Xarici ədəbiyyat müntəxabat

Qeyd edək ki, geniş oxucu auditoriyası tərəfindən izlənən hər iki portal, əsasən, Herman Hesse, Ernesto Sabato, Qabriel Qarsia Markes, Federiko Qarsia Lorka, Tomas Lav Pikok kimi korifey yazıçı və şairlərin yaradıcılığını işıqlandırır.

Yerli müəllifə inamsızlıq, yoxsa xarici ədəbiyyata aşırı maraq?

Azərbaycan Tərcümə Mərkəzi mətbuat üçün ilk təqdimatını keçirəndə “Nə üçün xarici klassiklərin əsərləri təkrar-təkrar nəşr olunur?” sualına cavab axtararkən Mərkəzin aparat rəhbəri Yaşar Əliyev “çalışırıq o imzaları çap edək ki, onlar dünya ədəbiyyatında təsdiqlənmiş müəlliflər olsun. Biz, ilk növbədə, əsərin bədii gücünü və dilini nəzərdə tutub çap edirik” deyə cavab verdi.

Amma bu gün ədəbiyyatçıların, bəzi oxucuların da dilindən “ölkədə ən çox satılan kitabların siyahısına baxdıqda əsasən tərcümə kitablarının üstünlük təşkil etdiyini görürük” fikirlərini eşidirik. Bunun səbəbi nə ilə bağlıdır: oxucunun yerli müəllifə inamsızlığı, yoxsa xarici ədəbiyyata aşırı marağı iləmi? Hər halda bu gün məktəblilərin, tələbələrində əlindən xarici ədəbiyyat nümunələri düşmür. Nəşriyyatlar xarici ədəbiyyat nümunələrini nəşr etməyə meyillidir.

Bəziləri bunun səbəbini yerli müəlliflərinin əsərlərinin oxunaqlı olmamasında, bəziləri kitab mağazalarının azlığında, bəziləri xarici ədəbiyyatın daha populyar və aktuallığında, bəziləri təbliğatın olmamasında görür. Bəs gerçək səbəb nədir? “Kaspi” bu barədə sorğu keçirərkən maraqlı fikirlərlə rastlaşdı.

Özümüz günahkarıq

Yazıçı, publisist Rafiq Yusifoglu da hesab edir ki, ölkədə xarici müəlliflərin əsərlərini daha çox çap edirlər: “Həm o müəlliflərin, həm də əsərlərinin reklamı var. Xarici müəlliflər özləri pul verib kitab çap eləmirlər. Ancaq bizim müəlliflər isə hər hansı bir əsərlərini çap etmək üçün öz ciblərindən pul verməlidirlər. Bazar iqtisadiyyatı ilə götürsək, yerli istehsal olunan mal yoxdursa, kənardan gələn mallar bazarı doldurur”. R.Yusifli səbəblərdən birini müasir oxucunun tələblərini görə bilməməklə əlaqələndirir: “Bu gün elə bir dövrdə yaşayırıq ki, hər şey madiyyatla bağlıdır. Əgər yazıçı əsərini yazırsa və onun oxucusu yoxdursa, onda müəllifin marağı da olmur. Xarici müəlliflərin əsərlərindən əsasən macəra, sevgi, dedektiv tipliləri çap olunur. Etiraf edək ki, bizim bu tipli əsərlərimiz müasir ədəbiyyatda yoxdur. Əvvəllər nəşriyyatlar hər hansı bir yazıçını plana salırdılar. Plana salmamışdan əvvəl daxili rəylər vardı. Əsərləri seçirdilər, dövlət müəllifə pul ödəyirdi və kitabı da nəşr olunurdu. Bizim gəncliyimizdə oxuduğumuz “46 bənövşə”, “Qış gecəsi” kimi əsərlər indi çap olunmur. Ona görə oxucu da məcbur olub xarici ədəbiyyatı alır”. Yazıçının fikrincə, sovet dövründən təzə ayrıldığımızdan o zaman yazılan əsərlərdə sovet metodologiyasının izləri olduğu üçün müasir gənclərdə həmin ədəbiyyata qarşı ikrah hissi qalmaqdadır: “Bazarın diktəsi isə başqadır. Görünür yalnız yeniləşmək lazımdır. Yəqin oxucuların zövqünü nəzərə almaq lazımdır”. R.Yusifoğlu hesab edir ki, yerli müəlliflərin əsərlərinin təbliğatına da böyük ehtiyac var: “Əsas təbliğat meydanı televiziyadır. Meyxana verilişləri, müğənnilərin şəxsi həyatından bəhs edən proqramlara bir gündə ayrılan vaxt bir ay ərzində bir dəfə ədəbiyyata verilmirsə, hansı təbliğatdan söhbət gedə bilər? Telekanallar da reytinq axtarır”. Yazıçıların əsərlərinin kütləvi təbliğata ehtiyacı olduğunu söyləyən publisist hesab edir ki, bunun üçün ilk növbədə yaxşı əsər çap olunmalıdır: “Nasir də fikirləşir ki, hansı əsəri alacaqlar onu çap edir. İstər pis olsun, istər yaxşı olsun, fərqi yoxdur”. R.Yusifoğlu uşaq ədəbiyyatı sahəsində də vəziyyətin ürəkaçan olmadığını bildirir: “Uşaq ədəbiyyatımız var. Ancaq ortaya çıxası uşaq kitabımız yoxdur. Lap sovet dövrü klassiklərinin əsərlərindən də nümunələr götürmək olar. Naşirlər də bu cür əsərləri çap edirlər. Hər halda bunun da faydası var. Ən azı, müasir gənclik dünya ədəbiyyatından xəbərdar olur. Ancaq bununla müəyyən mənada biz üstünlüyü xarici ədəbiyyata vermiş oluruq. Biz o ideyaların daşıyıcıları üçün vətəndaşlar hazırlayırıq. Yavaş-yavaş öz milli mədəniyyətimizə arxa çeviririk”. Yazıçının fikrincə, biz öz əsərlərimizə, yazıçılarımıza, klassiklərimizə qarşı özümüz biganəyik. Belə ki, bu sahədə kütləvi şəkildə iş görülməlidir: “Bu, çox ağır məsələdir. Tutaq ki, deyək, biz pis yazıçıyıq. Biz yazırıq, ancaq əsərlərimiz çap olunmur. Əgər meyar budursa, onda görək bizim Üzeyir Hacıbəyli, Qara Qarayev, Arif Məlikov kimi klassiklərin əsərlərini sevən gənclik yetişirmi? Tutaq ki, sovet ədəbiyyatının üstündən xətt çəkdik. Ancaq Arif Məlikovun “Məhəbbət əfsanəsi”nin üstündən xətt çəkə bilmərik. Belə getsə, cavanlarımız milli mənliklərini də unudacaqlar”.

