Psixologiyaning 12 ta sohasi (yoki sohalari)

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

SHAXS PSIXOLOGIYASI Текст научной статьи по специальности «Психологические науки»

Individ / shaxs / individuallik / shaxsning faolligi / ehtiyoj motiv / qiziqish / istak / ta`lim – tarbiya / shaxsiy faoliyat / shaxsning malaka va odatlari. / Individual / person / individuality / individual activity / need / motive / interest / desire / education / personal activity / skills and habits of a person.

Аннотация научной статьи по психологическим наукам, автор научной работы — Yamanova, Zebiniso Rahmatullayevna

Ushbu maqolada shaxs psixologiyasi muammolari va ularning tahliliy nazariy asoslari yoritib berilgan. Unda shaxsning rivojlanish bosqichlari, o’ziga xosligi, shaxsning ijtimoiylashuvi va uning ustanovklari, psixologiyada shaxs muammosi talqini Shaxs psixologiyasi metodini tushunish umumiy psixologiya va sosiologiya predmetini tushunishga bog‘liqligi keltirib o’tilgan. Shu sababdan ushbu kichik tadqiqot amaliy va umumiy psixologiya tizimida faoliyat ko’rsatayotgan mutaxassislar va pedagogika-psixologiya fakultetida tahsil olayotgan talabalar, tarbiyachilar va ota-onalar uchun muhim ahamiyatga ega.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по психологическим наукам , автор научной работы — Yamanova, Zebiniso Rahmatullayevna

SHAXSNING RIVOJLANISHI, TARBIYASI VA IJTIMOIYLASHUVI
PSIXOLOGIYADA SHAXS PSIXOLOGIYASI

SHAXS TUSHUNCHASI TARIXI VA UNI PSIXOLOGIK TARZDA TUSHUNISH. SHAXS TUZILISHIDA BIOLOGIK VA IJTIMOIY NISBATLAR MUAMMOSI

PSIXOLOGIYADA SANOGEN TAFAKKUR SHAKLLANGANLIGINING ILMIY JIHATDAN TADQIQ ETISH MASALALARI
O‘SMIRLIK DAVRIDA XULQ-ATVOR MOTIVATSIYASINING O‘ZIGA XOSLIGI VA MOTIVATSIYA
i Не можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PERSONAL PSYCHOLOGY

This article describes the problems of personality psychology and their analytical theoretical foundations. In it, the stages of personality development, individuality , socialization of personality and its principles, the interpretation of the personality problem in psychology, the understanding of the method of personality psychology, and the understanding of the subject of general psychology and sociology are mentioned. For this reason, this small study is important for specialists working in the system of applied and general psychology, students studying at the faculty of pedagogy and psychology, educators and parents.

Текст научной работы на тему «SHAXS PSIXOLOGIYASI»

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

(E)ISSN:2181-1784 www.oriens.uz 3(1/2), Jan., 2023

Yamanova Zebiniso Rahmatullayevna

Navoiy viloyati Xatirchi tumani 77-umumiy o’rta maktabi amaliyotchi psixologi

Ushbu maqolada shaxs psixologiyasi muammolari va ularning tahliliy nazariy asoslari yoritib berilgan. Unda shaxsning rivojlanish bosqichlari, o’ziga xosligi, shaxsning ijtimoiylashuvi va uning ustanovklari, psixologiyada shaxs muammosi talqini Shaxs psixologiyasi metodini tushunish umumiy psixologiya va sosiologiya predmetini tushunishga bog’liqligi keltirib o’tilgan. Shu sababdan ushbu kichik tadqiqot amaliy va umumiy psixologiya tizimida faoliyat ko ‘rsatayotgan mutaxassislar va pedagogika-psixologiya fakultetida tahsil olayotgan talabalar, tarbiyachilar va ota-onalar uchun muhim ahamiyatga ega.

Kalit so’zlar: Individ, shaxs, individuallik, shaxsning faolligi, ehtiyoj motiv, qiziqish, istak, talim – tarbiya, shaxsiy faoliyat,shaxsning malaka va odatlari.

Yamanova Zebiniso Rahmatullayevna

Practitioner psychologist of the 77th comprehensive school of Khatirchi district of Navoi region

This article describes the problems of personality psychology and their analytical theoretical foundations. In it, the stages of personality development, individuality, socialization of personality and its principles, the interpretation of the personality problem in psychology, the understanding of the method of personality psychology, and the understanding of the subject of general psychology and sociology are mentioned. For this reason, this small study is important for specialists working in the system of applied and general psychology, students studying at the faculty ofpedagogy and psychology, educators and parents.

Keywords: Individual, person, individuality, individual activity, need, motive, interest, desire, education, personal activity, skills and habits of a person.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

(E)ISSN:2181-1784 www.oriens.uz 3(1/2), Jan., 2023

Яманова Зебинисо Рахматуллаевна

Практический психолог 77-й общеобразовательной школы Хатырчинского района Навоийской области

В данной статье описаны проблемы психологии личности и их аналитическая теоретическая основа. В ней упоминаются этапы развития личности, индивидуальность, социализация личности и ее принципы, трактовка проблемы личности в психологии, понимание метода психологии личности, понимание предмета общей психологии и социологии. По этой причине данное небольшое исследование актуально для специалистов, работающих в системе прикладной и общей психологии, студентов факультета педагогики и психологии, педагогов и родителей.

Ключевые слова: Индивид, человек, индивидуальность, индивидуальная деятельность, потребность, мотив, интерес, желание, образование, личная активность, навыки и привычки человека.

Har bir odam tug’ilgan kunidan boshlab odamlar qurshovida, malum jamoada -oilada yashaydi. Jamiyatda rivojlanuvchi, til yordamida boshqa odamlar bilan munosabatga kirishuvchi odam shaxsga – voqelikni biluvchi hamda uni o’zgartiruvchi sub’ektga aylanadi. Odam bolasini individ deyiladi. Biz hamma kishilarni – normal odamlarni, yangi tug’ilgan chaqaloqni, aqli zaiflarni individ degan tushunchaga kiritamiz. Ammo ularning hammasini shaxs deb atay olmaymiz. Biz jamiyatda biror foydali mehnat bilan shug’ullanuvchi kishini shaxs deymiz. Odamni shaxs sifatida tevarak – atrofdagi kishilar va narsalar bilan bo’lgan aloqalari ularning ishlab chiqarish faoliyatlarida, odamlar o’rtasida yuzaga keladigan munosabatlarda namoyon bo’ladi. Odam boshqa kishilar bilan bo’lgan munosabatlardagina shaxs bo’lib shakllana boshlaydi. Demak, shaxs kishilik jamiyatida yashaydigan, faoliyatni biror turi bilan shug’ullanadigan, til orqali atrofdagilar bilan normal muloqotda bo’la oladigan, ongi yuksak rivojlangan komil insondir.

ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODLAR

Tadqiqot jarayonida Kadrlar tayyorlash milliy dasturi, Ta’lim to’g’risida qonun, Sh.Mirziyoev asarlari, mavzuga doir adabiyotlar hamda internet manbalaridan foydalanildi. Maqolani yozish davomida nazariy-deduktiv xulosa chiqarish, analiz va sintez, mantiqiylik tamoyillari qo’llanildi.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

MUHOKAMA VA NATIJALAR

Inson shaxsining eng muhim tomonlaridan biri uning individualligidir. Individuallik – bu shaxsning bir necha fazilatlarining qaytarilmaydigan birikmasidir. Uning tarkibiga xarakter (tabiat), temperament (mijoz) qobiliyatlar, hissiyotlar yig’indisi, odatlar kiradi. Odam turli guruhlarga kirar ekan, har xil vazifalarni bir -biriga o’xshamagan rollarni bajaradi. Ba’zi bolalar oilada erkatoy, injiq bo’lsa, maktabda tengdoshlari o’rtasida kamtarin, odobli, xushchaqchaq bo’ladi. Ishda juda jiddiy yuradigan odam biror sayohatga borganda hazilkash, qiziqchi bo’lib yurishi mumkin. Ko’pincha kishi turli vaziyatlarda o’xshash sifatlarni namoyon qiladi.

