdud məsuliy-yətli şirkətlərə isbətən az vergi ödəyirlər. Bundan başqa, bəzi ölkələrdə vergi güzəştləri hər hansı bir firmanın digər firmaların kapitalında iştirakına görə əldə etdiyi divi­den­də şamil edilir ki, bu da firmaların formal olaraq birləşmələri və maliyyə qrupları yaratmaları üçün stimul hazırlayır.
Ikinci istiqamət–vergitutmanın səviyyəsi nöqteyi-nə-zərindən firmaların yerləşdirilməsi, yaxud da qeydiyyatdan keçirilməsi üçün yerin seçilməsi. Bir çox ölkələrdə ayrı-ayrı əyalətlər, ştatlar, vilayətlər üçün daimi vergi güzəştləri möv-cuddur. Dövlət bunlardan iqtisadiy­ya­tın tənzimlənməsi aləti kimi istifadə edir. Bu güzəştlər regional uyğun­suzluqları aradan qaldırmaq məqsədini güdür. Bütün dünyada müxtəlif növ sərbəst iqtisadi zonalar inkişaf etməkdədir. Bunun başlıca səbəb­lərindən biri həmin ərazilərdə xarici və yerli firmalar üçün vergi gü­zəştlərinin müəyyən edilməsidir.
Üçüncü istiqamət–firmaların istehsal, kommersiya və maliyyə fəaliyyətləri ilə əlaqədar qüvvədə olan vergi güzəşt-lərinin təhlili və on­lardan istifadə edilməsi. Bununla əlaqə-dar olaraq şirkətlərin maliyyə mütəxəssisləri vergilərin sti-mullaşdırılması sahəsində baş verən dəyi­şiklikləri çox yaxşı bilməli və onları daim izləməlidir. Ona görə ki, əsas kapita-lın amortizasiyasının hesablanmasında çox sürətli dəyişik-liklər baş verir; amortizasiya normaları, «gizli» ehtiyatların reallaşdırılması və yeni texnologiyadan istifadə üçün müka-fatlandırma, gənclərin isteh­salat təlimi qaydaları sürətlə dəyişir.
Dördüncü istiqamət – mənfəətdən və sərbəst kapital-dan ən əl­verişli şərtlərlə istifadə edilməsi, investisiya siya-sətinin seçilməsi. Bu, əlavə vergi güzəştləri əldə edilməsi, hətta əvvəllərdə ödənilmiş vergilərin bir hissəsinin geri qay-tarılmasını təmin edə bilər.

Dövlətin iqtisadi siyasətində investisiya mükafatları, dotasi­yalar, ETTKI-nin maliyyələşdirilməsi, ixtisasın artırıl-ması, sosial və eko­loji tədbirlər üzrə güzəştlərə geniş yer verilir. Bu güzəştlər əsas eti­barilə sahələr, regionlar üzrə çox vacib və orta müddətli ümummilli döv­­lət proqramlarında nəzərdə tutulur. Əgər şirkətlərin investiya siya­səti dövlət proqramlarının məqsəd və şərtlərinə uyğun gəlirsə, onlar vergilərin azaldılmasına ümid bəsləyə bilərlər. Məsələn, XX əsrin 80-ci illərinin axırlarında Hollandiyada firmalar dövlə-tin orta müddətli proq­ramına uyğun olaraq kapital qoyar-kən onlara, sərf olunan inves­tisiyanın 25-30%-i qədər vergi güzəştləri edilmişdir. Braziliyada bu gü­zəştlər kapital qoyu-luşunun 1/3-ni təşkil edir. Vergilərin tənzim­lənməsi istiqa-mətləri dəyişməz deyildir. Konkret şəraitdən asılı olaraq onların tənzimlənməsində müəyyən dəyişikliklər edilə bilər və edilir.

VERGİNİN TAHHAKKUKU VE ÖDENMESİ

10. Verginin Tahakkuku: Tarh ve tebliğ edilen bir verginin ödenmesi aşamasına gelmesine verginin tahakkuku denir. Tebliğ işlemi ile mükellef idarece yapılan tarh işleminden haberdar olmaktadır. Bu işlem her zaman doğru olmayabilir. Vergi miktarında, mükellefin kişiliğinde, muaflık ya da istisnada bazı hatalar yapılmış olabilir. Mükellef vergi borcunu yatırmadan önce bu hataları düzelttirmek isteyebilir. Uzlaşma yoluna da başvurabilir. Mükellefe bu yollar tanınıyorsa, sonuç alınıncaya kadar vergi tahakkuk etmiş sayılmaz. Dava açılması durumunda tahsil işlemleri durdurulur.

