Социально-экономическое развитие стран Запада в XIX в

Новым для западноевропейских государств стало движение женщин за права. Они хотели такие же политические права, как и у мужчин. Требования были обширными, поэтому в течение всего XIX века общества сталкивались с борьбой женщин за эмансипацию. Тем не менее, никто не был готов к тому, чтобы предоставлять им избирательные права, давать возможность избираться в органы власти, входить в партии, учиться в высших учебных заведениях вместе с мужчинами. Из-за этого решение так называемой женской проблемы затянулось до середины XX века.

Xix sr tdris dbiyyatı

XIX əsrin ikinci yarısında kapitalist istehsal üsulunun təşəkkülü şəraitində təsviri sənət inkişaf etməkdə davam edirdi və bu, milli mədəniyyətin ümumi yüksəlişi ilə bağlı idi. O, yeni formalarda inkişaf edir, öz tətbiqini divar nəqşlərində, kitab ülüstrasiyalarında, təsviri sənət əsərlərində, xalçaçılıqda, daş üzərində oymalarda, insan. heyvan və məişət əşyalarının təsviri olan qəbir daşlarında tapırdı.

XIX yüzillik təsviri sənətdə orta əsr miniatür sənətinin bəzi ənənələrinin saxlanılmasına və rəssamların yaradıcılıq marağı diapazonunun hələlik məhdud olmasına baxmayaraq, o, realist incəsənətin müəyyən təsirini öz üzərində hiss edərək, yeni mütərəqqi inkişaf yoluna qədəm basırdı. Təsviri sənətdə Azərbaycan incəsənəti üçün yeni olan sahə – dəzgah rəngkarlığı meydana çıxırdı. Azərbaycan təsviri sənətinin rus və Zaqafqaziya xalqlarının incəsənəti ilə qarşılıqlı yaradıcılıq əlaqələri xeyli genişlənmişdi. Gözəl təbiət, təbii zənginliklər, xalqın həyat və məişəti, Azərbaycanın maddi mədəniyyət abidələri dəfələrlə görkəmli rus ustaları – rəngkarları V.Vereşşagin, A.Boqolyubov, F.Rubo, V.Moşkov, N.Yaroşenko və b. əsərlərinin mövzusu olmuşdur.

Yeni realist meyillər yaranmaqda olan portret janrında aydın müşahidə edilirdi. Bu sahənin aparıcı sənətkarı Mirzə Qədim İrəvanı idi. Naxışçı rəssam və rəngkar olan bu adam öz yaradıcılığında miniatür sənətin ənənələri ilə sıx bağlı idi. О həm də tikmə və naxışlar üçün trafaret şəkillər, gül damətlərinin təsvirlərindən ibarət lak rəngkarlığının gözəl nümunələrini, miniatür portretlər və s. yaradırdı. İrəvani 1850-ci illərdə İrəvan xan sarayındakı güzgülü salonun divar naxışlarının vurulmasında iştirak edərək, dörd iri portret çəkir. Azərbaycan rəssamlığında həm orta əsr miniatüründən, həm də xalq ustalarının şəkillərindən fərqlənən dəzgah portretlərini də birinci olaraq о yaratmışdı. İrəvaninin portretlərində konkret adamların obrazları canlandırılırdı. Rəssam onların portret oxşarlığını, fərdi cizgilərini verməyə can atırdı. İrəvaninin əsərlərində bəzi yeni motivlər aşkara çıxır, ümumi dəsti-xəttin dekorativliyi formanın həcm-plastik modelləşdirilməsi ilə bacarıqla uzlaşdırılır. Məsələn, “Cavan adam”, “Oturmuş qadın” portretləri, “Abbas Mirzə”, “Şah Tələt” və b. portret rəsmləri kimi, rəssamın obrazı realist şəkildə təsvir etmək, onun fərdi cizgilərini və bəzən də psixoloji ifadəliyini vermək cəhdlərini səciyyələndirən əsərləri belə sənət əsərləridir.

XIX yüzilliyin digər rəssamının – Mir Mövsüm Nəvvabın (1833-1918) əsərləri sadəliyi, lakin gerçəkliyin realist dərkinin nisbətən zərif cizgilərlə ifadəsi ilə fərqlənir. O, zəmanəsinin geniş təhsil görmüş, hərtərəfli istedadlı şəxsiyyəti idi. O, xəttat, nəqqaşçı-rəssam kimi öz əsərlərinin üzünü köçürür, bunlara illüstrasiyalar çəkir və onların bədii cəhətdən tərtibini verirdi. Nəvvab bir rəngkar və rəsmçi kimi miniatür sənətinin köhnə ehkamlarını rəhbər tuturdu. Bu, onun dinamik süjetlərlə zəngin olan “Bəhrül xəzan” (“Qemlər dənizi”) adlı kitabına çəkdiyi miniatür və illüstrasiyalarda xüsusən nəzərə çarpır.