Bizning jamiyatimizda shaxsga beriladigan tavsifnoma uning rivojlangan jamiyat qurish jarayoniga bo’lgan munosabati va bu jarayonda real qatnashishi bilan belgilanadi. Odamning psixik holatlarini o’zgarishi tashqi muhitga va ijtimoiy tarbiyaga bog’liqdir. Shaxsning nisbatan barqaror va nisbatan o’zgaruvchan xususiyatlari shaxs xislatlarining bir butunligi va o’zaro bog’liqligidan iborat bo’lgan murakkab birlikni, ya’ni dinamik tuzilishni hosil qiladi.

Shaxsni psixologik jihatdan o’rganish o’z tarkibiga ikki asosiy ilmiy masalani hal qilishni oladi:

1. Har bir shaxsni boshqa odamlardan ajratib turadigan individual tuzilishini aniqlash. Bu xulq – atvorni oldindan ko’ra olish imkonini beradi.

2. Inson shaxs tuzilishining bir necha qismlarini ajratib ko’rsatishni talab etadi. Bu qismlarning yig’indisi inson shaxsini hosil qiladi. Hozirgi zamon chet el psixologiyasida ikkita omil, ya’ni biologik va ijtimoiy omillarning ta’siri bilan tarkib topgan inson shaxsida ikkita asosiy qismlarni ajratuvchi nazariya ko’zga ko’rinarli o’rinni egallamoqda. Inson shaxsi “Endopsixik” (ichki) va “Ekzopsixik” (tashqi) a’zolariga bo’linadi, degan fikr ilgari surilgan edi. Tabiiy asosga ega bo’lgan “endopsixika” biologik shart – sharoitlarga bog’liq, “ekzopsixika” ijtimoiy omillarga bog’liqdir. Ikkala omil nazariyasining xatoligi shundaki, bu nazariya ijtimoiy omil bilan biologik omilni, muhit bilan biologik tuzilishni, “ekzopsixika” bilan “endopsixika” ni mexanik ravishda bir – biriga qarama – qarshi qilib qo’yadi. Biroq shaxsning tarkib topishi, tuzilishiga ta’sir qiluvchi tabiiy va ijtimoiy omillar masalasiga yondoshishning boshqa imkoniyatlari ham bor. Masalan, shunday tadqiqot o’tkazilgan: tadqiqotda bo’yi 80 – 130 sm. dan oshmaydigan kishilar shaxsining tuzilishida ko’p jihatdan o’xshashlik borligi aniqlangan. Ularda bolalarcha soddalik, yuksak chidamlilikni, uyat degan narsaning yo’qligini ko’rish mumkin ekan.

Shaxs o’zining faoliyati tufayli tevarak-atrofdagi olam bilan faol munosabatda bo’ladi. Shaxsning faolligi deganda odamning atrofdagi tashqi muhitga ko’rsatadigan ta’siri tushuniladi. Tashqi muhit bilan faqat odamlar emas, hayvonlar ham o’zaro

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

munosabatda bo’ladilar. Lekin hayvonlar tashqi muhitga moslashib yashaydilar, odamlar esa tashqi muhitga moslashib qolmasdan, uni o’zgartirishga ham qodirlar. Shaxsning faolligi uning turli qiziqishlarida, ehtiyojlarida namoyon boTadi. XX asr boshlarida yashagan avstriyalik psixiatr Z.Freyd shaxs faolligini quyidagicha tushuntiradi: “Odam o’zining avlodlaridan nasliy yo’l bilan o’tgan instinktiv mayllarning namoyon boTishi tufayli faoldir. Instinktiv mayllar asosan jinsiy instinktlar shaklida namoyon bo’ladi”. Freyd shaxsning faolligini jinsiy mayllar bilan bog’laydi. Shaxsning faolligini hozirgi zamon ilmiy psixologiyasi to’g’ri hal qilib beradi. Ularning fikricha, inson shaxsiy faolligining asosiy manbai uning ehtiyojlaridadir. Odamning ehtiyojlari faollik ko’rsatishga undaydi. Ehtiyoj – shaxs faolligining manbai sifatida namoyon bo’ladigan va uning aniq yashash sharoitiga bog’liqligini ifodalovchi holatdir. Ehtiyojlar paydo bo’lishiga ko’ra, moddiy (tabiiy) va manaviy (madaniy) ehtiyojlarga bo’linadi. Moddiy ehtiyojlarga uxlash, jinsiy yashash, ovqat eyish, issiq va sovuqdan saqlanish, uy – joyga bo’lgan ehtiyojlar kiradi. Manaviy ehtiyojlarga kishilarning ijtimoiy ong mahsulotlariga bo’lgan muhtojligi kiradi. Bunday ehtiyojlarga – o’zaro suhbatlashish, kitob o’qish, kino – teatr tomosha qilish, musiqa tinglash kabilar kiradi. Biz moddiy ehtiyojlarimizni madaniy ehtiyojlar asosida qondiramiz. Moddiy va manaviy ehtiyojlar albatta qondirilishi shart.

Inson shaxsining faolligi uning qiziqishlarida ham namoyon bo’ladi. Qiziqish-shaxsning oliy nerv faoliyatidagi narsa va hodisalarni bilishi, anglash istagi bilan bog’liq boTgan munosabatidir. Qiziqishlar moddiy, manaviy, salbiy, ijobiy, davomli, qisqa muddatli bo’ladi. qiziqishlar asosida shaxsning dunyoqarashi va ishonch -e’tiqodlari tarkib topadi. Biz yoshlarda mehnatga ehtiyojni tarbiyalashimiz kerak. Inson shaxsi xulq – atvorining oz motivlari bo’ladi. MOTIV – malum ehtiyojlarini qondirish bilan bog’liq bo’lgan qandaydir faoliyatga moyillikdir. Agar ehtiyojlar inson shaxsi faolligining mohiyatini tashkil etsa, motivlar bu mohiyatning namoyon bo’lishidan iboratdir. Shaxsning ehtiyojlari motivlar bilan bog’liqdir. Shuning uchun motivlar bir – biridan ehtiyoj turiga qarab farqlanadi. Masalan, moddiy ehtiyojning qondirilishi bilan bogTiq boTgan motivlar yoki manaviy ehtiyojlarning qondirilishi bilan bog’liq bo’lgan motivlar bo’lishi mumkin. Motivlar anglanilgan va anglanilmagan boTishi mumkin. Anglanilmagan motivda odam nimanidir istaydi, ammo o’sha narsa nimaligini tasavvur qila olmaydi. Demak, motivlar inson shaxsi xulq – atvorini va turli faoliyatlarini harakatga keltiruvchi sabablardir. Xatti -harakatlarning muhim motivi e’tiqoddir. E’tiqod – shaxsni oz qarashlari , tamoyillari, dunyoqarashlariga mos ravishda harakat qilishga undovchi anglanilgan ehtiyojlar tizimidir. Tilaklar ham xatti – harakat motivlari bo lib, bu motivlarda mazkur vaziyatda bevosita boTmagan yashash va taraqqiy etish sharoitlarida ehtiyojlar o’z

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

ifodasini topadi. Faoliyatga nisbatan anglanilmagan mayllar orasida eng ko’p o’rganilgan masala ko’rsatma berishdir. Bu masala gruzin psixologi D.N. Uznadze va uning xodimlari tomonidan ishlangan. Ko’rsatma berish deganda, bilish faoliyati bilan bog’liq bo’lgan ehtiyojlarni malum usulda qondirishga tayyor turish tushuniladi. Masalan, talabalar o’qituvchilar beradigan topshiriqlarni bajarishga doim tayyor turadilar.

