Qısa müddətli yaddaş müddətləri və tutumu

Sağlam iştirakçılarda belə qısa istirahət vaxtının məkan yaddaşını inkişaf etdirdiyi aşkarlanıb. Onlar, virtual reallıq şəraitində müxtəlif binaların yerlərini yada sala biliblər. Ən mühümü isə bu üstünlük tapşırığı öyrəndikdən bir həftə sonra da olduğu kimi qalıb və həm gənc, həm də yaşlılar üçün faydalı olub.

Yaddaşımızı yaxşılaşdırmağın ən asan yolu

Sən demə köhnə və yeni xatirələri yada salmağa kömək olan, yaddaşı yaxşılaşdırmağın təəccüb doğuran güclü bir yolu var imiş və bu, tələbələrdən tutmuş Alzheimer xəstələrinə qədər hər kəsə kömək ola bilər.

Yeni bir materialı yadda saxlaya bilmək üçün onun üzərində daha çox işləməyin ağlabatan olduğunu düşünürük. Bəlkə də ehtiyacımız olan şey arabir özümüzə fasilə verməkdir, yəni heç bir şey etməmək.

İşıqları söndürün, arxaya söykənin və 10-15 dəqiqə sakitcə oturun. Beləliklə yenicə öyrəndiyiniz faktları daha yaxşı yadda saxladığınızın fərqinə varacaqsınız.

• Beyini yaşlanmaqdan qorumağın altı yolu
• Adları asanlıqla yadda saxlamağın yolları
• Həddən artıq yatmağın maraqlı açıqlaması

Oxuyarkən fasilə verməyin faydalı olduğunu bilirik. Amma yeni bir tədqiqat göstərib ki, bu fasilələrdə “minimum müdaxilə” vacibdir, yəni yaddaşın formalaşması kimi həssas prosesi korlaya biləcək hər hansı fəaliyyəti bilərəkdən etməmək lazımdır.

Tapşırıqlara göz gəzdirmək, e-mailləri yoxlamaq və ya telefonunuzda interneti dolaşmağa yox deyin. Heç bir müdaxilə olmadan beyninizə yenidən enerji toplaması üçün imkan yaratmalısınız.

Heç nə etməmək bəhanəsi tənbəl tələbə üçün mükəmməl mnemonik üsul kimi görünə bilər, amma əldə olunan yeni məlumatlar amneziya və ya demensiyanın bəzi növlərindən əziyyət çəkən insanlar üçün rahatlıq gətirə bilər.

Belə ki, öyrənmək və yadda saxlamaq gücünün gizli, əvvəllər bəlli olmayan yeni üsullarla inkişaf etdirmək olar.

Şəklin mənbəyi, Getty

Şəklin alt yazısı,

Yeni və köhnə xatirələri canlı saxlamaq üçün sadə bir üsul bəsdir

Müdaxiləsiz istirahətin mükəmməl yaddaş artıran xeyri ilk dəfə 1900-cu ildə alman psixoloqu Georg Elias Muller və tələbəsi Alfons Pilzecker tərəfindən qeydə alınıb.

Onlar, yaddaş gücləndirməsi ilə bağlı çoxsaylı eksperimentlərindən birində iştirakçılardan mənasız hecaları öyrənməyi istəyirlər.

Qısa mütaliədən sonra, qrupun yarısına dərhal növbəti siyahı və digər yarısına altı dəqiqəlik fasilə verilib.

Bir saat yarım aparılan testdə qruplar tamamilə fərqli yaddaş nümayiş etdiriblər.

Fasilə verilən iştirakçılar siyahının təxminən 50%-ni yadda saxlayıblar. Digər qrupda isə göstərici 28% olub.

Bu göstərib ki, yaddaşımız yeni informasiya qəbulundan dərhal sonra, son dərəcə həssas olur və növbəti yeni məlumatlarla qarışmaq şansını artırır.

Həmin tədqiqatdan sonrakı illər ərzində bəzi psixoloqlar eyni təcrübəni sınaqdan keçirsələr də, yalnız 2000-ci illərin əvvəllərində Edinburgh Universitetindən Sergio Della Sala və Missouri Universitetindən Nelson Cowan-ın pionerliyi nəticəsində daha geniş təsəvvürlər formalaşdı.

Şəklin mənbəyi, Getty Images

Şəklin alt yazısı,

Hamımız diqqətimiz daha az yayındıraraq yaşaya bilərik

Komanda, az müdaxilə ilə nevroloji zədədən əziyyət çəkən insanların yaddaşını artırmağın mümkünlüyünü sınamaq istəyirdi. Muller və Pilzecker-in tədqiqatındakı üsuldan istifadə edərək onlar, iştirakçılara 15 sözlük siyahılar təqdim ediblər və 10 dəqiqə sonra test ediblər.

Bəzi iştirakçılar standart idraki testlərə davam etdikləri halda, bəzilərinə qaranlıq otaqda yuxuya getmədən uzanmaq tapşırılıb.

