Verilənlər bazası nədir

Məsələn, adları və telefon nömrələrini ehtiva edən bir verilənlər bazası cədvəlini nəzərdən keçirin. Yəqin ki, “FirstName”, “LastName” və “TelephoneNumber” adlı sütunlar qurulacaqsınız. Sonra sadəcə məlumatları olan sütunların altına satır əlavə etməyinizə imkan verir. 50 işçisi olan bir iş üçün əlaqə məlumatı cədvəlində, 50 satır olan bir masa ilə rast gəlirik.

Verilənlər bazası

Verilənlər bazası (VB),(en:Data Base, DB) – kompüterin daimi yaddaşında müxtəlif tiplı (mətn, rəqəm, zaman, pul, memo, OLE, məntiqi və s.) verilənlərin saxlanması üçün istifadə edilən xüsusi strukturlaşdırılmış yerdir.

Verilənlər bazası, informasiyanın saxlanmasını və həmçinin tez bir zamanda verilənlərə müraciəti təmin edir,tətbiqi proqramlar və ya əlavələr verilənlər bazasına daxil olan dəyişənlərin işlənməsinə xidmət edir.

Verilənlər bazasını yaratmaq üçün istifadə edilən proqramlar:

• Microsoft Access
• Open Office Base
• Foxpro
• Microsoft SQL Server
• Oracle
• My SQL

Verilənlər bazasının məqsədi və tərifi

İnformasiyanın qorunub-saxlanılması kompüterlərin ənənəvi xidmət növlərindən biridir. İnformasiyanın kompüterlərdə qorunub-saxlanılması üçün verilənlər bazasından (VB) geniş istifadə olunur.

Verilən – bazaya daxil ediləcək informasiya vahididir, elementidir.

İnformasiya müəyyən predmet və ya gerçəklik haqqında olan tam fikirdir, məlumatdır. Məsələn: Hər bir müəssisənin kadrlar şöbəsində onun əməkdaşları haqqında (kadr uçotu vərəqəsində) informasiya saxlanılır. Bu informasiyanın verilənləri – elementləri bunlardır: ad, soyad, atanın adı, təvəllüd, milliyyət, hansı ali təhsil müəssisəsini neçənci ildə bitirməsi, hansı dilləri bilməsi, hansı elmi əsərlərin müəllifidir və s.

VB-nin yaradılması məqsədindən asılı olaraq eyni bir obyekt və ya gerçəklik haqqında olan informasiyanın elementləri, yəni verilənlər müxtəlif ola bilərlər.

Məsələn: Hər bir dövlətdə onun vətəndaşları haqqında saxlanılan informasiyanın verilənləri bunlardır: ad, soyad, atanın adı, təvəllüd, harada qeydiyyatda olması, gözünün rəngi, boyun uzunluğu, qan qrupu və s.

Göründüyü kimi eyni bir şəxs haqqında kadrlar şöbəsində saxlanılan informasiyanın verilənləri ilə dövlətin vətəndaşı kimi saxlanılan informasiyanın verilənlərində müxtəliflik var. VB kompüterdə xüsusi formatlı fayllarda saxlanılan informasiyadır. “Faylın formatı” termini kompüter faylında saxlanılan verilənlərin strukturunu təsvir etmək üçün istifadə olunur. Tərif. VB – informasiyanın saxlanılması, ilkin emalı və axtarışını təmin edən xüsusi formatlı fayldır.

Verilənlər bazasının strukturu

Verilənlərin strukturu, onların kompüterdə saxlanılması üsuludur və o, elə seçilməlidir ki, verilənlərdən səmərəli istifadəni təmin etsin. Faylın VB olması üçün onda olan informasiya struktura malik olmalıdır və elə formatlaşdırılmalıdır ki, sahələr bir-birindən asanlıqla fərqlənsinlər.

Verilənlər bazası struktura görə üç cür ola bilər:

• iyerarxik;
• səbəkə;
• relyasion.