Shaxsning shakllanishi haqida ikki oqimning fikrini keltirish mumkin. Biogenetik yo’nalish va sotsiogenetik yo’nalish. Biogenetik yo’nalish tarafdorlarining fikricha, inson shaxsi va shaxsiy xususiyatlar faqat bitta omil, nasliy xususiyatlarning tasiri bilan yuzaga keladi. Ular tashqi muhit va talim – tarbiyaning rolini tan olmaydilar. Sotsiogenetik yo’nalish tarafdorlari eksperimentlarning rivojlanishi bilan bog’liqdir. Ushbu yo’nalish asoschilaridan biri Jon Lokk yangi tug’ilgan bolaning miyasini toza taxtaga o’xshatadi. Go’yoki, uning miyasiga kattalar xohlagan narsasini yozishlari mumkin. Ular tajribani ikkiga ajratadilar: tashqi va ichki tajriba. Yo’nalish tarafdorlarining fikricha, tashqi tajriba – bu moddiy dunyoni narsalarning tasiridan hosil bo’ladigan bizning sezgilarimizdir. Ichki tajriba esa ruxning mustaqil harakatidir. Buni refleksiya deb ataydilar. Ular tashqi tajriba -sezgilar ichki tajriba-refleksiya bir – biriga bog’liq emas, degan fikrga o’tib ketdilar. Ular shaxsning tarkib topishi faqat talim – tarbiyaning tasiriga bog’liq deb, tashqi muhit va biologik omillarning tasirini tan oladilar. XIX asrning ikkinchi yarmida biogenetik qonun degan oqim kirib keldi. Biogenetik qonun biologiyaga xos bo’lgan ommaviy qonundir. Bu qonunga ko’ra, odam onaning qornidan to tug’ilguncha ko’p ming yillik evolyutsion taraqqiyotni bosib o’tadi, yani uzoq evolyutsion taraqqiyot yo’lini qisqa muddatda takrorlaydi. Biologik qonun namoyondalaridan Myuler va Gekkellar odam tug’ilguncha butun evolyutsion taraqqiyotni qisqa muddatda takrorlar ekan, tug’ilgandan so’ng to shaxs bo’lib tarkib topguncha tarixiy taraqqiyotni takrorlaydi, degan fikrni bildirgan.

Inson shaxsining individual (ontogenetik) taraqqiyoti butun insoniyat tarixiy taraqqiyotining (filogenetik) asosiy bosqichlarini qisqacha takrorlashdir. Ular o’zlarining nazariyalarini bolalarning turli yosh davrlarida namoyon bo’ladigan faoliyat turlari orqali tushuntiradilar. Masalan: nemis psixologi V.Shternning fikricha, yangi tug’ilgan chaqaloq odam emas, balki sut emizuvchi hayvondir. U olti oylikka etganda maymunlar darajasiga etadi, ikki yosh bo’lganda maymunning odamga aylanish davrini eslatadi. 5 yoshda ibtidoiy poda bo’lib yashagan qadimgi odamlar darajasiga etadi. 1 – sinfga borganda ibtidoiy jamoatchilik davrini eslatadi. Kichik maktab yoshida esa o’rta asrlar davrini eslatadi. Yuqoridagi nazariyalar uchta

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

omilning (irsiyat, muhit, tarbiya) birgalikdagi ta’sirini tushuntirib bera olmadilar. Shaxsni shakllanishiga ushbu omillar birgalikda ta sir etadi.

Irsiyat – orqali bolaga nerv tizimi, shartsiz reflekslar, tashqi ko’rinish, irsiy kasalliklar va layoqatlar o’tadi.

Ijtimoiy muhit – avvalo oila muhiti boTib, bola tug’ilgan kunidan boshlab odamlar qurshovida ijtimoiy munosabatda bo’lib yashaydi. Shaxs tashqi muhitdan turli ijtimoiy munosabatlarni o’zining faoliyati orqali singdirib, oz fe’l – atvoriga aylantirib boradi. Bolalarning hammasi o’yin faoliyati bilan shug’ullanadi. Oyin bolalar uchun dunyoni bilish qurolidir. U kattalarning xatti -harakatlariga taqlid qilish orqali o’ynaydi. Ijtimoiy muhitning shaxs shakllanishiga ta’siri kuchli. Masalan, yangi tug’ilgan bolani hayvonlar orasiga qo’shib qo’yilsa xatti – harakatlari hayvonlarnikiga o’xshaydi. Bola tili ham ijtimoiy muhitga bogTiq.

Irsiyat orqali ota – onasidan bolaga o’tadigan xususiyatlar yordamchi omil sifatida tasir etadi. Tug’ma layoqatlar nasliy yo’l orqali imkoniyat tarzida beriladi. Bu imkoniyatlar malum sharoit bo’lgandagina ruyobga chiqadi. Bolaga nasliy, organizm, shartsiz reflekslar, analizator apparatlari, miya, tashqi belgilar, irsiyat orqali o’tadi. Demak, inson shaxsining tarkib topishiga aktiv tasir qiluvchi omillarning birinchisi tashqi ijtimoiy muhit, ikkinchisi odamga uzoq muddat davomida beriladigan ta’lim – tarbiya va uchinchisi odamga tug’ma ravishda beriladigan nasliy, ya’ni irsiy xususiyatdir. Bundan tashqari shaxsning shakllanishida shaxsiy faoliyat muhim ahamiyatga ega. Inson o’z – o’zini tarbiyalash, o’z – o’zini anglash orqali shakllanib boradi.

XULOSA VA TAKLIFLAR

Har bir odam bilish, eshitish bilan birga malaka va odatlarni egallaydi. Malakalar bir necha xil bo’ladi (yozish, o’qish, yurish, musiqa chalish, sport va h. k.) Maqsadni ko’zlab biror ishni bajarish malakaga bog’liq. Malaka deb, avval ongli bajarilib keyinchalik avtomatlashgan xatti -harakatlarga aytiladi. Istalgan malakani qayta -qayta takrorlash natijasida hosil qilish mumkin. Malakalar sodda va murakkab bo’lishi mumkin. Masalan, mashina haydash, musiqa chalish, kasb egallash murakkab malaka, mix qoqish, o’tin arralash sodda malaka hisoblanadi. Malakalarni mashq qilish natijasida egallanadi. Shaxsda malakadan tashqari odatlar ham bo’ladi. Odat kishi qalbiga chuqur o’rnashib, uning ehtiyojiga aylanib qolgan harakatlardir. Masalan, ertalab turib yuvinish, ovqatlanish, ozoda yurish kabilar. Odatlar ijobiy va salbiy bo’ladi. Salbiy odatlarga yolg’on gapirish, ichish, chekish kabilar kiradi. Malaka va odatlarning nerv – fiziologik asoslarini shartli reflekslarning hosil bo’lish mexanizmi tashqil qiladi. Bu shartli refleks oddiy emas, balki dinamik stereotip