Görünür ki, portret janrı Nəvvabı az maraqlandırırdı. Bu janrda onun bizə gəlib çatmış yeganə əsəri – “Teymurun portreti” realist ifadəlilik cizgiləri ilə fərqlənmir. Lakin Nəvvabın bilavasitə öz təəssüratının təsiri altında çəkilmiş daha uğurlu işləri rəssamın müşahidə qabiliyyətinə və peşə ustalığına dəlalət edir. Onun “Quş”, “Güllər” və s. dəzgah əsərləri rəsmlərin incəliyi, formaların plastikliyi və təsvirlərin dolğunluğu ilə fərqlənir. 1880-ci illərdə rəssamın öz evinin interyerində yerinə yetirdiyi divar rəsmləri də təsvirlərin həqiqiliyi və icranın ustalığı ilə səciyyələnir.

Məşhur Azərbaycan şairəsi Xurşid-banu Natəvanın rəsmlərində də realizm əlamətləri müşahidə olunur. O, əla bədii tikmə ustası, xəttat və rəssam idi. Onun şeirlərinin əlyazmalarından ibarət albomunda 80-ə yaxın rəsm saxlanılmışdır. Onlardan bəziləri (“Bülbül və qızıl gül”, “Şam və pərvanə”) şairənin lirik şeirlərinə çəkilmiş illüstrasiyalardır. Onun “Şəhərin görünüşü. “Dəniz peyzajı” kimi kiçik rəsmləri öz üslubuna görə qeyri-adi və orijinaldır. Bu peyzajlarda konkret yerin dəqiq əksi onların bədii təsviri ilə əlaqələndirilir. Natəvanın əri Xasay Usmiyev şairənin hazırladığı bədii tikməli tütün kisəsini 1858-ci ildə Bakıda olarkən məşhur fransız yazıçısı Aleksandr Dümaya bağışlamışdı. A.Düma şairənin əl işindən vəcdə gələrək demişdi ki, bu onun üçün “ən gözəl hədiyyədir” . XIX yüzilliyin ikinci yarısında Azərbaycanın kitab ustaları bir sıra illüstrasiyalı əlyazmaları hazırlamışlar. Naməlum rəssamın “Kəlilə və Dimnə”nin əlyazmasına, habelə şamaxılı rəssam Nəcəfqulu Məşədi oğlunun 1877-ci ildə “Yusif və Züleyxa” əsərinə çəkdiyi illüstrasiyalar və b. diqqəti cəlb edir. Bu dövrün Azərbaycan təsviri sənət və rəssamlıq sənəti ustalarının əksəriyyəti xalq içərisindən çıxmış və onların ən yaxşı əsərləri də məhz xalqın mənəvi və estetik tələbatına cavab verən sənət nümunələri olmuşdu. Azərbaycan dekorativ, tətbiqi və təsviri sənətinin ən qiymətli incilərini məhz xalq ustaları yaradırdılar.

Azərbaycanın xalq ustaları və rəssamları XVIII yüzilliyin divarüstü rəsm sənətinin ənənələrini davam etdirərək, Şəki, Şuşa, Quba, Lahıc və Ordubadda, habelə digər şəhərlərdə formaca maraqlı və məzmunca orijinal saray tikililərinin, evlərin interyerini bəzəyən bir sıra naxışlı və süjetli kompozisiyalar yaratmışdılar. Şəki Xan sarayının qismən yenidən işlənmiş naxışları, məşhur usta Qəmbər Qarabağlı və onun şagirdləri tərəfindən Şuşada Mehmandarovlar və Rüstəmovların yaşayış evlərinə vurulmuş naxışlar о dövrün divarüstü naxış sənətinin ən mühüm abidələrindən idi. Əksər hallarda müxtəlif heyvan, quş və əfsanəvi canlıların təsvirlərini özündə birləşdirən mürəkkəb ornamental kompozisiyalar Usta Qəmbərin naxışlarında üstün mövqe tuturdu. Daha uğurlu alınmış “Maral və nar ağacı” pannosunda təsvirin müstəvilik dekorativ üslubu bəzi gerçəkliyə bənzərlik cizgiləri ilə uzlaşdırılır. Yaşayış evlərinin interyerində dekorativ süjetli naxışların belə uzlaşdırılması Azərbaycanın digər şəhərlərində də tətbiq olunurdu. XIX yüzilliyin ikinci yarısında Azərbaycanın divarüstü naxış sənətinin inkişafında şamaxılı ustalar Mirzə Cəfər, Əliqulu və Qurbanəli, Usta Qəmbərin şagirdləri – Şəki Xan sarayının, habelə Azərbaycanın bir sıra şəhərlərində yaşayış evləri və ictimai tikililərin interyerini bəzəmiş Səfər və Şükür müəyyən rol oynamışdılar. Adları çəkilən rəssam və xalq ustalarının yaradıcılığı mənəvi mədəniyyətin digər sahələrində olduğu kimi, Azərbaycan incəsənətində də özünəməxsus realist meyillərin aşkara çıxdığına dəlalət edir. Bütün bunlar XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda realist sənətin yeni dəzgah formalarının meydana çıxıb inkişaf etməsi üçün əlverişli zəmin hazırladı.

Социально-экономическое развитие стран Запада в XIX в.