1. İyerarxik VB-da verilənlər arasındakı tabeçilik münasibətlərindən asılı olaraq budaqlanma olur. Odur ki, bu struktura bəzən budaqlanan struktur da deyirlər.
2. VB-nın şəbəkə modelində verilənlərə müraciət ona gələn yollar vasitəsi ilə həyata keçirilir və bir verilənə bir neçə yol ilə gəlmək olar. Bu zaman hər bir verilən faktiki olaraq bir neçə verilən ilə bağlı olur və onlar arası əlaqələr iyerarxik olmaya da bilər.
3. Bu gün əksər VB cədvəl şəkillidirlər, yəni relyasion strukturludurlar. Belə strukturlu VB-də verilən sətir və sütunların kəsişməsi ilə müəyyən olunur. VB-da sütunlar sahələr, sətirlər isə yazı adlanır.

Relyasiya strukturlu verilənlər bazasının əsas cəhətləri

Relyasiya strukturlu VB-də sahələr VB-nin strukturunu yaradırlar, yazılar isə VB-də olan informasiyanı ifadə edirlər.

1. Sahələrin xüsusiyyətləri

• Hər bir sahənin ən birinci xüsusiyyəti onun uzunluğudur. Sahənin uzunluğu orada yerləşdiriləcək verilənin simvollar və ya işarələr sayı ilə müəyyən olunur.
• Hər bir sahənin unikal xüsusiyyəti onun adıdır. Bir VB iki eyniadlı sahəyə malik ola bilməz.
• Hər bir sahənin imza xüsusiyyəti var. İmza elə bir göstəricidir ki, VB-də həmin sütunun başlığıında əks olunur. Onu sahənin adı ilə qarışdırmaq olmaz, amma imza verilmədikdə həmin sahənin başlığıında onun adı yazılır. Müxtəlif sahələrə bəzən eyni imza vermək olar. Bu kompüterin işinə mane olmayacaqdır. Belə ki, bu sahələr əvvəlki kimi müxtəlif adlarla saxlanılacaqdır.

1. Sahələrin tipləri. Sahələr orada saxlanılan verilənin tipindən asılı olaraq müxtəlif xüsusiyyətli olurlar.

• Mətn sahələr – mətn tipli verilənlərin saxlanılması üçün istifadə olunur. Mətn sahənin bir məhdudiyyəti var – onun ölçüsü 256-dan çox ola bilməz, yəni orada saxlanılan verilən 256 simvoldan artıq ola bilməz.
• Ədədi sahələr – rəqəmlə ifadə olunan verilənlərinin daxil edilməsinə xidmət edir. Ədədi sahələr müxtəlif olurlar: tam ədədlərin daxil edilməsi üçün sahələr və onluq ədədlərin daxil edilməsi üçün sahələr. Sonuncu halda sahənin uzunluğundan başqa həm də onluq hissənin, yəni vergüldən sonrakı rəqəmlər sayı da verilməlidir.
• Tarix/vaxt tipli sahələrdən tarix və vaxtın daxil edilməsi üçün istifadə olunur.
• Xüsusi tip sahələr – pul sahəsi. Adından məlumdur ki, bu sahədə pulun məbləği saxlanılır. Pulun məbləğini ədədi sahədə də saxlamaq olar, lakin pul sahəsində onlarla işləmək daha münasibdir. Bu halda kompüter ədədi onun pul vahidləri ilə birlikdə əks etdirə bilir: manat və qəpiyi, funt və pensi, dollar və senti ayırd edə bilir, bir sözlə onlarla incə rəftar edə bilir.
• Müasir VB-də təkcə ədəd və hərfləri deyil, həm də şəkil və musiqi kliplərini, videoyazıları da saxlamaq olur. Belə obyektlər üçün nəzərdə tutulan sahə OLE obyekt sahəsi adlanır.
• Əgər sahəyə böyük mətn yerləşdirmək lazımdırsa, bu halda MEMO sahəsindən istifadə olunur. Bu sahənin əsas cəhəti odur ki, real olaraq bu verilənlər sahədə deyil, başqa yerdə saxlanılır, sahədə isə həmin mətnin yerləşdiyi yerə göstərici qoyulur.
• Ən maraqlı sahə sayğac sahəsidir. İlk növbədə o adi ədədi sahə kimi görünə bilər, ancaq o avtomatik artmaq xüsusiyyətinə malikdir. Bu sahə sadəcə sayğac rolunu oynayır. Oraya VB-dəki yazıların sayı avtomatik olaraq yazılır.