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

tarzidagi, ya’ni takrorlash natijasida mustahkamlangan shartli reflekslar birlashmasidan iborat. Masalan, bolalar bog’chaga o’rganguncha qiynaladi, chunki uydagi sharoitga ularda dinamik stereotip bo’ladi. Yangi hosil qilinadigan malakalar ilgari hosil qilinadigan malakalarga bog’liq bo’ladi. Ilgarigi malakalar ijobiy ta’sir qilsa malakalarning kuchayishi ko’zatiladi. Masalan, chet tillardan birontasini o’rgangan odam boshqa bir chet tili o’rganishda qiynalmaydi. Agar ilgarigi malaka salbiy ta’sir qilsa malakalar interferentsiyasi deyiladi. Masalan, bir sohada ishlagan odam butunlay boshqa sohaga o’tsa qiynaladi. Shaxs shug’ullanayotgan ishi bilan uzoq vaqt shug’ullanmasa malakalar so’nishi hodisasi ko’zatiladi. Buni malakalarning deavtomatizatsiyasi deyiladi. Malakalarning hosil bo’lish tezligi va mustahkamlanishi odamning yoshiga bog’liq. Masalan, til o’rganish 4 – 5 yoshda tez o’rganiladi. Hunar egallash 12 – 13 yoshda tez o’rganiladi. Malakalarning mustahkamligi qiziqishlarga, individual xususiyatlarga bog’liq , ya’ni asab tizimiga bog’liq bo’ladi. Masalan, xoleriklarda malaka tez, melanholiklarda sekin hosil bo’ladi. Demak, malakalar inson shaxsining tarkib topishiga katta ta’sir ko’rsatadi. Shaxs o’zining individualligida, ijtimoiy munosabatlarda belgilanadi. Atoqli psixolog K.K Platonov shaxsni “Konkret odam yoki dunyoni yaratuvchi sub’ektdir”, L. L. Bojovich esa “Odam o’zining anglash jarayonida yaxlitligini idrok qiladi, unda “Men” degan tushuncha paydo bo’ladi”, deb ta’kidlaydilar. A.N. Leont’evning “Faoliyat. Ong. Shaxs” degan kitobida shaxs haqida ajoyib fikrlar bor: “Bu oliy olam birligi, hayotda doimiyligini saqlaydi, har qanday sharoitda shaxsligicha boshqalar ko’z o’ngida va o’zining ko’z o’ngida qoladi.”

1. Ta’lim to’g’risida. O’zbekiston Respublikasining Qonuni. – T.: O’zbekiston, 2020.

2. Mirziyoev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan quramiz. – T.:O’zbekiston, 2017.

3. 2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishlari bo’yicha harakatlar strategiyasi// https://www.lex. Uz

4. 2022 — 2026-yillarga mo’ljallangan Yangi O’zbekistonning taraqqiyot strategiyasi// https://www.lex.Uz

5. G’oziev E.G. Umumiy psixologiya. Toshkent. 2002.1-2 kitob.

6. Дружинина В.. “Психология “. Учебник. “Питер”, 2003.

7. Myers, D. G. Psychology. Hope College. Holland, Michigan, 2010. – R.

8. Duane P.Schults. Theories of Personality. Wadsworth, adivision of Thomson Learning, Inc. Copyright © 2005.-550p.

Psixologiyaning 12 ta sohasi (yoki sohalari)

Video: Qaysi Kasb Sizga Mos Keladi? TEST! | ҚАЙСИ КАСБ СИЗГА МОС КЕЛАДИ .

Tarkib

• Psixologiyaning turli mutaxassisliklari (tarmoqlari)
• 1. Tashkilotlar va ish psixologiyasi
• 2. Marketing va iste’molchilar psixologiyasi
• 3. Klinik va sog’liqni saqlash psixologiyasi
• 4. Seksologiya
• 5. Nöropsikologiya
• 6. Sud psixologiyasi
• 7. Ta’lim va rivojlanish psixologiyasi
• 8. Sport psixologiyasi
• 9. Ijtimoiy psixologiya
• 10. Jamiyat psixologiyasi
• 11. Aloqalar va oilaviy psixologiya
• 12. Asosiy va eksperimental psixologiya

Psixologlar va psixologlar “bemorlarning” ayrim turdagi shaxsiy muammolarini hal qilishga bag’ishlangan deb o’ylash odatiy holdir. Xulq-atvor muammolari, masalan, spirtli ichimliklarga qaramlik; hissiyot, masalan, yaqin kishining o’limi natijasida kelib chiqqan og’riq, yoki psixologiyadan davolangan patologiyalar bilan bog’liq.

Albatta, psixologiya – bu aholining yaxshi qismi uchun psixoterapiya amaliyotidir, to’g’ridan-to’g’ri divanlar, gipnoz va umuman psixoanaliz bilan bog’liq bo’lgan narsa bo’lmasa.

Psixologiyaning turli mutaxassisliklari (tarmoqlari)

Ammo, agar biz psixologiya nima ekanligini va uning tarix davomida nima bo’lganini yaqindan o’rganishni to’xtatsak, unda qo’llanilishi mumkin bo’lgan sohalar va maydonlar ko’rinadiganidan ancha kengroq ekanligini anglaymiz.Zigmund Freydning psixoterapiyani ta’minlovchi ramziy tasvirini taklif eting. xizmatlar. Aslini olib qaraganda, psixologiya inson tomonidan amalga oshiriladigan faoliyatning qancha tomoniga ega bo’lishi mumkin.

Bu shuni anglatadiki, bitta psixologiya emas, balki turli xil qo’llanilish sohalari va turli xil maqsadlarga yo’naltirilgan ko’plab psixologiya tarmoqlari mavjud. Bemorlar bilan psixoterapiya o’tkazishdan iborat psixologiya, xulq-atvor fanida mavjud bo’lgan ko’plab mutaxassisliklardan faqat bittasidir.

Shunday qilib, agar siz psixologiyaning turli sohalari nima va ularning ishlash imkoniyatlari haqida bilmoqchi bo’lsangiz, kelgusida nima bo’lganini o’qib chiqsangiz yaxshi bo’ladi.

1. Tashkilotlar va ish psixologiyasi

Tashkilotlar va ish psixologiyasi (ikkinchisi ham ma’lum sanoat psixologiyasi) har birining va umuman tashkilotning ehtiyojlarini inobatga olgan holda ish samaradorligini maqbul darajaga etkazish strategiyasini topish maqsadida tadqiqotchilar va ishchilarga aralashish bilan bog’liq. Shuning uchun bu psixologiyani ish dunyosiga tatbiq etishdir.

Tashkiliy psixologiyaga bag’ishlangan odamlar odatda kompaniyalarning Kadrlar bo’limi tarkibida ishlaydi yoki ular xodimlarni tanlash, o’quv kurslarini o’tkazish, ko’proq ish dinamikasini yaratish va hokazo ixtisoslashgan muassasalardan o’z xizmatlarini taklif qilishlari mumkin.

Tashkilot doirasida olib boriladigan tadbirlar juda xilma-xil bo’lganligi sababli, psixologiyaning ushbu bo’limi, o’z navbatida, ko’plab jihatlarga ega.

Masalan, uning bir tomoni Bu ishchilarning har birini alohida-alohida o’z ishlarida yaxshi ishlashga majbur qiladigan narsalarga yo’naltirilgan, yoki har bir insonda mavjud bo’lgan vositalarga aralashish, ularning kuchli va zaif tomonlarini o’rganish, ergonomik tadqiqotlar o’tkazish, ular qulay ishlayaptimi yoki yo’qligini tekshirish va h.k. Ixtisoslashuvning ushbu yo’nalishi ko’pincha ish psixologiyasi yoki sanoat psixologiyasi deb ataladi, chunki bu ishchilarning har birining ishlashi va ularning bevosita ish muhiti bilan ko’proq bog’liqdir.

Boshqa tomondan, ushbu psixologiya mutaxassisligining boshqa yo’nalishi, U tashkilotni tashkil etuvchi odamlar o’rtasidagi ish dinamikasi va munosabatlarga yo’naltirilganva shuning uchun ish muhiti, etakchilikni o’rganish, manfaatlar to’qnashuvini hal qilish, samarali aloqa oqimlarini yaratish va h.k. Bu tashkiliy psixologiya.

Ish va tashkilotlar psixologiyasi, qo’shimcha ravishda, odatda ko’proq ish topish imkoniyatiga ega bo’lgan psixologiyaning bo’limi hisoblanadi va shuning uchun u odatda yuqori baholanadigan professional variantdir. Uning ichida, ishga qabul qilish eng ko’p ish o’rinlarini yaratishga intiladi.

