Mündəricatlar siyahısı)

Fridman həm də qeyd edir ki, keçmişdə İsrail-Fələstin sülh müddətində siyasətçilər hər zaman iki dövlət həllini irəli sürdüyü halda, günümüzdə ABŞ liderliyindəki siyasilər İsrailin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üçün Qərbi İordaniya və Şərqi Qüds daxil olmaqla, daimi tək dövlət həllini və fələstinlilərə qismən muxtar idarəçilik verilməsi fikrində olduqlarını irəli sürürlər.

Yaxın və Orta Şərq çökürmü? – Qərb ölkələri ortaq şəkildə hansı planı reallaşdırırlar.

“The New York Times” qəzetinin 20 mart 2019-cu il sayında tanınmış amerikalı siyasət eksperti Tomas L. Fridman öz yazısında Yaxın və Orta Şərq siyasəti üzərində qurulan təməl dayaqların artıq çökməyə başladığını qeyd edib. Bu yazının önəmli qisimləri haqqında danışmadan əvvəl məsələnin tarixi inkişafından bəhs etmək istəyirəm.

Osmanlı torpaqlarının bölüşdürülməsi üçün Fransa və İngiltərə arasında 1916-cı ildə imzalanan “Sykes-Picot” adlı gizli razılaşmada təsvir olunan ölkə sərhədləri 1920-ci ildə San-Remo müqaviləsi ilə ingilislərin lehinə yenidən tərtib edilmişdir. Son illərdə baş verəcək hadisələrdən anlamaq olar ki, 100-cü ili tamam olan “Sykes-Picot” razılaşması Böyük Orta Şərq Layihəsi (BOŞL) adı altında 3-cü dəfə yenidən tərtib ediləcək.

Əslində, ABŞ başda olmaqla, Qərb ölkələrinin iki əsas hədəfindən biri Yaxın və Orta Şərqin neft ehtiyatlarının 64%-nə və təbii qaz ehtiyatlarının 34%-nə sahib olmaqdır.

İkincisi isə İsrailin təhlükəsizliyinə tamamilə nəzarət etməkdir. Son zamanlarda Qərb araşdırma mərkəzlərinə görə, 3-cü əsas hədəf kimi Böyük Kürdüstan haqqında müzakirə gedir. Beləliklə, bölgədəki ölkələrə sözdə demokratiya, azadlıq və rifah gətirmək məqsədilə 1997-ci ildə planlanmış BOŞL layihəsi yarımçıq qalmış “Sykes-Picot” razılaşmasının tamamlanmasına yönəlmişdir.

2006-cı ildə ABŞ Dövlət katibi Kondoliza Rays “The Washington Post” qəzetinə verdiyi müsahibədə başda Türkiyə olmaqla, Şimali Afrikadan Bəsrə körfəzinə qədər 22 ölkə sərhədinin dəyişməli olduğunu bildirib . Həmin vaxtlarda ABŞ-ın vitse-prezidentin olan Dik Çeyni də bildirmişdi ki, “Biz Əfqanıstanı və İraqı işğal etməsəydik, Yaxın və Orta Şərqlilər İslam hərbi qüvvəsi yaradıb İsraili məhv edəcəkdi”.

İsrail Təhlükəsizlik Naziri Moşe Yalon isə 2014-cü ildə Vaşinqtonda NBR kanalına verdiyi bir müsahibədə, “Heç kimin şübhəsi olmasın, Yaxın və Orta Şərqin sərhədləri mütləq dəyişəcək” , demişdi. Yalon həm də İsrailin bölgədəki strategiyalarını dəyərləndirərkən qeyd etmişdir: “Düşmənimizi bizim əvəzimizə öz əlləri ilə öldürmək ən yaxşı variantdır”.

2000-ci illərin əvvəllindən bu günə qədər baş verən hadisələr və xüsusilə, 2010-cu ildə Tunisdə başlayan və daha sonra digər ərəb ölkələrinə də sıçrayan “Ərəb Baharı” bütün bunların işarəsidir. Livan, İraq, Suriya, Liviya, Sudan və Yəməndə cəmiyyət içərisində diskriminasiyaya məruz qalan qisimlərin bir-biriləri ilə mübarizə aparmaları da Yalonun sözlərini təsdiqləyir. 1967-ci ildə İsrail tərəfindən işğal edilən Qolan təpələrini ABŞ-ın beynəlxalq hüququ heçə sayaraq İsrail ərazisi kimi tanıması çox təhlükəli bir addım olmaqla yanaşı, eyni zamanda, BOŞL layihəsinin bir parçası olduğunu da bəlli edir.