1. Sadə VB. Sadə VB-ni xüsusi proqram vasitələrindən istifadə etmədən də yaratmaq olar.
2. Əlaqəli cədvəllər. Əslində sadə VB baza yox, sadəcə cədvəldir. Əgər informasiya belə sadə strukturda saxlanılsaydı, onunla işləmək üçün xüsusi verilənlər bazasının idarə sistemləri (VBİS) lazım olmazdı. Belə ki, praktikada daha mürəkkəb strukturlu informasiyaları saxlamaq lazım gəlir ki, onlar da çoxlu sayda cədvəllərdən ibarət olurlar.

VB-nın yaradılması onun cədvəllərinin yaradılmasından başlayır. Struktur elə olmalıdır ki, baza ilə işləyərkən imkan daxilində az verilən daxil edilsin. Əgər hər hansı veriləni bir neçə dəfə daxil etmək lazım gəlirsə, bazanı əlaqəli cədvəllərdən təşkil edirlər. Hər bir cədvəlin strukturunu ayrı-ayrı işləyirlər.

Unikal və açar sahələr. Cədvəllər arası əlaqəni yaratmaq və bu cədvəldəki yazıya görə o birində olan uyğun yazını tapmaq üçün cədvəldə unikal sahəyə baxmaq lazımdır. Unikal sahə elə sahədir ki, onda olan məzmun təkrarlanmır.

Unikal sahədə yazılar təkrarlandıqda kompüterin xəbərdarlıq bildirməsi üçün açar sahə anlayışı istifadə olunur. Cədvəlin strukturu yaradılarkən bir sahəni (və ya bir neçə sahələr kombinasiyasını) açar qeyd etmək lazımdır. Açar sahələr ilə kompüter xüsusi işləyir, daha doğrusu, sonuncu onun unikallığını yoxlayır və bu sahələr üzrə seçməni yerinə yetirir.

Əgər cədvəl yaradılarkən proqramçı (VB-nin administratoru) açar sahə verməyibsə, VBİS cədvəldə ilkin açar sahəsinin verilməsi barədə xəbərdarlıq edir. Cədvəldə ilkin açar qismində tez-tez sayğac tipli sahələr istifadə olunur. Bu sahədə iki eynimənalı yazı ola bilməz. Belə ki, bu sahənin mahiyyəti avtomatik mənimsədilir.

Verilənlər bazası idarə sistemləri (VBİS), onların məqsədi və təsnifatı

VB-nı yaradarkən hər hansı bir proqramlaşdırma dilinin mənimsənilməsi və ya mütəxəssislərin cəlb olunması VB-nın inkişafında bir qədər ləngimələrə səbəb olurdu. Lakin VBİS-in meydana gəlməsi ilə bu çətinliklər aradan qalxdı.

• VBİS VB-nin faylları ilə işləmək üçün nəzərdə tutulmuş xüsusi proqram vasitələridir.