Az müdaxilənin təsiri inanılmaz dərəcədə əsaslı olub. İki kəskin amneziya keçirmiş xəstə heç bir irəliləyiş göstərməsə də, digərlərinin nəticəsi üçqat artıb – 14 faizdən 49 faizə. Bu isə heç bir nevroloji zədə almayan sağlam insanlarla eyni nəticə demək idi.

Növbəti nəticələr isə daha da gözlənilməz olub. İştirakçılar bəzi hekayələrə qulaq asıblar və bir saat sonra suallara cavab veriblər.

İstirahətsiz onlar, hekayədəki faktların 7 %-ini xatırlaya biliblər. İstirahət edənlər isə 11 dəfə artıq nəticə göstərərək hadisələrin 79 faizini yadda saxlayıblar.

Tədqiqatçılar eyni sınaqları sağlam insanlar üzərində də aparıblar. Nəticələr daha aşağı olsa da, təsir diqqətə layiq olub – 10 və 30 faiz arası.

Della Sala və Cowan-ın keçmiş tələbəsi olan Heriot-Watt Universitetindən Michaela Dewar, həmin sınaqların davamı olan bir neçə tədqiqatlar aparıb və nəticələri çoxsaylı müxtəlif kontekst üzrə nəzərdən keçirib.

Sağlam iştirakçılarda belə qısa istirahət vaxtının məkan yaddaşını inkişaf etdirdiyi aşkarlanıb. Onlar, virtual reallıq şəraitində müxtəlif binaların yerlərini yada sala biliblər. Ən mühümü isə bu üstünlük tapşırığı öyrəndikdən bir həftə sonra da olduğu kimi qalıb və həm gənc, həm də yaşlılar üçün faydalı olub.

İnsult keçirən insanlarla yanaşı, Alzheimer xəstəliyinin erkən mərhələlərində olan xəstələr üçün də faydalar eyni dərəcədə olub.

Qısa müddətli yaddaş müddətləri və tutumu

Birincil və ya aktif yaddaş olaraq da bilinən qısa müddətli yaddaş, hazırda bildiyimiz və düşünən məlumatlardır. Qısa müddətli yaddaşda olan məlumatlar, duyğu anlarına diqqət yetirməkdən gəlir.

• Qısa müddətli yaddaş çox qısa. Qısa müddətli xatirələr rehearsed və ya aktiv saxlanılır zaman, onlar yalnız saniyə son.

• Qısa müddətli yaddaş məhduddur. Tez-tez qısa müddətli yaddaşda yeddi artı və ya eksi iki maddə saxlaya biləcəyi təklif olunur.

Müddəti

Qısa müddətli yaddaşda saxlanılan məlumatların əksəriyyəti təxminən 20-30 saniyə saxlanacaq, lakin məlumatın məşq və ya aktuallığının qarşısı alındıqda yalnız bir neçə saniyə ola bilər. Bəzi məlumatlar bir dəqiqəyə qədər qısa müddətli yaddaşda davam edə bilər, lakin əksər məlumatlar özbaşına çox tez bir şəkildə pozulur.

Məsələn telefon nömrəsini xatırlamağa çalışdığınızı düşünün. Digər şəxs telefon nömrəsini sarsıtdı və tez bir zehni qeyd etdiniz. Bir an sonra siz sayını unutduğunuzu başa düşdünüz. Yaddaşa yetişənə qədər nömrəni təkrarlamamaq və ya təkrar etmədən, məlumat qısa müddətli yaddaşdan tez itirilir.

Qısa müddətli xatirələrin müddətini yüksək səviyyədə və ya zehni olaraq təkrarlayan məlumatları söyləmək kimi məşq strategiyalarını istifadə edərək artırmaq olar.

Bununla birlikdə, qısa müddətli yaddaşdakı məlumatlar müdaxiləyə çox həssasdır. Qısa müddətli yaddaşa daxil olan hər hansı yeni məlumat tez bir zamanda köhnə məlumatların yerini dəyişəcək. Ətrafdakı oxşar maddələr də qısa müddətli xatirələrə müdaxilə edə bilər.

Qısa müddətli xatirələrimizin bir çoxu tez unutulsa da, bu məlumatlara qoşulmaq növbəti mərhələyə – uzunmüddətli yaddaşa davam etməyə imkan verir.

Kapasite

Qısa müddətli yaddaşda saxlanıla bilən məlumatların miqdarı dəyişə bilər. Tez-tez qeyd olunan rəqəm qısa müddətli yaddaşda məşhur bir sınaqın nəticələrinə əsaslanaraq, əlavə və ya eksi yeddi elementdir. Psixoloq George Miller “Sehrli Yeddi, Artıq və ya İki İki” adlı nüfuzlu bir qəzetdə insanların qısa müddətli yaddaşda beşdən dokuz maddə arasında saxlaya biləcəyini irəli sürdü. Daha son araşdırmalar göstərir ki, insanlar qısa müddətli yaddaşda təxminən dörd parça və ya məlumatın saxlanmasına qadirdirlər.