Yazının əvvəlində sözügedən Tomas L. Fridman öz şərhində irəli sürüb ki, Yeni Orta Şərq 90-cı illərdə xəyal ediləndən çox daha fərqli şəkildə formalaşıb və formalaşacaq. Ölkələrin siyasətində artıq sosial media, işsizlik, küçə nümayişləri və qadınların hər cür fəaliyyətlərinin iştirak etməsinin təsirindən söz açır.

Fridman həm də qeyd edir ki, keçmişdə İsrail-Fələstin sülh müddətində siyasətçilər hər zaman iki dövlət həllini irəli sürdüyü halda, günümüzdə ABŞ liderliyindəki siyasilər İsrailin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üçün Qərbi İordaniya və Şərqi Qüds daxil olmaqla, daimi tək dövlət həllini və fələstinlilərə qismən muxtar idarəçilik verilməsi fikrində olduqlarını irəli sürürlər.

Digər bir fikir isə neft qiymətlərinin düşməsi və nüfuzun artması ilə birlikdə günümüzdə, demək olar, hər ərəb ölkəsinin məşğulluq problemlərini və xarici qaynaq xidmətlərindən istifadə qaydasını həll etməyə çalışması da irəli sürülür.

Həftələrlə Ammanda kral Abdullahın sarayının qarşısında tələbələr işsizlik, aclıq və ümidsizlik adına aksiya keçirirlər. Eyni zamanda, keçən həftə işsizlərin Qəzzada Həmasın yanlış iqtisadi idarəetməsinə və aclığa qarşı etiraz aksiyası keçirdiklərini, buna bənzər küçə etirazlarının Əl-Cəzayir və Sudanda da uzun müddətdir idarəçilikdə olan diktator rejimlərinə qarşı yüksəldiyini və bəzilərinin bununla, “Görəsən, 2-ci Ərəb Baharının başlangıcıdırmı?”, deyə maraqlandıqlarını da irəli sürür.

Fridmana görə, bilgi və kommunikasiya texnologiyalarındakı inkişaf nəticəsində məlumat axışının şaquli deyil, üfüqi bir şəkildə “Twitter”, “Facebook” və “WhatsApp” sosial şəbəkələrindən geniş şəkildə istifadə olunması nəticəsində ərəb hökumətləri ölkə vətəndaşlarına nəzarət etməkdə çətinlik çəkirlər.

Nəticədə, Fridmanın fikirləri ilə razı olub olmamaq bir tərəfə, Böyük Orta Şərq Layihəsi bir reallıqdır. Ərəb ölkələri öz xalqlarının istəklərini yerinə yetirməkdə ciddi şəkildə çətinlik çəkir. Bir əsrdən çoxdur ki, sözügedən “Sykes-Picot”un günümüzdə fərqli kriteriyalarla ortaya çıxması da ehtimal edilir.

II hissə. Regional coğrafiya
VII bölmə: regional coğrafiya

Həm Yaxın Şərq, həm Orta Şərq, həm də Şimali Afrika ölkəsi kimi şərh edilən ölkə:

Misir

Liviya

Əlcəzair

BƏƏ

CAVAB DÜZDÜR!

Testin cavabını DÜZ tapdınız. Zəhmət olmasa testin izahını aşağıdakı hissədə yazaraq digərləri ilə paylaşın.

CAVAB SƏHVDİR
Paylaşın – Hamı bilsin

Hörmətli dost! Siz bu gün bizə dəstək olmamısınız. Yuxarıda olan paylaşma yollarından gendə 1 dəfə paylaşanın saytımızda olan bütün hər bir hissəsindən istifadə edəcəksiniz. Əvvəlcədən təşəkkürlər.

Testin cavabını göstər

Bu testə aid şərhlər yazılmayıb. Öz şərhlərinizi göndərmək üçün yuxarıdakı “Testin izahını yazın” bölməsinə yazın.

Hansı şəhər Amerika Birləşmiş Ştatlarında avtomobil şəhəri adlanır?

Los-Anceles

CŞA ölkələri hansı təşkilata daxildir?

Hansı dövlət parlamentli respublikadır?

Dəməşq,Məşqət,Səna hansı ölkələrin paytaxtıdır?

BƏƏ,Əfqanıstan,İordaniya
Qətər,Livan,Suriya
Suriya,Oman,Yəmən
İsrail,Bəhreyn,Qətər

Ukrayna bu dövlətlərdən hansı ilə həmsərhədd deyil?

Avstraliyanın valyuta vahidi hansıdır?