VBİS xüsusi obyektlərə malikdir və bu obyektlərin köməyi ilə VB-nın yaradılması və istifadəsi ilə bağlı bütün işləri idarə edir. VBİS-in işi ilə Microsoft Access-in nümunəsində tanış olaq. VBİS Access-in obyektləri bunlardır:

1. Cədvəl – VB-nin əsas və ən vacib obyektidir, belə ki, verilənlər məhz bu cədvəllərdə saxlanılırlar.
2. Sorğu – VB-nin emalı üçün nəzərdə tutulmuş xüsusi strukturlardır. Sorğuların köməyi ilə verilənlər nizamlanır, seçilir, dəyişdirilir, daha doğrusu emal olunurlar.
3. Forma – bazaya yeni verilənlərin daxil edilməsinə və ya onlara baxış keçirməyə imkan verən obyektdir.
4. Hesabat – formanın «əksidir». Hesabatın köməyilə verilənlər münasib şəkildə printerə və ya ekrana çıxarılır.
5. Makroslar – makrokomandalardır. Baza ilə işləyərkən tez-tez istifadə olunan hər hansı əməliyyatlar ardıcıllığını, bir neçə komandaları bir makrosda qruplaşdırırlar və onu klavişin bir düyməsinə mənimsədirlər.
6. Modullar – bu Visual Basic dilində yaradılmış proqram proseduralarıdır.

• VBİS-in təsnifatı. VBİS VB- nın üç modelinə uyğun olaraq iyerarxik, şəbəkə və relyasion ola bilərlər. Birinci ikisinin çatışmayan cəhəti ondan ibarətdir ki, onlar yazıları birləşdirən daxili fiziki göstəriciyə əsasən qurulurlar. Relyasion strukturlu VB yeganə bir məntiqi göstəriciyə əsasən qurulur. Relyasion VB adətən münasibətlər və daxil olan atributlar sayı ilə müəyyən olunur.

Bu gün ən geniş yayılmış VBİS verilənlərin relyasion modelinə əsaslanırlar. Bu, digərləri ilə müqayisədə onların daha sadə anlaşılması və yüksək göstəricilərə malik olması ilə əlaqədardır. VB relyasion idərə sistemləri (VBRİS) idarə etdikləri VB-nin tutumu və istifadəçilər sayına görə aşağıdakı kimi təsnifata malikdirlər:

1. Yüksək səviyyəli RVBİS. Bu RVBİS-lər yüzlərlə və minlərlə giqabayt (Gb) tutumlu nəhəng VB-nı idarə etməyə və onlardan eyni zamanda minlərlə istifadəçinin istifadəsinə imkan verir. Belə sistemlərdən nəhəng korporasiyalarda istifadə olunur. Bu sistemin nümayəndələri: ORACLE7, ADABAS 5.3.2., SQL SERVER11.
2. Orta səviyyəli RVBİS. Bu RVBİS-lər bir neçə yüz Gb tutumlu VB-ni idarə etməyə və ondan eyni zamanda yüzlərlə istifadəçinin istifadəsinə imkan verir. Bu sistemlərdən çox böyük olmayan korporasiyalarda və böyük firmalarda istifadə olunur. Nümayəndələri: IntelBase 3.3, Informix-OnLine7.0, Microsoft SQL Server 6.0.
3. Aşağı səviyyəli RVBİS. Bu RVBİS-lər 1 Gb tutumlu VB-nin idarə olunmasına və 100-ə qədər istifadəçinin eyni zamanda istifadəsinə imkan verir. Bunlar çox da böyük olmayan müəssisələrdə istifadə olunurlar. Nümayəndələri: NetWare SQL 3/0, Gupta SQL-Base Server.
4. Stolüstü VBİS. Bu sistemlər bir istifadəçi üçün nəzərdə tutulmuşlar, stolüstü VB-nin yaradılması və ya kliyent kimi VB-nın serverinə qoşulmaq üçün istifadə olunurlar.

VBİS-in arxitekturası istifadəçilərin müxtəlif tələblərini, onların sorğularının yerinə yetirilməsini, həmçinin fayllardakı verilənlərin təqdimatı və onlara müraciətlə bağlı daxili tələbləri təmin edir. Bu gün ümumi qəbul olunmuş yanaşma verilənlərin üç səviyyəli təsvirini təmin edir:

• xarici model səviyyəsində (istifadəçilərin müxtəlif sorğularına uyğun);
• məntiqi səviyyədə (predmet sahəsindəki administratorun və VB administratorunun verilənlərə inteqral baxışlarına uyğun);
• daxili səviyyədə (sistem proqramçılarının verilənlərə baxışına uyğun).