Kitab yayımı ilə bağlı problem

Tənqidçi Vaqif Yusiflinin fikrincə, sovet dövründə tərcümə işi məhdudiyyətlərlə aparılıb. Yalnız dünyanın ən görkəmli, sosrealizm prinsiplərinə uyğun gələn müəyyən əsərlər – klassiklər, daha çox məşhur olan müəlliflərin əsərləri tərcümə edilib: “Frans Kafka, Kamyu, Folkner kimi sənətkarları yalnız müstəqillik illərindən sonra tərcümə etməyə başlayıblar. Əvvəllər isə onların əsərləri çox az tərcümə olunurdu. Biz dünya ədəbiyyatına böyük panorama ilə baxa bilmirdik. İndi isə bu əsərlərə maraq ehtiyacdan yaranır. Qaldı ki, tərcümənin keyfiyyəti məsələsinə, bu, ayrıca mövzudur. Təbii ki, böyük tərcüməçilərimiz yaranmayıb. Hələlik bu sahədə məşqlər gedir”. Vaqif Yusifli hesab edir ki, xarici əsərlərin tərcüməsi yerli ədəbiyyatın təbliğinə mane olmamalıdır: “Bizim yazıçıların əsərləri indiki kimi geniş miqyasda çap olunmayıb. Əvvəllər kitab çap etmək çox çətin idi. Mən bir əsərimi 10 ildən bir çap etdirirdim, amma indi imkan varsa ildə 2-3 kitab çap etdirə bilərəm”. Tənqidçinin fikrincə, bəzi ədəbiyyata az aidiyyəti olan adamlar var ki, onların bir ildə 10 kitabı çap olunur: “Deyə bilmərəm, onların oxucu auditoriyası var, ya yoxdur”. V.Yusifli hesab edir ki, kitab mağazalarında yerli müəlliflərin kitablarının az satışının səbəblərindən biri əsərlərin az tirajla çap olunması ola bilər: “Əsərləri az sayda olduğu üçün kitabxanaya verə bilmirlər. Yerli müəlliflərdən Elçinin, Çingiz Abdullayevin, Elçin Hüseynbəylinin, Firuz Mustafanın əsərləri kitab mağazalarında var. Burda müəlliflərdən daha çox kitabı yaymaq, təbliğ etmək haqqında düşünən təşkilatlar bu işi yerinə yetirməlidir ki, kitab mağazalarında bizim müəlliflərin də kitabları yer alsın və satılsın”.