2. Marketing va iste’molchilar psixologiyasi

Marketing psixologiyasi tashkilotlar psixologiyasidan kelib chiqadi, kompaniyalarning ishlab chiqarish uskunalari ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan degan ma’noda. Bunday holda, ushbu ehtiyojlar taklif etilayotgan mahsulot yoki xizmatlarni berishdan iborat bo’lib, ularga bo’lgan talabni kompaniya taklifiga yo’naltiradi.

Muxtasar qilib aytganda, psixologiyaning barcha sohalarida bu ixtisoslashuv mijoz uchun jozibali mahsulot va xizmatlarni yaratishga qaratilgan tadqiqotlarga e’tibor qaratadi. Shuning uchun u marketing rejasini tuzishda, reklama va mahsulot dizayniga aralashadi.

Marketing va iste’molchilar psixologiyasi tashkilotlarning taklif etayotgan mahsulotlarini yoki xizmatlarini sotmoqchi bo’lgan mijozlar turiga imkon qadar jozibador bo’lishiga, shuningdek bunga erishish uchun qaysi aloqa strategiyalari eng foydali ekanligini belgilaydi. An’anaviy ravishda ommaviy axborot vositalari va reklama agentliklari tomonidan amalga oshirilgan bu intizom intizomidir va shuning uchun ushbu turdagi psixolog ushbu sohalar mutaxassislari bilan birgalikda ishlaydi.

Marketing va iste’molchilar psixologiyasidagi eng qimmatbaho aktivlar orasida neyromarketing mavjud bo’lib, u potentsial mijozlar yoki iste’molchilar reklama qismlariga, reklama dizaynlariga qanday javob berishini ko’rish uchun nevrologiya texnikasini qo’llaydi qadoqlash (mahsulotning qadoqlanishi) va boshqalar. Reklama psixologlari, shuningdek, ushbu dizayn jarayonlarida miyani faollashtirish naqshlarini o’qish, reklama plakati oldidagi nigohlarning harakatini nazorat qilish va boshqalarga qarab, muhim rol o’ynashi mumkin.

Bu iste’molchilar tobora ko’proq immunitetga ega bo’lgan va reklamaga shubha bilan qaraydigan kontekstda bu psixologiyaning eng muhim xususiyatlaridan biridir.

3. Klinik va sog’liqni saqlash psixologiyasi

Bu psixologiyaning eng taniqli sohalaridan biri, agar bo’lmasa ham va psixologik muammolarga yo’naltirilgan tadqiqot va aralashuvdan iborat odamlarning hayot sifatiga ta’sir qiladigan ozmi-ko’pmi shiddatli. Agar psixologik buzilishlar ruhiy kasalliklar bilan bog’liq bo’lsa, klinik psixologlar boshqa sog’liqni saqlash mutaxassislari bilan birgalikda diagnostika, prognoz, aralashuv va psixologik kasalliklarni nazorat qilishda ishlaydi.

Ushbu psixologiya ixtisosiga mansub odamlar psixoterapiya deb nomlangan xizmatni taklif qilishadi, uning shakli, yondashuvi va protseduralari psixologik yo’nalishga va mavjud vositalarga qarab juda xilma-xil bo’lishi mumkin. Tufayli, barcha sog’liqni saqlash psixologlari bir xil tarzda ishlamaydi yoki bir xil ta’limga ega emas, garchi ular ruhiy salomatlik bo’yicha mutaxassislar toifasiga kiritilishi mumkin.

4. Seksologiya

Psixologiya sohasidagi seksologiyaning ixtisoslashuvi bog’liqdirn jinsiy muammolarni hal qilishda psixologiyani qo’llash. Bu klinik va sog’liqni saqlash psixologiyasidan kelib chiqqan, ammo bemorlarning jinsiy hayotini davolashga qaratilgan psixologiyaning bir bo’lagi.

Seksologiya sohasidagi psixologiya, ayniqsa, jinsiy buzuqliklarni davolashda foydalidir, ammo bu odamlarning jinsiy hayotini hech qanday buzilishsiz yaxshilashda juda muhim rol o’ynashi mumkin.

5. Nöropsikologiya

Asab tizimi bizning xatti-harakatlarimiz, hissiyotlarimiz va hissiyotlarimiz va fikrlash va muloqat qilish qobiliyatimiz bilan bog’liq bo’lgan barcha narsalar uchun operatsiyalarning asosidir, shuning uchun psixologiyaning bir tarmog’ining neyroxnologiyalarga yo’naltirilganligi odatiy holdir.

Nöropsikologiya – bu nevrologiya va psixologiya o’rtasidagi ixtisoslashuv va Uning sababi psixik jarayonlarni o’rganish va bunda biroz o’zgarishlar bo’lganida miyaning ishidir.

Nöropsikologiya ayniqsa miya shikastlanishlari, malformatsiyalar, funktsiyalarni buzilishi va asab tizimining ishiga ta’sir qiladigan kasalliklarni o’rganishda foydalidir. Shunday qilib, ushbu ixtisosni psixologiyaning barcha sohalari orasidan tanlagan insonlar aqliy (va xulq-atvorli) jarayonlar va miyada sodir bo’layotgan voqealar o’rtasidagi munosabatlarni o’rganish, tashxis qo’yish, bashorat qilish, davolash va nazorat qilishga imkon beradigan xulosalar chiqarish imkoniyatiga ega bo’ladilar. alomatlar.

6. Sud psixologiyasi

Ushbu mutaxassislik sud tizimida yuzaga keladigan ehtiyojlarni qoplashga qaratilgan. Sud-psixolog sud protsesslarida hisobga olinadigan psixologik dalillarni to’playdi, tahlil qiladi va taqdim etadi. Masalan, siz tadqiqot qilingan kishini ruhiy kasallikka chalinish ehtimolini tekshirish uchun baholashingiz yoki odamning yolg’on xotiralari borligi haqidagi farazni tasdiqlashingiz mumkin.

Psixoterapiya paytida sodir bo’ladigan voqealardan farqli o’laroq, unda ma’lum bir shaxsning xatti-harakatlari bilan bog’liq ma’lumotlar to’planadi va tahlil qilinadi, sud-psixologik baholashda psixolog yoki psixolog va tekshirilayotgan shaxsning manfaatlari bir-biriga to’g’ri kelmaydi. Darhaqiqat, sud psixologining vazifalari orasida tekshirilayotgan shaxs o’zi uchun foydali bo’lgan faktlarning versiyasini tasdiqlash uchun yolg’on gapirish imkoniyatini o’rganishdir.

Bularning barchasiga qo’shimcha ravishda sud-psixologiya bo’limi vazifalarni qidirishda va ushlashda yordam beradigan jinoyatchilarning psixologik profilini yaratish bilan bog’liq.

7. Ta’lim va rivojlanish psixologiyasi

Psixologiyaning deyarli barcha tarmoqlari ularning e’tiborini o’quv jarayonlariga yo’naltiradi, ammo ta’lim psixologiyasining ixtisoslashuvi barcha e’tiborlarini ularga qaratadi. Ushbu filialning maqsadi ta’limni iloji boricha muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun texnika va strategiyalarni qo’llang, shogirdlar va o’qituvchilar o’rtasida yaxshi moslashuv.

Bundan tashqari, ta’lim psixologiyasi “ta’lim” tushunchasini keng ma’noda tushunadi. Bu nafaqat yoshlarning maktabda o’qiyotganlari bilan bog’liq, balki u ishchilar uchun o’quv kurslarida bo’ladimi yoki yangi vaziyatga moslashishi kerak bo’lgan oilalar va jamoalar ichida bo’lsin, o’rganish etakchi rol o’ynaydigan barcha sohalarga tegishli.

Aslini olib qaraganda, Ta’lim psixologiyasidan ta’limni tarmoq ishi sifatida tasavvur qilish zarurligiga tobora ko’proq ahamiyat berilmoqda, bu maktablar va akademiyalardan tashqarida amalga oshiriladi. Shuning uchun ta’lim psixologlarining sa’y-harakatlarining bir qismi bir guruh odamlarni tarbiyalashda o’z o’rni bor turli xil agentlarni: o’qituvchilar, ijtimoiy ishchilar, oila a’zolari va boshqalarni aloqada bo’lishga qaratilgan.