• Teqlər:
• verilənlər bazası

Verilənlər bazası nədir?

Məlumat bazaları məlumatların saxlanması, idarə edilməsi və alınması üçün mütəşəkkil mexanizm təklif edir. Masaların istifadəsi ilə bunu edirlər. Microsoft Excel kimi elektron tabloları ilə tanış olsanız, ehtimal ki, cədvəl formada məlumatların saxlanmasına alışmışsınız. Elan cədvəllərindən verilənlər bazasına sıçrayış etmək üçün bir çox uzantı deyil.

Verilənlər bazası vs elektron tablolar

Verilənlər bazası bir çox məlumatın saxlanması üçün elektron tablolardan daha yaxşıdır və bu məlumatları müxtəlif yollarla idarə etmək üçün. Gündəlik həyatda veritabanlarının gücünü hər zaman qarşılaşırsınız.

Məsələn, onlayn bank hesabınıza daxil olduğunuzda, bankınız ilk olaraq istifadəçi adınızı və şifrənizi istifadə edərək girişinizi təsdiqləyir və hesabınızın balansını və hər hansı əməliyyatları göstərir. İstifadəçi adı və parol birləşməsini qiymətləndirən səhnələrin arxasında fəaliyyət göstərən verilənlər bazasıdır və sonra hesabınıza daxil olmaq imkanı verir. Verilənlər bazası, əməliyyatlarınızı soruşduğunuz kimi tarix və ya növü ilə göstərmək üçün filtreler.

Bir verilənlər bazasında çıxış edə biləcəyiniz tədbirlərdən bir neçəsidir ki, mümkün olmadıqda, bir elektron tabloda yerinə yetirmək çətin olacaq:

• Müəyyən meyarlara uyğun olan bütün qeydləri al
• Toplu qeydləri yeniləyin
• Müxtəlif cədvəllərdə kross-istinad qeydləri
• Mürəkkəb ümumi hesablamalar aparın

Bir məlumat bazasının arxasındakı bəzi əsas anlayışları nəzərdən keçirək.

Bir verilənlər bazasının elementləri

Bir verilənlər bazası birdən çox masalardan ibarətdir. Excel masaları kimi verilənlər bazası tabloları sütun və satırlardan ibarətdir. Hər bir sütun bir xüsusiyyətə cavab verir və hər satır tək bir qeydə cavab verir. Hər bir masa verilənlər bazasında unikal bir ad olmalıdır.

Məsələn, adları və telefon nömrələrini ehtiva edən bir verilənlər bazası cədvəlini nəzərdən keçirin. Yəqin ki, “FirstName”, “LastName” və “TelephoneNumber” adlı sütunlar qurulacaqsınız. Sonra sadəcə məlumatları olan sütunların altına satır əlavə etməyinizə imkan verir. 50 işçisi olan bir iş üçün əlaqə məlumatı cədvəlində, 50 satır olan bir masa ilə rast gəlirik.

Cədvəlin mühüm cəhəti, hər bir sıra (və ya qeyd) onu müəyyən etmək üçün unikal bir sahəyə malik olması üçün hər birində birincil əsas sütun olmalıdır.

Verilənlər bazasında verilən məlumatlar daha da məhdudiyyətlər deyilənlərə görə qorunur. Məhdudiyyətlər ümumi bütövlüyünü təmin etmək üçün məlumatlara dair qaydaları tətbiq edir. Məsələn, unikal bir məhdudiyyət birincil əsasın çoğaltılamadığını təmin edir. Bir yoxlama məhdudluğu daxil edə biləcəyiniz məlumatın növünü nəzarət edir, məsələn, Ad sahəsi düz mətni qəbul edə bilər, amma sosial təminatın sayı nömrəsi müəyyən bir ədəd daxil etməlidir. Bir sıra digər məhdudiyyətlər mövcuddur.