ABŞ dolları
Avstraliya avrosu
Avstraliya dolları
Avstraliya funt-sterlinqi
Britaniya funt-sterlinqi

CŞA regionuna aid deyil?

Çoxmillətli regiondur
Təbii artımın II tipinə aiddir
İEÖ yoxdur
Monarxiya ölkəsi mövcuddur

Hindistanın paytaxtı hansı şəhərdir?

Filiz faydalı qazıntılar hansılardır?

Kartof istehsalına görə seçilirlər:

Rusiya, Polşa, Ukrayna, Belarus
Rusiya, Latviya, Litva, Estoniya
Ukrayna, Makedoniya, Moldova
Belarus, Litva, Çexiya, Xorvatiya

Mütləq monarxiya quruluşu olan ölkələr:

Siyasi xəritədəki dəyişikliklər neçə qrupa bölünür?

Türkiyə hasilatına və ixracına görə dünyada qabaqcıl yerlərdən birini tutur:

Hindistanın əhalisi:

987 mln. nəfər
1,116 mln. nəfər
1,135 mln. nəfər
1,258 mln. nəfər

Dünyada tütün istehsalı ilə seçilirlər:

ABŞ, Meksika, Kuba, Kolumbiya
Rusiya, Çin, Yaponiya, Fransa
İran, Azərbaycan, Kolumbiya, AFR
BƏƏ, CAR, İraq, Finlandiya

Emaledici sənaye sahələri içərisində hansıların rolu artmaqdadır?
a)tikinti
b) kimya
c) maşınqayırma
d) yüngül
e) yeyinti

BCƏB – in yeni forması:

Beynəlxalq siyasi inteqrasiya
Trans milli şirkətlər
Beynəlxalq iqtisadi inteqrasiya
Regional iqtisadi inteqrasiya

Okeaniyada yerləşən dövlətlərə aid deyil:

Qüds harada yerləşir?

Əfqanıstanda
Səudiyyə Ərəbistanında

Hansı ölkələrdə adambaşına sutkalıq kilokalori çatışmır?

Braziliya, Konqo, Nigeriya, Finlandiya, Polşa
Portuqaliya, Yunanıstan, İran, Pakistan, Çin
Hindistan, Sudan, Mali, Banqladeş, Kamboca
Çexiya, Kanada, Polşa, Braziliya, Peru
Argentina, Çili, Rusiya, Macarıstan, Rumıniya

Cənub-Qərbi Asiya ölkələrinin paytaxt şəhərlərini seçin

Kabul, Doha, Dehli
Səna, Beyrut, Ankara
İslamabad, Manama, Tbilisi
Tehran, Tokio, Manila
Cakarta, Nikosiya, Əmman

Hindistanda ən geniş yayılmış din hansıdır?

Xristianlıq

OPEK-ə daxil olan ölkələr əsasən hansı regiona aiddir?

Cənub-Qərbi Asiya
Cənubi Asiya
Cənub-Şərqi Asiya
Şərqi Asiya

Rotterdam dəniz limanı hansı ölkədə yerləşir?

Sahilində ən çox ölkə olan dəniz hansıdır?

Baltik dənizi
Karib dənizi
Cənubi Çin dənizi
Aralıq dənizi

Dünyanın hansı regionunda içməli su ehtiyatları lap azdır?

Qərbi Avropa
Şərqi Avropa
Şimali Amerika
Şərqi Asiya
Şimali Afrika

Şərqi Avropanın dənizə çıxışı olmayan ölkə hansıdır?

Rur hövzəsi hansı ehtiyatla zəngindir?

Skandinaviya adasında neçə dövlət yerləşir?

İqtisadi və sosial coğrafiya nəyi öyrənir?

Ərazinin geoloji quruluşu
Çayların illik axım rejimini
Yerin öz oxu ətrafında hərəkətini
Əhalini və onun təsərrüfat fəaliyyətinin nəticələrini
Təbii ərazi komplekslərini

Haqqımızda

Bu portalı yaradılmasında məqsədimiz ən tez yenilənən təhsil xəbərlərı məkanı yaratmaq idi. Burada sizlər heç yerdə olmayan testlər, sınaqlar, gündəlik dərslərin yoxlanılması imkanı tapacaqsınız.

Əlaqə

Azərbaycan, Bakı şəhəri
+994 50 686 86 44
sbabanli@yahoo.com

Abunə

Xüsusi kampaniyalar, endirimlər, sınaqlar haqqında ən birinci məlumat almaq üçün abunə olun (PULSUZDUR)