Это был период сосуществования двух новых социально-экономических систем – индустриальной и доиндустриальной. Пережитки аграрного периода в истории человечества играли важную роль в становлении новых экономических институтов и формировании новых классов общества.

Изменения в экономической жизни

Производство и промышленность ускорились в несколько раз благодаря постепенному переходу от ручного труда к машинному, от мануфактуры к фабрике. Из-за этого возросла продуктивность производства, труда, быстрее стали развиваться продуктивные силы.

Основные изменения в экономике в XIX веке:

Изобретение паровой машины, что привело к развитию фабрик и заводов, транспорта, железнодорожных сообщений.
В 1860-х годах появились двигатели внутреннего сгорания, сыгравших роль в быстром промышленном развитии Западной Европы.
В сельском хозяйстве стали применять удобрения, появились многопольная система выращивания культур.
В Англии, Франции и США в первой половине XIX века активно применялась техника для проведения сельскохозяйственных работ.
Внедрение машин и оборудования в сельском хозяйстве шло медленнее, чем в промышленности. Использование техники было характерно для больших хозяйств, работавших на рынок. Учитывая то, что в большинстве стран мира преобладали мелкие хозяйства, то аграрная сфера оставалась отсталой и плохо механизированной.

Общество столкнулось с новым явлением – накопление капитала любыми средствами, ставших главным измерением социального статуса человека. Большинство членов общества охватили меркантильность и прагматизм.

Экономическое развитие в 1870-х – 1890-х гг.

В этот период индустриализация ускорилась, поскольку начался этап создания большой машинной индустрии. Она ориентировались на выпуск станков, оборудования, продукции для промышленных предприятий.

Производство выросло в несколько раз, особенно это касалось металлургии, транспорта, выплавки чугуна, добычи угля, выпуска оборудования для химической и электротехнической отраслей.

Для того, чтобы развернуть индустриализацию и углубить ее, создавались новые формы производства:

Монополия.
Картель.
Синдикат.
Трест.
Концерт.

Процессы монополизации поменяла отношения предпринимателей . В некоторых сферах хозяйства из-за этого были наложены ограничения на свободную конкуренцию и распространение современных технологий. Стоит подчеркнуть, что монополизация только переместила конкуренцию в другую область – на мировой рынок.

В конце XIX века для решения крупных задач в экономике владельцы крупных капиталов стали объединяться с целью получить прибыль и распределить его, учитывая внесенную долю. Огромная часть финансовых ресурсов была сосредоточена в руках ограниченного круга элиты, в том числе банкиров и промышленников. Из-за этого они стали господствовать в экономической и политической жизни общества, что способствовало формированию финансового олигархата.

Результаты быстрого роста промышленности:

Расширение внутренних рынков.
Активизация внешней торговли.
Увеличение производства.
Использование различных методов вытеснения конкурентов.
Правительства стран вводили инструменты протекционизма в экономике, чтобы защитить национального производителя и ограничить доступ иностранных товаров. Это, в свою очередь, провоцировало осложнение межгосударственных отношений, дестабилизацию страны на международной арене.
Страны стали вывозить капитал в государства, где норма прибыли была выше.

Лидерами в этой сфере были Франция, Англия и Бельгия.

Социальные изменения

Процесс индустриализации, который был запущен в конце XVIII века, радикально поменял социальную структуру общества:

Пропасть между богатыми и бедными стала еще больше.
Появились рабочие и буржуазия, которая старалась по роскоши и богатству обойти родовую аристократию. Работники различных фабрик и заводов мечтали только о том, чтобы сохранить работу и не умереть от голода.
Увеличилось количество жителей в городах, а численность сельского населения стала резко снижаться. В результате чего активизировались процессы урбанизации.
Наибольший процент урбанизированных жителей наблюдался в промышленных районах западноевропейских государств, что спровоцировало обострение социальных проблем.
Жилые кварталы были перенаселены, особенно там, где находились бедняки. Это провоцировало развитие эпидемий, рушило традиционные общественные связи и существующие порядки.
Развивались революционные идеи, носителями которых были работники производства.
Демографический взрыв, вызванный индустриализацией урбанизацией.
Расширение миграции, как внутри стран, так и за их пределами.
Значительно снизилось давление церкви на человека, упал авторитет церковных организаций в обществе. Популярными стали идеи относительно того, что религия и церковь должны быть отделимы от государства. При этом их существование не запрещалось.

Новым для западноевропейских государств стало движение женщин за права. Они хотели такие же политические права, как и у мужчин. Требования были обширными, поэтому в течение всего XIX века общества сталкивались с борьбой женщин за эмансипацию. Тем не менее, никто не был готов к тому, чтобы предоставлять им избирательные права, давать возможность избираться в органы власти, входить в партии, учиться в высших учебных заведениях вместе с мужчинами. Из-за этого решение так называемой женской проблемы затянулось до середины XX века.

Итак, социальное и экономическое развитие стран Западной Европы в XIX веке зависел от процессов индустриализации и капиталистических отношений. Они оказали серьезное влияние на изменение демографической структуры населения, перераспределение сфер производства, привели к концентрации фабрик и заводов, вывоза капитала в другие страны.