Yazıçı Natiq Rəsulzadə isə hesab edir ki, 20-30 il bundan əvvəl Kafka, Qabriel Markes kimi yazıçıların əsərləri Azərbaycan dilinə tərcümə olunmadığından bu gün onların yaradıcılığına maraq yaranıb: “Ancaq mən hesab etmirəm ki, yerli oxucular Azərbaycan yazıçılarının əsərlərini oxumurlar. Ölkənin 9 milyon əhalisi var. Ola bilməz ki, Azərbaycanın ən populyar yazıçılarının 500 nüsxə kitabı çıxsın. Bizdə kitab yayımı ilə bağlı böyük problem var. Bu, eynilə kino prokatında mövcud olan problem kimidir. Ölkəmizdə kitab yayımı, kino prokatı ilə məşğul olan mütəxəssislər yoxdur. O cür mütəxəssisləri yetişdirmək lazımdır. Vaxtilə Rusiyada eyni vəziyyət yaşanırdı, ancaq onlar bu vəziyyətdən çıxdılar. Onlar kitab yayımı ilə bağlı elə mütəxəssislər yetişdirdilər ki, hansı müəllifin əsərinin Moskvanın hansı şəhərində daha çox oxunduğunu bilirlər. Bu, elmdir. Bizdə isə bu, yoxdur”. Yazıçının fikrincə nə yazıçı, nə də naşir kitab yayımı ilə məşğul olmalıdır: “Sizi inandırım ki, kitab yayımı ilə məşğul olan mütəxəssislər olsa populyar yazıçıların əsərləri 500, 1000 nüsxə yox, 5000, 10000 nüsxə çıxar. Çünki 9 milyon əhalisi olan respublikada öz yazıçılarımızın 10000 oxucusu mütləq olmalıdır. Hamı şikayətlənir ki, oxucu yoxdur. Biz də bunu başa düşürük. Bu gün internet var, oxucu kitabdan qaçır. Eyni zamanda, oxucunu maraqlandırmaq, kitabı reklam etmək lazımdır”. N.Rəsulzadənin fikrincə, Azərbaycan yazıçılarının əsərlərinin oxunmaması və reklam olunmamasında kitab mağazalarının azlığı da rol oynayır. Belə ki, Bakıda kitab mağazalarını barmaqla saymaq olar: “Bu böyüklükdə şəhərdə gərək kitab mağazalarının sayı 10 dəfə çox olsun. Təzə kitab evləri və mağazaları yaranır, ancaq onlar kifayət qədər deyil. Digər tərəfdən oxucunu maraqlandırmırlar. Bizdə kitab siyasəti ümumiyyətlə, yoxdur. Yazıçılar İttifaqının 2000-ə yaxın üzvü var. Həmin adamlardan heç olmasa 30-50 nəfəri oxunan nasirlərdir. Onların əsərləri ən azı 10000 tirajla çıxa bilər”.

“Altun” Kitab nəşriyyatının direktoru Rafiq İsmayılov hesab edir ki, tərcümə ədəbiyyatında tanınmış adlar olduğundan oxucular da həmişə tanıdığı adlara meyl göstərir: “Bizim gənc yazıçıları, son dövrdə əsərləri çıxan müəllifləri çox qapalı dairə tanıyır. Ayrı-ayrı nəşriyyatların da o gücü yoxdur ki, inandığı bir müəllifi “raskrutka” etsin, o ad tanınsın və onun da kitabları satılsın. Oxucu kitab mağazasına gəlir və bir tərəfdə Mark Tvenin “Şahzadə və dilənçi”sini, digər tərəfdə tanımadığı bir müəllifin əsərini görür, Təbii ki, o, uşağı üçün “Şahzadə və dilənçi”ni almaq istəyir”. Naşirin fikrincə, nəşriyyatların tərcümə ədəbiyyatına daha çox üstünlük verməsinin səbəbi onların müəllifə qonorar verməməsi ilə bağlıdır. Belə ki, onlar əsasən klassiklərin əsərlərini çap edirlər. İndiki kitabların az satıldığı bir şəraitdə müəllifi də, nəşriyyatları da başa düşmək olur. Nəşriyyat həm ona qonorar ödəsə, həm poliqrafiya xərclərini qarşılasa kitabın xərci çox çıxar”. Son dövrdə əksəriyyət əsərlərin onu naşir kimi qane etmədiyini bildirən R.İsmayılov bəzən gözəl əsərləri nəşr etdiklərini bildirdi: “Ancaq əsərlərin çoxunun bədii keyfiyyəti aşağıdır. Ona görə də naşirlər o əsərlərə meyl etmirlər”. Naşir hesab edir ki, kitabların təbliğatını telekanallar, mətbuat aparmalıdır: “Kitab dövriyyəsi o qədər zəifdir və iri nəşriyyatlar da yaranmayıb ki, o istiqamətdə işləsin. Gürcüstanda nəşriyyatlar var ki, öz müəlliflərinin təbliğatına böyük vəsait xərcləyirlər. Ancaq bizdə hələ o səviyyə yoxdur. Bu, bəzi hallarda olur, ancaq kütləvi hal almayıb”.