Rivojlanish psixologiyasi ta’lim psixologiyasi bilan chambarchas bog’liq va ular ko’pincha bir xil deb qaraladi. Biroq, birinchisi, odamlarning etuk rivojlanishi va ularning o’sishning turli bosqichlaridan, bolalikdan qarilikka qadar o’tishi bilan bog’liq bo’lgan xatti-harakatlarning o’zgarishiga ko’proq yo’naltirilgan.

Bu ta’lim psixologiyasidan odamlarning rivojlanish bosqichiga qarab, ularning qobiliyatlari va o’rganish chegaralari qandayligini bilishga imkon beradigan mezonlarni aniqlash uchun ishlatiladi. Masalan, qizning besh yoshga to’lganligi, u ancha puxta rasmiy mantiqdan foydalanishni talab qiladigan tarkibni o’rgana olmaydi deb taxmin qilishga imkon beradi.

8. Sport psixologiyasi

Sport psixologiyasining bo’limi sportchilarning psixologik va jismoniy ko’rsatkichlari natijalarini yaxshilashga olib keladigan strategiyalarni amalga oshirishni maqsad qiladi, ularning individual ko’rsatkichlari bo’yicha ham, sizning jamoangizdagi boshqa odamlar bilan hamjihatlik va muvofiqlashtirish bilan bog’liq (agar jamoalar mavjud bo’lsa) ko’rib chiqilayotgan sportda). Maqsad – sportchining psixologik dinamikasini, o’rganilgan strategiyasini va hissiy holatini, uni o’z imkoniyatlaridan maksimal darajada foydalanish uchun maqbul vaziyatga tushirishiga olib keladi.

Ushbu sohani tanlagan psixologlar klinik va ta’lim psixologiyasidan kelib chiqadigan ko’plab jarayonlarga aralashadilar, masalan, o’z-o’zini ko’rsatmalarini kuzatib borish, o’zini o’zi qadrlash va o’zini qiyofasini rivojlantirish, ziddiyatlarni hal qilish, sport mashg’ulotlari paytida aloqa qilish bilan bog’liq bo’lgan odatlar va boshqalar.

9. Ijtimoiy psixologiya

Bu psixologiyaning eng qiziqarli sohalaridan biridir kontekstda jamoaning o’lchamiga, odamlar o’rtasidagi munosabatlarga alohida e’tibor beradi. Shunday qilib, ijtimoiy psixologiya boshqa odamlarning borligi (xaqiqiy yoki xayoliy) shaxsning ruhiy jarayonlariga qanday ta’sir ko’rsatishini tekshirishga yo’naltirilgan.

Shuning uchun, bu mutaxassislik, garchi u psixologiyaga tegishli bo’lsa-da, boshqa sohalarga qaraganda sotsiologiyaga yaqinroq. Bundan tashqari, u psixologiyaning katta yo’nalishlaridan biri bo’lib, ushbu fanning qolgan sohalarida: tashkiliy psixologiyada, ta’lim psixologiyasida va boshqalarda muhim rol o’ynashi mumkin.

10. Jamiyat psixologiyasi

Jamiyat psixologiyasini quyidagicha tushunish mumkin ijtimoiy psixologiyadan aniq jamoalarga ta’sir ko’rsatadigan muammolarni o’rganish va aralashishga yo’naltirilgan yo’nalish va mahalliylashtirilgan odamlar guruhlari.

Uning maqsadi bu odamlar kontekstida ham moddiy o’zgarishlarni, ham ularning hayot sifatini va qaror qabul qilish qobiliyatini yaxshilashga imkon beradigan yangi munosabatlarning dinamikasini yaratishdir.

Bundan tashqari, jamoat psixologlarining tadqiqot va aralashuv strategiyalari butun jarayon davomida jamiyat a’zolarining ishtirokiga ko’maklashish.

11. Aloqalar va oilaviy psixologiya

Psixologiyaning ushbu tarmog’ini klinik psixologiya sohasidagi ixtisoslashuv deb tushunish mumkin, u shuningdek ijtimoiy va jamoat psixologiyasidan, shuningdek, juftlik terapiyasi xizmatlarida esa, seksologiyadan oladi. U oilalardagi nizolarni hal qilishga qaratilgan bo’lib, odatda sessiyalar guruhlarda o’tkaziladi.

12. Asosiy va eksperimental psixologiya

Asosiy psixologiya bu umuman psixologiyaning bir bo’lagi inson xulq-atvori bilan bog’liq bo’lgan eng umumiy psixologik jarayonlarni tekshirishga qaratilgan. U etuk va sog’lom odamlarning tipik psixologik jarayonlarini o’rganishga, butun insoniyat uchun xarakterli bo’lgan tendentsiyalar va qonuniyatlarni kashf etishga qaratilgan.

Shuning uchun psixologiyaning ushbu ixtisosligi xotira, diqqat, mulohaza yuritish yoki qaror qabul qilish kabi asosiy psixologik jarayonlarni o’rganish uchun javobgardir, chunki ular asoslanadigan mexanizmlarga kontekst ularga ta’sir qiladigan holatga qaraganda ko’proq e’tibor beradi. .

Psixologiya əsas şöbələri

Psixoloqlar insan ağlı və davranışını necə düşünür və öyrənirlər? Psixologiya belə böyük bir mövzudur və mövzu dərinliyi və genişliyi çətin ola bilər. Nəticədə psixologiyanın bir sıra unikal və fərqli filialları nəzərə, beynə və davranışa dair xüsusi subtopiklərlə məşğul olmaq üçün ortaya çıxdı.

Hər filial və ya sahədə suallar və problemlər müxtəlif baxımdan baxır.

Hər bir psixoloji problemə və ya narahatlığa öz diqqət yetirməli olsa da, bütün sahələr insan düşüncəsi və davranışını öyrənmək və izah etmək üçün ümumi məqsədi paylaşır.

Psixologiya təxminən iki əsas sahəyə bölünə bilər:

1. Bizim məlumat bazamızı artırmaq üçün axtarış aparan tədqiqat
2. Bizim biliklərimiz real dünyada problemlərin həllinə tətbiq edilən təcrübə

İnsan davranışı çox müxtəlif olduğundan, psixologiya alt sahələrində daim daim böyüyür və inkişaf edir. Bu alt sahələrin bəziləri maraq sahələri kimi möhkəm şəkildə qurulmuşdur və bir çox kollec və universitet bu mövzularda kurslar və dərəcə proqramları təklif edir.

Hər bir psixologiya sahəsi müəyyən bir mövzuya yönəldilmiş xüsusi bir sahəni təmsil edir. Çox vaxt psixoloqlar bu sahələrdən birində karyera kimi ixtisaslaşırlar. Aşağıdakılar yalnız psixoloji əsas sahələrinin bir hissəsidir. Bu ixtisas sahələrinin bir çoxu üçün, bu sahədə işləmək, bu sahədəki əlavə magistr təhsilini tələb edir.

Anormal Psixologiya

Anormal psixologiya psikopatoloji və anormal davranışlara baxan sahədir. Psixi sağlamlıq mütəxəssisləri anksiyete və depressiya daxil olmaqla, müxtəlif psixoloji xəstəliklərin qiymətləndirilməsini, diaqnozunu və müalicəsini həyata keçirir. Məsləhətçilər, klinik psixoloqlar və psixoterapevərlər tez-tez bu sahədə işləyirlər.