Verilənlər bazasının ən güclü xüsusiyyətlərindən biri, xarici düymələri istifadə edən tablolar arasında əlaqələr yaratmaq qabiliyyətidir. Məsələn, bir Müştərilər üçün masa və Sifarişlər tablosu ola bilər. Hər bir müştəri Sifarişlər tablonuzda bir sifariş ilə əlaqələndirilə bilər. Sifarişlər tablosu, öz növbəsində, bir Məhsullar masasına bağlı ola bilər. Bu cür dizayn bir əlaqəli verilənlər bazası təşkil edir və verilənlər bazası dizaynını asanlaşdırır, belə ki, bütün məlumatları bir masaya və ya bir neçə masaya qoymağa çalışırsınız.

Verilənlər bazası idarəetmə sistemi (DBMS)

Verilənlər bazası sadəcə məlumatları saxlayır. Verilən məlumatlardan real istifadə etmək üçün bir verilənlər bazası idarəetmə sistemi (DBMS) lazımdır. DBMS verilənlər bazasının özüdür, məlumat bazasından məlumat almaq və ya məlumatları daxil etmək üçün bütün proqram və funksiyalarla yanaşı. DBMS hesabat yaradır, verilənlər bazası qaydalarını və məhdudiyyətlərini tətbiq edir və verilənlər bazası sxemini saxlayır. DBMS olmadan verilənlər bazası yalnız bit və baytların kiçik bir mənasıdır.

Verilənlər Bazası(Database) və Növləri

Verilənlər bazası məlumat və ya qeydlər toplusudur. Verilənlər bazası idarəetmə sistemlərinin verilənlər bazalarını idarə etmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Verilənlər bazası idarəetmə sistemi (DBMS) məlumatların saxlanılması və təşkili üçün standart bir metoddan istifadə edən bir proqram sistemidir. Məlumatlar müxtəlif standart alqoritmlər və sorğulardan istifadə edərək əlavə edilə, yenilənə, silinə və ya keçilə bilər.
Daha aydın anlamaqınız üçün bir neçə nümunəni müzakirə edək: Bir onlayn telefon kataloqu, insanların məlumatlarını, telefon nömrələrini və digər əlaqə məlumatlarını saxlamaq üçün bir verilənlər bazasından istifadə edir. Elektrik xidmət təminatçınız, göndərmə, müştəri ilə əlaqəli problemləri idarə etmək, səhv məlumatlarını idarə etmək üçün bir verilənlər bazasından istifadə edir.
Facebook-u da nəzərdən keçirək. Üzvlərə, dostlarına, üzv fəaliyyətlərinə, mesajlara, reklamlara və daha çox şeyə aid məlumatları saxlamalı, idarə etməli və təqdim etməlidir. Verilənlər bazalarının istifadəsi üçün saysız-hesabsız nümunə verə bilərik.

Bir neçə növ verilənlər bazası idarəetmə sistemi mövcuddur. Yeddi ümumi verilənlər bazası idarəetmə sisteminin siyahısı göz ataq:

1. Hierarchical databases
2. Network databases
3. Relational databases
4. Object-oriented databases
5. Graph databases
6. ER model databases
7. Document databases
8. NoSQL databases

Hierarchical Databases

Hiyerarşik bir verilənlər bazası idarəetmə sistemi (hiyerarşik DBMS) modelində məlumatlar valideyn-uşaq münasibət nodunda saxlanılır. Hiyerarşik bir verilənlər bazasında, qeydlər həqiqi məlumatlarla yanaşı, valideyn / uşaq münasibətləri qrupları haqqında da məlumatları ehtiva edir.
Hiyerarşik bir verilənlər bazası modelində məlumatlar ağac kimi bir quruluş halında təşkil edilir. Məlumatlar, hər bir sahənin yalnız bir dəyəri olduğu sahələr toplusu şəklində saxlanılır. Qeydlər bir-biri ilə valideyn-övlad münasibətlərinə keçidlər vasitəsi ilə bağlanır. Hiyerarşik bir verilənlər bazası modelində, hər bir uşaq qeydində yalnız bir valideyn var. Bir valideyn çox övlad sahibi ola bilər.Bir sahənin məlumatlarını almaq üçün qeyd tapılana qədər hər ağacdan keçməliyik.