Dava açma süresinde dava açılmamışsa tahakkuk mahkemenin vereceği karara kadar ertelenir. Yürütmeyi durdurma kararı alınmadığı sürece vergi itiraz ve temyiz yoluna gidilmeden önce tahakkuk etmiştir. Yani tahsil edilebilir hale gelmiş, ancak kesinleşmemiştir. İtiraz ve temyiz aşamalarında da mükellef haklılığını kanıtlayabilir. Bu takdirde yeniden tarhiyata girişilecektir. Fazla alınan vergi söz konusu ise iade edilecektir. Vergi bu aşamada kesinleşmiş sayılır. Uzlaşma yoluna gidildiğinde vergi hem tahakkuk edilmiş hem de kesinleşmiş olmaktadır.

11. Verginin Ödenmesi: Vergi olayında alacaklı durumunda olan devlet ve borçlu durumunda olan mükellefler vardır. Verginin ödenmesinde bir taraf ödemede bulunurken bir taraf için ise tahsil söz konusudur. VUK mükellef yönünden olaya bakmaktadır. Dolayısıyla verginin ödenmesi, mükellefin borçlu olduğu vergi miktarını devlete vermesidir. Mükellef ya da onun adına diğer kişilerce yapılacak ödemeler devletin vergi alacağını ortadan kaldırır. Ancak bu ödemelerin VUK’na göre uygun bir biçimde yapılmaları gerekir. Verginin ödenmesi aşağıdaki şekillerde gerçekleştirilir.

– Mükellefçe Ödenmesi: Vergi borcunun ödenmesinde en yaygın usuldür. Mükellef vergi süresi içinde vergi borcunu ilgili vergi dairesine götürüp öder. Vergi elden yatırılabileceği gibi banka şubesi aracılığıyla ya da posta havalesiyle de ödenebilir.

– Kaynakta Kesme (Stopaj): Vergiye tabi bir kazanç ya da irat hak sahiplerine ödenirken, ödemeyi yapanlar bu gelirden kanunda belirtilen orana göre vergi kesip, vergiyi vergi dairesine özel bir beyanname doldurup vererek yatırırlar. Bu usulde formaliteler en aza iner ve vergi daireleri daha az sayıda kişilerle muhatap olurlar. Bu usulün uygulandığı en güzel örnek Gelir Vergisidir. Aynı zamanda bu usul vergi kaçakçılığı8nı da azaltmaktadır. Vergi masraflarının en az olduğu bir yöntemdir.

– Geçici Vergi: Geçici vergi sistemine göre gerçek usulde gelir vergisine tabi ticari kazanç sahipleri ile serbest meslek erbabı ve kurumlar vergisi mükellefleri cari vergilendirme döneminin gelir ve kurumlar vergilerine mahsup edilmek üzere geçici vergi ödeyeceklerdir. Geçici vergi tutarı, içinde bulunulan yılda verilen yıllık beyanname üzerinde hesaplanan gelir vergisinin ticari ve mesleki kazanca isabet eden kısmının %15’i, kurumlar vergisinin ise %20’sidir (Bu oranlar 01.01.2007 dönemi için KVK. md.32, GVK. md.120’de belirtilmiştir.). Geçici verginin beyanı Ocak ayından başlanmak üzere üçer aylık dönemler halinde yılda dört defada yapılır.

– Verginin Mahsubu ve Takası: Ödenmiş bir verginin ödenmemiş bir vergiden indirilmesine verginin mahsubu denir. Gelir vergisinde yıllık beyannamede gösterilen gelire dâhil kazanç ve iratlardan Gelir Vergisi Kanununa göre kesilmiş ya da götürü usulde saptanmış olan kazanç ve ücretler dolayısıyla ödenmiş olan vergiler, beyanname üzerinden hesaplanan gelir vergisine mahsup edilir. Ayrıca mükelleflerin yabancı ülkelerde elde ettikleri kazanç ve iratlardan ödedikleri benzeri vergiler, Türkiye’de tarh edilen gelir vergisinin yabancı ülkelerde elde edilen benzeri kazanç ve iratlara isabet eden kısmından indirilir. Verginin takası ise, borçluluğu sona erdiren bir neden olup aynı cinsten olan karşılıklı ve muaccel iki borcu daha küçük olanı oranında sona erdiren bir hukuki işlemdir.