Davranış Psixologiyası

Davranış psixologiyası , həmçinin davranışçılıq kimi tanınır, bütün davranışların kondisionerlə əldə ediləcəyi fikri əsasında öyrənmə nəzəriyyəsidir. XX əsrin birinci hissəsində psixologiya bu sahəyə hakim olsa da, 1950-ci illərdə daha az görkəmli oldu. Bununla yanaşı, davranış üsulları terapiya, təhsil və digər bir çox sahələrdə əsas yer tutur.

İnsanlar davranış strategiyasını istifadə edirlər və belə davranışları öyrətmək və ya dəyişdirmək üçün klassik kondisioner və operant kondisioner kimi istifadə olunur. Məsələn, bir müəllim sinifdə davranmalarını öyrətmək üçün bir mükafat sistemi istifadə edə bilər. Tələbələr yaxşı olduqda, onlar qızıl ulduzları ala bilirlər, sonra bir növ xüsusi imtiyaz üçün çevrilə bilərlər.

Biopsixologiya

Biyopsixologiya psixologiyanın bir şöbəsi beynin, nöronların və sinir sisteminin düşüncələrini, hisslərini və davranışlarını necə təsir etdiyinə yönəlib. Bu sahə əsas psixologiya, eksperimental psixologiya, biologiya, fiziologiya, bilişsel psixologiya və nevroloji də daxil olmaqla bir çox müxtəlif fənnlər üzərində cəmləşdirir.

Bu sahədə çalışan insanlar tez-tez beyin xəsarəti və beyin xəstəliklərinin insan davranışını necə təsir etdiyini öyrənirlər. Biopsikoloji də bəzən fizioloji psixologiya, davranış nörobilimi və ya psixologiya kimi istinad edilir.

Klinik Psixologiya

Klinik psixologiya , psixi xəstəliyin qiymətləndirilməsi və müalicəsi, anormal davranış və psixiatrik xəstəliklər ilə əlaqəli psixologiya şöbəsidir. Klinisyenler tez-tez özəl təcrübələrdə işləyirlər, lakin bir çoxları icma mərkəzlərində və ya universitetlərdə və kolleclərdə çalışırlar. Digərləri həkimlər, psixiatrlar və digər psixi sağlamlıq işçiləri daxil ola biləcək əməkdaşlıq qrupunun tərkib hissəsi olaraq xəstəxana quruluşlarında və ya zehni sağlamlıq klinikalarında çalışırlar.

Kognitif Psixologiya

Bilişsel psixologiya , daxili ruhi dövlətlərə yönəlmiş psixologiya sahəsidir. Bu psixologiya sahəsi 1960-cı illərdə ortaya çıxandan bəri böyüməyə davam etdi.

Bu psixologiya sahəsi insanların düşüncə, öyrənmə və yadda saxlamaq elminə əsaslanır.

Bu sahədə işləyən psixoloqlar tez-tez qavrayış, motivasiya , duyğu, dil, öyrənmə, yaddaş, diqqət , qərar qəbul etmə və problemlərin həlli kimi şeyləri öyrənirlər. Bilişsel psixoloqlar tez-tez beynin necə saxlandığını və məlumatları bir kompüter kimi çox işlədiyini irəli sürərək zehni necə işlədiyini təsvir etmək üçün məlumat emal modelini istifadə edirlər.

Müqayisəli Psixologiya

Müqayisəli psixologiya , heyvan davranışının öyrənilməsi ilə əlaqəli psixologiya sahəsidir. Heyvan davranışının öyrənilməsi insan psixologiyasını daha dərindən və daha geniş bir anlayışa gətirə bilər. Bu sahə Charles Darwin və Georges Romanes kimi tədqiqatçıların işində kökləri var və çoxlu disiplinlərarası bir mövzuya çevrildi. Psixoloqlar bioloq, antropologiya mütəxəssisi, ekolog, genetik və s.

Məsləhət Psixologiya

Məsləhət psixologiyası psixologiya sahəsində ən böyük fərdi alt sahələrdən biridir. Psixi narahatlıq yaşayan və müxtəlif psixoloji simptomları müştərilərə müalicə etmək üçün mərkəzləşdirilmişdir. Məsləhət Psixologiya Cəmiyyəti sahəni sosial və emosional sağlamlığı inkişaf etdirərək, sağlamlıq, iş, ailə, nikah və daha çox narahatlıqları aradan qaldırmaq yolu ilə həyat boyu kişilərarası fəaliyyətin inkişaf etdirə biləcəyi bir sahə kimi təsvir edir.

Kulturoloji Psixologiya

Kulturoloji psixologiya , insan davranışına təsir edən mədəni faktorların necə göründüyü bir psixologiya şöbəsidir. Beynəlxalq Kros-Mədəni Psixologiya Assosiasiyası (IACCP) 1972-ci ildə yaradılıb və bu dövrdən bu yana psixoloji sahəsinin inkişafı və inkişafı davam edir. Bu gün dünyada psixoloqların sayının artması dünyanın müxtəlif mədəniyyətləri arasında davranışın necə fərqləndiyini araşdırır.

İnkişaf Psixologiyası

İnkişaf psixologiyası insanların bütün həyat müddətində necə dəyişdiyini və böyüməsinə diqqət yetirir. İnsan inkişafı elmi tədqiqat insanları həyatın necə və nə üçün dəyişdirdiyini anlamaq və izah etməyə çalışır. İnkişaf edən psixoloqlar tez-tez fiziki artım, intellektual inkişaf, emosional dəyişikliklər, sosial inkişaf və ömür boyu baş verən dəyişikliklər kimi şeyləri öyrənirlər.

Bu psixoloqlar ümumiyyətlə körpə, uşaq, yeniyetmələr və ya geriatrik inkişaf kimi sahələrdə ixtisaslaşır, digərləri isə inkişaf gecikmələrinin təsirlərini öyrənə bilərlər. Bu sahə, prenatal inkişafdan Alzheimer xəstəliyinə qədər olan hər şeyi əhatə edən çox sayda mövzunu əhatə edir.

Təhsil Psixologiyası

Təhsil psixologiyası məktəblər, psixologiya, təhsil məsələləri və tələbə narahatlığı ilə bağlı psixologiya sahəsidir. Təhsil psixologları tələbələrin tələbələrin, valideynlərin, müəllimlərin və administratorların tələbələri öyrənmək və ya öyrənmək üçün birbaşa necə öyrənirlər. Onlar müxtəlif dəyişənlərin fərdi tələbə nəticələrini necə təsir etdiyini öyrənə bilərlər. Onlar həmçinin əlilliyi öyrənmək, istedadlılıq, təlimat prosesi və fərdi fərqlər kimi mövzularda tədqiq edirlər.

Eksperimental Psixologiya

Eksperimental psixologiya , beynin və davranışın araşdırılması üçün elmi metodlardan istifadə edən psixologiya şöbəsidir. Bu üsullardan bir çoxu uşaqlıq inkişafından sosial məsələlərə qədər hər şeyi araşdırmaq üçün psixologiyanın digər sahələri tərəfindən də istifadə olunur. Eksperimental psixoloqlar kolleclər, universitetlər, tədqiqat mərkəzləri, hökumət və özəl bizneslər daxil olmaqla, müxtəlif şəraitdə işləyirlər.

Eksperimental psixoloqlar bir sıra insan davranışları və psixoloji hadisələri öyrənmək üçün elmi üsuldan istifadə edirlər. Psixologiya bu şöbəsi tez-tez psixologiya daxilində fərqli bir alt sahə kimi baxılır, lakin təcrübi üsullar və metodlar həqiqətən psixologiya hər subfield ərzində geniş istifadə olunur. Eksperimental psixologiyada istifadə edilən bəzi üsullar arasında təcrübə, əlaqəli tədqiqatlar , nümunə tədqiqatları və təbii müşahidələr daxildir .

Ədli Psixologiya

Ədli psixologiya psixologiya və qanuna aid məsələlərlə məşğul olan ixtisas sahəsidir. Bu sahədə psixoloji işləyənlər hüquqi məsələlərə psixoloji prinsiplər tətbiq edirlər. Bu, cinayət davranışını və müalicələrini öyrənmək və ya məhkəmə sistemində birbaşa işləməklə məşğul ola bilər.