Network Databases

Şəbəkə verilənlər bazası idarəetmə sistemləri (Şəbəkə DBMS-ləri) müəssisələr arasında əlaqə yaratmaq üçün şəbəkə quruluşundan istifadə edirlər. Şəbəkə verilənlər bazaları əsasən böyük rəqəmsal kompüterlərdə istifadə olunur. Şəbəkə verilənlər bazaları hiyerarşik verilənlər bazalarıdır, lakin bir düyünün yalnız bir valideynə sahib ola biləcəyi hiyerarşik verilənlər bazalarından fərqli olaraq, bir şəbəkə nodu bir çox şəxslə əlaqədə ola bilər. Şəbəkə verilənlər bazası daha çox hörümçək toru və ya bir-birinə bağlı qeydlər şəbəkəsinə bənzəyir.
Şəbəkə verilənlər bazalarında uşaqlara üzv, valideynlərə işğalçı deyilir. Hər bir uşaq və ya üzv arasındakı fərq, birdən çox valideyn sahibi ola bilməsi.

Relational Databases

Münasibət verilənlər bazası idarəetmə sistemlərində (RDBMS) məlumatlar arasındakı əlaqə əlaqəlidir və məlumatlar cədvəl şəklində sütun və sətirdə saxlanılır. Cədvəl bir atributu və cədvəldəki hər bir sətri bir qeydi təmsil edən hər sütun. Cədvəldəki hər bir sahə məlumat dəyərini əks etdirir.Strukturlaşdırılmış Sorğu Dili (SQL) qeydlərin daxil edilməsi, yenilənməsi, silinməsi və axtarışı da daxil olmaqla RDBMS sorğusu üçün istifadə olunan dildir. Münasibət verilənlər bazaları hər sətri misilsiz şəkildə göstərən əsas sahəyə sahib olan hər cədvəldə işləyir. Bu açar sahələr bir məlumat cədvəlini digərinə bağlamaq üçün istifadə edilə bilər.

Əlaqəli verilənlər bazaları ən populyar və ən çox istifadə olunan verilənlər bazasıdır. Məşhur DDBMS-lərdən bəziləri Oracle, SQL Server, MySQL və SQLite.

Object-Oriented Model

Bu Modeldə obyekt yönümlü Proqramlaşdırmanın funksionallığını müzakirə etməliyik. Proqramlaşdırma dili obyektlərinin saxlanmasından daha çox şey tələb olunur. Obyekt DBMS’si C ++ və Java semantikasını artırır. Ana dili uyğunluğu ehtiva edərkən tam xüsusiyyətli verilənlər bazası proqramlaşdırma imkanları təmin edir. Bu verilənlər bazası funksionallığını obyekt proqramlaşdırma dillərinə əlavə edir. Bu yanaşma tətbiqetmə və verilənlər bazası inkişafının daimi bir məlumat modeli və dil mühitinə bənzəyir. Tətbiqlər daha az kod tələb edir, daha çox təbii məlumat modelləşdirməsindən istifadə edir və kod bazalarının saxlanılması daha asandır. Obyekt inkişaf etdiriciləri layiqli miqdarda əlavə səylə tam verilənlər bazası tətbiqetmələri yaza bilərlər.