Xarici ədəbiyyat müntəxabat

Dövri mətbuat zalında 67 oxucu yeri vardır. Zalın yardımçı fondunda 4 illik jurnal və 5 illik qəzetlər saxlanılır. Bölməyə il ərzində 236 adda qəzet, 125 adda jurnal Azərbaycan dilində, 22 adda qəzet, 20 adda jurnal rus dilində alınır. Dövri mətbuat zalı bütün cür oxucu qruplarına xidmət edir.

Tələbə gənclərə xidmət zalında 185 oxucu yeri var. Buraya ədəbiyyat əsas etibarilə Kitab fondlarının mühafizəsi şöbəsindən alınır. Oxucu qrupları əsasən universitet tələbələri, orta təhsillilər, fəhlələr, təqaüdçülər və s.-dən ibarətdir. Oxucular üçün ədəbiyyat 1 gün müddətinə saxlanılır.

Lokal şəbəkədən istifadə üzrə oxu zalı bölməsində daha çox oxucunun eyni zamanda kitabxananın lokal şəbəkəsində elektron resurslardan istifadə imkanları artmışdır. Bölmədə 24 kompyuter vasitəsilə oxuculara xidmət göstərilir və onların sorğuları tam şəkildə ödənilir. Zalda həmçinin 5 ədəd planşet oxucuların istifadəsinə verilib .

Elektron informasiya xidməti

Z alda oxucular internetdən istifadə etmək hüququna malikdirlər.

Xarici ədəbiyyat oxu zalında 20 nəfərlik oxucu yeri vardır. Burada müxtəlif dillərdə 2500 nüsxədən çox kitab, müxtəlif dillərdə qəzet və jurnallar saxlanılır. Zalda bütün dillər üzrə kitabların əlifba və sistemli kataloqu, dövri mətbuatın sistemli və əlifba kataloqu var. Xarici ədəbiyyat oxu zalında Azərbaycan xarici mətbuatda, yardımçı fond üçün kitabların əlifba və sistemli kataloqu var. Mütəmadi olaraq zalın yardımçı fondu dilçilik üzrə yeni ədəviyyatla yeniləşdirilir. Bu zal bütün oxucu qruplarına xidmət edir.

İnformasiya xidməti şöbəsinin oxu zalında 8 oxucu yeri vardır. Onun geniş soraq və biblioqrafik nəşrlər fondu oxuculara səmərəli xidmət göstərir. Şöbənin fondu ensiklopediyalardan, məlumat biblioqrafik göstəricilərdən, salnamələrdən, lüğətlərdən, statistik göstəricilərdən və ixtisasa aid dövri mətbuatdan ibarətdir. Şöbədə 11966 nüsxə ədəbiyyat vardır. Bunların 564 nüsxəsi Azərbaycan dilində, 10640 nüsxəsi rus dilindədir. Şöbə bütün növ oxucu qruplarına xidmət edir, ənənəvi və elektorn kataloq, kartoteka vasitəsilə biblioqrafik xidmət göstərir.

Hazırda not nəşrləri zalı 16 oxucu yerindən ibarətdir. Oxucuların istifadəsində 29586 nüsxə səsyazmaları, 6442 nüsxə Azərbaycan notları, 168929 nüsxə başqa dillərdə not əsərləri, 10500 nüsxə musiqi haqqında ədəbiyyat vardır (Azərbaycan və rus dillərində). Daim zənginləşən musiqi fondunda 1970 nüsxə Azərbaycan bəstəkarlarının not əlyazmaları, habelə 2000 nüsxəyə yaxın Azərbaycan dramaturqlarının səhnə əsərlərinin (pyeslərinin) əlyazmaları da oxucunun istifadəsindədir. Zalda musiqi fondunu əks etdirən ayrı-ayrılıqda not nəşrlərinin, səsyazmalarının, musiqi kitablarının oxucu əlifba və sistemli kataloqu, kartoteka sistemi mövcuddur. Zalın əsas oxucu kontingenti Musiqi Akademiyasının, musiqi texnikumlarının, məktəblərinin tələbələri, musiqişünaslar, musiqi müəlimləri, bəstəkarlar, musiqi sahəsində çalışan elmi işçilər, aspirantlar və digər oxucu qruplarıdır .