Məhkəmə psixoloqları məhkəmə işlərində şahidlik göstərilməsi, uşaqların istismarı ilə bağlı şübhəli hallarda uşaqların qiymətləndirilməsi, uşaqları ifadə verməyə hazırlamaq və cinayət şübhəlilərinin ruhi yetkinliyini qiymətləndirmək də daxil olmaqla, müxtəlif vəzifələri yerinə yetirir.

Psixologiya bu şöbəsi psixologiya və hüququn kəsişməsi kimi müəyyən edilir, amma məhkəmə psixoloqları bu təyinatın dəyişə biləcəyi üçün bir çox rol oynaya bilər. Bir çox hallarda, məhkəmə psixologiyasında çalışan insanlar mütləq “məhkəmə psixoloqlar” deyildir. Bu şəxslər klinik psixoloqlar, məktəb psixoloqları , nevrologlar və ya psixoloji ekspertizalarını verən, hüquqi və ya cinayət işləri üzrə təhqiqat və ya tövsiyələr vermək üçün məsləhətçi ola bilərlər.

Sağlamlıq Psixologiyası

Sağlamlıq psixologiyası bioloji, psixoloji, davranış və sosial faktorların sağlamlığa və xəstəliklərə necə təsir etdiyinə diqqət yetirən bir ixtisas sahəsidir. Tibbi psixologiya və davranışçı tibb daxil olmaqla digər şərtlər bəzən sağlamlıq psixologiyası ilə əvəzləşdirilir. Sağlamlıq psixologiyası sahəsi səhiyyə, eləcə də xəstəlik və xəstəliklərin qarşısının alınması və müalicəsinə yönəldilmişdir.

Sağlamlıq psixoloqları müxtəlif sahələrdə sağlamlığının artırılmasında maraqlıdır. Bu peşəkarlar yalnız sağlam davranışları təşviq etmir, xəstəlik və xəstəliklərin qarşısının alınması və müalicəsi üzərində işləyirlər. Sağlamlıq psixologları tez-tez çəki idarə edilməsi, siqaret çəkilmə, stress idarə edilməsi və bəslənmə kimi səhiyyələ bağlı məsələlərlə məşğul olurlar.

Onlar həmçinin insanların xəstəliklərlə necə qarşılaşdığını araşdırır və xəstələrə yeni, daha effektiv mübarizə strategiyalarını axtarmaq üçün kömək edə bilər. Bu sahədə bəzi mütəxəssislər layihə qarşısının alınmasına və ictimaiyyətin məlumatlandırılmasına kömək edir, digərləri isə səhiyyə siyasətini təkmilləşdirmək üçün hökumət daxilində çalışırlar.

Sənaye-təşkilati psixologiya

Sənaye-təşkilati psixologiya məhsuldarlıq və davranış kimi iş yerlərində araşdırma aparmaq üçün psixoloji prinsipləri tətbiq edən bir filialdır. I / O psixologiyası kimi istinad edilən bu psixologiya sahəsi iş yerində məhsuldarlığı və səmərəliliyinin artırılması üçün işləyir, eyni zamanda işçilərin rifahını artırır. IO psixologiyasında tədqiqat real tədqiqat kimi tanınır, çünki real dünya problemlərini həll etməyə çalışır. IO psixoloqları işçi davranışı, işçi davranışları, təşkilati proseslər və liderlik kimi mövzular üzərində işləyir.

Bu sahədə bəzi psixoloqlar insan amilləri , erqonomik və insan-kompüter qarşılıqlı fəaliyyət sahələrində çalışırlar. İnsan faktorları psixologiyası insan səhvi, məhsul dizaynı, erqonomiya, insan qabiliyyəti və insan kompüter qarşılıqlılığı kimi mövzulara yönəldilən disiplinlər arası bir sahədir. İnsan faktorlarında işləyən insanlar iş yerindəki və xaricindəki məhsullar və maşınlarla qarşılıqlı əlaqələrin inkişaf etdirilməsinə diqqət yetirirlər. Yaralanma dərəcəsini minimuma endirmək və ya daha doğrusu və təkmilləşdirilmiş təhlükəsizliyi təmin edən iş yerləri yaratmaq məqsədilə dizayn məhsullarına kömək edə bilərlər.

Şəxsiyyət Psixologiyası

Şəxsiyyət psixologiyası psixologiya şöbəsidir ki, düşüncə tərzləri, hissləri və davranışları öyrənməyə yönəldilmişdir. Şəxsiyyətin klassik nəzəriyyələri Freydin psixoanalitik şəxsiyyət nəzəriyyəsini və Eriksonun psixososial inkişaf nəzəriyyəsini əhatə edir . Şəxsiyyət psixologları genetik, valideynçilik və sosial təcrübələr kimi müxtəlif faktorların şəxsiyyətin necə inkişaf etdiyini və dəyişdiyini necə öyrənə bilər.

Məktəb Psixologiyası

Məktəb psixologiyası uşaqların akademik, emosional və sosial məsələlərlə məşğul olmasına kömək etmək üçün məktəblərdə işləyən bir sahədir. Məktəb psixologları da sağlam bir təhsil mühiti yaratmaqda kömək etmək üçün müəllimlər, tələbələr və valideynlər ilə əməkdaşlıq edir.

Məktəb psixoloqlarının əksəriyyəti ibtidai və orta məktəblərdə işləyir, digərləri isə özəl klinikalarda, xəstəxanalarda, dövlət qurumlarında və universitetlərdə çalışırlar. Bəziləri xüsusi təcrübə keçirməyi və xüsusilə də məktəb psixologiyasında doktorluq dərəcəsi alan məsləhətçilər kimi xidmət edir.

Sosial Psixologiya

Sosial psixologiya sosial davranışı izah etmək və anlamaq üçün çalışır və qrup davranışı, sosial qarşılıqlı təsirlər, liderlik , sözsüz əlaqələr və qərarların qəbul edilməsində sosial təsirlər daxil olmaqla müxtəlif mövzulara baxır.

Bu psixologiya sahəsi qrup davranışı, ictimai qəbul, sözsüz davranış, uyğunluq , təcavüz və ön mühakimə kimi mövzulara diqqət yetirir. Davranışa dair sosial təsirlər sosial psixologiyaya böyük maraq göstərir, amma sosial psixoloqlar da insanların başqaları ilə necə algılandığını və qarşılıqlı əlaqələndirirlər.

İdman Psixologiya

İdman psixologiyası psixologiyanın idman, idman performansı, məşqi və fiziki fəaliyyətini necə təsir etdiyini öyrənməkdir. Bəzi idman psixoloqları işini yaxşılaşdırmaq və motivasiyanı artırmaq üçün peşəkar idmançılar və məşqçilərlə işləyirlər. Digər mütəxəssislər bütün ömür boyu insanların həyatı və rifahını artırmaq üçün idman və idmanlardan istifadə edirlər.

Bir sözdən

Psixologiya həmişə inkişaf edir və yeni sahələr və filiallar ortaya çıxmağa davam edir. Bir psixologiyanın heç bir filialı hər hansı digərdən daha vacib və ya daha yaxşı olmadığını xatırlamaq vacibdir. Hər bir sahə sizin kim olduğunuza, necə davrandığınıza və necə düşündüyünüzə təsir edən bir çox müxtəlif psixoloji faktorların dərk edilməsinə kömək edir.

Psixoloji biliklər üçün tədqiqat aparmaq və yeni tətbiqlər hazırlamaqla psixologiyanın hər bir sahədə çalışan mütəxəssislər insanlara daha yaxşı başa düşmək, qarşılaşdıqları problemlərlə üzləşmək və daha yaxşı həyat yaşamaq üçün kömək edə bilərlər.