Graph Databases
Graph Databases NoSQL verilənlər bazasıdır və semantik sorğular üçün bir qrafik quruluşundan istifadə edir. Verilənlər qovşaq, kənar və xüsusiyyət şəklində saxlanılır. Qrafik verilənlər bazasında bir qovşaq müştəri, şəxs və ya avtomobil kimi bir varlığı və ya nümunəni təmsil edir. Düyün, əlaqəli verilənlər bazası sistemindəki bir qeydə bərabərdir. Qrafik verilənlər bazasındakı bir kənar, qovşaqları birləşdirən bir əlaqəni təmsil edir. Xüsusiyyətlər qovşaqlara əlavə edilmiş əlavə məlumatdır.Neo4j, Azure Cosmos DB, SAP HANA, Sparksee, Oracle Spatial and Graph, OrientDB, ArrangoDB və MarkLogic məşhur qrafik verilənlər bazalarından biridir. Qrafik verilənlər bazası quruluşu, Oracle və SQL Server 2017 və sonrakı versiyalar da daxil olmaqla bəzi RDBM-lər tərəfindən dəstəklənir.

ER Model Verilənlər Bazaları
ER modeli ümumiyyətlə verilənlər bazası kimi tətbiq olunur. Sadə bir əlaqəli verilənlər bazası tətbiqində bir cədvəlin hər bir satırı bir müəssisə növünün bir nümunəsini və bir cədvəldəki hər bir sahə bir atribut növünü təmsil edir. Bir əlaqəli verilənlər bazasında, müəssisələr arasındakı əlaqə, bir varlığın əsas düyməsini bir göstərici və ya “xarici açar” olaraq başqa bir qurumun cədvəlində saxlayaraq həyata keçirilir.Varlıq-münasibət modeli Peter Chen 1976 tərəfindən hazırlanmışdır.

Sənəd verilənlər bazası
Sənəd verilənlər bazaları (Document DB) eyni zamanda məlumatları sənəd şəklində saxlayan NoSQL verilənlər bazasıdır. Hər bir sənəd məlumatları, digər məlumat elementləri arasındakı əlaqəni və məlumat atributlarını əks etdirir. Sənəd verilənlər bazası məlumatları əsas dəyər şəklində saxlayır.Document DB, sənədlərin saxlanması və NoSQL xüsusiyyətləri sayəsində son zamanlarda populyarlaşdı. NoSQL məlumat anbarı sənədlərin saxlanması və axtarışı üçün daha sürətli bir mexanizm təmin edir.
Populyar NoSQL verilənlər bazaları Hadoop / Hbase, Cassandra, Hypertable, MapR, Hortonworks, Cloudera, Amazon SimpleDB, Apache Flink, IBM Informix, Elastic, MongoDB və Azure DocumentDB.

NoSQL verilənlər bazası
NoSQL verilənlər bazaları SQL-dən əsas məlumat giriş dili kimi istifadə etməyən verilənlər bazalarıdır. Qrafik verilənlər bazası, şəbəkə verilənlər bazası, obyekt verilənlər bazası və sənəd verilənlər bazaları ümumi NoSQL verilənlər bazasıdır. Bu yazı NoSQL verilənlər bazası nədir sualına cavab verir.
NoSQL verilənlər bazasında əvvəlcədən təyin olunmuş sxemlər yoxdur, bu da NoSQL verilənlər bazalarını sürətlə dəyişən inkişaf mühitləri üçün mükəmməl bir namizəd halına gətirir.NoSQL, inkişaf etdiricilərə tətbiqlərə təsir etmədən dərhal dəyişikliklər etməyə imkan verir.NoSQL verilənlər bazaları aşağıdakı beş əsas kateqoriyada, Sütun, Sənəd, Qrafik, Açar dəyər və Nesne verilənlər bazalarında təsnif edilə bilər.

10 popular NoSQL databases:

1. Cosmos DB
2. ArangoDB
3. Couchbase Server
4. CouchDB
5. Amazon DocumentDB
6. MongoDB, CouchBase
7. Elasticsearch
8. Informix
9. SAP HANA
10. Neo4j

Qaynaqlar:

1. https://study.com/academy/lesson/what-are-databases-examples-types-quiz.html
2. https://www.alooma.com/blog/types-of-modern-databases