Qısamüddətli yaddaş və işləmə yaddaşından fərqlənir

Qısa müddətli yaddaş tez-tez iş yaddaşına əvəz bir şəkildə istifadə olunur, lakin ikisi də ayrı-ayrı istifadə olunmalıdır. Əməliyyat yaddaşı müvəqqəti olaraq məlumatların saxlanması, təşkil edilməsi və manipulyasiya edilməsi üçün istifadə olunan proseslərə aiddir. Digər tərəfdən, qısa müddətli yaddaş yalnız məlumatın yaddaşında saxlanılmasına aiddir.

Uzunmüddətli Yaddaşdan Qısamüddətli Fərqləndirici

Yaddaş tədqiqatçıları tez-tez insan yaddaşını konseptləşdirmək üçün üç mağaza modeli kimi istifadə edirlər. Bu model yaddaşın üç əsas mağazadan ibarət olduğunu göstərir: duysal, qısa müddətli və uzun müddətli və hər birinin saxlama qabiliyyəti və müddəti əsasında fərqlənə bilər.

Uzunmüddətli yaddaşın keçən illərdə görünən qeyri-məhdud imkanları olsa da, qısa müddətli yaddaş nisbətən qısa və məhduddur. Kiçik qruplara daxil olan məlumatları qısa müddət ərzində daha asan yadda saxlamağa kömək edir.

Yaddaşın informasiya-işləmə görünüşü insan yaddaşının bir kompüter kimi çox işlədiyini göstərir. Bu modeldə məlumat ilk növbədə qısa müddətli yaddaşa (son hadisələr üçün müvəqqəti saxlanılan mağaza) daxil olur və bu məlumatlardan bəziləri uzun müddətli yaddaşa (nisbətən daimi mağaza) köçürülür, sərt disk.

Qısa müddətli xatirələr uzun müddətli xatirələr necə ola bilər?

Qısa müddətli yaddaş hər iki potensial və müddətdə məhdud olduğundan, xatirələrin saxlanması məlumatın qısa müddətli mağazalardan uzunmüddətli yaddaşa köçürülməsini tələb edir.

Bu dəqiqlik nədir? Uzunmüddətli yaddaşa bağlı məlumatın bir neçə fərqli yolu var.

Daha əvvəl də qeyd edildiyi kimi, yığınlaşma məlumatın uzunmüddətli yaddaşa ötürülməsini asanlaşdıra bilən bir yaddaqalan üsuldur. Bu yanaşma məlumatları kiçik seqmentlərə bölməkdir. Bir ədəd simli yadda saxlamağa çalışdığınız təqdirdə, məsələn, onları üç-dörd maddə bloka ayırmaq olar.

Rehearsal həmçinin məlumatı uzunmüddətli yaddaşa çevirməyə kömək edə bilər. İmtahan üçün materialları öyrənərkən bu yanaşmanı istifadə edə bilərsiniz. Yalnız bir və ya iki dəfə məlumatları yoxlamaq əvəzinə, kritik məlumatlar yaddaşa sadiq qalana qədər qeydlərinizi yenidən təkrar edə bilərsiniz.

Xatirələrin qısa müddətli və uzunmüddətli mağazalarda köçürülməsi üçün dəqiq mexanizmlər mübahisəli və yaxşı başa düşülməmişdir. Atkinson-Şiffrin modeli və ya çox modalı model kimi tanınan klassik model, bütün qısa müddətli xatirələrin müəyyən müddətdən sonra avtomatik olaraq uzun müddətli yaddaşda yerləşdirilməsini təklif etdi.

Daha yaxınlarda, digər tədqiqatçılar bəzi zehni redaksiyaların baş verdiyini və uzun müddətli saxlanmanın yalnız xüsusi anılarının seçildiyini təklif etmişlər. Digər tədqiqatçılar da qısa və uzun müddətli xatirələr üçün ayrı-ayrı mağazaların olduğunu düşünürlər.

Son araşdırmalar göstərir ki, məşq qısa müddətli yaddaşın artmasına kömək edə bilər. Bir təcrübə, Alzheimer ilə sıçanlarda koşma bandının həyata keçirilməsi, Alzheimer xəstəliyi ilə əlaqəli bəzi semptomları hafifleten yeni yanaşmalara ümid verərək, nörogenezi artıraraq qısa müddətli yaddaşdakı inkişaflara gətirib çıxardığını tapdı.

Bir sözdən

Qısamüddətli yaddaş bizim ətrafımızda dünyadakı fəaliyyət qabiliyyətimizi formalaşdırmaqda mühüm rol oynayır, lakin həm imkan, həm də müddəti baxımından məhduddur. Xəstəlik və yaralanma da qısa müddətli xatirələrin saxlanılmasına və uzun müddətli xatirələrə çevrilməsinə təsir göstərə bilər. Tədqiqatçılar yaddaşa təsir edən amillər haqqında daha çox məlumat almağa davam edərkən, qısa müddətli yaddaşın artırılması və qorunmasının yeni yolları ortaya çıxa bilər.

Kim, BK, et al. Treadmill həyata amiloid beta-induced Alzheimer xəstəlik sıçanlarda neurogenesis artırmaqla qısa müddətli yaddaş artırır. J Exerc Rehabil. 2014; 10 (1): 2-8. doi: 10.12965 / jer.140086.