Arxivlik funksiyasını daşıyan şöbədə 4 oxucu yeri vardır. Fondda 77 min nüsxə ədəbiyyat qorunub saxlanılır. Bundan əlavə, inqilabaqədərki (1875-ci ildən 1920-ci ilə qədər təxminən 39 adda) qəzetlər, həmçinin 1906-cı ildən bu günə qədər nəşr olunan jurnallar (təxminən 410 adda), 852 qəzet və jurnalın mikrofilmləri qorunub saxlanılır. Hər il şöbənin fondu yeni ədəbiyyatlarla (jurnallarla) zənginləşdirilir. 2004-cü ildən etibarən Azərbaycanda nəşr olunan rus dilli ədəbiyyat qorunub saxlanması üçün Çap məhsullarının qeydiyyatı və Milli biblioqrafiya ( Kitab Palatasından) şöbəyə verilir. Şöbənin fondu əlifba, sistemli, xronoloji kataloqlarda öz əksini tapır.

Diyarşünaslıq elmi biblioqrafiya

Sərgi zalı. Konfrans zalı. Akt zalı

Zallarda əsasən kütləvi tədbirlər, kitab təqdimatları, oxucu günləri, müəlliflərlə görüşlər, seminarlar, konfraslar, sərgilər təşkil edilir. Tədbirlər bütün oxucu qrupları üçün açıq olur.

Nadir kitablar və kitabxana muzeyi

Bütün növ oxucu qruplarına xidmət edir. Şöbədə 9583 dissertasiya vardır və bunların 5621 nüsxəsi isə Azərbaycan dilində, 3962 nüsxəsi rus dilində olan dissertasiyalardır. Şöbədə həmçini Rusiya Dövlət Kitabxanasının Elektron Dissertasiya Fondunun virtual oxu zalı yaradılmışdır. Burada oxucular Rusiya Dövlət kitabxanasının dissertasiya və aftoreferatlarının tam mətnli elektron bazasından istifadə ütmək imkanına malikdirlər .

Depozitar ədəbiyyat

Depozitar ədəbiyyat fondu 1900-1980- ci illəri əhatə etməklə 266 401 nüsxə ədəbiyyatı mühafizə edir. Bunların 250 882 nüsxəsi jurnal, 15 519 nüsxəsi isə kitablardan ibarətdir. Fondda ədəbiyyat yalnız rus dilindədir. Bütün növ oxucu qruplarına xidmət edir.

Şahmarın hekayəsi xarici ədəbiyyat portallarında

Əlcəzairin “alharir.info” xəbər və İraqın “alnoor.se” ədəbiyyat və mədəniyyət portalları Dövlət Tərcümə Mərkəzinin “Azərbaycan ədəbiyyatı beynəlxalq virtual aləmdə” layihəsi çərçivəsində tanınmış Azərbaycan yazıçısı Şahmarın ərəb dilinə tərcümə edilmiş “İtki” hekayəsinin yayınına başlayıb.

Yazıçının yaradıcılığı haqqında məlumatla təqdim olunan hekayənin ərəb dilinə tərcümə müəllifi – tanınmış Misir tərcüməçisi Əhməd Sami Elaydidir.

Qeyd edək ki, geniş oxucu auditoriyası tərəfindən izlənən hər iki portal, əsasən, Herman Hesse, Ernesto Sabato, Qabriel Qarsia Markes, Federiko Qarsia Lorka, Tomas Lav Pikok kimi korifey yazıçı və şairlərin yaradıcılığını işıqlandırır.

ŞAHMAR

(1939–1989)

– Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunun Aktyorluq fakültəsini bitirib;

– A.Şaiq adına Dövlət Kukla Teatrında çalışıb;

– teatrın səhnəsində bir neçə əsəri tamaşaya qoyulub;

– bədii yaradıcılığa 1977-ci ildə yazdığı “Bir balaca səhv” hekayəsi ilə başlayıb;

– “Elçilik” və “İtki” adlı kitabları nəşr olunub;

– vəfatından sonra M.F.Axundov adına mükafata layiq görülüb.