12. Vergi Hukuku:

Hukuk basit anlamda toplum hayatını düzenleyen, uygulanması kamu gücüyle desteklenen sosyal kurallar bütünüdür. Vergi hukuku ise vergilerin sağlıklı tahsil edilmesinin kamu gücüyle desteklendiği sosyal kurallardır, şeklinde tanımlanabilir.

Vergi hukuku kendi arasında dörde ayrılmıştır. Vergi usul hukuku, verginin ortaya çıkması ile ilgili kuralları düzenler. Vergi ceza hukuku, verilecek vergi ceza ve oranlarını belirler. Vergi icra hukuku, ödenmesi gecikmiş vergi alacaklarının tahsiline ilişkin kuralları belirler. Uluslararası vergi hukukuysa ülkeler arasındaki vergi uygulamalarını düzenler.

12.1. Vergi Hukukunun Kaynakları: Vergi hukukunun da diğer hukuk dallarında olduğu gibi kaynakları mevcuttur. Bunlar:

– Asli Kaynaklar: Vergi matrah ve oranlarında,mükellefinde yada konusunda kısaca verginin temel unsurlarında değişiklik yapan,kurallar koyan kaynaklardır. Bu kaynaklar 6 tanedir:

– Anayasa: Diğer kaynaklar kesinlikle Anayasa’ya aykırı olamaz.Bu kaynaklar Anayasa’ya aykırı ise iptali mümkündür.(Uluslararası Vergi Anlaşmaları hariç)
– Yasa veya Kanunlar; soyut, genel, daimi ve uyulması zorunlu kurallardır. Anayasa gereğince “vergilerin kanuniliği” ilkesi sonucu yasalarımız vergi hukukunun en temel kaynağını oluşturur.Ülkemizde yasama yetkisi T.B.M.M’ndedir.Ve yasama organınca kanun çıkarılmaksızın vergi salınamaz.
– Bakanlar Kurulu Kararları: Yürütme organı tarafından çıkartılmaktadır. Genellikle memurların atanması ve idari işlerin yürütülmesi için çıkarılsalar da vergi hukuku sahasında da çıkarıldıklarını görmekteyiz.
– İçtihadı Birleştirme Kararları:Vergi ithilaflarının çözümünde Yargıtay ya da Danıştay’ın bir dairesinin vermiş olduğu kararlar ve ya iki ayrı dairenin ayrı ayrı kararları birbirine aykırı ise ,bu kararlar daha yüksek yargı organlarınca incelenerek tek bir karara bağlanır. Bu kararlara İçtihadı Birleştirme Kararları denir. İçtihadı Birleştirme Kararları, verginin aslını etkileyen,mükellef ve vergi dairesince uyulması zorunlu asli, kaynaklardandır.
– Kanun Hükmünde Kararnameler: Bakanlar Kurulu tarafından hazırlanarak, Cumhurbaşkanı ’nın onayıyla Resmi Gazete’de yayınlanmakla
yürürlüğe giren kararlardır.
– Uluslararası Vergi Anlaşmaları: Bu anlaşmaların genel amacı uluslararası çifte vergilendirmeyi önlemektir.

– Tali Kaynaklar: Verginin matrah veya oranlarını, ya da diğer temel unsurlarını değiştirmeyen, yeni kurallar koymayan, ancak var olan kuralları açıklayan, uygulamacılara yol gösteren kaynaklardır. Bu kaynaklar da 3 tanedir:

– Tüzükler: Kanunların nasıl uygulanacağını gösterirler. Anayasa’mıza göre tüzük çıkarmaya yetkili organ Bakanlar Kurulu’dur. Tüzükler Cumhurbaşkanının imzası ile yürürlüğe girerler. Tüzüklerin kanuna aykırı olup olmadıklarının anlaşılabilmesi için Danıştay’ın incelemesinden geçmeleri gerekir.
– Yönetmelikler: Yönetmelikler de tüzükler gibi genel, soyut ve kişisel olmayan kuralları içeren hukuki tasarruflardır.Yönetmelikler ya Bakanlar Kurulu ya da herhangi bir bakanlık tarafından çıkarılan, kanun ve tüzüklerin hükümlerini açıklayıcı kaynaklardır.Bunları tüzüklerden ayıran en önemli nokta, Danıştay’ın incelemesinden geçmemeleridir.
– Tebliğ ve İzahlar: Vergi memurlarının aydınlatılması amacıyla Maliye Bakanlığı’nca çıkartılırlar.Tebliğler ne vergi mükelleflerini ne de o konuda bir ithilaf çıktığında yargı organlarını bağlar.